اختراع نوشتن


با اختراع نوشتن بود که بشر به کمک آن توانست تاریخ را به یادگار بگذارد و دانسته‌های خود را محفوظ نگاه دارد و پیشرفت کند.
اما نیاکان ما چگونه فن نوشتن را فرا گرفتند؟ حدود شش هزار سال قبل، مردمی که سریع‌تر از همه جاده‌ی تمدن را در می‌نوردیدند، ظاهراً سومری‌ها و مصری‌ها بودند که به ترتیب در بین‌النهرین (وادی بین دجله و فرات) و دره‌ی نیل به سر می‌بردند، این مردمان، در کار ابداع فن نوشتن بودند.


شش هزار سال قبل، دهقان‌های مصری که مکلف بودند سبدی چند از فرآورده‌ی غله خود را به تحصیلدار مالیاتی تحویل دهند، تصویر زمخت سبد را بر دیوار کلبه خود می‌کندند و کنار آن به تعداد سبدهایی که داده بودند، علامت می‌گذاشتند.

بله، نخستین طرز نوشتن بدین صورت بود، یعنی نوشتن با عکس (شکل‌نگاری)، این شکل از نوشتن مصور آن‌قدر بود که تقریبا همه‌ی اقوام ابتدایی از آن استفاده می‌کردند.


مدت‌ها پیش، عده‌ای از سرخ‌پوستان آمریکایی با پنج زورق و به رهبری سردار قبیله‌ی خود، شاه ماهیگیران، ظرف سه روز از دریاچه‌ی سوپریور عبور کردند و به سلامت، پای به خشکی گذاشتند و چون می‌خواستند یاد این رویداد مهم جاوید بماند، تصویر یادگاری آن را بر دیواره یک صخره، نقش کردند.


از این جهت بود که سرخ‌پوستان، نشانه‌ای را که برای خورشید داشتند با نشانه‌ی آسمان یکی کردند تا بدین ترتیب، بر مدتی که خورشید قوس آسمان را می‌پیماید (مفهوم نگاری)، دلالت کنند؛ یعنی مدت یک روز. آن‌گاه سه عدد از این علامت مرکب که پهلوی هم قرار گیرد، مفید معنی سه روز خواهد بود.


البته آن ماهیگیر می‌خواست مردم بدانند که او رهبر بی چون و چرای قوم خود بود و توانست آنان را به ساحل سلامت سوق دهد. او به صورت پرنده‌ای که بر زورق اول نقش شده، نمودار شد و نقش سنگ پشت که نزد سرخ‌پوستان آمریکایی علامت زمین است، نشان می‌دهد که سالم به خشکی پیاده شدند.


این نوع نوشتن، نوشتن ساده و مصور است که در آن تصویرها و علامت‌ها با هم ترکیب می‌شود و اشیاء و نام افراد و تصورات ساده از قبیل روز، به خشکی پیاده شدن و ... را بیان می‌کند.


بیش‌تر اقوام ابتدایی، از این مرحله فراتر نرفتند اما در انواع جدید نوشتن، گو این‌که با نوشتن مصور آغاز یافت، برای نمایاندن شکل اشیاء، دیگر از تصویر یاری نگرفتند، بلکه به جای آن از نشانه‌های قراردادی استفاده کردند و به کمک این نشانه‌ها، کلمات یا اصوات را که از آن‌ها کلمه ساخته می‌شود، نمایش می‌دادند (صورت‌نگاشت).


چینی‌ها و ژاپنی‌ها یک نوع نوشتن ابداع کرده بودند که بسیار پیچیده بود. در این طرز نوشتن، هر کلمه با یک علامت یا با اتحاد چند علامت بسیط، نمایش داده می شود. با این طرز نوشتن هر چیز را می‌توان بیان کرد.


اما فرا گرفتن آن خیلی دشوار است یا به نظر ما چنین می آید، زیرا مجبوریم تعداد بسیار زیادی علامت حفظ کنیم. تعداد این علامات تقریباً معادل تعداد کلماتی است که در این زبان می‌توان بیان کرد.


نوشتن غربی‌ها که به هیچ‌وجه با نوشتن چینی‌ها و ژاپنی‌ها شباهت ندارد، به کمک الفبایی مرکب از بیست و شش حرف با علامت انجام می گیرد و این علامات، ترجمان کلمات نیست بلکه نمایشگر اصوات اصلی است که با به کار بردن آن اصوات، کلمات را تلفظ می‌کنیم.


الفبای لاتین از رومی‌ها و الفبای رومی از یونانی‌ها گرفته شد. این‌که یونانی‌ها این الفبا را از کجا یاد گرفتند، به طور یقین نمی‌دانیم؛ اما احتمال دارد از فنیقی‌ها گرفته و فنیقی‌ها هم به نوبه‌ی خود آن را از مصری‌ها قرض کرده‌اند.


اگر الفبای ما ریشه‌ی مصری داشته باشد، قطعاً مثل الفبای چینی و ژاپنی، ابتدا شکل مصور داشته، اما پیشرفت و تکمیل آن از طریق دیگری انجام یافته و راه جداگانه‌ای پیموده است. زیرا این علامت‌ها، شکل اشیاء را نشان نمی‌داد بلکه صوت‌های هجایی هر کلمه را که تلفظ می‌شد، نمایان می‌ساخت.


اما چون اصوات هجایی، فوق‌العاده زیاد است، در این طرز نوشتن هم ناچار علامت‌های بسیار زیادی وجود داشت که باید همه را به خاطر سپرد.


با این اوصاف، به مرور زمان، تعدادی علامت جداگانه ابداع شد که کار آن‌ها نمایاندن صورت‌های هجایی نبود بلکه صوت‌های اصلی را نمایش می‌داد و این صورت‌ها همان‌ها است که وقتی با هم ترکیب می‌شود، صوت‌های هجایی را می‌سازد.


سود مهم این ابداع این بود که هر کس به کمک چندین علامت مختصر (بیست و شش علامت در الفبای انگلیسی) و ترکیب درست این علامت‌ها، می‌تواند صدای هر هجا و صدای هر کلمه را نمایش دهد.


پس از اختراع فن نوشتن، انسان شروع به نگه‌داری سوابق، مکتوب کا‌ر‌ها و اندیشه‌های خود کرد. اوایل، این قسمت نوشته‌ها خیلی اندک بود اما رفته رفته که فن نوشتن نشر یافت و صورتی درست‌تر و سنجیده‌تر پیدا کرد، یادگارهای مکتوب، کامل‌تر و مفصل‌تر شد.
تا به امروز که در تمام کشورهای متمدن می‌بینیم کتابخانه‌ها و بناهای ملی و خانه‌های خصوصی، مملو از انوع و اقسام یادگارها و سوابق چاپی و خطی (دست‌نویس) شده است.


بدون این آثار و سوابق، تاریخ بشر ناچار صورتی پیدا می‌کرد، غیر از آن‌چه در واقع می بود و ما نیز صرف‌نظر از چهره‌ی واقعی تاریخ، درباره‌ی گذشته‌ی بشر، آگاهی مختصری می‌داشتیم.

پس، اختراع فنی نوشتن از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ بود زیرا نخست فن نوشتن، روش ما را در آموختن تاریخ بهتر کرد و دوم، راه ها و خط سیر وقایع تاریخ را تغییر داد.