پی سی سیتی - انجمن مخالفین تولید، عرضه، فروش و مصرف انواع دخانیات (تنفس سبز)

قلیان، وسیله ای است که تنباکو را با آن از طریق آتش زغال داغ کرده و از طریق شلنگی که به آن نی پیچ می گویند می کشند. دهه های پیش، مصرف قلیان در انحصار پیرتر ها و مسن ها بود. قهوه خانه ها ، میزبان پیرمرد هایی بودند که برای خستگی در کردن، روی صندلی می نشتند و همزمان با نوشیدن چای، پکی هم به قلیان می زدند و مشغول گپ با دیگران می شدند.

امروزه، علاوه بر این بیشتر به عنوان یک تفریح روزمره، میان جوانان ایرانی شایع شده است. مغازه هایی هم در شهر ها باز شده که خود قلیان را در شکل های مختلف، و البته به تازگی با سیستمی مدرن تر که با واشر های پلاستیکی آب بندی می شود به فروش می رسانند.

قلیان هایی که در حال حاضر رواج پیدا کرده، از نوع آذربایجانی هستند. از طرف دیگر، قلیان سنتی ترین نوع استعمال دخانیات در ایران است. هنوز هم قلیان‌های ساخت دزفول بهترین شهرت رو تو جنوب و غرب کشور دارد. اگر به میهمانی آن ها بروید، پذیرایی با قلیان عزت نهادن به میهمان محسوب می شود و جایگاهی فراتر از استعمال دخانیات دارد.

اما در تهران و شهر های بزرگ، برای کشیدن قلیان یا باید سری به قهوه خانه های پیرمردی بزنید، که دود سیگار و قلیان سراسر آن جا را گرفته که در آن صورت با کمتر از ۴۰۰-۵۰۰ تومان می توانید قلیانی بکشید و چایی بنوشید. قلیان های سنگین از نوع خوانسار و کاشان و حکان، که یک پک آن برای یک جوان قلیان کش امروزی، بسیار سنگین است در این پاتوق ها عرضه می شود. به همین خاطر است که جوانان کمتر به این اماکن علاقه نشان می دهند. آن ها یا به سراغ کافی شاپ هایی می روند که با قلیان هم از مشتری ها پذیرایی می کنند یا آن که راه را به طرف حومه ی تهران، یعنی دربند و سربند و فرحزاد و امثال آن کج می کنند. باغ هایی با هوایی مناسب، که نه مثل کافی شاپ ها و سفره خانه های سنتی سخت گیری های معمول را دارند و نه آن که نیاز است که برای هر قلیان، ۵ هزار تومان هزینه کنند. در این جا معمولا دختر ها هم می توانند با هزار و پانصد تومان یک قلیان چاق شده ی سبک با اسانس میوه سفارش بدهند و با هزار تومان اضافه تر یک قوری چای و مقداری نبات نیز در اختیار داشته باشند.

برخی از قلیانی های قدیمی تر می گویند که شنیده اند شاه عباس با قلیان مخالف بود و سعی می کرد که این عادت را از ایرانیان براندازد. چرا که در آن زمان، قلیان به حدی رواج پیدا کرده بود که سران دولت در سفر و گردش قلیان همراه می برندند و سواره هم پکی به آن می زدند. یک روز شاه عباس، در جمعی از سران کشور، دستور می دهد تا به جای تنباکو، از پهن اسب استفاده شود. سپس رو به میهمانان کرد و از کیفیت آن تعریف کرد و این که آن را از همدان سفارش داده است. همه کشیدند و به به و چه چه راه افتاد. سپس شاه عباس می گوید :«مرده شوى چیزى را ببرد که نمى‏توان آن را از پِهن تشخیص داد!» و از همین روی است که این روز ها کلاسیک ترین قلیان ها، آن هایی هستند که عکس شاه عباس روی آن نقش بسته و نگاهش به سوی فردی است که قلیان می کشد.

تعداد زیادی از مردم ایران و دیگر کشور های خاورمیانه کشیدن قلیان را برخلاف دیگر دخانیات یک تابو نمی دانند. آن ها در سفر، در جنگل ، کنار دریا و حتا پیست دوچرخه سواری هم می توان افرادی را یافت که از قلیان کشیدن غافل نشده اند.
اگرچه شاه عباس صفوی، از روی عدم علاقه ی شخصی نسبت به دخانیات با آن مخالف بود، اینک دلایل بی شماری برای ممنوعیت آن فهرست می شود.

خدیجه محصلی، کارشناس مسئول دخانیات وزارت بهداشت به خبرگزاری فارس می گوید که : (( حدود۱۲درصد جمعیت بالای ۱۵ سال کشور محصولات دخانی را مصرف می‌کنند و ۱۵درصد نوجوانان بین ۱۳ تا ۱۵ سال نیز کشیدن قلیان را تجربه کرده‌اند البته میزان مصرف سیگار در این گروه سنی حدود ۳ درصد است اما با توجه به این‌که مضرات قلیان بسیار بیش از سیگار است و نیز با توجه به این‌که قلیان دروازه ورود نوجوان به مصرف سایر مواد دخانی است این آمار هشدار دهنده است.))

این آمار اغراق شده به نظر نمی رسد، کافی است به یکی از مراکز تجمع جوانان سری زده و میانگین سنی را محاسبه کنید. برای خیلی از رستوران دار ها، عرضه ی قلیان بخش عمده ای از سود روزانه را تشکیل می دهد. چرا که این مساله خرج چندانی بر نمی دارد و البته به قیمت خوبی هم به فروش می رسد.
سپیده ، دختر جوانی ست که ترجیح می دهد در طبیعت قلیان بکشد، او می گوید که از حالت قلیان کشیدن خوشش می آید. ماهی یک بار با دوستانش دور هم جمع می شوند و قلیان با طعم هلو می کشند.

به باور حمید، جوان دیگری که روی تخت یک رستوران دربند به پشتی ها تکیه داده و پک های عمیقی می زند، ممنوعیت کشیدن قلیان، ممکن است برای دختر ها محدودیت ایجاد کند. اما پسر ها از این بابت مشکلی نخواهند داشت. چرا که آن ها می توانند به خارج از شهر رفته و در آن جا با خیال راحت قلیان بکشند.

کمی دور تر از حمید، رضا نشسته و رویش را آن طرف کرده . می گوید که بهادود قلیان مشکل دارد و نمی تواند آن را تحمل کند. اما به خاطر رفقا مجبور شده به این جا بیاید.
مزدک، دانشجوی کامپیوتر است. او می گوید که قلیان نمی کشد، مشکل او هم فقط ضرر آن به سلامتی نیست. او می گوید که از وابستگی گریزان است. می خندد و می گوید همین یک اعتیادی که به اینترنت و بازی های کامپیوتری دارد برای هفت پشتش کافی ست. برای همین می ترسم به چیز جدیدی معتاد بشم.

آرزو، لیانسش را در رشته مدیریت گرفته. می گوید که من از دوران دانشجویی قلیان کشیدن را شروع کردم. با سه نفر دیگر در یکی از شهرستان ها هم خانه بوده و در آن جا تصمیم می گیرند قلیان بکشند. او درباره ی ممنوعیت قلیان می گوید که چه فرقی می کند ؟ دو سه سال است که در بیشتر رستوران های سنتی شهر، تابلویی با این عبارت به چشم می خورد : ((کشیدن قلیان برای خانم ها و افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است.)) اما آیا آماری درباره ی کاهش مصرف قلیان ارائه شده ؟ هنوز که هنوز است دور هم جمع می شویم و قلیان می کشیم. او در پاسخ به این که به ضرر آن هم فکر می کند یا نه می گوید که به نظرش قلیان بهتر از سیگار است. چون بسیاری از ضرر های تنباکو از طریق آب قلیان گرفته می شود. باوری که تحقیقات پزشکی به جرات رد می کند. سازمان جهانی بهداشت در این باره اعلام کرد که مقدار نیکوتین موجود در یک وعده ی کشیدن قلیان، با یک بسته ی کامل سیگار برابر ی می کند. است.

سایت سلامت نیوز، از حسین جزایری، مدیر منطقه ای سازمان بهداشت جهانی نقل می کند که این باور غلط از ده ها سال قبل رواج پیدا کرده و مردم فکر می کنند زیان و اعتیاد قلیان کمتر از سیگار است، حال آن که سخت در اشتباه هستند. آن ها باید بدانند که تمامی زیان های ناشی از استعمال سیگار در استعمال قلیان نیز وجو دارد.

دکتر محمد رضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات در گفتگو با هم میهن رضایت خود را از اجرای این طرح به طور قاطع اعلام می کند. او طرح جمع آوری قلیان ها را کاملا عملی می داند و می گوید پیش از این هم جواب داده است. او می گوید که اگر تنها ما اقداماتی را انجام دهیم و صدا و سیما، روزنامه ها و دیگر رسانه ها همراهی نکنند فایده ای نخواهد داشت و چه بسا بدتر شود.

او درباره ی نوع کمکی که رسانه ها می توانند بکنند می گوید که آن ها باید تببین کنند که چرا مصرف مواد دخانی، و در این جا قلیان بد است، خانواده ها بفهمند. طرح هم باید ادامه داشته باشد. نمی توانیم رهایش کنیم، بدتر می شود. اگر ما بچه ها را توجیه نکنیم عکس العمل بدتری نشان می دهند باید با این بلای خانواده مقابله کرد.

دکتر مسجدی، در ارتباط با این که در صورت چنین برخوردی، احتمال تغییر مصرف به مواد دخانی و یا مخدر دیگر چقدر وجود دارد این نظریه را رد کرد و گفت اکثر مصرف های خطرناک تر از سیگار و قلیان شروع می شود. وقتی این ها را نکشند، احساس نیاز به آن ها هم پیدا نمی کنند.

علی عبداللهی نیا، مسوول واحد پژوهش جمعیت مبارزه بااستعمال دخانیات ایران نیز به خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران گفته است : ((مصرف قلیان موجب بروز سرطان‌های مختلف به ویژه ریه و بیماری‌های قلبی و تنفسی می‌شود و باعث اعتیاد به نیکوتین و در مقایسه با دیگر مواد دخانی ، مصرف بیشتر آن باعث اعتیاد بیشتر می‌شود.‌استفاده مشترک ازقسمت دهانی قلیان هم موجب انتقال بیماری‌های واگیرداری چون سل و هپاتیت است . گفت : باوجود این همه خطرات، تهدیدکنندگان سلامت ، با طعم‌دار کردن توتون قلیان اغلب آن را بسیار مطبوع جلوه می‌دهند و موجب روآوردن برخی مردم به‌ویژه‌جوانان به‌مصرف قلیان می‌شوند.

عبدالهی نیا به مغازه های تازه تاسیس تاکید کرد که افزایش مغازه‌های مجللی که تنها به عرضه ابزار مصرف دخانیات از جمله قلیان، چپق ، پیپ و غیره مبادرت می‌کنند، اتفاق نامبارکی‌است که تنها و تنها موجب انتشار بیماری‌ها وافزایش سرطان ها در سطح جامعه می‌شود.

بسیاری از جوان های ایرانی، از طبقات اقتصادی و اجتماعی مختلف، به شب نشینی هایی در رستوران های مختلف عادت کرده اند که قلیان ها هم پای ثابت آن بوده اند. باید دید چنین طرحی، چقدر می تواند آن ها را از این عادت بیاندازد.
به شهادت تاریخ، سنن غیر ایرانی که به ایران وارد شده، یا احتمالاً تحمیل گردیده، پس از مدتی آنچنان رنگ ایرانی به خود گرفته، که صاحبان اصلی آن، توانائی شناختن آنرا نداشته اند. زیرا ایرانی آنرا مطابق ذوق لطیف خود دگرگون ساخته است. این دگرگونی بیشتر در نتیجه ذوق زیباپسند ایرانیان بوده، که همیشه و در همه حال زندگی را با هنر آمیخته اند.
از مواردی که می توان بر این موضوع شاهد آورد دخانیات، یعنی توتون و تنباکو، و روش دود کردن آن است.

برای درک بهتر دگرگونی و آمیختگی امر بکار بردن دخانیات، با زیبائی و هنر، بد نیست که چند قرن به عقب برگردیم، تا بدانیم که، توتون و تنباکو از کجا وارد تمدن بشر گردیده، و چگونه راه خود را باز و طی کرده است و این کار را همت آقای محمد حسن سمسار به انجام می رساند:
در سال ۱۴۹۲ میلادی وقتیکه کاشف بزرگ ، کریستف کلمب، پس از ماهها تلاش و کوشش، در کنار جزیره‌ای که امروز به کوبا مشهور است لنگر انداخت، با جهانی روبرو شد که تازگی‌های فراوانی برای او داشت. او و همراهانش در این جزیره ناشناس دیدنیهای جدیدی مشاهده کردند. آنها «دیدند بومیها لوله ای از برگ خشک گیاهی که به هم پیچیده اند در دست دارند، شبیه به لوله آتش بازی که اطفال در عید بازی می کنند. یک سر آنرا آتش زده، و سر دیگر را می مکند، و دود آنرا با هوا استنشاق می کنند. این استنشاق دود، یک نوع مستی و رخوت ایجاد می کرد، و انسان خستگی را حس نمی نمود. این لوله‌ها را بومیان تاباکوس می نامیدند».به این ترتیب دریانوردان اسپانی اولین بار توتون را شناخته و به تقلید از بومیان بکشیدن آن پرداختند. کریستف کلمب هرگز فکر نمی کرد، این لوله های شبیه به اسباب بازی کودکان، روزی هم‌نشین و همدم گروه بسیار زیادی از مردم جهان خواهد گردید.

کریستف کلمب نمی توانست ، در مغز خود مجسم سازد، که قرنها بعد، این هدیه دنیای جدید، پول و سلامت مردم متمدن را بصورت دود به آسمان خواهد فرستاد. و باز او فکر نمی کرد که، قرنها پس از او نهضتی عظیم برای جلوگیری از استعمال این هیولای سیاه برپا خواهد گردید. و این لوله شبه به اسباب بازی کودکان «میخ تابوت»لقب خواهد گرفت.

گفتیم که برای اولین بار اسپانیولی‌ها، در جزیره کوبا با توتون و تنباکو آشنا شدند. بومیان امریکا، با این گیاه بومی سرزمین خود از دیر باز آشنا بودند، و از آن بعنوان وسیله دود کردن استفاده می کردند . طرز استفاده آنها از توتون بدین قرار بود که، مقداری از آن را در برگ های ذرت می ریختند و نوعی سیگار، شبیه به سیگار برگ می ساختند.

روش دیگری نیز برای کشیدن توتون به کار می بردند، و آن بدین طریق بوده که، مقداری توتون در نی یا استخوان ریخته آن را آتش می‌زدند و می‌کشیدند، و این روشی است که بعدها سبب ایجاد پیپ در غرب و چپق در شرق گردید.
در اعیاد و یا مراسم دیگر نیز، بومیان بوته های تنباکو را، با برگ و ساقه روی هم انباشته و آتش می زدند، و در اطراف آن بدست افشانی می پرداختند.

احتمالاً تنباکو بعنوان دارو نیز مورد مصرف داشته است. بومیان آمریکا، زهری نیز از تنباکو می گرفتند که نوک نیزه های خود را با آن زهر آلود می ساختند. این ارمغان دنیای جدید در قرن ۱۶ به اسپانیا برده شد و پس از آن در سایر کشورهای اروپا پراکنده گردید. در سال ۱۵۸۶ سر والتر رالی مشهور به «پدر آمریکای انگلیس»در زمان سلطنت الیزابت اول، کشیدن پیپ را که در آمریکا با آن آشنا شده بود به انگلستان آورد، و دود کشی با سرعت سرسام آوری در انگلستان و سایر نقاط جهان در قرن ۱۶ رواج یافت. حیرت آور آنکه سر والتر رالی، آنچنان به کشیدن پیپ معتاد شد، که هنگامی که در سال ۱۶۱۸ او را به جرم خیانت و شرکت در توطئه اعدام می‌کردند، پیپ در گوش دهان داشت.
کشیدن توتون مانند همه چیز جدید دیگر، با مخالفت شدید عده‌ای روبرو گردید. در رأس مخالفین دودکشی در اروپا، کشیشان قرار داشتند که دودکشان را به بی‌دینی و زندقه متهم ساختند. اما این تهمت نتوانست از توسعه دودکشی جلوگیری کند. به زودی دودکشی چون مرضی همه‌گیر از اروپا به آسیا و آفریقا سرایت کرد، و در قرن ۱۷ میلادی کشیدن توتون در سراسر مشرق گسترش یافت .اما در شرق نیز دودکشی مواجه با مخالفتهای شدیدشد.

سلطان مراد خان چهارم، به فتوای ملایان، هزاران بیگناه را به جرم کشیدن توتون به دیار نیستی فرستاد. دودکشان در سلک مرتدین به حساب آمدند، و در ریختن خون آنها مباح گردید. در مدت سلطنت سلطان مراد خان (۱۰۳۳ ـ ۱۰۴۸) با قساوت هرچه بیشتر، دود کشان امپراتوری اسلامی به زیر تیغ جلاد رفتند. اما نتیجه ای حاصل نشد. پس از مرگ او کشیدن چپق با شدت هرچه تمام‌تر توسعه یافت و تجارت پر سود توتون رونق گرفت. باین ترتیب مبارزه خونین به سود توتون خاتمه یافت. دولت عثمانی ناچار کشیدن توتون را آزاد کرد و بر تجارت آن مالیات بست.

در روسیه نیز وضع به همین منوال بود و مدتی دودکشی با مخالفت روبرو شد.

توتون و تنباکو در ایران
تاریخ قطعی ورود تنباکو به ایران را نمی توان تعیین کرد. ولی بی شک توتون و تنباکو همراه با دست اندازی پرتقالی‌ها به خلیج فارس (۹۱۳ هجری قمری) به ایران وارد گردیده است. اما طرز استفاده توتون و تنباکو در ایران تغییر یافت و ایرانیان لوازمی برابر ذوق خود برای دودکشی ایجاد کردند.

وسیله‌ای که اروپاییان برای دود کردن به کار می‌بردند، عبارت بود از پیپهای کوچکی که از فلز یا سفال یک پارچه ساخته می‌شد.
در ایران این پیپها اقتباس شد و به صورت چپقهای دسته بلند درآمد. چنانکه در ویژگیهای زندگی ایرانی گفتیم، این وسیله کشیدن توتون نیز با ذوق و هنر ایرانی در هم آمیخت، و پیپ ساده تبدیل به چپق گردید، و در تزیین آن سلیقه خاص ایرانی به کار رفت و چپق های ایرانی با انواع مختلف تزیینات آراسته گردید.

علاوه بر چپق که تقلیدی از پیپ فرنگی بود، وسیله دیگری برای دود کردن تنباکو به ننام قلیان توسط ایرانیان اختراع و ایجاد گردید.
قدیم‌ترین ذکری که از قلیان در ادبیات فارسی شده، این رباعی‌ها از اهلی شیرازی است که در سال ۹۴۲ هجری قمری در گذشته است.

«قلیان ز لب تو بهره ور می گردد» «نی در دهن تو نیشکر می گردد»
«بر گرد رخ تو دود تنباکو نیست» «ابریست که بر گرد قمر می گردد.»

بنابراین می توان گفت که در سال ۹۴۲، یعنی ۲۹ سال پس از ورود پرتقالی‌ها به خلیج فارس، قلیان کشیدن در ایران رواج یافته است.

شعرای دیگر قرن دهم هجری نیز اشعاری درباره قلیان دارند.
«قلیان که بر دست چو گل جای نمود» «هر دو بر او شمع نهد سر به سجود»
«گلزار دماغ شعله آشامان را» «سرچشمه آتش است و فواره دود» میر الهی
«کمتر باشد مرا غم تنهایی» «مأیوس شدم به عالم تنهایی»
«صحبت به کسی گو، که اگر نیست چه باک» «قلیان کافیست همدم تنهایی» باسطی
«من و صد آه و افغان و، نی صد بوسه بر لعلش» «هزاران پیچ و تابم داد از این قلیان کشیدنها»
«با قرچلمی(۱) چو نافه آهو کو» «چون فاخته تا چند زنم کو کو کو»
«در محشر اگر آتش دوزخ بینم» «فریاد برآورم که تنباکو کو» باقر کاشی

اولین تصویری که از قلیان به وسیله هنرمندان ایرانی کشیده شده، احتمالاً ‌تصویر نشمی کماندار کار رضا عباسی، نقاش مشهور دربار شاه عباس بزرگ است، که تا اواخر نیمه اول قرن یازدهم هجری زنده بوده است.

قلیان وسیله‌ای کاملاً جدید و ابتکاری بود، و اروپاییان از آن هیچ گونه اطلاعی نداشتند. این بی‌اطلاعی را می‌توان از شرحی که تاورنیه و شاردن از قلیان داده اند درک کرد.
تاورنیه می نویسد: «ایرانیان تنباکو را با دستگاهی کاملاً اختصاصی می‌کشند. در کوزه گلی دهان گشادی به قطر سه انگشت، تنه قلیانی از چوب یا نقره که سوراخی در وسط دارد قرار می دهند، و بر سر آن مقدار تنباکوی نم‌دار با کمی آتش می گذارند، و در زیر قلیان سوراخ ممتدی است که، در حالی که نفس را بالا می کشند، دود تنباکو با شدت از امتداد سوراخ پایین آمده و داخل آب که به رنگهای مختلف میآمیزد(۲) داخل می‌شود. این کوزه مرتباً تا نصفه آب دارد. دود که در آب است به سطح می آید و هنگامیکه نفس را بالا می کشند، از نی قلیان دود به دهان وارد می‌شود. به واسطه آبی که به قلیان می ریزند دود تنباکو تصفیه می شود و کمتر ضرر می رساند. والا با این همه قلیان که می‌کشند، مقاومت برای آنها غیر ممکن است. ایرانیان زن و مرد، به طوری از جوانی عادت به کشیدن تنباکو کرده اند، که کاسبی که باید روزی پنج شاهی خرج کند، سه شاهی آن را به مصرف تنباکو می‌رسانند. می‌گویند اگر تنباکو نمی داشتیم چطور ممکن بود کیف و دماغ داشته باشیم.»
«ایرانیان چنان به تنباکو عادت کرده اند که محال است بتوانند از آن صرف نظر کنند. اول چیزی که در سر سفره می‌آورند قلیان است و قهوه، که عیش خود را با آن شروع می کنند.

در ماه رمضان و ایام صوم بزرگ، اول چیزی که برای افطار حاضر می کنند قلیان است، و بعضی‌ها خود اقرار دارند که استعمال این قدر دود برای آنها مضر است اما می‌گویند چه کنیم عادت شده است.»

تاورنیه نوشته است که شاه صفی خود چپق می کشید و درباره حاکم قم و خشم شاه صفی، و مجازات او می نویسد«پسر آن خان که جوان متشخصی بود و از مقربین پادشاه، همیشه در حضور بود، و چپق و توتون شاه را بایستی با دست خود به او بدهد، و این از مشاغل خیلی محترم دربار ایران است.» این نوشته تاورنیه می‌رساند که از این زمان سمت مخصوصی به نام قلیان دار یا چپق دار در دربار ایران به وجود آمده است.

شاردن در این باره می نویسد:«توتون از ایران به هند صادر می گردد.» «طرز تهیه توتون در ایران برای ممالک ما (اروپا) مجهول می باشد. و دود کردن این نبات، در ایران و هندوستان اصول کاملاً خاصی دارد. هوای این سرزمین (ایران) بسیار گرمتر و خشک‌تر از اروپا و ترکیه است، و افکار و اندیشه های دقیق تر می باشد. لذا اگر بنا بود که مثل ما تدخین کنند، تنباکو آنها را سرگیجه می‌آورد. چون ایرانیان مدام دود می کنند، دود را از تنگ آبی عبور می دهند. اینگونه چپق‌ها را قلیان می‌نامند. چنانکه ملاحظه می‌فرمائید بالای بطری (کوزه قلیان) سر چپق (قلیان) که سفالی یا فلزی است، به وسیله لوله‌ای که منتهی‌الیه آن داخل آب شده تعبیه گشته است. در زیر کوزه قلیان چهارپایه‌ای وجود دارد که شبیه زیری بعضی شمعدانها است.

چپق و یا پیپی که به وسیله آن دود کشیده می شود، به لوله مذکور متصل می شود. هنگامی که میل تدخین دارند اندکی تنباکو را که بسیار ریز سائیده شده، خیس می کنند، و در سر قلیان قرار می دهند، تا به سرعت سوخته نشود.
آنگاه دو یا سه قطعه زغال مشتعل کوچک را بر روی آن می گذارند، و دود را می کشند که داخل آب گردد، و در آن چرخ می‌خورد، و بلافاصله به دهان وارد می شود. البته هم مطبوع و هم گوارا ، و هم از تندی و خشونت و غلظت تنباکو کاسته
شده، و تصفیه گردیده است. مشاهده می شود اشخاصی که اشتهای خوب دارند غلیان عظیم و غرغر زیادی با کشش هوا در آن قلیان راه می اندازند.

این بطری‌ها (کوزه قلیان) را معمولاً برای حسن منظر مملو از گل می‌کنند، و اقلاً روزی یک بار آب آن را که در نتیجه تأثیر جوهر تنباکو فاسد و بدبو گشته تعویض می کنند.

من آزموده‌ام که، یک قدح از این آب، داروی سریع و بسیار مؤثر قی آوری می باشد. اشتیاق جنون آمیز به توتون و تنباکو یک نوع عادت زشتی است که تقریباً سر تا سر جهان را گرفته است.»
«مردمان مغرب زمین چنانکه معلوم است به طریق مختلف آن را استعمال می‌نمایند. دود می‌کنند، برگ برگ می‌جوند، به شکل گرد مصرف می‌کنند. و بعضی از اقوام مانند پرتقالی‌ها مدام بینی خود را با آن پر می‌دارند (انفیه می‌کشند(۳)).

خلق های مشرق زمین توتون و تنباکو را فقط دود می کنند. ولی اکثر آنان مخصوصاً ایرانیان، با همان حرص و ولع اروپائیان، مدام لوله قلیان در دهانشان می باشد». این تمایل شدید به کشیدن قلیان به جائی رسید که در حال سواری نیز قلیان کشیدن مرسوم بوده است. شاردن می نویسد که «حتی در مدارس استاد و شاگرد هر دو در حین مطالعه عمیق و دقیق خود لوله قلیان را در دهان دارند.»

بنابراین باید گفت که، چپق و قلیان هر دو در نیمه اول قرن دهم هجری در ایران رواج یافته است. در سلطنت شاه عباس بزرگ کشیدن چپق و قلیان متداول بود
بنابراین باید گفت که، چپق و قلیان هر دو در نیمه اول قرن دهم هجری در ایران رواج یافته است. در سلطنت شاه عباس بزرگ کشیدن چپق و قلیان متداول بود.

اولئاریوس که در سال ۱۰۴۶ در ایران بوده می‌نویسد که «چندین گونه ظرف قلیان در ایران ساخته می‌شد. شیشه‌ای، کوزه ای، از جوز هندی (نارگیله)، کدوئی که تا نیمه آب می شد و گاهی در آن عطر می‌ریختند». شخص شاه عباس از دود قلیان و چپق تنفر داشت، و این موضوع از حکایاتی که درباره او نقل می کنند پیداست. شاه عباس در موارد متعدد کوشید که از کشیدن قلیان جلوگیری کند، اما هرگز موفق نگردید.

شاردن در سفرنامه خود می‌نویسد که، شاه عباس بسیار کوشید تا از استعمال قلیان در بین مردم جلوگیری کند. برای این کار، روزی در مجلسی رسمی دستور داد که به جای تنباکو قلیان مهمانان را با پهن چاق کنند، و سپس در حالیکه آنان مشغول کشیدن قلیان خود بودند گفت که، این تنباکو را که وزیر همدان برای من فرستاده است و ادعا می کند که بهترین تنباکوی دنیاست، چگونه است؟ آنان همگی از این تنباکو تعریف کردند. آنگاه شاه خطاب به آنان گفت «مرده شوی چیزی را ببرد که نمی توان آن را از پهن تشخیص داد». سرانجام کار مخالفت شاه عباس بزرگ با تنباکو به تحریم آن کشید، و هنگامیکه در گرجستان متوجه شد، سربازان او پول خود را صرف کشیدن تنباکو و توتون می کنند آن را ممنوع ساخت، و تجاری را که توتون و تنباکو به اردوی او آورده بودند با تنباکوی خود یک جا سوختند، و سربازانی که مرتکب کشیدن توتون و تنباکو می شدند بینی و لبانشان را می بریدند.

پس از مرگ شاه عباس بزرگ دوباره کشیدن قلیان و چپق رونق گرفت. شاه صفی جانشین شاه عباس بزرگ خود چپق می کشید. در زمان او یکبار دیگر مبارزه علیه کشیدن قلیان آغاز گردید. چنانکه او هوس کرده بود که، از نوشیدن شراب نیز جلوگیری کند. اما مانع عمده این کار در آمد گزافی بود که از راه مالیات عاید خزانه دولت میشد. در این مالیات اصفهان از بابت توتون و تنباکو در حدود ۴۰۰۰۰ تومان و مالیات تبریز ۲۰۰۰۰ تومان و شیراز ۱۲۰۰۰ تومان بود. با توجه باین ارقام و ارزش تومان صفوی که چند صد برابر تومان امروز است میتوان به مقدار مصرف توتون و تنباکو در این شهرها پی برد.

درباره علاقه شدید ایرانیان به قلیان و چپق مختصری اشاره شد.
اما در اینجا لازم است گفته شود، ایرانیان در هنگام سواری و مسافرت نیز از این کار فارغ نبودند، و رنج سفر را با کشیدن قلیان بر خود آسان می کردند. معمولاً وقتی یکی از بزرگان به سفر می رفت همراه با سایر خدمه او، خدمتگزار مخصوصی نیز دستگاه (قبل منقل) را با اسب حمل می‌کرد.

در این دستگاه لوازم مربوط به قلیان حمل میکردند، و در ضمن ظرف مخصوصی که در آن آتش را در حال اشتعال حفظ میکرد، با خود همراه داشت. وقتی که ارباب می خواست قلیان بکشد او قلیان را آماده ساخته و در دست خود می‌گرفت، و نی پیچ را به دست ارباب می داد، تا به آسانی به کشیدن قلیان مشغول شود.

نمونه این وضع قلیان کشیدن را، می‌توان در مسافرت محمد رضا بیگ سفیر شاه سلطان حسین به دربار لوئی چهاردهم دید. محمد رضا بیگ در تمام مجالس رسمی قلیان خود را زیر لب داشت، و همیشه دو افسر ایرانی در رکاب او حرکت می کردند که یکی حامل قلیان، و دیگری حامل شمشیر او بود.

در مهمانیهای رسمی ،او به رسم ایرانیان برمخده تکیه میکرد ، و قلیان میکشید ، وحتی این کار را در اپرای مارسی نیز ترک نکرد. نویسنده سفر نامه محمد رضا بیگ مینویسد:
«بامداد ۱۹ فوریه سپهبد مایتون»(۴) و بریتون(۵) برای مشایعت سفیر ایران به مهمانخانه سفیران آمدند، و او را خوشرو و مهربان یافتند. سفیر ایران آنرا مورد تکریم فراوان قرار داد، و خواهش کرد کمی استراحت کنند، تا او جامه تشریفاتی خود را در بر کند، و هنگام سوار شدن بر کالسگه نیز آنرا بر خود مقدم داشت، و با حالتی خوش و چهره‌ای گشاده در میان آن دو قرار گرفت، و پادری مترجم نیز بر صندلی مقابل نشست، و باین ترتیب موکب سفیر ایران با شکوه بسیار، در میان بانگهای شادی براه افتاد. محمد رضا بیک دستور داد که کالسگه را قدری آهسته تر برانند، تا بتواند به آسودگی قلیان خود را بکشد، و غلامی که سوار قلیان او را همراه کالسگه میآورد، لوله پیچ را از پنجره به درون کالسگه تقدیم ارباب خود کرد، و سفیر با آرامش و متانت بسیار بکشیدن قلیان پرداخت.» باین ترتیب سفیر ایران بوسیله کالسگه سلطنتی از پاریس عازم ورسای گردید(۶).

چنانکه گذشت ، دود کشیدن در میان پادشاهان صفوی به کشیدن قلیان معتاد بودند. تصاویر موجود از کریم خان زند وکیل الرعایا و فتحعلی شاه قاجار نشان می دهد که این دو پادشاه قلیان می‌کشیدند.کشیدن قلیان در سلامهای رسمی دوره قاجاریه نیز تا مدتی معمول بود، و قلیان سلام شاهان قاجار هم اکنون در موزه جواهرات سلطنتی نگاهداری می‌شود. در مجالس عادی نیز قلیان کشیدن رواج کامل داشت، و بزرگان و علما هر یک قلیان‌چی مخصوصی داشتند که در کلیه مجالس همراه آنها بودند.

در این قبیل محافل به نسبت مقام افراد قلیان آنها را
زودتر می آوردند، و جمع بخصوصی در این مورد دارای حساسیتی خاص بودند و چه بسیار رنجشها که بر اثر همین دیر وزود آوردن قلیان ایجاد میگردید،.(۷)

قبل از اینکه به شرح انواع قلیان و تزئینات مربوط به آن بپردازیم، لازم است قطعات مختلف قلیان را بشناسیم.
قلیان معمولاً از بادگیر، سر قلیان، تنه، میلاب، نی و کوزه تشکیل می شود.
هر یک از این قطعات، از جنس‌های مختلف ساخته شده، و تزئیناتی ویژه خود داشت.

قلیان بر حسب نوع مصرف و احتیاج، به اندازه‌ها و اشکال گوناگون ساخته می شد.
قلیانهائی که معمولاً در منازل مورد استفاده بود، اغلب بزرگتر، بلندتر و سنگین‌تر از انواعی بود که به وسیله اشخاص حمل می‌گردید.
اما از نظر کلی دو نوع مشخص قلیان را می‌توان نام برد. اول قلیانهائی که دارای کوزه‌های عادی بودند. دوم قلیانهای نارگیله.
نوع اول معمولاً در منازل مورد استفاده بود، و نوع دوم را هم در منازل استفاده می کردند، و هم در هنگام گردش و سواری. به خصوص نارگیله‌های کوچک را به سبب سبکی وزن می‌توانستند همه جا با خود ببرند.

جنس قلیانها نیز متفاوت بود، گاهی کلیه اجزاء قلیان را از طلا یا نقره می‌ساختند، و آن را دانه نشان می‌کردند. قلیانهایی که از سایر فلزات مانند برنج ساخته می شد، اغلب مطلا گردیده یا روی آنرا نقاشی می‌کردند.
تعداد قلیانهایی که از جنس، به خصوص فلز ساخته می شد، کمتر بود و بیشتر قطعات قلیان را از جنس های گوناگون می‌ساختند، که اینک به شرح جنس و نوع تزئینات آنها می پردازیم

کوزه قلیانها
کوزه قلیانها از جنس شیشه، سفال، چوب، سنگ، کدو، چینی، نارگیل و جز آن ساخته می‌شد. هر یک از این کوزه قلیانها تزئیناتی ویژه خود داشت.

کوزه‌های شیشه‌ای، نقاشی شده، سفالی، لعاب داده و نقش‌دار، چوبی و سنگی کنده‌کاری شده، و کوزه‌های فلزی ملیله کاری و طلا کوبی و دانه نشان، یا قلم‌زده بودند.

تنه قلیان
قسمت دوم قلیان شامل تنه یا بدنه قلیان است، که از فلز یا بیشتر از چوب ساخته می شد. تنه‌های فلزی اگر از فلزات گرانقیمت مانند طلا و نقره ساخته شده، و دانه نشان یا ملیله کاری می‌گردید و اگر از فلزات ارزان، مانند برنج ساخته می شد، آن را مطلا کرده یا روی آنرا نقاشی می‌کردند.
معمولاً قلیانهایی که دارای بدنه فلزی بودند سر قلیان و بادگیر آن را چسبیده به تنه می ساختند.

توجه به تزیین قلیان را می توان در تصاویر موجود ملاحظه کرد. تنه قلیان مطلا، علاوه بر آنکه تماماً مشبک ساخته شده، انتهای میلاب آن نیز که در کوزه، داخل آب قرار می گیرد مینا کاری شده است.
تزئینات تنه‌های ساخته شده از چوب، به طور کلی شامل کنده کاری است که اغلب بسیار پر کار و جالب توجه است. نی و میلاب قلیانها اغلب از جنس بدنه قلیان ساخته می شد. نی پیچ نیز به سبب حالت فلزی و نرمش خاص، مورد مصرف بسیار داشت.

سر قلیان
سر قلیان شامل دو قسمت است: قسمتی که برای اتصال به تنه قلیان است، و قسمت قیف مانند که جای تنباکو و آتش می‌باشد. این دو قسمت را گاهی از یک جنس و زمانی متفاوت می‌ساختند.

معمولاً قسمت زیرین از چوب و قسمت بالائی از چینی، سفال و یا فلز است. ولی در هر حال قسمت بالائی در همه سر قلیانها دارای تزییناتی می‌باشد، و سر قلیان‌ها همگی دانه نشان یا مینا کاری شده و یا کنده کاری شده‌اند.
برای تزیین سر قلیانها، اغلب زنجیرهای ظریفی نیز به اطراف آن آویزان می کردند.
بادگیرها به طور کلی از جنس نقره ساخته می شد و اغلب مشبک و کنگره دار بود.

چپق
چپق که وسیله دیگری برای دود کردن بود، اگر چه در ابتدا حتی بعضی از پادشاهان مانند شاه صفی از آن استفاده می‌کردند، اما بتدریج از مقام و منزلت آن کاسته شد، و بیشتر مورد استفاده مردم عادی قرار گرفت.

چنانکه این وضع امروز نیز در ایران وجود دارد.
اما نباید تصور کرد که، چون چپق وسیله دود کردن مردم عادی بود، از تزیین بی‌بهره ماند. به عکس انواع و اقسام تزیینات در ساختمان چپق به کار رفت. این تزیینات بیشتر شامل چوب چپق‌ها بود، که گاهی کوتاه و زمانی به بلندی یک متر میرسید.
ساختن چوب چپق و سر چپق نقره، امری عادی بود، و بسیاری از چپق‌ها، دارای سر چپق و چوب نقره قلم‌زده ،یا کنده کاری بودند. زمانی نیز چپق را از فولاد می ساختند، و روی آنرا طلا کوب یا نقره کوب میکردند.

چوب چپق‌های خاتم‌کاری ، یا منبت کاری نیز معمول و متداول بود.
دانه نشان کردن چپق با سنگهای قیمتی بخصوص فیروزه از دیر باز رواج داشت و هنوز نیز دیده می‌شود.
با رواج روز افزون سیگار که از حجم ،وزن و سهولت دود کردن بر چپق و قلیان برتری داشت، روز بروز بر تعداد کسانیکه از این وسیله جدید دود کردن استفاده می کردند افزوده شد. ناچار به مرور از توجه مردم به چپق و قلیان کاسته گردید.
تا جائی که امروز این دو وسیله تا حدی منسوج شده به حساب میآید. اما برای دود کردن سیگار نیز، ابزار و وسایل زیبای جدیدی ساخته شده. مثلاً چوب سیگارهایی از جنس سنگ تراش دار و یا از نقره ملیله کاری با سری از کهربا ساخته شده.
جعبه‌های س بتکر (توباکوس) بودند زنده میشدند، قادر نبودند بفهمند که، این وسیله سر تا پا تزئین شده از طلا و نقره و فیروزه و یا یاقوت برای دود کردن تنباکو است.
توتون واژه ای ترکی است بمعنی دود.
چپق ترکی شده واژه چوبک فارسی است.
قلیان یا غلیان را بعضی اعتقاد دارند بسبب آنکه حرکت آب در کوزه شبیه بقلیان یعنی جوشش است باین نام خواندند.

قلیان، تفریح کشنده
کارشناسان در هفته بدون دخانیات ( ۴ تا ۱۰ خرداد) بار دیگر اعلام می‌کنند که خطرات قلیان، اگر بیشتر از سیگار نباشد، کمتر نیست.
این هشدار کارشناسان در حالی است که به عقیده بسیاری از متخصصان، کشیدن قلیان حجم تنفسی بدن را کاهش داده و مواد سمی ناشی از نوع توتون و تنباکوی قلیان، سلامت افراد را با خطر روبه‌رو می‌کند. همچنین کشیدن یک یا ۲ بار قلیان در روز، فرد استفاده‌کننده را دچار اعتیاد می‌کند، درحالی‌که تصور غلط جامعه این است که دود حاصل از قلیان از آب رد می‌شود و مواد سمی آن از بین می‌رود.

با این حال مانند بسیاری از کشورهای خاورمیانه، قلیان یکی از وسایل تفریحی رایج در ایران است که اگرچه بارها از سوی مسئولان وزارت بهداشت و نیروی انتظامی مصرف آن در اماکن عمومی و به‌خصوص سفره‌خانه‌های سنتی منع شده اما ظاهرا به راحتی نمی‌شود شر آن را از چنین مکان‌هایی کم کرد.
این در حالی است که متخصصان اعلام می‌کنند مصرف‌کنندگان قلیان در هر بار مصرف، دود بسیار زیادتری را در مقایسه با کشیدن یک نخ سیگار دریافت می‌کنند.

دکتر ایرج خسرو‌نیا، رئیس انجمن پزشکان داخلی ایران، با اشاره به اینکه دود قلیان همان مضرات سیگار را دارد، در مورد سایر عوارض کشیدن قلیان به همشهری می‌گوید: به‌دلیل مرطوب بودن راه‌های هوایی و مجرای خروج دود، قلیان می‌تواند عامل مهمی جهت رشد میکروب‌ها و قارچ‌ها باشد.

وی معتقد است: مطالعات اخیرنشان داده‌اند که کشت داخل لوله قلیان حاوی صدها نوع قارچ و میکروب بوده و این میکروب‌ها و قارچ‌ها به راحتی توسط دود وارد دستگاه تنفس شده و ایجاد عفونت‌های مزمن می‌کند. البته به گفته وی ابتدا شخص متوجه بیماری خود نمی‌شود ولی در سال‌های بعد به‌دلیل نفوذ این قارچ‌ها و میکروب‌ها در لایه‌های مختلف ریه برنشیت، برنشکتازی، آنفیزم ریه و در نهایت آسم ایجاد می‌شود. این در حالی است که زمانی شخص به بیماری خود پی می‌برد که متأسفانه چاره‌ای جز ء تحمل بیماری تا آخر عمر نخواهد داشت.
دکتر خسرونیا با اشاره به اینکه شخص مبتلا به بیماری‌های مختلف ریه اگر به استعمال دخانیات و کشیدن قلیان ادامه بدهد بدون شک مبتلا به سرطان ریه و دستگاه تنفسی خواهد شد، اضافه می‌کند: متأسفانه به اکثر تنباکو‌هایی که در سال‌های اخیر به بازار آمده اسانس‌هایی اضافه می‌شود که این اسانس‌ها علاوه بر تحریک دستگاه تنفس موجب حساسیت و آلرژی می‌شود و بنابراین علاوه بر بیماری‌های ذکر شده، رینیت آلرژیک و سرفه‌های مزمن همراه با خلط را برای فرد به همراه دارد.

به کودکان قلیان تعارف نکنید!{قاط}{قاط}
بنا به اعتقاد کارشناسان، مصرف یک نخ سیگار بین ۵۰۰‌سی‌سی تا یک لیتر دود تولید می‌کند اما یک بار استفاده از قلیان ۱۰ تا ۲۰ لیتر دود تولید خواهد کرد. مدت زمان استعمال سیگار معمولا ۱۰ دقیقه است اما قلیان با وجود تعداد کمتر استفاده در مقایسه با سیگار، در هر بار مصرف برای ۴۰ تا ۶۰ دقیقه استفاده می‌شود.به این ترتیب اثرات مضر قلیان کمتر از سیگار نیست اما در فرهنگ جامعه ما به این حقیقت علمی توجهی نمی‌شود.

دکتر خسرونیا با اشاره به اینکه حتی دیده شده والدین برای خندیدن و سرگرمی، نی قلیان را به دهان افراد زیر ۵ سال هم گذاشته و آنها را وادار به قلیان کشیدن می‌کنند، می‌گوید: رسانه‌ها باید آگاهی لازم را به مردم بدهند تا مردم لااقل از استعمال قلیان در مکان‌های عمومی و منازل، به‌خصوص اماکنی که به فضای آزاد راه ندارند خودداری کنند.

دود از دهان جذب می‌شود
اگر دود قلیان وارد ریه نشود و فقط از راه دهان خارج شود آسیبی به ریه‌ها وارد نمی‌شود. این جمله‌ای است که از زبان بسیاری از مصرف‌کنندگان قلیان شنیده می‌شود.
دکتر خسرو‌نیا در این باره می‌گوید: این تصور، تصوری کاملا غلط است چون دود از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن شده و آثار سوء خود را می‌گذارد. حتی در هوایی که دود قلیان آزاد می‌شود، افرادی که قلیان نمی‌کشند در معرض دود قرار گرفته و در طولانی‌مدت دچار عوارض آن خواهند شد.

دکتر شهرام آگاه، متخصص داخلی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز در مورد تصورات غلط در مورد مصرف قلیان می‌گوید: بر خلاف تصور عموم که عده‌ای معتقدند وجود آب قلیان جلوی مواد مضر و سمی آن را می‌گیرد، بیشتر این مواد سمی از جمله نیکوتین و خاکستر وارد ریه می‌شوند و به خاطر پک‌‌های عمیقی که فرد برای جذب دود می‌زند، تخریب‌های جدی به حبابچه‌های ریه وارد می‌شود.

وی با اشاره به اینکه سرطان ریه، لب و دهان، حنجره، مری، معده، لوزالمعده، کبد و سرطان روده بزرگ از عوارض بد‌خیم استفاده از سیگار و قلیان هستند، در مورد عوارض خوش‌خیم آن می‌گوید: این عوارض شامل زخم‌های گوارشی هستند.

همچنین قلیان باعث رفلاکس اسید مری و معده نیز می‌شود که در نتیجه آن فرد سوزش شدیدی در سر دل دارد و دچار تهوع می‌شود حتی رفلاکس اسید مری و معده در بعضی موارد منجر به سرطان مری نیز می‌شود.

به گفته وی میزان و عمق دم در حرکت دادن آب قلیان بسیار مهم است و قلیان با وجود اینکه کمتر مصرف می‌شود اما حجم دودی که از آن وارد بدن می‌شود، به میزان ۱۰ تا ۲۰ برابر دود ناشی از مصرف سیگار است.

خطر انتقال بیماری از طریق قلیان
بنا به گفته متخصصان،دود استنشاق‌شده از قلیان نه تنها همه مواد سرطان‌زای دود سیگار را داراست بلکه منوکسیدکربن بیشتری هم دارد. ‌علاوه براین دود قلیان مجموعه‌ای از مواد سرطان‌زای دیگر را هم دارد که ناشی از سوختن زغال است و خطر انتقال بیماری‌‌های عفونی مانند سل را هم افزایش می‌دهد.

دکتر آگاه با اشاره به اینکه نیکوتین نقش بسیار مهمی در میزان و نحوه مصرف مواد دخانی به‌عهده دارد، می‌گوید: تحقیقات ثابت کرده است افراد سیگاری تا زمانی که میزان نیکوتین دریافتی به آستانه مورد نیاز برای رفع حالت وابستگی برسد به کشیدن سیگار ادامه می‌دهند.

پس با فرض جذب بخشی از نیکوتین موجود در دود قلیان در اثر عبور آن از آب، مصرف‌کنندگان قلیان با استنشاق مقادیر بسیار زیادتر دود جهت رسیدن به آستانه ارضای وابستگی، در مواجهه با مقادیر بیشتری از مواد شیمیایی سرطان‌زا و گازهای خطرناک مثل منوکسید‌کربن هستند.

این متخصص ادامه می‌دهد: این موضوع مصرف‌کنندگان قلیان و اطرافیان آنها را که در مواجهه با دود تحمیلی آن قرار دارند، مثل مصرف‌کنندگان سیگار به ابتلا انواع سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی و عروقی، تنفسی و آثار سوء در دوران بارداری دچار خواهد ساخت.

-------------------------

پی نوشت:
۱ ـ چلم: سر قلیان یا قلیان
۲ ـ اغلب در قلیان گلاب یا برگ گل می ریختند تا آب خوشبو شود. بعضی نیز برگ گل را برای زیبایی داخل آب کوره قلیان می ریختند، زیرا هنگام قلیان کشیدن این گلها در آب و پایین رفته، منظره ای زیبا ایجاد می کنند. هنوز هم این عادت در میان ایرانیان که قلیان می کشند وجود دارد.
۳ ـ این عادت بعدها به شرق آمد و در ایران و هند مرسوم شد. ۴و۵ ـ مایتون و بریتون برای اولی از سپهبدان ارتش فرانسه و دومی رئیس تشریفات سلطنتی بود مأمور تنظیم و ترتیب مراسم تشریفاتی محمد رضا بیگ به حضور لوئی چهاردهم بود.
۶ ـ که تصویر آن بوسیله یکی از نقاشان معاصر کشیده شده، اگرچه کاملا با تشریفات شرفیابی سفیر ایران تطبیق نمیکند، ولی تا حدودی آ ن تشریفات را نشان میدهد.
۷ ـ آخرین بار که در ایران توتون و تنباکو تحریم شد، در سال ۱۲۶۸ زمان سلطنت ناصر الدین شاه بود، که امتیاز فروش توتون و تنباکو به یک نفر انگلیسی داده شد.
اما بر اثر مخالفت شدید مردم و تحریم مصرف توتون و تنباکو این امتیاز در سال ۱۲۷۰ لغو گردید.

منابع : iscanews.ir ، pendar.net ، niksalehi.com ، salamatnews.com
جمع آوری : www.susanews.com

پرسشی از دکتر محمدرضا معدنی معاون اجرایی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران

http://taknaz.ir/upload/2/0.73684900...5732240213.jpg

کدام بدتر است: سیگار، پیپ یا قلیان؟

سرطان ریه یكی از شناخته‌شده‌ترین و خطرناک‌ترین سرطان‌هاست که سالانه تعداد زیادی از مردم به آن مبتلا می‌شوند. از طرفی، این سرطان با مصرف دخانیات ارتباط تنگاتنگی دارد؛ به طوری که تقریبا80 درصد موارد سرطان ریه به استعمال قلیان، پیپ و سیگار مرتبط است....

اما ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که کدام یک از این محصولات دخانی خطرناک‌ترند و احتمال ابتلا به این سرطان را بیشتر می‌کنند؟ برای پاسخ به این سوال، گفت‌وگوی ما را با دکتر محمدرضا معدنی، معاون اجرایی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران، بخوانید.

آقای دکتر! تاریخچه استعمال دخانیات به چه زمانی برمی‌گردد؟

مصرف مواد دخانی در دنیا بالغ بر 2 هزار سال قدمت دارد و در طول این مدت هم دستخوش تحولات زیادی شده است. نخستین‌بار بومیان قاره آمریكا در دوران باستان به خواص گیاه تنباكو پی بردند. كریستف كلمب و همراهانش در سال 1492 میلادی به جزیره‌ای بین آمریكای شمالی و جنوبی رسیدند و متوجه شدند كه افراد بومی این منطقه گیاهی عجیب را روی آتش ریخته و دود آن را داخل ریه‌های خود فرو می‌برند. كریستف كلمب به تصور اینکه این گیاه، ماده‌ای جادویی دارد، هنگام بازگشت مقداری از برگ‌ها و دانه‌های آن گیاه را با خود به اسپانیا برد و به این ترتیب توتون به اروپا راه یافت و مردم اروپا این گیاه را توباكو نامیدند كه در ایران به تنباكو معروف است. توتون كه در سال 1605 میلادی در عثمانی، مصر و هند شناخته شده بود، توسط پرتغالی‌ها وارد ایران شد. اگر چه برخی بر این باورند كه توتون نخستین‌بار در سال 1590 میلادی وارد ایران شده است اما بررسی اسناد تاریخی‌ نشان می‌دهد مصرف دخانیات در زمان شاه‌عباس در ایران رواج پیدا كرد.

ظاهرا سیگار پرمصرف‌ترین محصول دخانی در سراسر دنیاست. همین‌طور است؟

بله؛ سیگار جزو یکی از مهلک‌ترین محصولات اعتیادآور ساخته دست بشر است و از برگ کاغذ، **********، توتون و اسانس و مواد نگهدارنده ساخته می‌شود. در این بین باید گفت که خطر اصلی را دود ناشی از استعمال این ترکیب ایجاد می‌کند.

منظورتان از خطر جدی چیست؟

ببینید؛ دود سیگار دارای دو جریان اصلی و كناری است. جریان اصلی هنگام پك زدن وارد دهان و ریه می‌شود و جریان كناری در فاصله پك زدن‌ها از انتهای سیگار و هنگام بازدم وارد محیط و سپس ریه می‌شود كه این دود از 4 هزار ماده مختلف با آثار آنتی‌ژنی، جهش‌زایی، سرطان‌زایی، دارویی و... تشكیل شده است. در عین حال، دود سیگار شامل 2 بخش ذره‌ای و گازی است. بخش گازی 85 درصد دود سیگار را تشكیل می‌دهد و اكسیژن، نیتروژن و مونواكسیدكربن اجزای اصلی آن هستند. مونواكسیدكربن میل تركیب زیادی با هموگلوبین خون دارد و در رقابت با اكسیژن برای تركیب با هموگلوبین پیروز می‌شود. در نتیجه انتقال اكسیژن به بافت‌های بدن كاهش می‌یابد. بخش ذره‌ای نیز 15 درصد دود سیگار را تشكیل می‌دهد و نیكوتین و قطران مهم‌ترین مواد تشكیل‌دهنده بخش ذره‌ای هستند. در عین حال، نیكوتین ماده اصلی و موثر دود سیگار است كه اعتیادآور بوده و با عوارض قلبی-عروقی و ایجاد اختلال در سیستم عصبی همراه است.

سلامت: آیا سیگارهای لایت، همان‌طوری که کارخانجات سیگارسازی ادعا می‌کنند، واقعا کم‌خطرترند؟

نه! به‌رغم قرن‌ها نوآوری تبلیغاتی، ادعاهای اغراق‌گونه، ایجاد ذهنیت بی‌خطر بودن یا کم جلوه دادن خطر برای سلامت، هیچ شواهد و مدارک مستندی وجود ندارد که نشان دهد سیگارهای Light (سبک) یا Mild (ملایم)، کم‌ضررتر از سیگارهای معمولی هستند و به طور كلی، وجود 40 نوع ماده سرطان‌زا در دود انواع سیگار به اثبات رسیده است.

اگر سیگار را با قلیان مقایسه کنیم، به چه نتیجه‌ای می‌رسیم؟ قلیان مضرتر است یا سیگار؟

با وجود اینكه قلیان كمتر مصرف می‌شود اما حجم دودی كه از آن وارد بدن می‌شود 10 تا 20 برابر دود ناشی از مصرف سیگار است. یك نخ سیگار معمولا 500 سی‌سی تا یك لیتر دود تولید می‌كند اما یك‌بار استفاده از قلیان 10 تا 20 لیتر دود تولید خواهد كرد و درواقع، سرو یک نوبت قلیان برابر با استعمال 70 نخ سیگار است. از طرف دیگر سیگار معمولا انفرادی مصرف می‌شود اما از یک قلیان صدها نفر استفاه می‌کنند. البته این روزها هنگام سرو قلیان در مراکز تفریحی، سر یک‌بارمصرف قلیان در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد تا به اصطلاح از انتقال بیماری‌ها جلوگیری شود اما باید گفت این لوله قلیان است که حاوی انواع باکتری و ویروس است و ناقل بیماری‌هایی مانند سل و هپاتیت است. نمی‌توان میزان مصرف افراد را نیز نادیده گرفت. مثلا شخصی که روزی یک بار قلیان می‌کشد، در مقایسه با فردی که روزی یک پاکت سیگار مصرف می‌کند، احتمالا زودتر به سرطان ریه مبتلا خواهد شد.

کدام ضلع مثلث دخانیات، سلامت مصرف‌کنندگان را بیشتر تهدید می‌کند: سیگار، پیپ یا قلیان؟

همه‌شان به نوعی سلامت را به خطر می‌اندازند و نمی‌توان گفت یكی از آنها از دیگری بهتر یا بدتر است اما برای بیان خطرهای پیپ باید از سیگار برگ شروع کنیم. سیگار برگ در واقع تنباکوی پیچیده شده در برگ تنباکو است و عموما مقدار تنباکوی این سیگارها چند برابر سیگارهای معمولی است و گاهی مقدار تنباکوی موجود در سیگار برگ به اندازه 20 سیگار معمولی است. البته در مورد مصرف پیپ در مقایسه با سایر محصول‌های دخانی مطالعه‌های کمتری انجام شده است. با این وجود، بیشتر حقایقی که در مورد سیگار برگ وجود دارد در مورد پیپ هم مصداق پیدا می‌کند. به طور مثال، دود ناشی از پیپ در مقایسه با سیگار قلیایی‌تر است و بنابراین برای ایجاد اعتیاد بالا به نیکوتین نیاز به استنشاق مستقیم آن به ریه وجود ندارد. در عین حال، به واسطه میزان بالای تنباکوی استفاده‌شده در پیپ، مصرف‌کنندگان و اطرافیان با دودی معادل سوختن چند نخ سیگار مواجه می‌شوند. از طرفی، مصرف‌کنندگان پیپ شانس بالاتری برای ابتلا به بیماری از جمله بیماری انسدادی مزمن ریوی و سرطان های دهان، سر، گردن، حنجره، مری و ریه دارند.

یعنی نمی‌توان با قطعیت گفت که کدام یک از اینها خطرناک‌ترند؟

همین‌طور است اما باز هم بستگی به میزان مصرف دارد. فرض کنید بخواهیم 3 نفر را با شرایط یکسان از نظر سن، جنسیت، موقعیت زندگی و... با هم مقایسه کنیم که اولی روزانه یک پاکت سیگار مصرف می‌کند، دومی‌مصرف مداوم پیپ دارد و فرد سوم روزی یک ساعت قلیان می‌کشد. مسلما آنهایی که پیپ و قلیان می‌کشند زودتر از فرد سیگاری با مشکل مواجه می‌شوند. اما نکته بسیار مهم این است که درنهایت هر 3 این افراد، جان خود را به واسطه مصرف دخانیات از دست می‌دهند یا حداقل کمتر از افراد دیگر عمر می‌کنند و سالیان سال باید با انواع بیماری‌ها و سرطان‌ها دست و پنجه نرم کنند