شــیــخ حــه مــه غــریــبــی شــــیــخ مــارفــى قــازانــقــايــه ‌

http://qadirzada.com/Shex-hamaXarib.jpg

ژيان و به سه رهاتى شێخ حه مه غه ريب شێخ

حه مه غه ريب كورِى شێخ مارفى قازانقايه كورِى شێخ حه مه ئه مين كورِى شێخ حسين كورِى شێخ مه حمودى كڵێسه كورِى شێخ ئيسماعيل كه به پـيرى وليانى به ناوبانگه كورِى شێخ محه مه دى نۆدێ به پـشتاوپـشت ده چنه وه سه ر ساداتى به رزنجه . شێخ حه مه بچكـۆله كورِى (كاك احمد شێخ)كچى ( شێخ حه مه مين ) ى قازانقايه ى هێناوه به رِه چه ڵه ك ده بنه وه به خاڵوانى شێخ سه عيدى حه فيد و شێخ مسته فاى نه قيب و شێخ مارفى نه قيب .
هاتوچـۆى نێوان ئه و بنه ماڵه يه زۆر به هێزو پـته و و خۆشبووه به تايبه تى ئه و سێ به رِێزه هاوينان چونه ته قازانقايه له لاى خاڵيان شێخ مارفى قازانقايه ماونه ته وه كه پـياوێكى زۆر رِووخۆشو خزم دـۆست و دڵفراوان و ميوانپـه روه ر بووه سات به سات پـه يوه ندى نێوان ئه و بنه ماڵ و خێزانه پـته وتر بووه و خۆشه ويستى و دۆستايه تيان زياتر بووه له يه كه وه نزيك بوون .
له ئاكامى ئه و هات و چۆيه شێخ سه عيدى حه فيد –باوكى شێخ مه حمودى نه مر – زۆر شێخ حه مه غه ريبى خاڵۆزاى خۆشويستوه كه ده يزانى كورِێكى دڵسۆزو ئاين پـه روه رو نيشتمان پـه روه ر و خزم دۆسته .
زيره ك و ورياو چاوكراوه يه ده توانرێت پـشتى پـێ ببه ستر ێ له كاتى ته نگانه و ناخۆشيدا (فاتمه خان) ى كچى كه كچه گه وره كه يه تى ده دات به شێخ حه مه غه ريب كه كچێك و دوو كورِيان هه بووه ( حه لاوه خان و شێخ تاليب و شێخ مارف) ئيتر شێخ حه مه غه ريب ده بێته جێي متمانه و كه سێكى خۆشه ويست لاى شێخ سه عيد . ( پـاشان شێخ مارفى كورِى له ده ستنوسێكى خۆيدا كه له 3/12/1961 له ژێر ناوى (چيم به سه رهات) ده فته رێكى (30) لاپـه ره ى نوسيوه به رِێنوسى كۆن وبه وشه ى عه ره بى كه زۆر تێكه ڵه .
هه رچۆنێك بوو له گه ڵيا خه ريك بووم پـشت به ستن به سه رچاوه كان به تايبتى (3) به رگى (چيم دى) ئه حمه د خواجه دوو به رگى ياداشتى مامۆستا رِه فيق حيلمى توانيم ئه م باسه ى له سه ر ده ربهێنم هه ر به شێوه ى ياداشته كه ده ينوسم و ئاماژه به گۆرِين و زياده كان ده كه م له ناو كه وانه كاندا . من له دايكبوى ساڵى (1910) زاينيم له گوندى (زه ردياوا) ى قه ره داغ هاتومه ته دنياوه ئه وساڵه باوكم به رِێوه به رى ناحيه ى قه ره داخ بووه .
له ساڵى (1917) دا به فرێكى زۆر له پـێنجوين بارى بوو زستان بوو ماڵمان له وێبوو نامه يه ك هات عائشه خان خێزانى خاڵى گه وره م شێخ مه حمود كورِى بووه (شێخ له تيف) به و زستانه بوو به ته قه ى خۆشىو به زم و ئاهه نگ . هه ر له و ساڵه دابوو سوپـاى رووس هێرشى كردبووه سه ر ( بانه ) خوالێخۆشبوو شێخى نه مر له گه ڵ ژماره يه كى زۆر له دانيشتوانى شارى سلێماني به رهه ڵستيان كردبوو شه رِێكى گه وره به رپـابوو به هاربوو رووسه كان سوارێكى زۆريان له قه فقاسياوه هێنابوو له دوو قـۆله وه هێرشيان كرد .
به شێكيان لاى پـێنجوينه وه ئه يانويست هێرش بكه نه سه ر قه لاَى بێستان كه سرييه كى سه ربازى توركى تێدا به جێمابوو كه پـێيان ده گوت پـرِاكنده .
ئه و كاته باوكم به رێوه به رى ناحيه بوو پـه يوه ندى باشى هه بوو له گه ڵ موجاهدين (150 - 200) تفه نگچى گه يانده قه لاَكه ى بێستان , پـێش ئه وه ى سوارى قه فقاس بگات . ئه مان توانيان ده ورو به رى قه لاَكه بگرن و نزيكه ى 10 سه عات شه رِو به رگرى به رامبه ر سوپـاى رووس . زيانێكى زۆريان لێدان و ناچاريان كردن له نيوه شه ودا بگه رِێنه وه .
پـاشان هێزى سه ربازگه ى تورك رِه وانه ى سلێمانى كرانه وه (مامۆستا ئه حمه د خواجه له م رِوانگه يه وه ده ڵێت : ئه وه ى له گه ڵ خۆىبوو روو به پـێنجوين رـۆيشتن له پـله ى يه كه مدا عه شايه رى جاف بوو, له گه ڵ سمايل عوزه يرى و شێخان وه له پـشده ر مه نگور , بڵباس , ئاكويش بۆ سه رده شت پـاش كوشتارێكى ناديده له هه ردوولا رِووسه كان كشانه وه بـۆ ناو ئێران . وه مامۆستا رِه فيق حيلمى ده ڵێت (له ده ورى پـێنجويندا شێخ مه حمود ئازايى خۆى نواندبوو, رووسه كانى له سنوورى عێراق دوور خستبوه وه و كردبوونى به ديوى ئێراندا .
ئه و دوو نوسه ره به رِێزه هيچيان ناوى شێخ حه مه غه ريبيان نه هێناوه ته نانه ت له پـاداشتى ئه و سه ركه وتنه ى شێخ حه مه غه ريب له پـێنجوين كه بووه جێى رِه زامه ندى توركه كان كرديان به قائيمقامى شارباژێرِ له (1917 – 1919) .
ته نانه ت ئه حمه د خواجه له لاپـه ره (13) ده گه رِێته وه سه ر شه رِه كه و ده ڵێت (جه نگى كوردو رِووس دامه زرا ,به رامبه ر به هه ڵمه ت و دلێريان به ناچارى رووسه كان پـێنجوينيان به جێ هێشت ).
هه ر له و كاته دا به خێزانه وه كه وتينه رِێ به رِێگاى ناڵپـارِێزه وه . له يادمه به سترابووم به پـشت ماممه وه (سه يد ئه حمد) خه به رم بووه وه لێم پـرسى مامه ئه وه بـۆكوێ ده چين ؟ فه رمووى رِۆڵه ئه رِۆينه وه بۆسلێمانى. (كه گه يشتينه وه شارى سلێمانى نه ماينه وه خێزان و خزمان هه موو له داريكه لى كۆبوينه وه , پـاش ماوه يه كى باش ماڵمان چووه سيته ك كه ئه وكاته مه ڵبه ندى قه زاى شارباژێر بوو كه باوكم كرابوو به قائيمقام دوو ساڵ كارى قائيمقامى كرد له ساڵى (1917- 1919) . له مانگى حوزه يرانى ئه و ساڵه دا ئێمه له سيته ك بوين له و ساڵه دا شه رِى ده ربه ندى بازيان له گه ڵ ئينگليزه كان به رپـابوو له سه ر داواى خوالێخۆشبوو شێخى نه مر باوكم به دوو بارو دوو ولاَخه وه من و دايكمى رِه وانه ى ماڵى باپـيرم كرد له سلێمانى خۆى گه يانده سه را و هه رچى به ڵگه و نوسراو و شتومه كى گرنگى ئينگليزه كان بوو له گۆرِه پـانى سه رادا كۆيكردنه وه و فه رمانىدا نه وتيان پـێدا كردن و سوتانياندن .
پـاشان له گه ڵ (150) سواردا رِويكرده ده ربه ندى بازيان و رِاسته وخۆ له گه ڵ شێخى نه مردابوو . ئينگليزه كان زانيويانه ناتوانن پـێشبكه ون دوو (ليواو مه شات) له گه ڵ تۆپـێكى زۆريان له ده ورى موسڵه وه هێناوه ته ناوچه ى ده ربه ندى بازيان ,شه وى يه كه م تۆپـبارانى ده ربه نديان كردووه به تايبه تى پـشتى شه رِه كه بـۆ دروستكردنى سه رلێشێواندن له ناو هێزى سواره دا. هه ر كه بـۆردومانى تۆپـ ده ست پـێده كات ته قه ده كه وێته ناو ولاَخى سواره كانه وه .
زوربه يان ده ستبه جێجێگاكانيان به جێده هێڵن و دواى ولاَخه كانيان ده كه ون ئه مه ده بێته هۆى لاواز بوونى جه بهه كه و شكاندنى شه رِكه رانى كورد. ژماره يكى زۆريان لێ شه هيد ده بێ و زۆريشيان لێ به ند ئه كرێت ئه وه ى كه ده مێنێته وه بلاَوه ى لێ ده كه ن , له شه هيده كان ( حاجى سه يد حه سه ن) مامى شێخى نه مر له گه ڵ ژماره يه ك له خزمانى به رزنجه و قه ره داغ و بازيان و هۆزى جافه رِه شكه له وانه ى كه به ئه سيرى گيران شێخى نه مر خۆىو شێخ حه مه غه ريبى خاڵۆزاى باوكى. ئه م دووانه له ناو ئه سيره كاندا رِاگيرابوون (موشيرى حه مه ى سلێمان ) ئه يان ناسێته وه و هه ر ئه و رِۆژه رِه وانه ى به غدا ئه كرێن
. (به ته نيشتيه وه تاهير ئه فه ندىو سه يد ئه حمه دى مامى كوژران ,له سه ر پـه يامى موشير ئاغا به بريندارى شێخ مه حمود له گه ڵ شێخ حه مه غه ريب به يه خسير گيران وه بران بـۆ به غداد – چيم دى ل 48) . (48 كه س كوژران و ژماره يه كى زۆر بريندار له وناوه كه وتبوون, ئه وانه ى كه به ديل گيران 170 كه سێك ئه بوون (حاجى سه يد حه سه ن) ى مامى شێخ مه حمود و تايه رى فه رخه _ تاهير ئه فه ندى به رێوه به رى پــۆليسى شێخ مه حمود له ناو كوژراوه كاندا بوون – ئينگليزه كان ديسانه وه به هۆى موشير ئاغاوه شێخ مه حموديان ناسيه وه – ياداشت (1) ل 126 ره فيق حلمى ) له به ر ئه وه ى شێخ مه حمود بريندار بوو شێخ حه مه غه ريبيش به قۆناغه تفه نگ له كاكيله يان دابوو دانه كانيان شكاندبوو رِه وانه ى نه خۆشخانه كران .
دواى (10 – 15 ) رِـۆژ ده ريان ئه هێنن و ورده ورده شاهيدى سلێمانى و ده ره وه ى كه خوالێخۆشبوو رِفيق حيلمى ناويان ناهێنێ ئه گه نه به غداد ( مامۆستا رِه فيق حلمى له ل (523) ياداشته كه يدا ناوى هێناون ده بێت شێخ مارف به رچاوى نه كه وتبێ – ئومێد ) دادگاى ده ست پـێده كات له به رده م دادگاى عورفى سه ربازيدا شايه ته كانى سلێمانى (گرينهاوس) ئه يانبات بـۆ به غداد كه ئه مانه بوون (عيزه ت به گى وه سمان پـاشا / حاجى مه لا سه عيد كه ركوكى زاده / عه ونى گورون ئه فه ندى / فايق به گى مارف به گ / شێخ نه جيبى قه ره داغى – له به غداش له كورده كان (ميرزا فه ره جى حاجى شه ريف / هه ندێ له بازرگانه گه وره كانى تريش) . (ديوانى عورفى شێخ مه حمودى موحاكه مه كرد و حوكميدا به خنكاندنى له سلێمانيه وه به ناوى شايه ت تاقمێك له پـياوه ناسراوه كان رِێكخرابوو به زۆر يا به خواهش له م موحاكه مه يه دا حازربوون ئه مانه كه له گه ڵ ( كه پـته ن بـۆند) ى حاكمى سياسى چه مچه ماڵ نێرابوونه به غدا ناوه كانيان له خواره وه يه (حاجى مه لا سه عيد كه ركوكى/ عيزه ت به گى وه سمان پـاشا / شێخ نه جيبى قه ره داغى/ عه ونى ئه فه ندى/ئه حمه د به گى قادر پـاشا / حاجى ئه حمه د به گى قادر پـاشا / حاجى ئاغاى حه سه ن ئاغا / ميرزا فه ره جى حاجگى شه ريف – ياداشت به رگى (1) . ره فيق حيلمى ته نانه ت مامۆستا ئه حمه د خواجه ش جارێكى تر ئه و ناوانه ى دوباره كردۆته وه .
ئه وه ى تا ئێستا باس نه كراوه شێخ مارف ده ڵێت : نه ك هه ر له سلێمانيه وه شاهيدو زۆركه س ئاماده بوون به ڵكو له شارى كه ركوك و هه ولێريشه وه براون بۆ دادگاى عورفى .
يه كه مجار حوكمى له سێداره داني هه ردووكيان ده رچوو له كاتى ئاگادار كردنيان له لايه ن (ميجر گرينهاوس ) موسته شارى سياسى ميجرسۆن خوالێخۆشبوو شێخى نه مر توورِه ئه بێ و كلاَو و جامانه كه ى لول ئه كات و ده يكێشێت به سه ر سنگى گرينهاوس دا و ئه فه رمووێ زاڵم ئێوه مافى دادگايى كردنى ئێمه تان نيه لێره دا گرينهاوس كلاَو و جامانه كه ى هه ڵئه گرێته وه و ئه يبات بۆ حاكمى سياسى گشتىو بۆى ئه گێرێته وه .
ئه ويش ده يگه يه نێته حكومه تى به ريتانيا . له ئه نجامى ئه و تورِبوونه به و شێوه شێرانه يه حكومه كه يان ئه گۆرِێت شێخى نه مر به (10)ساڵ به ند و شێخ حه مه غه ريب به (5)ساڵ و (20) بيست هه زار روپـيه غه رامه ،چونكه دان به وه دا ئه نێت كه وا فه رمانى سوتاندنى پـاشماوه كانى ئه وانى داوه له گۆرِه پـانى سه راى سلێمانى , دادگايى كردنى شێخ مه حمودو شێخ حه مه غه ريب له به غدا (ديوانى عورفى)له 25/7/1919 له به ر ئه مه له نده ن پـه نجه ى بۆ حوكمه كه ى ديوانى عه سكه رى درێژ كرد له وه ى پـێشه وه گۆرِى به به ندى (10) ساڵ دواى ئه وه له گه ڵ شێخ حه مه غه ريبى زاوايدا نارديانه جزيره ى ئه ندامان – ياداشت (1) ره فيق حلمى ) دواى ئه وه ئينگليزه كان سلێمانيان گرته وه (ميجر ئه دمۆنز) دێته سلێمانى يه كه م قه زا كه سه ردانى كرد . سيته ك ئه بێت كه له و كاته دا مه ڵبه ندى شه هربازارِ ده بێت .
فه رمان ده رئه كات هه رچى نوسراوه چاپـه مه نيه كانه له گه ڵ نوسراوه رِه سميه كاندا كه له ناو قه زاكه دا هه يه هه موويان بسوتێنن و سه رجه م كه لوپـه لى ناو ماڵى شێخ حه مه غه ريب زه وت بكه ن كه پـرِبوو له فه رشى نايابى ئێرانى و توحفياتى زۆر ناياب و به نرخ. ميجر ئه دمۆنز زۆر قينى له شێخ حه مه غه ريب بوو ده يزانى دڵسۆزو خۆشه ويستى شێخى نه مره ده گه رِا به دواى هه لێكدا كه زيانى پـێ بگه يه نێت به ڵگه ش ئه وه بوو كه فايله كه ى هێناو چى نوسراوو خزمه تى هه بوو هه مووى سوتاند و دراند ته نها دوو نوسراوى له فايله كه دا هێشته وه يه كه م فه رمانى دامه زراندنى به مه ئمور گومرگى سلێمانى له گه ڵ فه رمانى دووه م كه كراوه به به رِێوه به رى ناحيه ى قه ره داغ له به ر نه مانى به ڵگه ى رِه سمى باوكم خانه نشين نه كراو له سه ر ده رامه تى خۆى ئه ژيا .
به بيره وه رى من باوكم له م ناحيانه دا به رِێوه به ر بووه ( مه رگه ,سورداش, سه رچنار,قه ره داغ , پـێنجوين) . له حوكمدارى شێخى نه مردا شێخ حه مه غه ريب هه م خاڵۆزاو هه م زاوا و هه م تا دواساتى ژيانى له گه ڵيدا يه ك دڵ و يه ك بوون كرا به وه زيرى ناوخۆ و به ته واوى بووه پـشتيوانى شێخى نه مرله كاتي گه رِانه وه يدا . له لايه ن حاكمى پـێشوى سلێمانى ميجر گوڵد سميت وه له به غداوه ئه م ته له گرافه بۆ شێخ عه بدولكه ريم نوسراوه . بۆ جه نابى شێخ عه بدولكه ريم له كفرى , رۆژى چوار شه ممه 13/ ئه يلول ئه مڕۆ شێخ مه حمود و شێخ محه مه د غه ريب ئه گه نه به غداد .
ئه ولين فرسه ت بۆ كفرى حه ره كات ئه كه ن به ڵام بۆ به عزێ ئيش له پـێش بزوتندا لازمه مه ندوبى سامى مشاوه ره ى له گه ڵ بكات . هه تا خه به رى ترتان بۆ ئه نێرم انتزارتان له كفرى پـێويسته .
هه ر وه ختێك شێخ مه حمود بۆ كفرى حه ره كه ت ئه كات خه به رتان بۆ ئه نێرم . – ل (100) ( چيم دي به رگي يه كه م ) پـشت به خوا فه رمانى حكومدارى رۆژى 19/ صفر/1341 10/تشرين يه كه م /1922 له پـايته ختى كوردستان شارى سلێمانى .

منبع: مالپه ری قادر زاده

پیره‌ مێرد پیره‌مێرد ناوی تۆفیق كوڕی مه‌‌حمود ئاغا، كوڕی هه‌مزاغای مه‌سره‌فه -”هه‌مزاغای مه‌سره‌ف”یش پیاوێكی ناسراوی كاتی خۆی بووه و له سه‌رده‌می فه‌رمانڕاویی پادشای باباندا، ته‌نانه‌ كاروباری سه‌ره‌ك شالیاری و شالیاری پاره‌یی بینیوه بۆیان پیان ووتوه‌ “مه‌سره‌ف” – له ساڵی 1876دا له شاری سلێمانی له گه‌ڕه‌كی “گۆیژه” له‌دایكبووه.

ئه‌و ساته‌ی پیره‌مێرد ته‌مه‌نی ده‌گاته شه‌ش ‌حه‌وت ساڵی، نێرراوه‌ته حوجره‌ی مه‌لا حسینه گۆجه له شاری سلێمانی، ماوه‌یه‌ك له‌وێ وانه‌ی ئه‌خوێنێت، وا باس ده‌كرێت، که له‌وێ له‌سه‌ر هۆنراوه‌یه‌کی خواجا حافز له‌گه‌ڵ مامۆستاكه‌یدا تێكچووه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی حه‌سه‌ن ئه‌فه‌ندی مامی له‌وێوه ئه‌یگوێزێته‌وه بۆ مزگه‌وتی مه‌لا سه‌عیدی زڵزله‌یی، که ئه‌یباته ئه‌وێ حه‌سه‌ن ئه‌فه‌ندی پێی ده‌ڵێت: “تۆفیق ئومێد ئه‌كه‌م ده‌مونه‌فه‌سی ئه‌م زاته پاكه بتكا به شاعیرێكی وه‌كو من!” – به‌و په‌یڤه‌ش ده‌رئه‌كه‌وێت، كه حه‌سه‌ن ئه‌فه‌ندی مامیشی هه‌ر شاعیر بووه.

پاش ماوه‌یه‌ك پیره‌مێرد ئه‌بێ به فه‌قێ له مزگه‌وتی هه‌مزاغای باپیری كه شوێنه‌كه‌ی نزیكی باخێك بووه پێیان ووتوه “باخی پووره‌به‌گی”، كه له گه‌ڕه‌كی گۆیژه‌یه‌و چاپخانه‌كه‌ی پیره‌مێرد نزیك ئه‌و مزگه‌وته‌یه، له‌وێ له‌و مزگه‌وته لای مه‌لا مه‌حمود ناوێك ده‌ستده‌كات به خوێندن و فێربوونی عه‌ره‌بی و وانه‌ی ئایینی.

پیره‌مێرد هه‌روه‌كو شێوازی حاجی قادری كۆیی و نالی و مه‌حوی و مه‌وله‌وی و زێوه‌ر، مزگه‌وتا و مزگه‌وت ‌و شاربه‌شار گه‌ڕاوه ‌و له‌ هه‌ر شوێنك ماوه‌یه‌ك ماوه‌ته‌وه.

پاش ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی مزگه‌وته‌كانی شاری سلێمانی گه‌ڕاوه ئه‌وسا ڕووی كردۆته مزگه‌وته‌كانی شاری بانه‌ له كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات.

كه له‌ بانه‌وه گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ شاری سلێمانی، له ساڵی 1882دا كراوه به نووسه‌ری به‌ڕێوبه‌رایه‌تی ڕه‌گه‌زنامه له سلێمانی و له ساڵی 1886دا كراوه به سه‌رنووسه‌ری دادگای شارباژێڕ و له ساڵی 1895دا كراوه به یاریده‌ده‌ری داواكاری گشتی له شاری كه‌ربه‌لا له خواروی ئێراق، به‌ڵام ئه‌و كاره‌ی دوایی به‌دڵنه‌بووه و وازی له فه‌رمانی میری هێناوه.

له ساڵی 1898دا له‌گه‌ڵ شێخ سه‌عید حه‌فیدا (باوكی شێخ مه‌حمودی قاره‌مان) چووه بۆ توركیا، بۆ ساڵی دوایی شێخ سه‌عید و تۆفیق پێكه‌وه چوون بۆ مه‌كه بۆ ئه‌وه‌ی فه‌رمانی حه‌ج به‌جێبهێنن، له گه‌ڕانه‌وه‌یاندا بۆ توركیا سه‌ید ئه‌حمه‌دی خانه‌قا و وه‌فایی شاعیریشیان له‌گه‌‌ڵ ئه‌بێ، وه‌فایی له‌ڕێگا كۆچی دواییكردووه، به‌م‌پێ‌یه تۆفیق بوه به‌ حاجی تۆفیق.

‌حاجی تۆفیق له نووسینی فارسیدا ده‌ستێكی زۆر باڵای هه‌بووه وه‌كو ئه‌ڵێن له‌و كاته‌دا مه‌گه‌ر ته‌نها (سلێمان به‌گ)ی باوكی مامۆستا گۆران، ئه‌وه‌ی به نووسه‌ری فارسی به‌ناوبانگ بووه، له ئاستی پیره‌مێرد له‌ فارسیدا شاره‌زایی بوبێت.

له ساڵی 1899دا فه‌رمانی شاهانه‌ی بۆ ده‌رئه‌چێت و ئه‌كرێت به ئه‌ندامی كۆنگره‌ی باڵا له ئه‌سته‌مبوڵ و پله‌ی به‌گیه‌تی پێده‌به‌خشرێت، له‌و ماوه‌یه‌دا به هۆی “عزه‌ت پاشا”وه پیرمێرد ئه‌چێته قوتابخانه‌ی یاسا و بڕوانامه‌ی یاساناسی له‌وێ وه‌رئه‌گرێت.

كه له‌ ساڵی 1908دا بانگهێشتی مه‌رجی ئه‌كرێت و كۆنگره‌ی باڵا تێكئه‌چێت، ئیتر حاجی تۆفیق له ئه‌سته‌مبوڵ ده‌ست ئه‌كات به كاری پارێزه‌ری و به نووسین و به‌ده‌رهێنانی ڕۆژنامه و گۆڤاره‌وه خه‌ریك ده‌بێت.

له‌سه‌ره‌تادا مافی ده‌رهێنانی “ڕه‌سملی كتاب”ی وه‌رگرتووه، له ساڵی 1907دا له‌پێش ئاگاداری مه‌رجی كۆمه‌ڵیه له‌و كوردانه پێكهاتبوو كه له توركیا له ئه‌سته‌مبوڵ ئه‌ژیان به سه‌رۆكایه‌تی “شێخ عه‌بدولقادری شێخ عبیدڵڵا”، ئه‌و شێخ عه‌بدولقادره‌ی كه له‌دواییدا توركه كه‌مالیه‌كان كردیان به‌سێداره‌دا و پیرمێرد به‌و بۆنه‌یه‌وه گه‌لێ هه‌ڵبه‌ستی به‌رزی مێژوویی بۆ وتوه. حاجی تۆفیقیش یه‌كێكبووه له ئه‌ندامانی ئه‌و كۆمه‌ڵه.

ڕۆژنامه‌ی “كورد”، ئه‌وه‌ی زمانی ئه‌و كۆمه‌ڵه‌ ‌بووه، حاجی تۆفیق بردویه‌تی به‌ڕێوه، جگه‌ له‌وه‌ش بۆ گه‌لێ ڕۆژنامه‌ و گۆڤاری تر به فارسی و به‌ توركی گه‌لێ هه‌ڵبه‌ست و په‌خشانی ناردوه. ئه‌و هه‌ڵبه‌ست و په‌خشانانه‌ی به‌ناوی “سلیمانیه‌لی تۆفیق” یاخود به‌ناوی “س.‌ت”وه بڵاوكردۆته‌وه.

له ساڵی 1909دا كراوه به سه‌رۆكی شارۆچكه‌ی “جوله‌مێرگ” و له ساڵی 1918دا بووه به لیپرسراوی “ئه‌ماسیه‌”. له‌و كاته‌دا خانه‌واده‌كانی له سلێمانیه‌وه ده‌ست ئه‌كه‌‌ن به نامه‌نووسین بۆی به‌تایبه‌تی مسته‌فا سائیبی خوشكه‌زای گه‌لێ نامه‌ی بۆناردوه وه‌ داوای گه‌ڕانه‌وه‌یان لێكردوه بگه‌ڕێته‌وه بۆ كوردستان.

حاجی تۆفیق كه زۆربه‌ی ته‌مه‌نی گه‌نجێتی و هه‌رزه‌كاری له توركیادا ڕابواردبوو و له‌وێ ژنێكی هێنابوو دوو مناڵی لێ‌ هه‌بوو، پاش ئه‌م ماوه دووروو درێژه ئاگری جگه‌ری دایكی نیشتمان هه‌ڵیگرت، سۆزی خۆشه‌ویستی كوردستان و به‌سه‌رهاته‌كانی خستیه‌ جموجۆڵ و سه‌ر سه‌ودای گه‌ڕانه‌وه.

پیره‌مێرد ئاگری جگه‌ری دایكی نیشتمان ئارامی لێئه‌بڕێت، ئه‌سته‌مبوڵ به‌جێده‌هێڵێت وه ژنه‌كه‌ی و دوو كوڕه‌كه‌ی له توركیا به‌جێ ئه‌هێڵێت و خۆی ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كوردستان.

حاجی تۆفیق چه‌ند ساڵێك له شاری سلێمانیدا ئه‌مێنێته‌وه به‌بێ ئه‌وه‌ی توخنی كاری میری بكه‌وێت، له ساڵی 1926دا له مانگی كانوونی یه‌كه‌مدا شاره‌وانی سلێمانی ڕۆژنامه‌ی “ژیان” ده‌رئه‌هێنێت به‌ سه‌رۆكایه‌تی “حسێن كازم” و پیره‌مێردیش ئه‌كرێت به‌سه‌رپه‌رشتی ڕۆژنامه‌كه.

له ساڵی 1932دا “حسێن كازم” كۆچی دوایی ئه‌كات ئیتر پیره‌مێرد ئه‌كرێت به‌ سه‌رۆكی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی ئه‌و ڕۆژنامه‌یه، له ساڵی 1934دا چاپخانه‌كه‌ی شاره‌وانی به‌كرێ ئه‌گرێت و مافی ڕۆژنامه‌ی “ژیان” ئه‌گۆڕێته سه‌رخۆی.

له ساڵی 1937دا له‌گه‌ڵ كاربه‌ده‌ستانی شاری سلێمانیدا تێكئه‌چێت و چاپخانه‌كه‌ی شاره‌وانی لێئه‌سه‌ندنه‌وه به‌ڵام پیرمێرد هه‌ر كۆڵنادات ئه‌چێت خانووه‌كه‌ی ئه‌خاته ڕه‌هنی به‌ڕیوبه‌رایه‌تی “هه‌تیوان”ه‌وه مافی ڕۆژنامه‌یه‌كی نوێ بۆ خۆی وه‌رئه‌گرێت وه به ناوی ڕۆژنامه‌ی “ژین”ه‌وه ده‌ری ئه‌هێنێت و چاپخانه‌ی ژینی دامه‌زراند.

پیره‌مێرد تا دواهه‌ناسه‌ی ژیانی به ڕۆژنامه‌ی چێتیه‌وه خه‌ریك بووه، تا له 19ی حوزه‌یرانی ساڵی 1950دا له شاری سلێمانی كۆچی‌ دواییكردوه‌ و له‌سه‌ر خواستی خۆی له‌گردی مامه‌یاره، ئه‌وه‌ی جاران مه‌ڵبه‌ندی ئاهه‌نگ گێڕانی جه‌ژنی نه‌ورۆزی بوو، به‌رامبه‌ر به ئه‌رخه‌وانه‌كانی گردی سه‌یوان بووه و له‌وێدا نێژراوه‌ و بووه به‌هاوده‌می مامه‌یاره.

یه‌كێك له‌و هۆنراوانه‌یی پیرمێرد، ئه‌وه‌ی هه‌موو ساڵێك له‌گه‌ڵ ئاوازێكی به‌سۆز ڕه‌شایی و سه‌رماوسۆڵه‌ی زستانمان بۆ لاده‌بات و مزگێنی به‌هار و ساڵێكی نوێمان پێده‌به‌خشێت شیعری “نه‌ورۆز”ه.

http://qadirzada.com/Ali-gelawizji.gif

عه‌لی‌ گه‌لاوێژ

دكتۆر عه‌لی‌ گه‌لاوێژ ساڵی‌ 1922 له‌ ناوچه‌ی بۆكان له‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ كوردستان له‌ دایك بووه‌. ئه‌م پیاوه‌ ناوداره‌ له‌ باوكه‌وه‌ به‌ هۆزی‌ فه‌یزوڵڵابه‌گی‌ موكری‌ و و له‌ دایكه‌وه‌ ده‌چێته‌وه‌ سه‌ر بنه‌ماڵه‌ی‌ ئه‌رده‌ڵان. باوكی‌ دكتۆر عه‌لی‌ گه‌لاوێژ، برایم سه‌لاح فه‌رمانده‌ی‌ سوپالی‌ كۆماری‌ كوردستان بووه‌. عه‌لی‌ گه‌لاوێژ به‌هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ كه‌ باوكی‌ له‌ ته‌ورێز ئه‌فسه‌ر بووه‌ هه‌ر له‌ منداڵییه‌وه‌ له‌ ته‌ورێز ده‌رسی‌ خوێندووه‌ و له‌ قوتابخانه‌ی‌ ناوه‌ندی‌ فێرده‌وسی‌ ئه‌و شاره‌ له‌ ساڵی‌ 1940 دیپلۆمی‌ ناوه‌ندی‌ وه‌رگرتووه‌. پاش ساڵی‌ 1941 كه‌ ده‌وڵه‌ته‌ سه‌ركه‌وتووه‌كانی‌ شه‌ڕی‌ دووه‌می‌ جیهانی‌ ئێرانیان داگیر كرد باوكی‌ عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌ سوپای‌ ئێران دێته‌ ده‌ره‌وه‌ و ده‌چێته‌ ناو سوپای‌ كۆماری‌ كوردستانه‌وه‌.

هه‌ر له‌ به‌ر ئه‌مه‌ به‌ ماڵه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ كوردستان. له‌ كاتێكدا كه‌ كۆمار داده‌مه‌زرێ‌ ده‌وڵه‌تی‌ كۆماری‌ كوردستان له‌ مهاباد نزیكه‌ی‌ 60 كه‌س له‌ لاوه‌ كورده‌كان ده‌نێرێ‌ بۆ شاری‌ باكۆ له‌ كۆماری‌ ئازه‌ربایجان بۆ ده‌رس خوێندن كه‌ یه‌كێك له‌و خوێندكارانه‌ عه‌لی‌ گه‌لاوێژ بووه‌. عه‌لی‌ گه‌لاوێژ به‌ر له‌ رۆیشتنی‌ بۆ ده‌رس خوێندن له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ وڵات رۆمانێكی‌ نووسیبوو كه‌ هه‌رگیز چاپ نه‌كرا و ئێستاش ده‌ستنووسه‌كه‌ی‌ نه‌ماوه‌، به‌ڵام ئه‌و رۆمانه‌ هه‌ر به‌سه‌رهاتی‌ داهاتووی‌ خۆی‌ بوو. ناوی‌ رۆمانه‌كه‌ش ((بارام و گوڵنار بوو)) .

كاتی‌ گه‌یشتن به‌ كۆماری‌ ئازه‌ربایجان (باكۆ) به‌ ده‌ستووری‌ كۆماری‌ كوردستان عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌ زانكۆی‌ ئه‌فسه‌ری‌ ناونووسی‌ ده‌كا تا پاش ده‌رس ته‌واو كردن وه‌ك ئه‌فسه‌رێكی‌ پسپۆڕ و له‌ سوپای‌ كوردستان دا خزمه‌ت بكا. به‌ڵام كاتێ‌ كه‌ زل هێزه‌كان له‌ تاران فه‌رمانی‌ رووخاندنی‌ كۆماری‌ كوردستان ده‌ده‌ن و پێشه‌وا و هه‌ڤاڵانی‌ له‌ دار ده‌ده‌ن عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌ زانكۆی‌ ئه‌فسه‌ری‌ دێته‌ ده‌ره‌وه‌ و له‌ زانكۆی‌ ئابووریی‌ رامیاری‌ ناونووسی‌ ده‌كا و دوای‌ چه‌ند ساڵ‌ ده‌ره‌جه‌ی‌ دكتۆرای‌ ئابووریی‌ سیاسی‌ وه‌رگرت.

ناو دكتۆرانامه‌كه‌ی‌ كه‌ به‌ زمانه‌كانی‌ رووسی‌ و توركی‌ چاپ كرا ئه‌وه‌ بوو: په‌یوه‌ندی‌ ئابووری‌ كشتوكاڵی‌ له‌ كوردستانی‌ ئه‌مڕۆی‌ ئێران. عه‌لی‌ گه‌لاوێژ پاش به‌ینێك ده‌بێته‌ مامۆستای‌ زانكۆی‌ باكۆ. و هور له‌ بواری‌ پسپۆری‌ خۆیدا وانه‌ ده‌ڵێته‌وه‌ و دوایی‌ ده‌بێته‌ ئه‌ندامی‌ ئاكادیمی‌ زانسته‌كانی‌ ئازه‌ربایجان.

له‌ ساڵی‌ 1946 كه‌ ده‌گاته‌ باكۆ و دوای‌ ماوه‌یه‌ك گه‌وره‌ هێزان كۆماری‌ كوردستان ده‌ڕوخێنن عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌گه‌ڵ‌ دكتۆر ره‌حیم قازی‌ (برای‌ نه‌مر محه‌ممه‌د حوسێن سه‌یفی‌ قازی‌) رۆژنامه‌ی‌ كوردستان ئۆرگانی‌ ناوه‌ندی‌ حیزبی‌ دیموكراتی‌ كوردستانی‌ ئێران له‌ باكۆ ده‌رده‌كه‌ن و بێژه‌ری‌ رادیۆ حیزبیش ده‌بێت. دواتر ده‌چێته‌ نێو حیزبی‌ تووده‌ی‌ ئێرانه‌وه‌ و ده‌ینێرن بۆ وڵاتی‌ بولغارستان و له‌وێ‌ ده‌بێته‌ بێژه‌ری‌ رادیۆ په‌یكی‌ ئێران به‌ زمانه‌كانی‌ كوردی‌ فارسی‌ و توركی‌.

پاش شۆڕشی‌ گه‌لانی‌ ئێران له‌ ساڵی‌ 1978 دێته‌وه‌ بۆ تاران و له‌گه‌ڵ‌ ‌ هاوڕێیانی‌ له‌ حیزبی‌ تووده‌ی‌ ئێران دا ده‌ست ده‌كه‌نه‌وه‌ به‌ تێكۆشانی‌ سیاسی‌. دكتۆر عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌ حیزبی‌ تووده‌دا ئه‌ندامی‌ كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌ و به‌رپرسی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان بووه‌.

http://qadirzada.com/Smkoxani-shkak.jpg

ژیانی سمایل خانی شكاك

ئه‌م تێكۆشه‌ره‌ گه‌وره‌یه‌ی‌ كورد كه‌ له‌ مێژوودا به‌ (سمكۆ) ناسراوه‌ ناوی‌ ئیسماعیلی‌ كوڕی‌ محه‌مه‌د پاشای‌ كوڕی‌ عه‌لی‌ خانی‌ كوڕی‌ ئیسماعیل ئاغای‌ شكاكه‌ و بنه‌ماڵه‌كه‌یان له‌دێر زه‌مانه‌وه‌ گه‌وره‌و ده‌سه‌ڵاتداری‌ خێڵی‌ شكاك بوون.
سمكۆ ساڵی‌ 1875 له‌دایك بووه‌ و پاش مردنی‌ باوكی‌ و جه‌عفه‌ر ئاغای‌ برای‌،سه‌ركردایه‌تی‌ خێڵه‌كه‌ی‌ خۆی‌ گرتۆته‌ ده‌ست و له‌دوای‌ جه‌نگی‌ یه‌كه‌می‌ جیهانییه‌وه‌ هاتۆته‌ كۆڕی‌ خه‌بات و كوردایه‌تییه‌وه‌.

هه‌رچه‌نده‌ له‌ساڵانی‌ جه‌نگی‌ یه‌كه‌می‌ جیهانیدا سمكۆ له‌هیچ چالاكییه‌كی‌ سیاسی به‌شداری‌ نه‌كرد بوو، به‌ڵام هێزه‌كانی‌ روسیا گرتیان و دووریان خسته‌وه‌ بۆ شاری‌ (تفلیس) و دواتر ئازادیان كردبه‌و مه‌رجه‌ی‌ له‌شاری‌ (خۆی‌) دابنیشێ‌ و هیچ هه‌ڵوێستێك دژی‌ رووسه‌كان نه‌نوێنێت. كه‌ جه‌نگی‌ یه‌كه‌م كۆتایی‌ هات سمایل خانی‌ شكاك وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كی‌ سیاسی‌ ناوی‌ ده‌ركرد و له‌پێناو دامه‌زراندنی‌ ئیداره‌یه‌كی‌ كوردیدا ساڵی‌ 1919 شۆڕشی‌ به‌رپاكرد و گه‌لێ‌ ناوچه‌ی‌ گرنگی‌خسته‌ ژێركۆنتڕۆڵی‌ خۆیه‌وه‌، ساڵی‌ 1921 له‌ئه‌نجامی‌ له‌شكركێشییه‌كی‌ گه‌وره‌ی‌ هێزه‌كانی‌ حكومه‌تی‌ ئێراندا سمكۆ ناچار بوو پاشه‌كشێ‌ بكات و په‌نا به‌رێته‌ به‌ر توركیا.

ساڵی‌ 1924به‌بڕیارێكی‌ لێبوردن گه‌ڕایه‌وه‌ ئێران و ساڵی‌ 1926 جارێكی‌تر شۆڕشی‌ به‌رپاكرده‌وه‌. به‌ڵام ئه‌مجاره‌شیان شۆڕشه‌كه‌ی‌ تێك شكاو ماوه‌یه‌ك له‌توركیادا به‌ده‌ست به‌سه‌ری‌ مایه‌وه‌. پاش ئازاد كردنی‌ گه‌ڕایه‌وه‌ ئێران و ساڵی‌ 1930 به‌پیلانێكی‌ كاربه‌ده‌ستانی‌ ئه‌وسای‌ ئێران له‌شاری‌ شنۆ شه‌هید كرا، به‌مه‌ش شۆڕشه‌كه‌ی‌ شكاك كۆتایی‌ هات كه‌ یانزه‌ ساڵ درێژه‌ی‌ كێشا

مصطفی بارزانی نه‌مر

http://qadirzada.com/Mustefa-barzani.jpg

موسته‌فا بارزانی یه‌کێک بوو له‌ سه‌رکرده‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌ هه‌ره‌ ناسراوه‌کانی کوردو ، سه‌رۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان بوو ، کاتێ کۆچی دوایی کرد له‌ 1/3/1979 له‌ نه‌خۆشخانه‌ی جۆرج تاون له واشنتۆن دی سی . ملیۆنه‌ها کوردو غه‌یره‌ کورد به‌ گریان و ڕۆڕۆ خوداحافیزییان له‌ ته‌رمی پیرۆزی کرد ، یادگارییه‌کانی له‌ دڵی هه‌موو کوردێک ده‌مێنێته‌وه‌ ئه‌وانه‌ی که‌ پشتگیریی له‌و ئامانجانه‌ ده‌که‌ن که‌ بارزانی نه‌مر به‌ درێژی ژیانی خۆی بۆی تێده‌کۆشین .

بارزانی هه‌تا هه‌تایه‌ وه‌ک که‌سایه‌تییه‌کی به‌رز و ناودار له‌ مێژووی کورددا ده‌مێنێته‌وه ، ئه‌و هه‌ر وه‌ک سه‌رچاوه‌ی ئیلهام و نموونه‌ی که‌ڵه‌ پیاوێک ده‌مێنێته‌وه‌ بۆ گه‌نجی ئه‌مڕۆی کورد که‌ پشت قایمن به‌ گیان و کۆڵنه‌دان و نه‌رمی ئه‌و ئه‌فسانه‌یه‌ که‌ هیچ کاتێک له‌ په‌یوه‌ست بوونی خۆی به‌ تێکۆشانی کورد بۆ وه‌ده‌ست هێنانی ئاشتی و ئازادی و دیموکراتی درێغی نه‌کردووه‌و نه‌هه‌ژاوه‌ .

· له‌ ڕێکه‌وتی 14/03/1903 له‌ گوندی بارزان هاتۆته‌ دنیاوه‌.
· له‌ ساڵی 1906 له‌ ته‌مه‌نی سێ ساڵیدا ، له‌ به‌ندیخانه‌ی موصڵ له‌گه‌ڵ دایکیدا زیندانی کراوه‌ .
· له‌ نێوان ساڵی 1917-1919 شێخ ئه‌حمه‌د بارزانیی برا گه‌وره‌ی له‌گه‌ڵ شێخ عبدالرحمن شه‌رناخی دا ، بۆ کاروباری شؤڕش ده‌ینێرێته‌ کوردستانی تورکیا و ، له‌وێ له‌ ( موش ) چاوی به‌ شێخ عبدالقاهری نه‌هری و شێخ سه‌عیدی پیران ده‌که‌وێ .

http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:A...CczAPwesvt95Y=

· له‌ ساڵی 1919 به‌فه‌رمانی شێخ ئه‌حمه‌د به‌ سه‌رۆکایه‌تی هێزێکه‌وه‌ ده‌چێته‌ هاواری شؤڕشی شێخ مه‌حموودی نه‌مر ، به‌شێک له‌ هێزه‌که‌ له‌ دۆڵی ( بیاو ) وه‌ به‌شه‌که‌ی دیکه‌ی له‌ ناوچه‌ی ( باڵه‌که‌ ) وه‌ ده‌ڕۆن . له‌ڕێگا تووشی شه‌ڕ و شۆڕی عه‌شیره‌ته‌ دۆسته‌کانی ئینگلیز ده‌بێ و چه‌ندین شه‌هید ده‌ده‌ن ، تا به‌رایی هێزه‌کانی ده‌گاته‌ ناوچه‌ی سلێمانی ، شۆڕش کۆتایی دێت و شێخ مه‌حموود خۆیشی به‌ دیل ده‌گیرێت .

· له‌ نێوان ساڵی 1920-1921 دا له‌گه‌ڵ هێزێکدا ده‌چێته‌ هاواری ( ئه‌ندارێک ) پاشای ئه‌رمه‌نیه‌کان له‌ تورکیا و پاشاو چه‌ندین ئه‌رمه‌نیش له‌ کوشتاره‌که‌ی ئه‌رمه‌نیه‌کانی تورکیا ڕزگار ده‌که‌ن و ئه‌ندارێک پاشاو خێزانه‌که‌شی ده‌گه‌یه‌ننه‌ سوریاو خۆشیان تا ده‌گه‌نه‌وه‌ زاخۆ ( 14 ) شه‌هید ده‌ده‌ن .
· 09/12/1931 له‌ ڕاپه‌ڕینی یه‌که‌می بارزان دا ، له‌ شه‌ڕی ( به‌رقی به‌گ ) دا ، به‌ هه‌شتا بارزانیه‌وه‌ سوپای ده‌وڵه‌تی شکاند و زیانی ( 126 ) کوژراوی به‌ دوژمن گه‌یاند به‌رامبه‌ر به‌ پێنج شه‌هید .

http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:A...oAWLRlYjV6me4=

· 22/06/1933 دا که‌ حکومه‌تی تورکیا شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی ده‌‌گیرێ و ته‌سلیم به‌ حکومه‌تی عێراقی ده‌کاته‌وه‌ ، مسته‌فا بارزانی نه‌مر به‌خۆی و خێزانه‌ بارزانییه‌کانه‌وه‌ ، به‌ یارمه‌تی برا کورده‌کانی تورکیا خۆی ده‌رباز ده‌کاو ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ناوچه‌ی بارزان ، حکومه‌تی عێراقیش ناچار ده‌کا له‌ کۆتایی ئابی 1933 دا شێخ ئه‌حمه‌دی بارزانی یش ئازاد بکات و بیگێڕێته‌وه‌ بارزان .
· له‌ ناوه‌ڕاستی ساڵی 1936 دا ، که‌ بۆ ووتوێژ ده‌چێته‌ موصڵ له‌وێ ده‌ست به‌سه‌ر ده‌کرێ و له‌لای موته‌سه‌ریفی ئه‌وسای موصڵ ده‌مان خوارد ده‌کرێ ، به‌ موعجیزه‌ له‌ مه‌رگ ڕزگاری ده‌بێ پاش دوو هه‌فته‌ی بێهۆشی ، هه‌ر له‌ کۆتایی ئه‌و ساڵه‌دا خۆی و شێخ ه‌حمه‌دی برا گه‌وره‌ی و هه‌موو خێزانه‌ بارزانیه‌کان ده‌گوێزرێنه‌وه‌ بۆ به‌غدا و شاره‌کانی دیکه‌و له‌وێ ده‌ست به‌سه‌ر ده‌کرێن .

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...Mn0LaZJoLpees=

· 12/07/1943 بارزانی نه‌مر پاش چه‌ندی ساڵ ده‌ربه‌ده‌ری و ده‌ست به‌سه‌ری ، به‌ یارمه‌تی حیزبی هیوا و چه‌ند که‌سانێکی نیشتمان په‌روه‌ر له‌ سلێمانی ده‌رباز ده‌بێ و ده‌گاته‌ ( شنۆ ) ی کوردستانی ئێران . هه‌ردوو حکومه‌تی عێراق و ئێران ، هه‌ریه‌که‌یان ( 50.000 ) هه‌زار دینار پاداشت بۆ سه‌ری بارزانی نه‌مر ته‌رخان ده‌که‌ن ، به‌ڵام بارزانی له‌ 28/07/1943 ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ناوچه‌ی بارزان و له‌ ماوه‌ی دوو مانگ دا پتر له‌ دوو هه‌زار پێشمه‌رگه‌ی لێ کۆده‌بێته‌وه‌ و شۆڕشی 1943-1945 بارزان ده‌ستی پێکرد.
· 02/10/1943 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( شانه‌ده‌ر ) .
· 12/10/1943 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( خێرۆزۆک ) .
· 06/11/1943 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( گۆڕه‌توو ) .
· 10/11/1943 شه‌ڕی به‌ناوبانگی (مه‌زنه‌ ) .
· 29/11/1943 ده‌ستپێکردنی ووتووێژ له‌گه‌ڵ حکومه‌ت .
· 15/01/ 1945 لیژنه‌ی ( ئازادی ) پێکدێنی .
· 25/08/1945 شه‌ڕ ده‌ست پێ ده‌کاته‌وه‌ .
· 05/09/1945 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( مه‌یدان مۆریک ) له‌م شه‌ڕه‌دا به‌رامبه‌ر به‌ پێنج شه‌هید ، ده‌وڵه‌ت ( 80 ) دیل و (480) کوژراو به‌جێ ده‌هێڵێت .
· ‌ 11/10/1945 کشانه‌وه‌ بۆ کوردستانی ئێران .
· ‌ 29/04/1946 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( قاراوا ) له‌ ناوچه‌ی سه‌قز و به‌رگری کردن له‌ کۆماری کوردستان ، له‌م شه‌ڕه‌دا (80) سه‌رباز و ئه‌فسه‌ری سوپای ئێرانی کوژران و (120) یشیان لێ به‌دیل گیرا به‌بێ ئه‌وه‌ی هێزه‌کانی بارزانی هیچ زیانێکیان لێ بکه‌وێت .

http://t1.gstatic.com/images?q=tbn:A...maCryRohaZE_0=

· ‌ 15/05/1946 شه‌ڕی گه‌وره‌ی ( مل قه‌ره‌نی ) یا ( مامه‌ شاه ) .
· ‌ 16/08/1946 پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراقی دامه‌زراند .
· هه‌فته‌ی یه‌که‌می 03/1947 شه‌ڕی ( نه‌لۆس ) .
· 13/03/1947 شه‌ڕی به‌ره‌ی ( شنۆ و نه‌غه‌ده‌ ) .
· 24/03/1947 شه‌ڕی ( قارنه‌ ) له‌ ناوچه‌ی خانه‌.
· 25/03/1947 شه‌ڕی _ هه‌ڤرس- هه‌له‌ج ) ناوچه‌ی مه‌رگه‌وه‌ڕ .
· 03/04/1947 شه‌ڕی نێرگێ ( به‌ری زه‌ر ) . بارزانی نه‌مر خۆی به‌ سووکی بریندار بوو .
· 19/04/1947 دێته‌وه‌ ناو خاکی عێراق .
· ‌ 25/05/1947 ده‌گاته‌ گوندی ( با ) له‌ کوردستانی تورکیا .
· ‌ 27/05/1947 ده‌گاته‌ گوندی ( جێرمێ ) له‌ کوردستانی ێران .
· ‌ 09-11/06/1947 شه‌ڕی چیای ( سوسز ) و ده‌شتی ( ماکۆ ) ، ئه‌م شه‌ڕه‌ سێ شه‌وو سێ ڕۆژ به‌رده‌وام بوو به‌بێ وه‌ستان سوپای ئێران تۆپ و فڕۆکه‌ و تانکیان تێدا به‌کار هێنا ، سوپای ئێران ده‌مێک پێشتر خۆیان بۆ ئاماده‌ کردبوو ، به‌ڵام بارزانییه‌کان شکاندیانن و جگه‌ له‌ سه‌دان کوژراو ( 271 ) که‌سیشیان به‌دیل گرتن .
· له‌ ڕۆژی 18/06/1947 دا ، بارزانی نه‌مر دوا که‌سی هێزه‌که‌ی بوو له‌ ئاوی ( ئاراس ) په‌ڕیه‌وه‌ چووه‌ نێو خاکی سۆڤێته‌وه‌ .
· 29/09/1947 بارزانی نه‌مر له‌ شاری ( نه‌خچه‌وان ) ی که‌ناری ه‌رمینیاوه‌ گوێزرایه‌وه‌ بۆ شاری ( ماکۆ ) ی پایته‌ختی کۆماری ئازه‌رباینجان .

http://t0.gstatic.com/images?q=tbn:A...8JJ9GnhSGfCWo=

· 19/01/1948 له‌ کۆنفرانسێکی گشتیدا که‌ هه‌موو کورده‌ ئاواره‌کانی کوردستانی عێراق و ئێران ئاماده‌ی ببون ، سه‌رکردایه‌تی سیاسی هاوبه‌ش بۆ بزوتنه‌وه‌ی کوردایه‌تی هڵبژێردراو بارزانی به‌ سه‌رۆکی ه‌و سه‌رکردایه‌تییه‌ هه‌ڵبژێردرا .
· 29/08/1948 خۆی و هه‌ڤاڵانی له‌ ( باکۆ ) وه‌ ده‌گوێزرێنه‌وه‌ بۆ شاری ( تاشقه‌ندی ) پایته‌ختی کۆماری ئۆزبه‌گستان .
· 13/03/1949 بارزانی نه‌مر له‌ هه‌ڤاڵانی داده‌بڕن و خۆی و ته‌نها دوو هه‌ڤاڵی ده‌به‌ن بۆ شاری ( چه‌مبای ) له‌سه‌ر ده‌ریاچه‌ی ۆرال و له‌وێ ده‌سبه‌سه‌ر ده‌کرێ .
· 01/10/1951 ده‌گه‌ڕێته‌ه‌وه‌ تاشقه‌ند .
· له‌ مانگی ایاری 1953 ( ستالین ) ده‌مرێ و ( خرۆشۆف ) دێته‌ سه‌رکار ، بارزانیی ده‌گوێزرێته‌وه‌ ( مۆسکۆ ) و چه‌ند جارێکیش چاوی به‌ ( خرۆشۆف ) ده‌که‌وێ .
· 06/10/1958 پاش شۆڕشی ته‌مووز و ، پتر له‌ دوانزه‌ ساڵ ده‌ربه‌ده‌ری گه‌یشته‌وه‌ به‌غدا .
· له‌ سه‌ره‌تای 1960 به‌یه‌کجاری گه‌ڕایه‌وه‌ بارزان .
· 11/09/1961 شۆڕشی مه‌زنی ئه‌یلوول ده‌ستی پێ کرد .
· 11/03/1970 دا ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستانی عێراق به‌ده‌ست هێنا .

http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:A...wmnyfWTU5WI8A=

· 29/09/1971 ناحه‌زانی کورد و کوردستان پیلانێکی مکۆم و نه‌خشه‌ بۆ کێشراوی وردیان بۆ نایه‌وه‌ ، به‌ موعجیزه‌ لێ ی ڕزگار بوو .
· له‌ ئاداری 1974 ده‌ستی دایه‌وه‌ شه‌ڕی به‌رگری .
· له‌ ئاداری 1975 له‌ ئه‌نجامی ڕێکه‌وتنه‌ ناوزڕاوه‌که‌ی جه‌زایر و ئه‌و پیلانه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌ی که‌ دژ به‌ شؤڕشی ئه‌یلوولی مه‌زن کرا ، به‌ خۆی و سه‌دان هه‌زار کوردی عێراقه‌وه‌ چووه‌وه‌ کوردستانی ئێران .
· 01/03/1979 له‌ ووڵاته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا به‌ نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ کۆچی دوایی کرد .
· 05/03/1979 له‌سه‌ر وه‌سیه‌تی خۆی له‌ کوردستانی ئێران له‌ شاری ( شنۆ ) له‌سه‌ر سنووری کوردستانی عێراق و کوردستانی تورکیا ئه‌سپه‌رده‌ی خاکی پیرۆزی کوردستان کرا .
· 06/10/1993 هێنانه‌وه‌ی ته‌رمی نه‌مران بارزانی نه‌مر و ئیدریسی هه‌میشه‌ زیندوو له‌ ڕێوڕه‌سمێکی شکۆدار بۆ کوردستانی عێراق ، که‌ له‌ پێنجوێنه‌وه‌ تا سلێمانی و هه‌ولێر و ناو په‌رله‌مانی کوردستان و تا به‌خاک سپارنیان له‌ بارزان ، به‌ سه‌دان هه‌زار که‌س له‌ هه‌موو چین و توێژ و که‌رتی کۆمه‌ڵایه‌تی و پیاوانی ئایینی و که‌سایه‌تی کورد تورکمان و ئاشووری و عه‌ره‌ب له‌ پێشوازیدا بوون

ماموستا وفایی مهابادی

حاج میرزا عبدالرحیم فرزند ملا غفور فرزند نصرالله از طایفه ملا جامی در شهرستان مهاباد فعلی (سابلاخ) به سال ۱۲۴۴ ه ق متولد ودر همانجا به مکتب رفته و پس از فراگیری مقدمات در مدرسه مسجد سور به ادامه تحصیل پرداخته و از محضر فضلای انجا مدتی استفاده کرده و مجاز شده است و فایی انسانی صوفی مشرب متقی خوشرو خوشخو و متواضع و مردم دوست بوده و اغلب اوقات از خوردن گوشت احتراز کرده و به گل و گلزار و دشت و گوهسار عشق می ورزیده است وی طبعی وقاد داشته و گذشته از زبان کردی السنه فارسی عربی ترکی را نیز می دانسته و بیشتر به زبان کردی شعر می گفته است در مهاباد به مکتب داری امرار معاش و امرار وقت می کرد و ارتزاق وی از این راه بوده است. وفایی در سن بیست سالگی به عزم استانبول از مهاباد بیرون می رود اما پس از رسیدن به نهریه و ملاقات شیخ عبدالله شمزینانی از ادامه سفر منصرف شده همانجا می ماند و به طریقت نقشبندی تمسک می کند و یک سال بعد از انکه شیخ مرشدش از سفر حجاز بر گردد به مهاباد برگشته و متاهل می شود.
وفایی دوبار به حج رفته است در سفر دوم با شیخ سعید برزنجی و پیره میرد و سید احمد خانقاه کرکوکی همراه بوده و در مراجعت در بین راه در سال ۱۳۱۸ ه ق درگذشت.

ملا معروف کوکه ای شاعر بزرگ مهابادی

ملا معروف کوکه‌ای

(کوکه یی) (۱۳۲۴-۱۲۵۳ خورشیدی) از شاعران شهر مهاباد ایران است. وی به فارسی و کردی سورانی (مکرانی) می‌سرود.

زندگی
ملا معروف به سال ۱۲۵۳ ه.ش در روستای حاجی خوش مهاباد دیده به جهان گشود. پدرش»ابراهیم«و مادرش»زبیده«از طایفه پربلاو بود. وی به سال ۱۲۷۸ ه.ش در سن بیست و پنج سالگی با دختر ملا رضای روستای سوت و برده‌رش شهرستان بانه که با مادرش خویشاوندی داشته ازدواج می‌کند. اسم همسرشان آمنه بوده‌است. کوکه‌ای شاعر به هنگام ازدواج یعنی سال ۱۲۷۸ ه.ش در روستای قولغه تپه ساکن بوده‌است. مدت زندگی مشترکشان با آمنه خانم سی و هشت سال بوده، یعنی به سال ۱۳۱۶ ه.ش همسرشان فوت می‌نماید. ملا معروف ازآمنه خانم دارای چند اولاد بوده که بزرگ‌ترین آنان موسوم به»ملا علی«به سال ۱۳۰۳ ه.ش در آن هنگام که پدرشان پنجاه ساله بوده‌اند به دست افراد مسلح یکی از خوانین پرنفوذ و پرقدرت منطقه به نام»سرتیپ شریکندی«کشته شده‌است. پدرملا معروف در روستای شاگیلدی فوت می‌کند. موقع فوت پدر ملا معروف نوجوانی دوازده ساله بوده‌است،یعنی سال ۱۲۶۵ ه.ش پس با توجه به ازدواج ایشان در روستای قولغه تپه خانواده آنان از شاگیلدی به روستای قوڵغه تپه مهاجرت کرده‌اند.

ملا معروف به سال ۱۲۶۵ ه.ش در سن دوازده سالگی موقعی که چوپان گله بوده آنها را رها کرده و راهی عراق می‌شود، بعد از شانزده روز پیاده روی به آن دیار می‌رسد، در روز آدینه، فصل بهار به شهر سلیمانیه می‌رسد و در خانقاه محوی این شهر شروع به خواندن می‌کند و دوسال و پنج ماه ماندگار می‌شود. برادران ملا معروف، احمد، محمود، رسول و قادر بوده و خواهری نیز به نام فاطمه داشته‌اند.

وی به شیوه قدیم در خدمت استادان بزرگواری درس خواند، در آن دوره بیشتر تکیه بر کتب مذهبی و قرآنی و صرف و نحو عربی می‌شد. وی بعد ازآموختن این علوم به دنبال ادامه تحصیل خود به روستاهای زیادی سفر کرد،روستاهایی که درآن زمان کانون گرم علم و اندیشه بودند، از آن جمله می‌توان به روستاهای قره کند، قره گویز، زنبیلان، درویشان، و خانقاه اشاره کرد که در آنها استادان وعالمان به شیوه آن روز به طالبین و دانشجویان و پویندگان خود درس می‌دادند. کوکه یی بعد از سپری کردن این دوره‌ها سفری نیز به شهر سلیمانیه کرد وآنچه از علوم و فنون عربی بود آموخت. وی در مسجد شاه درویش مهاباد شروع به تدریس کرد

ملا معروف در فاصله بین سالهای ۱۳۱۳ ه.ش تا ۱۳۱۵ ه.ش دو مرتبه توسط مرکز بقوسیان ارمنی در تبریز موردعمل جراحی چشم قرار می‌گیرند ولی متاسفانه عمل، نتیجه مثبت نمی‌دهد و ایشان از قدرت بینایی محروم می‌گردند. ملا معروف کوکه یی در سال ۱۳۲۴ ه.ش بعد از گذراندن هفتاد و یک سال عمر درگذشت و در محله مسجد سرخ مهاباد و در کرایه نشینی منزل»حاج سید محمد امین شمسی«وفات یافت. پیکر وی در قبرستان تخریب شده ملاجامی مهاباد همجوار مدفن و مرقد شیخ زاده خانم سریل آوا و مرقد شیخ»محمد عارف رشتی«مدفون گردید.

آثار
دیوان اشعار فارسی کوکه‌ای با خط نستعلیق توسط ملا عبدالرحیم افشار نگارش یافته و به چاپ رسیده‌است. غزلیات کوکه‌ای بیشتر به شیوه استادان پیشین»حافظ«و»سعدی«می‌باشد. قصاید پر محتوای وی از نوع قصاید قاآنی و»امیری فیروزکوهی«است.

وی از جمله کسانی بود که نظم فارسی را در منطقه مکریان به اوج رسانید. در آثار او یک نوع عرفان از گونه‌های مولوی و حافظ یافت می‌شود. دیوان کردی کوکه یی دارای اشتباهات املایی فراوانی بوده که این نشانگر کم توجهی ناشران و کسانی می‌باشد که آثار ارزشمند این شاعر را به چاپ رسانیده‌اند. از ملا معروف اشعار پراکنده دیگری نیز در گنجینه‌های ادبی و جنگ‌ها و کشکول‌ها به یادگار مانده که هنوز منتشر نشده‌اند.

اشعارش سرشار ازاشاره به شخصیت‌های تاریخی و حوادث می‌باشد همچنان که سیلاب سال ۱۳۱۵ ه.ش در مهاباد در قالب قصیده‌ای به یادگار نهاده‌است.

از استاد کوکه یی کتابی نیز به خط خویش در مورد نمودار محورها و مختصات جبر و احتمال به یادگار مانده‌است.

منابع
۱- دیوان اشعار کردی ملا معروف کوکه ای- انتشارات سیدیان - مهاباد

• ۲- پارسی گویان کرد- صدیق بوره که یی
• ۳- یادداشت‌های شخصی - نگارندگان (س. خ)
• برگرفته از روزنامه سیروان

منبع :شیخ شلتوت

دکتر ابراهیم یونسی نویسنده ومترجم برجسته ایرانی

دکتر «ابراهیم یونسی»، نویسنده و مترجم برجسته‌ی کشورمان در سال ۱۳۰۵ در شهر بانه متولد شد. در جوانی وارد خدمت نظام شد و بعد به فرانسه رفت و از دانشگاه سوربن دکترای اقتصاد گرفت. او از زمره‌ی پرکارترین نویسندگان و مترجمان ایرانی است و تاکنون قریب به صد کتاب ـ اعم از تالیف و ترجمه ـ منتشر کرده است. از آن جمله می‌توان به آثار زیر اشاره کرد: آرزوهای بزرگ (چارلز دیکنز)، جنبه‌های رمان (ادوارد فورستر)، به دور از مردم شوریده (تامس هاردی)، دفتر یادداشت‌های روزانه یک نویسنده (فیودور داستایفسکی)، سیری در ادبیات غرب (جی.‌بی.‌پریستلی)، اسپارتاکوس (هوارد فاست) و رمان‌های گورستان غریبان، دادا شیرین، کج‌کلاه و کولی، اندوه شب بی‌پایان و.....

ابراهیم یونسی /مترجم
دکتر «ابراهیم یونسی»، نویسنده و مترجم برجسته‌ی کشورمان در سال ۱۳۰۵ در شهر بانه متولد شد. در جوانی وارد خدمت نظام شد و بعد به فرانسه رفت و از دانشگاه سوربن دکترای اقتصاد گرفت. او از زمره‌ی پرکارترین نویسندگان و مترجمان ایرانی است و تاکنون قریب به صد کتاب ـ اعم از تالیف و ترجمه ـ منتشر کرده است. از آن جمله می‌توان به آثار زیر اشاره کرد: آرزوهای بزرگ (چارلز دیکنز)، جنبه‌های رمان (ادوارد فورستر)، به دور از مردم شوریده (تامس هاردی)، دفتر یادداشت‌های روزانه یک نویسنده (فیودور داستایفسکی)، سیری در ادبیات غرب (جی.‌بی.‌پریستلی)، اسپارتاکوس (هوارد فاست) و رمان‌های گورستان غریبان، دادا شیرین، کج‌کلاه و کولی، اندوه شب بی‌پایان ابراهیم یونسی، از نویسندگان و مترجمان ایرانی است. وی ۸۰ کتاب از زبان انگلیسی و یک کتاب از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه کرده‌است.[1]
وی نخستین استاندار کردستان ایران، پس از انقلاب ۵۷ و در دولت مهدی بازرگان بود.
ابراهیم یونسی (زاده شهر بانه) که از افسران بازمانده شبکه نظامی حزب توده ایران در سالهای پیش از کودتای ۲۸ مرداد است و پس از کودتا نیز سالها در زندان کودتا ماند، پس از کودتا محکوم به اعدام شده بود و تنها بدلیل آنکه یک پای خود را در ارتش از دست داده بود یک درجه تخفیف گرفت و به حبس ابد محکوم شد.

نوشته‌ها

یازده کتاب:
دلداده‌ها
رویا به رویا
مادرم دوبار گریست
کج‌کلاه و کولی
گورستان غریبان
زمستان بی‌بهار
شکفتن در باغ
دادا شیرین
اندوه شب بی پایان
دعا برای آرمن
هنر داستان نویسی

ترجمه‌ها
۳۹ ترجمه از او:
آرزوهای بزرگ - چارلز دیکنز
ادبیات آفریقا
تاریخ ادبیات یونان - رز هربرت جنینگز
تکیه‌گاه - درایز تودور
قیام شیخ سعید پیران - اولسن رابرت
کردها و کردستان - درک کینان
هنر نمایشنامه نویسی
طوفان - ویلیام شکسپیر
جنبه‌های رمان
اگر بیل استریت زبان داشت
کردها ترکها عربها - سیسل جی ادموندز
یک جفت چشم آبی - توماس هاردی
به دور از مردم شوریده - تامس هاردی
جود گمنام - تامس هاردی
موسیقی و سکوت - رز تره مین
بازگشت بومی - تامس هاردی
گشتی در کردستان ترکیه - شرین لیزر
مردی که خورشید را در دست داشت - جک ریموند جونز
مسله کرد و روابط ایران و ترکیه - السن رابرت
با این رسوایی چه بخشایشی - رندل جاناتان
علامتچی - چارلز دیکنز
داستان دو شهر - چارلز دیکنز
چارلز دیکنز - هاردی باربارا
دفتر یادداشت روزانه یک نویسنده - فئودور میخایلویچ داستایفسکی
کردها - مصطفی نازدار
اسپارتاکوس - فاست هوارد
جامعه‌شناسی مردم کرد (آغا، شیخ و دولت) - مارتین وان براینِسِن
جنبش ملی کرد - کریس کوچرا
زندگانی و عقاید آقای تریسترام شندی - استرن لارنس
دست تکیده - تامس هاردی
تاریخ اجتماعی هنر - هاوز آرنولد
سیری در ادبیات غرب - پریستلی، جان بوینتن
تاریخ ادبیات روسیه - میرسکی سی دی
میراث شوم - گیسینگ جورج
لینمارا، عشق و آرزو - گاسکین کاترین
زن شیشه‌ای
آشیان عقاب - هون کنستانس
تامس هاردی - لویس سی دی
منبع :شیخ شلتوت

سه‌یید كامیلی‌ ئیمامی‌

سه‌ید كامیلی‌ سه‌ید عه‌بدولحه‌كیم زه‌نبیلی‌ كه‌به‌ ئاوات ناسراوه‌، ساڵی‌ 1903 له‌ گوندی‌ زه‌نبیلی‌ نزیك بۆكان له‌رۆژهه‌ڵاتی‌ كوردستان له‌ دایك بووه‌و هه‌ر له‌وێ‌ ده‌ستی‌ داوه‌ته‌ خوێندن.



پاشان بۆ ته‌واوكردنی‌ خوێندن‌و كۆكردنه‌وه‌ی‌ زانیاری‌ زیاتر چه‌ند شوێنێكی‌ كوردستان گه‌ڕاوه‌ و ماوه‌یه‌كیش له‌ گوندی‌ باخچه‌ی‌ سه‌ر به‌شاری‌ مه‌هاباد ماوه‌ته‌وه‌و له‌ فێرگه‌ی‌ زانای‌ گه‌وره‌(مه‌لا سه‌یید عه‌بدولكه‌ریمی‌ موده‌ڕیس) خوێندویه‌تی‌.



سه‌یید كامیل هه‌ر له‌منداڵییه‌وه‌ ئاره‌زووی‌ نوسینی‌ هۆنراوه‌ی‌ هه‌بووه‌و شاعیرێكی‌ نیشتمان په‌روه‌ر بووه‌و له‌ڕێی نوسین‌و هۆنراوه‌كانییه‌وه‌ خه‌ڵكی‌ هانداوه‌ دژی‌ رژێمی‌ حه‌مه‌ ره‌زا شا.



سه‌یید كامیل ماوه‌یه‌ك له‌گوندی‌ گه‌ردیگلان نیشته‌جێ‌ بووه‌، به‌ڵام له‌ ساڵی‌ 1946 له‌لایه‌ن پیاوانی‌ ره‌زا شاوه‌ ده‌ستگیركراو ماوه‌ی‌ دوو ساڵی‌ له‌ زینداندا برده‌ سه‌ر دوای‌ ئازادكردنیشی‌ له‌و گونده‌ ده‌ركراوه‌و چۆته‌ گوندی‌ جه‌میان، پاشانیش گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ گونده‌كه‌ی‌ خۆی‌.



سه‌یید كامیل رۆژی‌ 5/6/1989 كۆچی‌ دوایی كردووه‌.

عه بدولخالق...نه قیب (سردشتی)

من ناوم عه بدولخالق نه قیب کوری مه رحوومی موحه ممه دسالحی نه قیب(یه کیک له ئه دیبان و خه ت خوشانی به ناو بانگی ولاته که مان)کوری مه ر حوومی حاجی ئه حمه دی نه قیبه له بنه ماله یه کی ئایینی و مام ناوه ندی له سالی 1325ی هه تاوی له شاری سردشت(گه ره کی مزگه و تی جامیعه)له دایکی خوشه ویستم ئامنه ی مه لا قاسمی با نه یی له دایکبووم..... دووکورو سی کچم هه یه و به مووچه ی ته قاعودی(بازنشستگی) ژیانمان تیپه رده که ین.........
به پیویست ده زانم بو ئه وه ی که میک له لایه نی ژیانی هونه ریم بو خوینه رانی به ریز شی که مه وه که چون بوو بو لای شیعروئه ده ب چووم .هیما به مه تله بیک که م که بووبه ها نده ری من بو لای جیهانی شیعر و دنیای ئه ده ب.
له راستی دا من هه ر له سه ر ده می منالیمه وه عاشق و شه یدای موسیقا و گورانی بووم......هه ستم به ده نگخوش خوم کرد بوو وه وه گه لیک جاران له گه ل دوست و هاوه لانم له نیو ره ز و باغ و چیمه نی رازاوه ی ده ورو به ری شاره که مان گورانیم ده گوت.هه ست و ئه وینی موسیقا به شیک له ووجوود و ژیانی منی داگرتبوو........
گورانی ببو شوق و حه سره تی من .به لام داخه که م هه تا گه وره و گه و ره تر ده بووم کوت و به ندی داب و نه ریتی دوا که و توویی به تایبه ت له و سه ر ده مه دا زیاتر له ده ست و پیم ده هالا و ریی پی نه ده دام به ته رزیکی ئاشکرا و به ر چاو گورانی بلیم. تا وای لیهات. هیور هیور ئه م هه ست و خروشه پر له جوشه م بیره حمانه سرکوت کرا و پیم وایه ئه گه ر به پیچه وانه ی ئه م بارودوخه ناله باره هه لیکم بوره خسا با ئیستاله بواری موسیقا و گورانی دا گه لیک سه رکه و توو ده بووم و هیمان خزمه تیکی گرنگ و هه راوم به جهاتی هونه ری موسیقا ده کرد....به کورتی ئه م به هره سه رکوت کراوه یه م که ئیستاش له حه سره تی دا ئاخ هه لده کیشم و دل و ده روونم ده کروژی. له خاکه لیوی سالی 1356ی هه تاوی دا له شوینیکی دیکه وه سه ری هه لدا.........له پر شتیک له ده رونم دا ژیرو روو بوو..... ئه وینی شیعر له ناخم دا کلپه ی ساند و هه ستم کرد که جیگا بو جیهان و زامیکی تر ده کریته وه و برینی کونی موسیقا به شیعر ساریژ ده بیته وه :تومه ز به سه ر چاوه ی ئه فسوونای گشت ئه وینه کان گه یشتووم......
له راستی دا سه ر هه لدانی شیعری من عوقده ی سه ر کوت کراوی موسیقا بوو له گه ل دانانی هه و ه لین شیعرم به ناوی(به هاری سه ر ده شت) کاری بی برانه وه له م بواره داده ستی پی کرد و ئیستاش هه ر به رده وام به م کاره دریژه ده ده م و خه ریکی دانانی شیعر و کاری وه ر گیرانم.
به کورتی ئیستا ته نیا دالده و په نای من شیعره. باوه ربفه ر موون هه ر کاتیک شیعریکی جوان و هه ست بزوینم ده ست ده که وی و ده یخوینمه وه گریان به روکم ده گری و ئه سرین له چاوم دا قه تیس ده مینی شیعر په ناگایه کی له شکان نه هاتووی ئه ووی ئه و تویه که منی له ته ووژمی هیرشی بوردومانگه لی په یتا په یتای ئه م ژانه ژینه زه لیل کوژه به رده وام پاراستووه و له چنگیان رزگاری کردووم.........
شیعر بو من په ناگاو سه نگه ریکه که زه برو زه نگی گشت تاویر و گاشه به رده کانی زه مانی سه رجه م خستوته سه رشان و خوراگرانه له ئاست ئه م دیارده سه خت و دژوارانه دا راوه ستاوه.
ئه گه رشه و دالده و په نای شه که تا نه و ئاسمان په ناگای ئه ستیره کان.......شیعر بو من هه م شه وه و هه م ئاسمان و هه م سه نگه ره.
شیعر بومن ئارمان و ئامانجه ئایدولوژی نیهایی ئینسانه و به ر له ئینسان و ئه م کوره ی خاکیه دا له دایک بووه.
شیعر ئایه تیکی هه میشه یی و به رده وامه و ئه و ینیکی ئه به دیه و من ده مه وی وه هاله م ئایه ته هه میشه یی و ئه به دیه دا بتویمه وه که له سه ر ژیان له گه ل مه رگ به ربه ره کانی بکه م. هیچ گولیک توانای تاریف کردن و مه د ح کردنی بون و به رامه ی گو ل به لکوو ته نیا بو بون کردنی و به س..زور جار بیرده که مه وه که دوای مه رگی من شاعیریکی ئه ویندار له سووچیکی ئه م کوره ی خاکیه دا به چ شیعریک ده گا.. ئاره زو ده که م که بتوانم ئاهه نگی شیعری سالانی دا هاتوو ببینم: جالیره بو ئه و ه ی زیاتر سه رتان نه ئیشینم نموونه له شیعره کانم پیشکه ش به ئیوه ی خوشه و یست ده که م.
به بو نه ی بوردوما ن کردنی شیمیایی سه ر ده شتی خویناوی به فه ر مانی صه ددام ئه و نیره نه هه نگه شیته ی میژووی لخین کردبوو وه ئیسکی خوره تاوی ده کروشت

((سوگا))
بو سویه له دل دیت و خه فه تباره ولاتم
قه ت وینه یی ئه مرو نه بووه شارو دیهاتم
دل پر غه م و پرژانه بریندارو په روشه
هه ر جه رگه وه کووره له گرفین و خروشه
پی ده شت و چیا .به نده ن و لا پا ل و که ژوکو
لیی نیشتووه ته م .خه لکه ده کا شیوه ن و رو رو
هه رماتم و سوگایه ئه واشین و شه پوره
هه ر لایه ده چی چه مه ریه و شینی به کوره
شین گیری جگه ر گوشه یه تی دایکی خه فه تبار
هه ر باوکی کلوله که ده کا شیون و ها وار
فرمیسکه که ده رژی وه کوو بارانی به هاری
هه ر خوشک و برایه که ده که ن شیوه ن و زاری
هه ر خوینی شه هیدانی نه مر مانه رژاوه
هه ر میشکی صه دان لاوه له گشت لاوه پژاوه
په ر په ر بووگولی سویسن و نه سرین و هه لاله
بر ژاوه دلی نیرگزو شللیرو گولاله
ئا سو شه به قی داوه به خوین سوور و شه لاله
هه ر کو ته لی را زا وه یه وا چه شنی گولا له
صه ددامی دزیو مل هوری جه للاد بزانه
ها کا له پرا توش بکه نه په ندی زه ما نه
هه رد یته وه ئه وروژه به لی روژی سزادان
ئه و روژه که هه و ری خه فه ت و مه ینه تی را دان
هه ر قه تره یه کی خوینی شه هیدانی گه لی کورد
پیک دینی هه زاران نه به زی کوردی وه کووگورد
ئه و کورده نه وه ی کاوه یی ئا سنگه ره هه یها ت
میشکت ده پژینیت و ده گا به وپه ری ئا وات

((ها کا== هه ربینا))

پیش بینیه کی که له و شیعره دا به دیی ده کری جیگای سه رنج و سه ر سوورمانه کی ده یگوت رژیمی صه ددام په نجا سا لی دیکه ش خوراده گری. به لام خه باتی خویناوی ساله های سالی گه لانی عیراق به تایبه تی گه لی کورد له کوردستانی عیراق ئه وه ی سه لماند که حوکمی حاکمه و ده ردی موفاجات.
((تاکی))
ئا ئه و پیره دار به رووه
له و به نده نه
لقیکی به شان و با هوی را گرتووه و ..........
لقه که ی تر:
له شه ویکی تو فا نی دا
به پیلانی گژه باوه
بی ره حمانه تیک شکاوه!
ئاخر تا که ی؟ تا که ی؟ تا که ی؟
ئه م داره ئازار چیشتوه
به بی تاوان
له ژیرشریخه ی بروسکه و ئاگر باران
له سه نگه ری ته نیایی دا
خوی را گری؟

((دارستان))
دارستا نیک ئاگری گرت
ره وه ئه سپیک
له ده و ری گر ده یا نحیلاند!
گول ئاخی بو هه لده کیشا
کانی فرمیسکی ده رشت و
چه میک له دوور ده یزریکاند!
دار به روه کانی که ناریش:
را ده ژان و ده یان نا لا ند...
**
- با – هه لیکرد................
هاواری نیو دارستانی
به گو یچکه ی هه وردا چرپاند
هه و ر راسا و .....
به گرم و هوور
هه موو ده شت و چیای هه ژاند!
بارانیکی به خور دایکرد.

((شه نگه بی))
چومی خورین
چاوی لیلی
به که فی سپی و به فرینی شه پو له کان ده شواته وه و ......
به تیله ی چاوی عاشقی
له دیمه نی دلرفین و
شه نگ و شوخی تو ئه روانی.......
ئه ی شه نگه بیی!

((کاتی مردم))
کاتی مردم
بمخه نه سه ر تا ته شوری ئاخه کا نتان!
تیر. تیر . بمشون:
به عه تری گولجا ره گه نمیکی پی ده شت و
زه نگول زه نگول ئاره قی
نیو چاوانی وه رزیره کان!
گولاو پر ژینی با لام که ن: به شه ونمی به ره به یان.
بمنینه سه ر شان وبا هوی په له هووریکی کوچه ری.....
به سه ر بنار و ئا سودا
شور بیته وه و ..........
له نیو له میه ری زریانا
هه ر چوارقو ژبنی و لاتم بپشکینی
به نیو جه نگه لی هاواردا بگرمینی و
دوور دوور بمبا.......
له قوولایی ئا سمانا
په ری زاده ی شیعره کانم
له نیو که ژاوه ی ئه وینا
بیته سه رم و
له سه ر ته رمی سه ر براوی خه و نه کانم
شین بگیری و ........
حه یران بیژی بالا که م بی!

((مه زاره که م))
به گولیکی ره نگا و ره نگ و
به تریفه و لاو که سووره و شه و قی چرای شیعره کانم وه رازینن
با کو مه لی په پو و له کان
له ده وری گلکوی بی نازم کو ببینه وه و
به بیریته ی کورده واری
چو پی کیشی زه ماو ه ندی ئه م کو چه بن!
**
به شه پو لی سه ر که شی ده ریام بسپیرن!
یا له سوو چیکی ئاسمان
هانام بده ن
هه تا چه شنی ئه ستیره کان
بسو و تم بو و لا ته که م
بو کوردستان...............بو کوردستان........
**
بیر یته = سه مای به کو مه ل

مامۆستا ناری

مامۆستا مه‌لا موحه‌ممه‌د ناسراو به‌ "مه‌لا کاکه‌ حه‌مه‌ی بێلو " له‌ ساڵی1874ی زاینی؛1290ی کۆچی؛1253ی هه‌تاوی- له‌ دێی "بائڵان(بایه‌ڵان)"چاوی به‌ دنیای رووناک هه‌ڵێنا.
دێی "بائڵان(بایه‌ڵان)" سه‌ر به‌ هه‌رێمی گه‌رمک و قه‌زای پینجوێنه‌ .
ناوی باوکی مه‌لا ئه‌حمه‌د باوای مه‌لا موحه‌ممه‌د باوای باوکی مه‌لا عه‌بدولره‌حمان بووه‌.
چه‌ندین پشت له‌ بنه‌ماڵه‌که‌ی مامۆستای ئاینی بووه‌.
بنه‌ماڵه‌که‌ی دانیشتووی گوندی زێرهه‌رمێ(زڕهه‌رمێ)بوون.
به‌پێی داب و نه‌ریتی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی فه‌قێیه‌تی کوردستان له‌ لای باوکی،قورئان و کتێبه‌ورده‌کانی خوێندووه‌.
پاشان بۆ درێژه‌دان به‌ خوێندن له‌م شارانه‌ دا ماوه‌ته‌وه‌؛مه‌ریوان،سلێمانی ،سنه‌،پینجوێن،بانه‌،وان،باشقه ‌ڵا،هه‌ولێر و ره‌واندز.
له‌ ساڵی1897ی زاینی؛له‌ ته‌مه‌نی 23 ساڵیدا له‌ شاری ره‌واندز له‌ سه‌ر ده‌ستی مامۆستا ئه‌سعه‌د ئه‌فه‌ندی ئیجازه‌ی مه‌لایه‌تی وه‌رگرتووه‌.
پاش وه‌رگرتنی ئیجازه‌ی مه‌لایه‌تی ‌گه‌ڕاوه‌ته‌ور بۆ مه‌ریوان و له‌ ئاوایی کیکن مه‌لایه‌تی و ده‌رس گوتنه‌وه‌و رێنموونی خه‌ڵکی ده‌ست پێکردووه‌.
کیکن ئاواییه‌کی سه‌ر به‌ ناوچه‌ی مه‌ریوانه‌ له‌ نێوان نه‌چێ ، ساوجی،میرگه‌درێژ، میراوا دا یه‌.
"حسه‌ین به‌گ" له‌ پیاوه‌ به‌ ده‌سه‌ڵات و ناودار و خۆشناوه‌کانی گوندی بێلو بووه‌. له‌ ساڵی1904ی زاینی،ئه‌چێ به‌ شوێنیا تاکوو داوای لێکات ببێ به‌ مامۆستای بێلو.
مامۆستا مه‌لا کاکه‌ حه‌مه‌، که‌ ده‌بینێت بێلو له‌ کیکن ئاوه‌دانتر و گه‌وره‌تر و ناسراوتره‌ داواکاریه‌که‌ی "حسه‌ین به‌گ"ره‌ت ناکاته‌وه‌و له‌ پاش حه‌وت ساڵ مه‌لایی له‌ کیکن ساڵی1904ی زاینی،له‌وێ ماڵاوایی ده‌کات و ده‌بێت به‌ مامۆستای بێلو.
40 ساڵی دوایی ته‌مه‌نی به‌ ده‌رس گوتنه‌وه‌ و مه‌لایه‌تی و شیعروتن هه‌ر له‌ گوندی بێلو ده‌باته‌ سه‌ر.
ساڵی1944ی زاینی،(1363ی کۆچی ،1323ی هه‌تاوی )سالێکی ماته‌مین و خه‌مبار و به‌که‌سه‌ر ده‌بێت بۆ ناوچه‌ی مه‌ریوان به‌تایبه‌ت بێلو؛له‌م ساڵه‌دا مامۆستا مه‌لا کاکه‌ حه‌مه‌ ی بێلو دوای حه‌فتا ساڵ ته‌مه‌ن، دڵه‌ ناسکه‌که‌ی له‌ لێدان ده‌که‌وێت و بۆ هه‌میشه‌ "کاروانسه‌رای ره‌نگ"به‌جێ دێلێت.
خه‌ڵکی بێلو به‌ خه‌م و په‌ژاره‌یه‌کی زۆره‌وه‌ له‌شه‌ جوان و خاوێنه‌ که‌ی له‌ گۆڕستانی "شێخ ئه‌حمه‌و و شێخ ره‌زا"به‌ یه‌زدانی مه‌زن ده‌سپێرن.
هه‌نووکه‌ش مه‌زاری پیرۆزی له‌ نێوان هه‌ڤاڵه‌کانیدا گۆڕستانی له‌ مێژینه‌ی"شێخ ئه‌حمه‌و و شێخ ره‌زا"ی بێلوی رازاندۆته‌وه‌.
ئێستاکه‌ش کوڕ و کوڕه‌زاکانی "مامۆستاناری" له‌ شاری مه‌ریواندان.
مه‌لا کاکه‌ حه‌مه‌ی بێلو هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای شیعروتنیه‌وه‌ نازناوی"ناری"بۆ خۆی هه‌ڵبژاردوه‌.
له‌"مامۆستاناری"بڕێک شیعر ی ناسک و جوان به‌ جێماوه‌ که‌ زۆربه‌یان له‌ سه‌ر شێوه‌ی داڕشتنی غه‌زه‌ڵن.
به‌ بڕی90 شیعر له‌ شیعر ه‌کانی"مامۆستاناری" له لایه‌ن‌ "کاکه‌ی فه‌للاح"ه‌وه‌ کۆکراوه‌ته‌وه‌ و به‌ پێشه‌کیه‌کی پوخت و پاراوه‌وه‌ چاپ و بڵاو کراوه‌ته‌وه‌.

نمونه‌یه‌ک له‌ شیعر ه‌کانی"مامۆستاناری":

بولبولی دڵ بۆ خه‌یاڵی نیکته‌ په‌روازی ئه‌کا
تۆ خودا کێ وا ده‌زانێ خونچه‌ده‌م رازی ئه‌کا

له‌شکری شاماتی زولفه‌ینی له‌ گه‌ردوش دا ده‌ڵێی
عه‌سکه‌ری سوڵتانی رۆمه‌ و مه‌شقی سه‌ربازی ئه‌کا

موغ به‌چه‌ی خاڵی له‌ سه‌ر گوڵ ئاته‌شی لێوی له‌لاده‌م
ساحیری هیندوستانه‌ ئاته‌ش ئه‌ندازی ئه‌کا

سوحبه‌تی ئه‌مشه‌و په‌شێوی روومه‌تی گیراوییه‌
ئه‌و حه‌به‌ش زاده‌ی قوله‌،هه‌ر که‌سبی غه‌ممازی ئه‌کا

بۆله‌سه‌ر دانم هه‌میشه‌،تێخی عیشوه‌ی حازره‌
من به‌ قوربانی،به‌ شه‌هدی لێوی شانازی ئه‌کا

قازیی و موفتی ده‌ڵێن:یانی حه‌رامه‌ سوحبه‌تی
رووی ئه‌وه‌ ره‌ش بێ به‌ قه‌وڵی موفتی و قازی ئه‌کا

بێته‌ سه‌ر ره‌وتی کومه‌یتی به‌یتی خۆش ته‌علیمی من
هه‌ر که‌سێ وا ئه‌سپی ته‌بعی فێره‌ رمبازی ئه‌کا

وا ئه‌زانم بێ ئه‌ده‌ب نابێ ئه‌گه‌ر''ناری''بڵێ
ئه‌م غه‌زه‌ڵمانه‌ له‌ له‌هجه‌ی شێخی شیرازی ئه‌کا

مامۆستاناری

سه‌ید كامیلی ئیمامی ، ئاوات

بیستنی به‌سه‌رهاتی ژیانی سه‌ید كامیل ئیمامی (ئاوات) له‌ زمانی خۆیه‌وه, وێنه‌یه‌كی ساڵانی دوورمان بۆده‌نه‌خشێنێ:

« له‌ ساڵی 1282ی هه‌تاوی(1903) له‌ گوندی زه‌نبیل له‌ بنه‌ماڵه‌ی سه‌یدانی زه‌نبیل له‌ دایك بووم, له‌ شێعردانازناوی ئاوات م بۆخوم هه‌ڵبژاردووه‌, بابم خوالێخۆش بوو, سه‌ید عه‌بدولحه‌كیم كوڕیسه‌ید عه‌بدولكه‌ریمی زه‌نبیله كه هه‌ردووكیان له‌ ڕێبه‌ران و به‌ڕێوه‌به‌رانیته‌ریقه‌تی نه‌قشی و قادری بوون, له‌ نێو خوێنده‌وار ومه‌لا وفه‌قێ دا چاوم كراوه‌, قامكی باب ومام وكه‌س وكاری خوێنده‌وار پشت پشتیان بۆكردم, له‌ ساڵی 1291(1912) داله‌ لای مه‌لا مه‌حموودی مه‌شهور به‌ مه‌لا ڕه‌شه‌ له‌ زه‌نبیل ده‌ستم كرد بهخوێندنی سیپاره‌ و ده‌رسه‌ فارسی و عه‌ره‌بیه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه و پاش دو سێ ساڵله‌ خزمه‌ت كاكم دا خوالێخۆشبو سه‌ید محه‌مه‌د نورانی چووینه‌ خزمه‌ت مامم مه‌رحومیحاجی بابه‌ شێخ له‌ ئاوایی جه‌میان بۆ خوێندن, دو ساڵ له‌ وێ بوین و چوینه‌ دێیتورجان و له‌ لای ماموستا مه‌لا سادقی واسق بیلا درێژه‌مان به‌ خوێندن دا, دوای ساڵو نیوێك هاتینه‌وه زه‌نبیل و له‌ خزمه‌ت ماموستا مه‌لا عه‌بدوڵای فه‌هیمی ناسراوبه‌ مه‌لای ده‌رزیوه‌لی دا خوێندمان, تا ماموستا ماڵی رۆیشت بو ئاوایی كانی سێو كه‌هه‌ر له‌وێ ئه‌مری خودای به‌ جێ هێنا و ماوه‌ی ساڵێك بێ ده‌رس ماینه‌وه و پاش ئه‌وساڵه‌ له‌ گه‌ڵ برای زۆر خۆشه‌ویست و به‌رێزو له‌ گیانم شیرین تر كاك هه‌باس یمه‌شهور به حه‌قیقی چووینه ئاوایی باغچه‌ی سه‌ر به شاری مه‌هاباد و له‌ خزمه‌تماموستا مه‌لا سه‌ید كه‌ریمی موده‌ریسی له‌ خوێندن هه‌ڵچووینه‌وه, یه‌كمان گرت و جاوه‌ره‌ ده‌رسان بخوێنه‌ و ده‌وران وه‌كه‌ و هه‌رچی شیعری بیستووته‌ ونه‌ت بیستووه‌شێوی كه‌و وردی ده‌وه. شیعرمان ده‌كوت و به‌ ده‌سته‌وام تاریفی یه‌كترمان ده‌كرد, مه‌گه‌ر له خه‌وتن دا ده‌نا هه‌ر موشه‌رعێن و شه‌ڕه‌ شیعر و گاڵته‌ وگۆرانی و خۆشیبو, ئه‌وه‌نده‌مان دڵ خۆش بوو هه‌رچیمان ده‌خوێند زۆر زوو له‌ به‌رمان ده‌كردوماموستا زۆرمان لێ رازی بو, هه‌روه‌ها ئێمه‌ش به‌ ته‌واوی له‌ ژیانمان رازی بووین, چه‌ند جاری دیشم گوتووه‌ به‌ قه‌ولی كوردی سه‌دبریا هه‌ر ئه‌وده‌م مردبام چونكی نه‌له پێشدا خۆشی وام دیبو, وه‌ نه‌ له پاشان توشی هاتمه‌وه ئه‌و سه‌رده‌مه‌ كه ساڵێكبو وه‌ك باغچه‌یه‌كی سه‌وز و پڕ گوڵ وایه‌ له كێڵگه‌ی كه‌س نه‌كێڵ و به‌رده‌ ڕه‌قیژیانمدا. له‌ ساڵی 1309(1930)دا به‌ هۆی ناساغی بابمه‌وه ده‌ستم له‌ خوێندن هه‌ڵگرتو ژنیان بۆ هێنام و سه‌رئه‌نجام له‌ ساڵی 1313(1934)دا بابم وه‌فاتی كرد و دوایساڵێك ماڵم چووه ئاشی چۆمی زه‌نبیل و ساڵێك له‌وێ بوم و به‌ كشتوكاڵ رامبوارد ومنداڵم بون به‌ ریشه‌وه دوایی ماڵم چووه‌ دێێ گه‌ردیگلان. ڕه‌نگه دۆسته‌كانم بزاننكه‌ له سه‌ره‌تای ژیانمه‌وه به ده‌ست و قه‌ڵه‌م و نووسین و گوتن وچه‌ك دژی شاورژیمه‌كه‌ی كارم كرد وماڵم هه‌ر له گه‌ردیگلان بوو, له‌ ساڵی 1325(1946) به‌ ده‌ستبه‌كرێ گیراوه‌كانی په‌هله‌وی گیرام و خرامه‌ به‌ندیخانه‌و ماوه‌ی دو ساڵ له‌زیندانه‌كانی بۆكان و سه‌قز وورمێ ومه‌هاباد دا مامه‌وه‌, له‌ سه‌ره‌تای 1327(1948)دا ئازادكرام و هاتمه‌وه ماڵێكی سارد وسڕو بێ نان وئاو, چوونكه‌منداڵه‌كانم ورد بوون و ته‌نیا كاكم پێیان ڕاده‌گه‌یشت, ئه‌ویش خۆی ده‌وڵه‌مه‌ندنه‌بوو به‌ڵام هه‌رچی له‌ پاش منداڵه‌كانی من مابایه‌وه بۆ خۆی و منداڵه‌كانیده‌یان خوارد, ئیتر ماڵم بۆ خڕنه‌كراوه‌ و قسه‌ی خۆمان بێ پێشم خۆش نه‌بوو وه‌خڕیكه‌م, به‌شی ئه‌وشێوه‌م ببوایه‌ بۆ سبه‌ینێ ده‌مگوت: خودا گه‌وره‌یه وئێسته‌شهه‌روام. له‌ ساڵی 1329(1950)دا ماڵم چووه‌ ئاوایی جه‌میان و ساڵی 1330(1951) چوومه‌ ئاوایی زه‌نبیل و ساڵی 1332(1953)چوومه ئاوایی شێخ چۆپان هه‌ر له‌و ناوچه‌ وساڵی 1333(1954) هاتمه‌وه دێی قاقڵاوا دراوسێی زه‌نبیل و ئێستاش هه‌ر له‌و گونده‌مو خه‌ریكی كشت و كاڵم و له‌ باره‌ی هه‌ژاری و ده‌وڵه‌مه‌ندی ماڵییه‌وه وه‌ك مه‌لاگوته‌نی, به‌ردێكی قورس له‌ حه‌وشه‌ی خۆمانه به‌ جه‌وانی نه‌مده‌توانی به‌رزیكه‌مه‌وه و ئێستاش, كه‌ پیریش بوم هه‌ر بۆم به‌رز نابێته‌وه كه‌ وایه‌ هه‌ر وه‌كخۆمم.»


شاری دڵ

من ده‌ڵێم شاری دڵم باغ و گوڵستانه‌ ده‌چم
عه‌قڵ ئه‌ڵێ ناقه‌سه‌به‌ی شۆرشی مه‌ستانه‌ نه‌چی

منده‌ڵێم نوخته‌یی ئه‌و ره‌زه‌یی ریزوانه‌ ده‌چم
ئه‌و ده‌ڵێ نا ره‌شه‌ جێراوگه‌یی شه‌یتانه‌ نه‌چی

من ده‌ڵێم مه‌سكه‌ن وئارامگه‌یی جانانه‌ ده‌چم
ئه‌و ده‌ڵێ سه‌ربه‌سه‌ری تێكچووه‌ وێرانه‌ نه‌چی

من ده‌ڵێم جێگه‌یی هه‌ر شێت وجنونانه‌ ده‌چم
ئه‌وده‌ڵێ,نا زه‌ده‌ییپه‌نجه‌یی په‌ریانه‌ نه‌چی

من ده‌ڵێم مه‌ركه‌زی ئه‌سراری حه‌ریفانه‌ ده‌چم
ئه‌ده‌ڵێ جێ ته‌مه‌عی چاوی حه‌سودانه‌ نه‌چی

من ده‌ڵێم وه‌ختیخه‌ته‌ر مه‌ئمه‌ن و قه‌ڵغانه‌ ده‌چم
ئه‌و ده‌ڵێ كونكونه‌ جێگه‌ی سه‌ره‌په‌یكانه‌ نه‌چی

له‌م هه‌موچون و نه‌چونه‌ سه‌ری سوڕما كامیل
من ده‌ڵێم جوانه‌ بچم, ئه‌و ده‌ڵێ واجوانه‌ نه‌چی

کورته يه ک له ژياني خوا لي خوشبوو ماموستا مه لا عبدالکريم مدرس


کورته يه ک له ژياني خوا لي خوشبوو ماموستا
مه لا عبدالکريم مدرس
نووسینی: عرفان زوموررودی

شيره مه ردانی مه يانی قاره مانی نامرن
چوون له ميژووی راپه رينا تا ئه به د خوراگرن
وامه زانه گوری ته نگی خول ئه سيری کردوون
چون له خه تی گوره پانی عيشق عاله م دا گرن
ته رمی گه رمی شيره مه ردان سارد وسرنابيته وه
شورشن تينن ته وژمن وه ک بليسه ی ئا گرن
به ردی بنچينه ی قه لا ی به رزی ميلله تن
تيری چاوی دوژمنن يا داوی ده ست و پا گرن

· ناوی عبدالکريم کوری محمد له ئاوايی ته کيه , ناوچه ی خورمال سالی 1323 ک/1280 هـ /1901 ز / له عه شيره ی هوزی قازی چاوی به دونيا هه ليناوه
· سه ره تا به خويندنی قورئانی پيروز و دواتر سالی 1331 به ده رسی ( ته سريفی زه نجانی )ده ستی پي کردوه . به زيره کی و لی هاتوو يی سه رنجی ماموستا کانی بو لای خوی راکيشاوه .
· له هه ورامان , سليمانی , دورو , ته ويله , بياره و ... له زانايانی به ناو بانگی وه ک مه لا محمد امين باليکدری , مه لا احمد رش , عه للامه ی ناسراو به ابن قرداغی خويندوويه تی.
· له سه ر ده ستی عه للا مه ابن قرداغی (سالی 1343 ) موله تی مه لايه تی وه ر گرتوه و زانای به ناو بانگ شيخ محمد نجيب قرداغی موله ت نامه که ی هه له و کو ره دا خويندو ته وه .
· له سالی 1343 ک / 1300 هـ ت/ ده سی کردوه به ته دريس و ته ئليف و ده يان به رهه می به پيز ی لی به جی ماوه و هه زاران زانای گه وره ی راسته و خو يان ناراسته و خو پی گه ياندوه .
· ماوه يک له خانه قای بياره ته دريسی کردوه وله نه فه سی شيخه کانی بياره به هره مه ند بوه و دواتر چووه بو سليمانی و له مزگه وتی حاجی خان وانه ی وتوه ته وه و دواتر له که رکووک له ته کيه ی شيخ جميل طالبانی به رده وام ده رسی داوه و دوا جار ته شريفی بردوته به غداو تا دوا ساته کانی ژيانی به ده وام له خزمه ت به دين و گه له که ی ده سی نه کيشاوه .
· روژی سی شه ممه ريکه وتی 8/6/1384 ک هـ / دوای 104 سال ژيانی پر به ره که ت و له دوای 84 سال ته دريس و ته ئليف دله گه وره که ی له ليدان راوه ستاوچاوی له دونيا ی فانی هه لگرتوو کوتری روحی به ره ودوا مه نزلی ژيان هه لفری

.
کورته يه ک له به ر هه مه کانی

1-ته فسيری قورئانی پيروز به کوردی له 9 جه لددا
2-شه ريعه تی ئيسلام به کوردی
3-چل چرای ئيسلام له ته فسيری چل فه رموده به کوردی
4-ئاوی حه يات له ميژووی پيغه مبه ران به کوردی
5-کوکردنه وه وليکولينه وه ی ديوانی وانی مه وله وی به کوردی
6-شه رحی عه قيده ی مه رزيه ی مه وله وی به کوردی
7- الوسيله له شه رحی الفضيله ی مه و له وی به عه ره بی
8- شه رحی فوائح ی مه وله وی به فارسی
9- شه رحی ديوانی نالی
10- شه رحی ديوانی مه حوی
11- شه رحی ديوانی فه قی قادری هه مه وه ندی
12- شه رحی ديوانی مه لا موسته فای بيسارانی
13- يادی مه ردان – له ميژوو دا
14- بنه ماله ی زانياران – له ميژوو دا
15- زانايانی کورد له خزمه تی زانست و ديندا له ميژوودا

... وه ده يان به رهه می تر.


مه لاعبدالکريم مدرس له روانگه ی ماموستا هيمنه وه


هه موو کورديکی پاک , چاک ,ديندار , دلسوز و ئه ده ب دوست ئه گه ر به دل و گيان خوی به منه ت بار و قه رز داری ما موستای هيژاو زانای کورد مه لا عبدالکريم مدرس نه زانی نا هه قی ده کا .چونکه ماموستا و کوره کارامه و ليزانه کانی به هه موو هيزو توانای خويانه وه به هيچ باريک له خزمه تی کوردی چاره ره شی , دووره به شی هه ژار دريخيان نه کردووه ...
جاريک ده گه ل چه ند ماموستا ی گه وره و ماقول له باره گای حه زره تی غه و س له حوجره ته نگ و چکوله که ی دا له خزمه تی ماموستا دانيشتبووين , من ئه و بيره م به ميشکدا ده هات ئه گه ر هه موو نوو سينه به نرخه کانی ئه م ماموستا کورته بالا , ره زا سووک , خوين شيرين و قسه خوشه بينی و له تايه کی ترازوی باوی و جه سته ی لاوازی خوشی له تايه کی ديکه بخه ی ئا يا سه ری وه ميچی حوجره که ی نا که وی ؟
به شی له پارچه شيعريکی خوا لی خوشبوو ماموستا مدرس که له مه دینه ی پیروزدا و خیتاب به پيغه مبه ری خوا( ص)هونيو يه ته وه


من ميوانی توم , من ميوانی توم
ميوانی خوانی خانه دانی توم
ريبواره که ی بی توشه و زادم
چاوه ری سفره ی نا و ديوانی توم
ريگه گوم کردووی تاريکه شه وم
چاوه ری چرای ريگه وبانی توم
داماوی سارای سه رگه ردانی بوم
جويای نیشانه ی ئا وه دانی توم
کلولی که شتی مه وجی گيژاوم
چاوه ريی ده رکی ده ريا بانی توم
له عيل براوی بی که سو ده ستم
چاوه ری سه رعيل خاوه ن شانی توم
ديلم له بيری تاريکی بيرا
چاوه ری چرای شا بورهانی توم
له م جه ژنا هاتم بو فيدا کاری
قوچی قوربانی ده رگاو بانی توم
ئه گه رشاياوی حوزوری شا نيم
به نده ی وا مه نده ی ده رگا وانی توم
له گشت ولاتی به نده ی تو زورن
منيش به نده که ی کوردستانی توم

ژیاننامه ی :

عه بدولخالق...نه قیب (سردشتی)
له زمانی خویه وه

به ناوی خوای گه وره و بی هاوتا
من ناوم عه بدولخالق نه قیب کوری مه رحوومی موحه ممه د سالحی نه قیب(یه کیک له ئه دیبان و خه ت خوشانی به ناو بانگی ولاته که مان)کوری مه ر حوومی حاجی ئه حمه دی نه قیبه له بنه ماله یه کی ئایینی و مام ناوه ندی له سالی 1325ی هه تاوی له شاری سردشت(گه ره کی مزگه و تی جامیعه)له دایکی خوشه ویستم ئامنه ی مه لا قاسمی با نه یی له دایکبووم..... دووکورو سی کچم هه یه و به مووچه ی ته قاعودی(بازنشستگی) ژیانمان تیپه رده که ین.........
به پیویست ده زانم بو ئه وه ی که میک له لایه نی ژیانی هونه ریم بو خوینه رانی به ریز شی که مه وه که چون بوو بو لای شیعروئه ده ب چووم .هیما به مه تله بیک که م که بووبه ها نده ری من بو لای جیهانی شیعر و دنیای ئه ده ب.
له راستی دا من هه ر له سه ر ده می منالیمه وه عاشق و شه یدای موسیقا و گورانی بووم......هه ستم به ده نگخوش خوم کرد بوو وه وه گه لیک جاران له گه ل دوست و هاوه لانم له نیو ره ز و باغ و چیمه نی رازاوه ی ده ورو به ری شاره که مان گورانیم ده گوت.هه ست و ئه وینی موسیقا به شیک له ووجوود و ژیانی منی داگرتبوو........
گورانی ببو شوق و حه سره تی من .به لام داخه که م هه تا گه وره و گه و ره تر ده بووم کوت و به ندی داب و نه ریتی دوا که و توویی به تایبه ت له و سه ر ده مه دا زیاتر له ده ست و پیم ده هالا و ریی پی نه ده دام به ته رزیکی ئاشکرا و به ر چاو گورانی بلیم. تا وای لیهات. هیور هیور ئه م هه ست و خروشه پر له جوشه م بیره حمانه سرکوت کرا و پیم وایه ئه گه ر به پیچه وانه ی ئه م بارودوخه ناله باره هه لیکم بوره خسا با ئیستاله بواری موسیقا و گورانی دا گه لیک سه رکه و توو ده بووم و هیمان خزمه تیکی گرنگ و هه راوم به جهاتی هونه ری موسیقا ده کرد....به کورتی ئه م به هره سه رکوت کراوه یه م که ئیستاش له حه سره تی دا ئاخ هه لده کیشم و دل و ده روونم ده کروژی. له خاکه لیوی سالی 1356ی هه تاوی دا له شوینیکی دیکه وه سه ری هه لدا.........له پر شتیک له ده رونم دا ژیرو روو بوو..... ئه وینی شیعر له ناخم دا کلپه ی ساند و هه ستم کرد که جیگا بو جیهان و زامیکی تر ده کریته وه و برینی کونی موسیقا به شیعر ساریژ ده بیته وه :تومه ز به سه ر چاوه ی ئه فسوونای گشت ئه وینه کان گه یشتووم......
له راستی دا سه ر هه لدانی شیعری من عوقده ی سه ر کوت کراوی موسیقا بوو له گه ل دانانی هه و ه لین شیعرم به ناوی(به هاری سه ر ده شت) کاری بی برانه وه له م بواره داده ستی پی کرد و ئیستاش هه ر به رده وام به م کاره دریژه ده ده م و خه ریکی دانانی شیعر و کاری وه ر گیرانم.
به کورتی ئیستا ته نیا دالده و په نای من شیعره. باوه ربفه ر موون هه ر کاتیک شیعریکی جوان و هه ست بزوینم ده ست ده که وی و ده یخوینمه وه گریان به روکم ده گری و ئه سرین له چاوم دا قه تیس ده مینی شیعر په ناگایه کی له شکان نه هاتووی ئه ووی ئه و تویه که منی له ته ووژمی هیرشی بوردومانگه لی په یتا په یتای ئه م ژانه ژینه زه لیل کوژه به رده وام پاراستووه و له چنگیان رزگاری کردووم.........
شیعر بو من په ناگاو سه نگه ریکه که زه برو زه نگی گشت تاویر و گاشه به رده کانی زه مانی سه رجه م خستوته سه رشان و خوراگرانه له ئاست ئه م دیارده سه خت و دژوارانه دا راوه ستاوه.
ئه گه رشه و دالده و په نای شه که تا نه و ئاسمان په ناگای ئه ستیره کان.......شیعر بو من هه م شه وه و هه م ئاسمان و هه م سه نگه ره.
شیعر بومن ئارمان و ئامانجه ئایدولوژی نیهایی ئینسانه و به ر له ئینسان و ئه م کوره ی خاکیه دا له دایک بووه.
شیعر ئایه تیکی هه میشه یی و به رده وامه و ئه و ینیکی ئه به دیه و من ده مه وی وه هاله م ئایه ته هه میشه یی و ئه به دیه دا بتویمه وه که له سه ر ژیان له گه ل مه رگ به ربه ره کانی بکه م. هیچ گولیک توانای تاریف کردن و مه د ح کردنی بون و به رامه ی گو ل به لکوو ته نیا بو بون کردنی و به س..زور جار بیرده که مه وه که دوای مه رگی من شاعیریکی ئه ویندار له سووچیکی ئه م کوره ی خاکیه دا به چ شیعریک ده گا.. ئاره زو ده که م که بتوانم ئاهه نگی شیعری سالانی دا هاتوو ببینم: جالیره بو ئه و ه ی زیاتر سه رتان نه ئیشینم نموونه له شیعره کانم پیشکه ش به ئیوه ی خوشه و یست ده که م.
به بو نه ی بوردوما ن کردنی شیمیایی سه ر ده شتی خویناوی به فه ر مانی صه ددام ئه و نیره نه هه نگه شیته ی میژووی لخین کردبوو وه ئیسکی خوره تاوی ده کروشت


((سوگا))
بو سویه له دل دیت و خه فه تباره ولاتم
قه ت وینه یی ئه مرو نه بووه شارو دیهاتم
دل پر غه م و پرژانه بریندارو په روشه
هه ر جه رگه وه کووره له گرفین و خروشه
پی ده شت و چیا .به نده ن و لا پا ل و که ژوکو
لیی نیشتووه ته م .خه لکه ده کا شیوه ن و رو رو
هه رماتم و سوگایه ئه واشین و شه پوره
هه ر لایه ده چی چه مه ریه و شینی به کوره
شین گیری جگه ر گوشه یه تی دایکی خه فه تبار
هه ر باوکی کلوله که ده کا شیون و ها وار
فرمیسکه که ده رژی وه کوو بارانی به هاری
هه ر خوشک و برایه که ده که ن شیوه ن و زاری
هه ر خوینی شه هیدانی نه مر مانه رژاوه
هه ر میشکی صه دان لاوه له گشت لاوه پژاوه
په ر په ر بووگولی سویسن و نه سرین و هه لاله
بر ژاوه دلی نیرگزو شللیرو گولاله
ئا سو شه به قی داوه به خوین سوور و شه لاله
هه ر کو ته لی را زا وه یه وا چه شنی گولا له
صه ددامی دزیو مل هوری جه للاد بزانه
ها کا له پرا توش بکه نه په ندی زه ما نه
هه رد یته وه ئه وروژه به لی روژی سزادان
ئه و روژه که هه و ری خه فه ت و مه ینه تی را دان
هه ر قه تره یه کی خوینی شه هیدانی گه لی کورد
پیک دینی هه زاران نه به زی کوردی وه کووگورد
ئه و کورده نه وه ی کاوه یی ئا سنگه ره هه یها ت
میشکت ده پژینیت و ده گا به وپه ری ئا وات
((ها کا== هه ربینا))
پیش بینیه کی که له و شیعره دا به دیی ده کری جیگای سه رنج و سه ر سوورمانه کی ده یگوت رژیمی سه ددام په نجا سا لی دیکه ش خوراده گری. به لام خه باتی خویناوی ساله های سالی گه لانی عیراق به تایبه تی گه لی کورد له کوردستانی عیراق ئه وه ی سه لماند که حوکمی حاکمه و ده ردی موفاجات.

((تاکی))
ئا ئه و پیره دار به رووه
له و به نده نه
لقیکی به شان و با هوی را گرتووه و ..........
لقه که ی تر:
له شه ویکی تو فا نی دا
به پیلانی گژه باوه
بی ره حمانه تیک شکاوه!
ئاخر تا که ی؟ تا که ی؟ تا که ی؟
ئه م داره ئازار چیشتوه
به بی تاوان
له ژیرشریخه ی بروسکه و ئاگر باران
له سه نگه ری ته نیایی دا
خوی را گری؟

((دارستان))
دارستا نیک ئاگری گرت
ره وه ئه سپیک
له ده و ری گر ده یا نحیلاند!
گول ئاخی بو هه لده کیشا
کانی فرمیسکی ده رشت و
چه میک له دوور ده یزریکاند!
دار به روه کانی که ناریش:
را ده ژان و ده یان نا لا ند...
**
- با – هه لیکرد................
هاواری نیو دارستانی
به گو یچکه ی هه وردا چرپاند
هه و ر راسا و .....
به گرم و هوور
هه موو ده شت و چیای هه ژاند!
بارانیکی به خور دایکرد.

((شه نگه بی))
چومی خورین
چاوی لیلی
به که فی سپی و به فرینی شه پو له کان ده شواته وه و ......
به تیله ی چاوی عاشقی
له دیمه نی دلرفین و
شه نگ و شوخی تو ئه روانی.......
ئه ی شه نگه بیی!

((کاتی مردم))
کاتی مردم
بمخه نه سه ر تا ته شوری ئاخه کا نتان!
تیر. تیر . بمشون:
به عه تری گولجا ره گه نمیکی پی ده شت و
زه نگول زه نگول ئاره قی
نیو چاوانی وه رزیره کان!
گولاو پر ژینی با لام که ن: به شه ونمی به ره به یان.
بمنینه سه ر شان وبا هوی په له هووریکی کوچه ری.....
به سه ر بنار و ئا سودا
شور بیته وه و ..........
له نیو له میه ری زریانا
هه ر چوارقو ژبنی و لاتم بپشکینی
به نیو جه نگه لی هاواردا بگرمینی و
دوور دوور بمبا.......
له قوولایی ئا سمانا
په ری زاده ی شیعره کانم
له نیو که ژاوه ی ئه وینا
بیته سه رم و
له سه ر ته رمی سه ر براوی خه و نه کانم
شین بگیری و ........
حه یران بیژی بالا که م بی!

((مه زاره که م))
به گولیکی ره نگا و ره نگ و
به تریفه و لاو که سووره و شه و قی چرای شیعره کانم وه رازینن
با کو مه لی په پو و له کان
له ده وری گلکوی بی نازم کو ببینه وه و
به بیریته ی کورده واری

ماملێ له دنیای هه‌رمان دا

به‌ وردی نازانم له‌ كه‌نگێوه‌ گوێم به‌ ده‌ نگی ماملـێ ڕاهاتوه‌، هه‌ ر وه‌ك له‌ بیرم نیه‌ كه‌ی و له‌ چ هه‌ ل و مه‌ رجێكی ژیانم دا بۆ هه‌ وه‌ ڵ جار ده‌ نگی ئه‌ و هونه‌رمه‌نده‌ مه‌زنه‌م
بیستوه‌.دیاره‌ ئه‌وه‌ش بۆ من كه‌ ئێستا ده‌مه‌وێ وه‌ك كه‌سێك كه‌ ئۆگر و ئه‌و ینداری ده‌نگی ماملـێێه‌، چه‌ند دێڕێك له‌ سه‌ر ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ بنووسم، زۆر گرینگ نیه‌. به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ ده‌زانم كه‌ من له‌ سه‌روبه‌ندی ده‌-دوازده‌ ساڵیه‌وه‌ له‌ گه‌ڵ ده‌نگی ماملـێ‌ئاشنام، ئه‌وه‌نده‌ی‌بۆم ڕه‌خسابێ، سه‌ره‌تا له‌ ڕادیۆ و گڕ امافۆنه‌وه‌ - كه‌ زۆر به‌ زه‌حمه‌ت ده‌ست‌ ده‌كه‌وت - و دواتریش له‌ ته‌له‌ویزیۆن و كاسێتی زه‌بت و ویدیۆوه‌ گوێم له‌گۆرانی‌یه‌كانی گرتوه‌ و له‌ گه‌ڵ ئه‌و ده‌نگه‌ خۆشه‌ چوومه‌ سه‌فه‌ری خه‌یاڵ. ئه‌و ده‌نگه‌ له‌ گه‌ڵ بیر و هه‌ستم تێكه‌ڵاو بوه‌. زۆر جار به‌ بزه‌ لێوه‌كانمی نه‌خشاندوه‌ و كاتی واش بوه‌ فرمێسكی له‌ چاوم وه‌راندوه‌.



ئێستا كه‌ وردتر ده‌بمه‌وه‌ و بۆ دیاری كردنی سه‌ره‌ تای ئاشنا بوون له‌ گه‌ڵ ئه‌و نه‌وا خۆش و دڵبزوێنه‌ چاو به‌ فیلـمی ژیانم دا ده‌خشێنمه‌وه‌، زۆر بیره‌وه‌ریم له‌و پێوه‌ندی‌یه‌ دا و ه‌ك خه‌ون دێنه‌وه‌ بیر. ده‌بینم هه‌موو ته‌مه‌نی پێگه‌یشتوویی و لاوه‌تیم و به‌شێكی زۆریش له‌ ته‌مه‌نی منداڵیم ئه‌و هاوڕێ وه‌فاداره‌م له‌گه‌ڵ بوه‌ و كه‌متر وا بوه‌ به‌جێم هێڵێ . ده‌ ڵێن بیری منداڵی‌یه‌ تیژه.‌ بێ گومان هه‌ر بۆیه‌شه‌ كاتێك ده‌گه‌مه‌وه‌ سه‌رده‌می منداڵی، ده‌بینم بیره‌وه‌ری یه‌كان ڕوونتر و خه‌ونه‌كان دیارترن . ته‌نیا وه‌ك له‌ پێش دا گوتم خراپی‌یه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ساڵه‌كان و كاته‌كانم به‌ وردی نایه‌نه‌وه‌ بیر و بۆم دیاری ناكرێن.
به‌هه‌رحاڵ به‌پێی هه‌ڵسه‌نگاندنی خۆم ده‌بێ ئه‌و بیره‌وه‌ری‌یانه‌م بگه‌نه‌وه‌ دوا مانگی پاییزی ساڵی چل، یان چل و یه‌كی هه‌تاوی . ماڵمان له‌ دیێ ”دایماو” بوو، كه‌ هێشتاش هێندێك له‌ براكانم و خزمه‌كانم هه‌ر له‌ وێ نیشته‌ جێن. ئه‌و كات هێشتا وا باو نه‌بوو كه‌خه‌ڵكی دێهات ڕادیۆیان هه‌بێ. دێیه‌كه‌مان كه‌ نێزیك به‌ په‌نجا ماڵ‌ده‌بوو، ته‌نیا دوو ڕادیۆی تێدابوو . شه‌وانه‌ خه‌ ڵكێكی زۆر له‌و دوو ماڵه‌ كه‌ ڕادیۆكانیان هه‌بوو ، كۆده‌بوونه‌وه‌ و هه‌موو به‌ ئاوات و ئاره‌زووه‌ وه‌ چاوه‌ڕوانی بیستنی به‌رنامه‌ی‌كوردی ده‌بوون، ئه‌و كاته‌ ڕادێۆ به‌غدا له‌ ڕۆژ دا چه‌ند سه‌عات به‌رنامه‌ی‌ كوردیی هه‌بوو و له‌ تارانیش به‌رنامه‌یه‌ك هه‌بوو. ماوه‌ی به‌رنامه‌كوردی یه‌كه‌ی تاران- وه‌ ك له‌ بیرم بێ -سه‌عاتێك بوو و شه‌وانه‌ بڵاو ده‌كرایه‌وه‌. دیاره‌ به‌رنامه‌كانی به‌غداش زۆر خۆش بوون ، به‌ڵام خه‌ڵكه‌ كه‌ زۆرتر ئۆگری به‌رنامه‌ی ڕادیۆ تاران بوون، كه‌ هونه‌رمه‌نده‌ خۆماڵی‌یه‌كان گۆرانی‌یان تێدا ده‌گوت.

http://salamdj2.persiangig.com/image/Mamle.jpg


زۆرجار خه‌ڵكه‌كه‌ له‌ ژووری ماڵه‌كان دا جێیان نه‌ ده‌بۆوه‌ و له‌ سه‌رسه‌كۆی پێش په‌نجه‌ره‌ و له‌سه‌ر كه‌وشانیش كه‌ به‌ شێوه‌ی ئاسایی یان له‌پێشخانه‌ - ئه‌گه‌ر دیوه‌كه‌ پێشخانه‌ی هه‌با - و یا له‌ گۆشه‌ی خواره‌وه‌ی دیوه‌كه‌ ده‌بوون، داده‌نیشتن. زۆرتر سه‌ ركه‌وشان و پێشخانه‌ وه‌ به‌ر ئێمه‌ی منداڵ ده‌كه‌وتن . له‌ترسی وه‌ش كه‌ نه‌كا وه‌ده‌رمان بنێن ، ڕازی و شوكرانه‌بژێربووین. كه‌به‌رنامه‌ كوردی‌یه‌كه‌ ده‌ستی پێده‌كرد ، هه‌موو بێ ده‌نگ ده‌بوون ، به‌تایبه‌ت كاتێك گۆرانی‌یه‌كی خۆش بڵاو ده‌كرایه‌وه‌، مته‌ق له‌دارو به‌ردی هاتبا، له‌خه‌ڵكی نێو ئه‌و ژووره‌ی نه‌ده‌هات. بیره‌وه‌ریی دووری ئه‌و شه‌وانه‌ له‌بیر و مێشكی من دا له‌گه‌ڵ ده‌نگی ماملـێ، حه‌سه‌ن زیره‌ك و سه‌ید عه‌لی ئه‌سگه‌ری كوردستانی تۆمار كراون.



له‌بیرمه‌ زۆرم ئاره‌زوو ده‌كرد كه‌ له‌ ماڵه‌ خۆمان ڕادیۆ یه‌كمان هه‌بێ و بتوانم جارێك له‌ په‌نای دانیشم و گوێ بده‌مه‌ به‌رنامه‌ی كوردی. زۆری پێ نه‌چوو ئه‌و ئاواته‌م به‌ شێوه‌یه‌كی چاوه‌ڕوان نه‌كراو وه‌دی هات. ئێواره‌یه‌ك له‌سه‌ر سه‌ربانێك كه‌ له‌پێش ماڵی خۆمان هه‌ڵكه‌و تبوو، له‌گه‌ڵ چه‌ند منداڵی دیكه‌ كایه‌م ده‌كرد. بابم چه‌ند ڕۆژ بوو چووبوه‌ شاری ( مه‌به‌ستم مهاباده‌). منیش كه‌چاوه‌ڕوانیی هاتنه‌وه‌ی بابم ده‌كرد، جار جار ئاوڕێكم وه‌لای ڕێگای شاری ده‌داوه‌ . ئه‌و كات هێشتا گونده‌كان ماشێنی خه‌تیان نه‌بوو و هات و چۆ به‌پێیان و به‌سواری وڵاغ ده‌كرا. یه‌ك - دوو جیپی ماڵه‌ ئاغاكانیش هه‌بوون كه‌ بۆخۆیان هات و چۆیان پێ ده‌كردن و دیاره‌ زۆر كه‌م خه‌ڵكی دیكه‌یان سوار ده‌كرد . بابم وڵاغی سواری‌یه‌ی نه‌بردبوو و به‌پێیان له‌گه‌ڵ چه‌ند جیرانان كه‌ وڵاغیان پێ بوو، و قه‌ولیان پێدابوو له‌و سه‌ری كه‌ گه‌ڕانه‌وه‌ ، شته‌كانی بۆ هه‌ڵگرن، چووبوو و، ڕوون نه‌بوو كه‌نگێ ده‌توانێ بگه‌ڕێته‌وه‌. هه‌ر بۆیه‌ منیش زۆر دڵنیا نه‌بووم كه‌ ئه‌و ڕۆژه‌ بتوانێ بێته‌وه‌ . به‌ڵام له‌پڕ چاوم به‌ بابم و شارچی یه‌كان كه‌وت كه‌ تازه‌ له‌سیلـه‌ی ڕێگایه‌ وه‌ده‌ركه‌وتبوون و ورده‌ ورده‌ ده‌هاتن. به‌غاردان چووم بۆ لای بابم و ماندوونه‌بوونیم لێ كرد. ئه‌و به‌سته‌یه‌كی گه‌وره‌ی به‌ده‌سته‌وه‌ بوو كه‌ من پیم وابوو حاجه‌ت و حوجه‌تی ماڵێی تێدایه‌. دیاره‌ هه‌موو جارێ كه‌ له‌ شار ده‌گه‌ڕایه‌وه‌ ، شیرنیات و غوڕابیشی بۆ ئێمه‌ دێنا. هه‌ر بۆیه‌ من چاوێكم هه‌ر له‌لای به‌سته‌كه‌بوو و پێم خۆش بوو هه‌ر چی زووتر بگه‌ینه‌وه‌ و بیكه‌ینه‌وه‌ ، تا به‌ تامی خۆشی غورابی و شیرنیاتان زارم شیرن كه‌م . كه‌گه‌یشتینه‌وه‌ ژوورێ. بابم به‌ئه‌سپایی به‌ سته‌كه‌ی له‌لای سه‌رووی ماڵێ دانا. پاكه‌تی شیرنیاتاتیشی له‌ گیرفانی ده‌رێنا و به‌سه‌رمانی دا دابه‌ش كرد. تێگه‌یشتم كه‌ نه‌خێر ئه‌و به‌سته‌یه‌ شتێكی زۆر گرینگتر له‌كه‌ل و په‌لی ماڵێ و غوڕابیانی تێدایه‌. كاتێك بابم به‌ ته‌واوی حه‌ساوه‌ ، به‌سته‌ی گۆرینی كرده‌وه‌. ئای خودایه‌چه‌ند خۆشحاڵ بووم . نه‌م ده‌توانی باوه‌ڕ بكه‌م . ڕادێۆیه‌كی ”سیڕا”ی جوان له‌نێو بوخچه‌كه‌ هاته‌ ده‌رێ . له‌خۆشیان زار بزاوتنم لێ بڕا و تامی شیرنیانم له‌بیرچۆوه‌ . هه‌ر ئه‌من نا ، هه‌مووخه‌ڵكی ماڵه‌كه‌ مان به‌ سه‌رخوشحاڵی‌یه‌كی كه‌موێنه‌ دا كه‌وتبوون. به‌تایبه‌ت له‌به‌ر ئه‌وه‌ كه‌ بابم پێشتر باسی ڕادیۆ كڕینی هه‌ر نه‌كردبوو. ئه‌و یه‌ك -دوو سه‌عاته‌ی بۆ ده‌ست پێ كردنی به‌رنامه‌ی كوردی مابوون، خۆیان لێ‌درێژ ده‌كردمه‌وه‌و ته‌واو نه‌ده‌بوون . سه‌رئه‌نجام كاتی پروگرامه‌كه‌ هات .

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...5fIxz3JB7RPf3Q


دوای هێندێك خه‌به‌ر و مه‌به‌ر و قسه‌وباس، وێژه‌ری به‌رنامه‌كه‌ ڕایگه‌یاند كه‌ ئه‌و جار كاتی بڵاوكردنه‌وه‌ی چه‌ند گۆرانی یه:‌
” ئاخ من په‌روانه‌م له‌دوای خاڵت سووتام به‌ئیشقی جه‌ماڵت
كۆچی یارم كۆچی
سووره‌ به‌هاره‌ خێڵ به‌ره‌وژووره‌
من ئاشقم شێت و شه‌یدا بۆسووره‌ گوڵ له‌و باخه‌ی دا”
..........................
ئه‌وه‌ ده‌نگی ماملـێ بوو كه‌له‌ فه‌زای بچووكی نێو ماڵی ئێمه‌دا ده‌له‌رایه‌وه‌. ئه‌و ده‌نگه‌ خۆشه‌ هه‌ستێكی تایبه‌تی و خه‌یاڵاویی له‌ من دا پێك هێنا. ئێدی له‌و كاته‌وه‌ بووم به‌ یه‌كێك له‌ ئه‌ویندارانی ده‌نگی ماملـێ و كاتێك له‌ماڵی خۆمان له‌ده‌وری یه‌كتر كۆده‌بووینه‌وه‌ و گوێمان ده‌دا به‌رنامه‌ی ڕادیۆ ، چاوه‌ڕوانی بیستنی گۆرانی‌یه‌كانی ده‌بووم.
زۆری پێ نه‌چوو ئیزگه‌ی كوردیی ڕادیۆ كرماشان كرایه‌وه‌ . ئه‌وه‌ش به‌ بڕوای من ڕووداوێكی یه‌كجار گه‌وره‌ بوو. ئه‌و جار به‌رنامه‌ی كوردی هه‌موو ڕۆژێ بۆ ماوه‌ی سێ‌سه‌عات بڵاو ده‌كرایه‌وه‌ . ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ گه‌ورانه‌ی ده‌روازه‌ی گۆرانیی كوردی‌یان له‌سه‌ر شه‌پۆلی ڕادیۆ به‌ سه‌ر خه‌ڵكی كوردستان دا كرده‌وه‌ . به‌ سه‌دان هه‌وای گۆرانیی ڕه‌سه‌نی كوردی‌یان تۆمار كرد و زۆر له‌و هه‌وایانه‌شیان له‌مه‌ترسی له‌بیر چوونه‌وه‌و له‌ نێو چوون ڕزگار كرد، وه‌ك: ماملـێ ، حه‌سه‌ن زیره‌ك ، خاله‌قی و ...به‌هۆی ئه‌و ڕادیۆیه‌وه‌ به‌رده‌وام میوانی كۆمه‌لانی خه‌ڵكی كوردستان بوون و دیاریی‌ هونه‌ریی خۆیان پێشكه‌ش ده‌كردن. گۆرانییه‌كانی ”هه‌واره‌”،” كۆچی سوور”،”مریه‌م سابڵاغی” ، ”له‌به‌رنازی تۆ”، ”لێم‌زیزه‌ ” و”گۆوه‌نده، ‌زه‌ماوه‌نده‌” له‌ ڕیزی ئه‌و گۆرانی‌یانه‌ی مامۆستا ماملـێ دان، كه‌ من ئه‌و كات له‌ ڕادیۆ كرماشانه‌وه‌ گوێم لێبوون و هێشتاش هه‌ر كات له‌سه‌ر كاسێت لێیانده‌ده‌مه‌وه‌، هه‌ر وه‌ك یه‌كه‌م جار پێم‌خۆشن، پێیان ده‌چمه‌وه‌ ژوانی ده‌یان بیره‌وه‌ری و هه‌ستم پێیان ده‌گه‌شێته‌وه‌.
هه‌رله‌سه‌ر و به‌ندی منداڵی‌یه‌وه‌ به‌دڵ ئاره‌زووم ده‌كرد، جارێك خاوه‌نی ئه‌و ده‌نگه‌ خۆشه‌ له‌نێزیكه‌وه‌ بینم، به‌ڵام وه‌دی هاتنی ئه‌و ئاره‌زووه‌م دووره‌ده‌ست بوو. به‌بنه‌ماڵه‌ و ئاشنایه‌تی لێك نێزیك نه‌بووین .ئه‌و به‌ ته‌مه‌ن بوو و من لاو. ئه‌و له‌شار و من له‌دێ بووم و قه‌تیش هه‌ڵكه‌وتێكی وا نه‌ده‌هاته‌ پێش له‌نێزیكه‌وه‌ چاوم پێی بكه‌وێ. چه‌ند جارێك له‌نێو بازاری ، له‌ شاری ، له‌دووره‌وه‌ دیبووم و كوتبوویان ئه‌وه‌ ماملـێ‌یه‌ ، به‌ڵام به‌ قسه‌و به‌ دانیشتن نه‌مدیبوو. تا ئه‌وه‌ی ساڵی60 ی هه‌تاوی و له‌كاتی پێشمه‌رگایه‌تی دا بۆ یه‌كام جار له‌دێی خۆمان ”دایماو” له‌ماڵی كاك مه‌لا سمایلـی حاجی ئه‌و چاوپێكه‌وتنه‌م بۆ ڕه‌خسا. زۆر خۆش بوو . هه‌ر كاك مه‌لا سمایل و من و ئه‌و، سێ به‌ سێ، چه‌ند سه‌عاتێك دانیشتین و قسه‌مان كرد. به‌ ڕاستی ماملـێ ڕوخۆش و ڕه‌زاسووك بوو. له‌ پێش دا به‌ ته‌قیه‌وه‌ قسه‌م ده‌كرد، به‌ڵام هه‌ر دوای‌چه‌ند ده‌قیقه‌یه‌ك وه‌ك ئه‌ وه‌ وابوو كه‌ له‌مێژساڵ بێ ئاشنای یه‌كتر بووبین.

http://static1.cloob.com//public/use.../5/14131-b.jpg



قسه‌مان كه‌متر له‌هونه‌ر كرد و زۆرتر سه‌باره‌ت به‌هه‌ل و مه‌رجی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی بزووتنه‌وه‌ی كوردستان دواین. مرۆڤ زۆر زوو ده‌یتوانی هه‌ست به‌وه‌ بكا كه‌ ماملـێ شه‌یدای ئه‌وینی كوردایه‌تی‌یه‌ و ئه‌ و سۆزه‌ تایبه‌تی‌یه‌ی له‌ ده‌نگی ساف و مێرانه‌ی ئه‌ و دایه‌، به‌شێكی هه‌ره‌گه‌وره‌ی له‌و ئه‌وینه‌ به‌رزو به‌شكۆیه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ،
دوای ئه‌و چاوپێكه‌وتنه‌ هیوادار بووم زۆر جاری دیكه‌ ش بتوانم بیبینمه‌وه‌ و قسه‌ی له‌گه‌ڵ بكه‌مه‌وه‌ . به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌ كه‌ ناوچه‌كه‌مان كه‌وته‌ به‌ر په‌لامار، بارو دوخه‌كه‌ گۆڕا و سه‌ره‌نجام من خۆشم له‌و زێده‌ خۆشه‌ویسته‌م دوور كه‌وتمه‌وه‌، ته‌نیا یه‌ك جاری دیكه‌ توانیم بیبینمه‌وه‌ و قسه‌ی له‌گه‌ڵ بكه‌مه‌وه‌. ئه‌ویش هه‌ر پاییزی ئه‌و ساڵه‌ بوو. ماملـێ باغێكی چكۆڵه‌ی له‌ مه‌زرایه‌كی دایماوێ، كه‌ كه‌وتبوه‌ په‌نا ماڵی ”مه‌حمه‌شه‌ی سه‌رێ”، هه‌بوو. كۆمیته‌ی حیزب زه‌كاتی ساڵانه‌ی له‌خه‌ڵك وه‌رده‌گرت و منیش ئه‌ندامی كۆمیته‌ بووم . له‌سه‌ ر بڕیاری كۆمیته،‌ من و كاك مسته‌فای مه‌ولوودی، كه ئێستا ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبه، بۆ زه‌كات وه‌رگرتن چووینه‌ لای ماملـێ. ده‌مانزانی ئه‌و له باغی‌یه‌. پاییز بوو و كاتی سێو ڕنینێ بوو. كه‌ گه‌یشتینه‌ نێو باغه‌كه‌، دیمه‌نێكی خۆشمان هاته‌ به‌رچاو. ده‌- پازده‌ كرێكاری كچی جحێڵی له‌بار و جوان سێویان بۆ ماملـێ لێ ده‌كرده‌وه‌. سمایل ماملـێش له‌وێ بوو. كه‌یف سازو به‌ ده‌ماغ، له‌گه‌ڵ كچان هه‌ڵده‌ه‌سووڕا وبه‌ده‌م سێو لێكردنه‌وه‌وه‌ گۆرانیی بۆ ده‌كوتن. ماملـێ بۆ خۆشی جارجار به‌ده‌نگێكی نه‌رم و له‌سه‌ره‌خۆ به‌ندێكی ده‌گه‌ڵ ده‌گوت، یان سه‌ربه‌نده‌كه‌ی بۆ ڕا ده‌گرت. كچ به‌و گۆرانی‌یه‌ خۆشانه‌ واگه‌رم داهاتبوون، ئه‌وه‌نده‌ی بڵێی یه‌ك و دوو داریان ده‌ڕووتاندنه‌وه‌ و كارتۆنیان له‌سێوان پڕ ده‌كردن .
ماملـێ به‌ڕوو خۆشی‌یه‌كی زۆره‌وه‌ وه‌ریگرتین. له‌سه‌ر چیمه‌نێ. له‌به‌رسێبه‌ری خۆشی داره‌سێوێك به‌ڕه‌یه‌كیان بۆ ڕاخستین. دانیشتین و ده‌ستمان به‌قسان كرد. سمایلـیش هات و تاوێكمان له‌ لادانیشت. ماملـێ پێی گوت : ”كوڕه‌ سمایلـه‌ ڕه‌ش! ده‌بێ ئه‌وڕۆ به‌و حاڵ و هه‌وا خۆشه‌ و له‌نێو ئه‌و كێژه‌ جوانانه‌ چاكی بڵێی. بابم كێ‌ هه‌ل و مه‌رجی وای بۆ گۆرانی گوتن بۆ هه‌ڵده‌كه‌وێ؟”.
ئه‌و ڕۆژه‌ دوو-سێ سه‌عاتێك له‌لای مامۆستا ماملـێ ماینه‌وه‌. مه‌سه‌له‌ی زه‌كاتمان حه‌ل كرد و باسی سیاسه‌ت و هونه‌رمان كرد. سێ-چوار گۆرانیی خۆشیشی بۆگوتین. یه‌كێكیان ”یادی به‌خێر” بوو، كه‌ ئه‌من هه‌میشه‌ زۆرم پێخۆش‌ بوه‌. به‌ڕاستی یادی ئه‌و ڕۆژه‌ش به‌خێر. ئێستاش زۆر جار كاتێك زه‌ین ده‌ده‌مه‌ داره‌ سێوان، یان چه‌ند كه‌سێك ده‌بینم كه‌ خه‌ریكی سێو لێ كردنه‌وه‌ن ، ئه‌و بیره‌وه‌ری‌یه‌ خۆشه‌م دێته‌وه‌ بیر و به‌ یادی ئه‌و ڕۆژه‌ و ئه‌و سه‌رده‌مه‌ ئاخێكی سارد هه‌ڵده‌كێشم.

http://tehranpic.net/images/sgmdeaglmst08zow0os.jpg

له‌دوای كۆچی دوایی مامۆستا ماملـێوه‌ تا ئێستا چه‌ند جار به‌رنامه‌ی گه‌وره‌ و ڕێك و پێكی ته‌له‌ویزیۆنی بۆ یادكردنه‌وه‌ له‌و هونه‌رمه‌نده‌ گه‌وره‌یه‌ له‌ كاناڵه‌ كوردی‌یه‌كان ڕێكخروان، زۆر وتار له‌ گۆڤار و ڕۆژنامه‌كان دا بڵاو كراونه‌وه‌ و گه‌لێك هونه‌رمه‌ند و نووسه‌ر له‌و باره‌وه‌ دواون و نووسیویانه‌. پێش مه‌رگی ماملـێ و ته‌نانه‌ت له‌ بیرمه‌ پێش نه‌خۆشی‌یه‌ فه‌رامۆشی‌یه‌كه‌شی ڕادیۆ و گۆڤاری كوردی به‌مه‌به‌ستی هه‌ڵ سه‌نگاندنی هونه‌ری ماملـێ و ستایش له‌و، به‌رنامه‌ و وتاریان بڵاو كردۆته‌وه‌ - بۆ وێنه‌ رادیۆ ده‌نگی كوردستانی ئێران. ساڵی 89 ی زاینی، واته‌ ده‌ساڵ پێش مه‌رگی ماملـێ به‌رنامه‌یه‌كی جوانی له‌سه‌ر گۆرانی‌یه‌كانی بڵاو كرده‌وه‌ - كه‌ پێم شك نایه‌ بۆ هونه‌رمه‌ندی دیكه‌ كرابێ. وه‌ك له‌بیرم بێ زۆربه‌ی ئه‌و خاوه‌ن هونه‌ر و قه‌ڵه‌م به‌ده‌ستانه‌ش كه‌باسی ماملـێیان كردوه‌، كوتوویانه‌ كه‌ له‌و كات ده‌رفه‌ته‌ كورتانه‌ دا لێكدانه‌وه‌ و هه‌ڵ سه‌نگاندنێكی ته‌واو و تێر و ته‌سه‌ل سه‌باره‌ت به‌و هونه‌رمه‌نده‌ گه‌وره‌یه‌ ناگونجێ، كه‌وابوو منی ده‌سكورتیش له‌و چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌ دا ناتوانم بڵێم شتێكی گرینگم له‌سه‌ر هونه‌ری ماملـێ نووسیوه‌ . له‌ڕاستییش دا من لێره‌دا ته‌نیا له‌هه‌ستی خۆم ده‌رحه‌ق به‌ هونه‌ری ماملـێ دواوم. دڵنیام ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ مه‌زنه‌ له‌ ئاینده‌ دا زۆر زیاتریشی له‌سه‌ر ده‌نووسرێ و ستایشی ده‌كرێ. به‌ڵام پێم حه‌یفه‌ لێره‌دا، ئه‌گه‌ر زۆر به‌ كورتیش بێ، ئیشاره‌ به‌سێ تایبه‌تمه‌ندیی گۆرانی‌یه‌كانی ماملـێ نه‌كه‌م، كه‌ پێم وایه‌ ره‌مزی سه‌ركه‌وتنی ده‌نگ و هونه‌ری ئه‌ویان تێدا شاردراوه‌ته‌وه‌.
یه‌كه‌م : نێوه‌رۆكی گورانی‌یه‌كانی ماملـێ مه‌ندن و هه‌وڵی‌داوه‌ شێعری ڕێك و پێك هه‌ڵ بژێڕێ . بۆ وێنه‌ زۆر ئاهه‌نگی خۆش و به‌نێوبانگی له‌سه‌ر شێعره‌كانی مامۆستایان: وه‌فایی،هه‌ژار،هێمن، خالیدی حیسامی ، سه‌ید كامیل ئیمامی، و... داناون، كه‌ مانای به‌رزی ئه‌و شێعرانه‌ له‌گه‌ڵ سۆزی ده‌نگی ماملـێ بوونه‌ته‌ هۆی ئه‌وه‌ كه‌ زۆر زوو ئه‌و گۆرانی‌یانه‌ به‌دڵی خه‌ڵكه‌وه‌ نووساون وكه‌وتوونه‌ سه‌ر زار و زمانیان. نموونه‌ی ئه‌و گۆرانی‌یانه‌ زۆرن ، به‌ڵام ئه‌من ته‌نیا ئیشاره‌ به‌و چه‌ند گۆرانی‌یه‌ ده‌كه‌م: ”لای لایه‌”،”په‌یمان شكێن ”،”فه‌وزیه‌”و ”من ده‌ڵێم”. ماملـێ ته‌نانه‌ت كاتێك شێعری فۆلكلـۆریی له‌ئاهه‌نگه‌كانی دا جێ‌كردۆته‌وه‌، وردبوونه‌وه‌ی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌بوه‌. ئێمه‌ ده‌زانین فۆلكلـۆر گه‌لێك ده‌وڵه‌مه‌نده‌، به‌ڵام هه‌موو هۆنراوه‌ یه‌كی فۆلكلـۆری به‌سه‌نگ و وه‌زن نیه‌. ماملـێ هه‌وڵی داوه‌ ئه‌و هۆنراوانه‌ به‌كار بێنێ كه‌ قسه‌ی سووك و جنێویان تێدا نیه‌،ئه‌وه‌نده‌ی توانیویه‌تی له‌ گوتنه‌وه‌ ی ئه‌و هۆنراوانه‌ی قسه‌ی ناحه‌زیان تێدا بوه‌، خۆی پاراستوه‌ و له‌ به‌رامبه‌ر دا به‌سه‌دان هۆنراوه‌ی درێژ و كورتی جوان و فۆلكلـۆری بڵێ و زیندوویان ڕاگرێ. بۆ نموونه‌ سه‌رنج بده‌ ئه‌و به‌نده‌ فۆلكلـۆرییه‌ جوانه‌ كه‌ ماملـێ له‌ گۆرانیی ”ده‌دێ دا” دا به‌كاری هێناوه‌: (مه‌به‌ستم شێوه‌ی هه‌ڵبژاردنی ماملـێیه‌، ده‌نا گۆرانی بێژی دیكه‌ش ئه‌و چه‌شنه‌ شێعرانه‌یان له‌ گۆرانی‌یه‌كانی خۆیان دا گونجاندوه)‌
له‌كه‌نده‌ كووڕی‌ سێڵوێ تا ده‌گاته‌ خاڵداری،
سوێسنه‌ و هه‌ڵاڵه‌ و به‌یبوون ده‌گه‌نه‌ ڕكێفی سواری،
چاوجوانێ شۆخ و شه‌نگم دێنێته‌ خوار پێشباری.
دووهه‌م : ده‌نگ و هونه‌ری ماملـێ زۆرجار سه‌ره‌ڕای دژوار بوونی هه‌ل و مه‌رج و باسی سه‌ربوونی باسی سه‌ربه‌ستی و خۆشه‌ویستیی نیشتمان، به‌ڕوونی هه‌ستی خه‌باتگێڕی و نیشتمان په‌رستیی ئه‌ویان ده‌رخستوه‌. ئه‌وه‌ش ڕاسته‌ و ڕاست ڕه‌نگدانه‌وه‌ی سۆزی ده‌روون و ئاوات و ئاره‌زووه‌ نه‌ته‌وایه‌تی‌یه‌كانی خه‌ڵكی كوردستان بوه‌. ماملـێ چه‌ند جار له‌سه‌ر ئه‌و چه‌شنه‌ گۆرانی‌یانه‌ تووشی زیندان و چه‌رمه‌سه‌ری بوه‌ ، به‌ڵام هه‌ر نه‌یتوانیوه‌ ده‌ست هه‌ڵگرێ و له‌ قۆناخه‌ جۆراوجۆره‌كان دا ئه‌و چه‌شنه‌ گۆرانییانه‌ی گوتوه‌. بۆ وێنه‌ ”لایلایه‌”، ”ئه‌خته‌ر”، ”به‌هاران خۆشه‌ زمزیران ” و......كه‌ هه‌ركام له‌ هه‌لومه‌رجێكی تایبه‌تیدا گوتراون و ده‌وری به‌رچاویان له‌گه‌شاندنه‌وی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی دا هه‌بوه‌. كه‌وابوو گۆرانیی ماملـێ هه‌ر بزوێنه‌ری هه‌ستی ئه‌وین و به‌یانی ده‌ری دووری و گریان له‌ هیجری دڵبه‌ر نه‌بوون و په‌یامی گه‌وره‌تر، واته‌ هاواری خه‌بات و هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تییشیان پێ بوه‌ و به‌شێكی گه‌وره‌ی جێگرتن و خۆشه‌ویستی‌یان له‌دڵی خه‌ڵكدا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر ئه‌و تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌ گرینگه‌.
سێهه‌م: به‌بڕوای من ئه‌وه‌ وه‌ك شانازی‌یه‌كی گه‌وره‌ بۆ ماملـێ ده‌مێنێته‌وه‌، كه‌ ئه‌و چوارچێوه‌ی تاوڵی هونه‌ریی خۆی له‌سه‌ر ئه‌ستونده‌كی ره‌سه‌نی و سه‌ربه‌خۆیی ڕاگرت و له‌ هیچ هه‌لومه‌رج و له‌ ژێر شوێنه‌واری هیچ بارو دۆخ و بۆنه‌یه‌ك دا ده‌نگی خۆی نه‌خسته‌ خزمه‌تی پێهه‌لگوتن به‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی سه‌رده‌م و دوژمنانی نه‌ته‌وه‌كه‌ی. بۆ دڵی خۆی و خه‌ڵكه‌كه‌ی گۆرانیی گوت و هه‌وڵی دانیشانده‌ری هه‌ستی ده‌روونیی وان بێ. چاوخشاندنێك به‌سه‌رجه‌می گۆرانی‌یه‌كانی دا ئه‌و تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌ش به‌ڕوونی نیشان ده‌دا. ماملـێ به‌هۆی ده‌نگی خۆش ، هونه‌ری به‌رز و سۆزی نیشتمانویستی‌یه‌وه‌، چۆته‌ نێودنیای هه‌رمانه‌وه‌ و بۆ هه‌تا هه‌تایه‌ له‌نێو كوردان دا ده‌مێنێته‌وه‌.
ئاشق ( بۆ ڕێزگرتن له یادی ماملێ)
ئه‌م وتاره له كتێبی" كاروانی هونه‌ری ماملێ" دا چاپ كراوه. هه‌روه‌ها له" ئه‌ده‌ب‌و‌هونه‌ر"ی ڕۆژنامه‌ی" كوردستان" و سایتی "كوردستان سایت" یش دا، یه‌ك‌ ـ دوو ساڵ پێش ئێستا، هاتوه..

بررگان کرد(باستان و جهان) گه وره پیاوانی کورد

دیائه کوو: پاشایی گه وره ی کورد ی ئیران و سه ر پاشای میدیایی.
دیاکو: شاه کرد ایران و سرسلسله ی حکومت ماد.

زه ردووشتی په یه مبه ر: حه زره تی زه ردووشت( دروودی له سه ر بی) ته نیا پیه مبه ری کورد له کاتی که دیار نابی له شاری شیز یا گه نجه ک له دایک بووه. زه ردووشت یا زه ر تووشتره کوری پوورووشه سپه. په رتووکی گه وره ی زه ردووشت ئه ویستا بی که به زمانی کونه ی کوردی نووسیه. ئه م په رتووکه یه کیک له کیتابه کانی ئه سمانیه. به داخه وه ئیستاکه که سی په ره ی ئایینی زه ردووشتی نه ستینی و ئه م ئایینی گه وره به راو له بین چوون ری به ری.
زرتشت پیامبر: حضرت زرتشت ( درود بر او باد ) تنها پیامبر کرد است که در زمانی نا مشخص در شهر گنجه یا شیز به دنیا امده است. زرتشت یا زرتشتره پسر پورشسب می باشد. کتاب بزرگ ایشان اوستا می باشد که به زبان کردی قدیمی نوشته شده است. این کتاب بزرگ یکی از کتاب های آسمانی است. متاسفانه امروز دیگر کسی به دین زرتشت نمی گرود و این دین بزرگ به سوی نابودی کشیده می شود.

باربود: موسیقازانی زور گه وره ی کورد له زه مان ساسانی دا.
باربد: موسیقی دان بزرگ کرد زمان ساسانی.

مانی: نه قاشیکه ر و ره نگه پیامبه ری کورد.
مانی : نقاش و احتمالا پیامبر کرد.

په رین: ئافره تی زانای کوردی ئیرانی. کچی گوبادشا.
پرین: زن دانشمند کرد ایرانی و دختر قباد شاه ساسانی.

ئازاد: یه که م ئافره تی کوردی ئیرانی که له سالی ۱۱ کوچی مانگی دا موسولمان بو.
آزاد: اولین زن کرد ایرانی که در سال ۱۱ هجری مسلمان شد.

پووران خاتوون : ئافره تی زانا و ئه ستیره ناسی كۆرد له ساڵی ۱۹۲ی كۆچی مانگی دا له دایك بووه.
پوران خاتون : زن دانشمند و ستاره شناس کرد که در سال ۱۹۲ هجری قمری به دنیا آمده است.

پووراندۆخت: شێڕژنێ كورد و پاشاێ ساسانی
پوراندوخت: شیرزن کرد و پادشاه ساسانی

بۆزۆرگمێهر: وه زیری گه وره ی كوردی ساسانی.
بزرگمهر : وزیر بزرگ کرد ساسانی.

داره مرواری : ئافره تی به ناوبانگی كورد.
دار مروارید: زن مشهور کرد.

سه ڵا‌حه دینێ ئه یووبی: مه زنی به ناوبانگی كورد كه شاری ئورشه ڵیم بۆ مۆسۆڵمانه كان ئازاد كردوه.
صلاح الدین ایوبی سردار مشهور کرد که توانست شهر اورشلیم را برای مسلمانان آزاد کند.

نادێر شاێ هه وشار: پاشاێ كوردێ ئێران و سه رپاشای ئه فشار( هه وشار)
نادر شاه افشار: پادشاه کرد ایران و سرسلسله ی افشار یا هه وشار

عبد الله بیگ:

عبد الله بیگ پسرمحمد شفیع بیگ یکی از خانهای هورامان تخت بوده که در ادب هورامی اهتمام تام داشته و شعر هورامی نیکو می سرود .
درواقعه سال 1310هجریشمسی که رضا شاه اقدام به دستگیری عده زیادی از سران مناطق کرد نشین نمود، عبدالله هم دستگیر شد و در اصفهان به مدت 10 سال زندانی شد ؛ آنجا بودکه بیشتر اشعارش را به تحریر گذاشت .
عبدالله سه سال پس از آزادی از زندان(1323ه.ش) در سن 67 سالگی وفات کرد

.

یاران ، هامسه ران ، ئیمشه و خـاوی دیم
جـــه زندان سخت عه جه ب خاوی دیم

ئـــــــــــــازادی وطن ، هــــــــــورامانم دیم
ئیلاخانی چـــــــــــول ، کوسالانم دیم

وه نه وشه ی وه ش بو ، چنـــور هه ردان
ئاما نه خـــاوم ، په ی ده وای ده ردان

چه نی هامسه ران نشسته بیم شــــاد
به که یف و ئاهه نگ غم مه دام وه باد

گوش وه صدای ساز ، چه م به نگــــــاوه
جـــه قاوه خـــانه یرای کـه مـــــالاوه

لیــــــــو به پیـاله ی عـــه قیق ره نگه وه
گاهی پر به شه وق،گا به خـه نده وه

جه ی عیش و نشاط جه ی خه وی به تال
زندانم ئه صله ن نــــامان وه خـــه یال

هه ر پاســـــــه م زانان ، ویــم شهریارم
چه رخــــی که ج کردار نه دان ئازارم

پاسه م مــــه زانا شای خاوه ن به ختم
نه زانــــام مه زلووم زندانی سه ختم

مه لک حوسێن خان کولیایی ...
وه ناو خودایی "رحمن الرحیم"
به خشنده ی حه یات ته وانای قه دیم
"انه اعزاعظم اکبر"
"من ان یوصف و من ان یذکر"
سه نا گووی زاته ش کووته مه قاڵه ن
په ی بردن وه کوی زاته ش مه حاڵه ن
....
ساڵی له دایک بوون و کۆچی دوایی "مه لک حوسێن خان"روون نییه،هه رئه وه نده زانراوه که له "سه ده ی 13ی کوچی" له گوندی (گودارپه هه ن)ی ناوچه ی کولیایی له دایک بووه وله حوجره ی فه قێیان برێک فارسی و ورده ڵه کتێبی خوێندوه ته ووه ،ژیان و گوزه رانی له رێگای کشتو کاڵه وه به ر ێوه چووه.
به هۆی خوێنددنه وه ی کتێب و ته فسیره ئایینی یه کان پله ی زانیاری خۆی بردووه سه رێ. ده ستێکی باشی له هۆنینه وه ی شێعر داهه بووه. شێعره کانی پتر له مه دحی خوداو پێغه مبه رو ئیمامان و مه سایلی ئه خلاقی دایه.
شێعره کانی خۆی له (538)به یت ده دات به زاراوه ی هه ورامی تێکه ڵبه که ڵهوری هۆنیویه ته وه.
شاعێر له نه جه ف کۆچی دوایی کردووه و هه رله وێش به خاک سپێردراوه .

ساقی باوه ره جامێ په ی مه ستی
سوودم ژمه ستی،زیان ژهه ستی

سه رچاوه:ئاویه ر به رژماره ی بیست و سێهه م "وه له د به گی "

مولوی كرد

سید عبدالرحیم فرزند ملا سعید نوه ملا یوسف جان فرزند ملا ابوبكر مصنفی چوری كه منتسب به سید محمد زاهد كه معروف به پیر خدر شاهو است می باشد . تخلص شعری وی ( مه عدوومی ) است و در فرهنگ و ادبیات كردی به مولوی مشهور است .مه وله وی (مولوی ) در سال 1221 هجری قمری در روستای سرشانه ( سه رشانه ) در منطقه تاو گوز كردستان عراق در خانواده ای فرهنگی - دینی چشم به جهان گشود . در كودكی همراه با خانواده به روستای بیژاوه نزدیك شهر حلبچه می رود و در آنجا نزد پدر قرآن می آموزد همزمان كتاب های مقدماتی فارسی و صرف و نحو عربی را نیز آموخته است . پس از آن همچون بسیاری از طلبه های كردستان برای فراگیری علم به شهر پاوه رفته است و پس از فراگیری علوم در شهر پاوه به چور از توابع مریوان رفته و پس از آن به سنه (سنندج ) رفته و در مسجد وزیر به تحصیل علوم زمان پرداخته است سپس به بانه و پس از آن به سلیمانی ( سلیمانیه ) رفته ور در مسجد گه وره ( بزرگ ) آن شهر از خدمت عالم بزرگ شیخ معروف نودی استفاده نموده است سپس به مسجد جامع حلبجه رفته و از وجود شیخ عبدالله خه رپانی استفاده نموده بعد از ان به قه لای جوانرود رفته و پس از آن دوباره به سنه (سنندج ) رفته و در مسجد دار الاحسان مدتی بیشتر از بار اول راگذرانده است . سپس به سلیمانی ( سلیمانیه ) رفته و در خدمت ملا عبدالرحمن نودشه ای كه مفتی سلیمانیه بوده و امام مسجد مه لكه ندی بوده است درس طلبگی را تمام كرده و موفق به اخذ اجازه از محضر ایشان گردیده است . پس از آن به روستای چروستانه در اطراف حلبچه رفته و در آنجا به تدریس پرداخته است . پس از مدتی هوای تصوف اورا مجذوب كرده و گرفتار ذوق اهل معنا می گردد و بهمین دلیل به شهر ته ویله رفته و صوفی شیخ عثمان سراج الدین كه خلیفه مولانا خالد نقشبندی بزرگ طریقه نقشبندی در كردستان می شود . و مدت زیادی را به عنوان مرید شیخ سراج الدین بسر می برد . پس از چند سال به روستای بیاویله نزدیك حلبچه می رود و پس از مدتی به روستای گونه رفته و چند سال نیز در آنجا می ماند . سپس به شه میران كه در آن زمان تحت اداره شیخ علی عبابیلی بوده است می رود كه شیخ علی احترام بسیار زیادی برای مولوی قایل بوده است اما پس از مدتی عثمانی خاله بدستور محمد پاشای جاف اداره شه میران را از شیخ علی گرفته و بهمین دلیل مولوی راهی روستای سه رشاته كه زادگاه اوست می شود و در همان روستا دیده از جهان فرو می بندد .
مولوی در سالهای حیات خویش با چند حادثه و فاجعه سخت مواجه شده است ( آنگونه كه از شعرهای او برمی آید ) اول سوختن كتابخانه مولوی كه در آن كتابهای بسیار و نوشته ها و حتی دیوان شعر او می سوزد . دوم وفات عنبر خاتون همسر مولوی است كه آنگونه كه پیداست احترام و عشق زیادی به او داشته است . سوم از دست دادن بینایی بمدت هفت سال كه همان باعث وفات و افول ستاره ای بی بدیل در آسمان شعر و ادب اورامان و كردستان می شود . سر انجام مولوی پس از 79 سال عمر سراسر با بركت در سال 1300هجری قمری دیده از جهان فرو بست .
از مولوی آثار ارزشمندی بجای مانده است .

دیوان مه وله وی

الفضیله : كه شامل 2031 شعر عربی است و در سال 1285 هجری قمری آنرا به رشته تحریر در آورده است .

العقیده المرضیه : مشتمل بر 2452 شعر كردی كه در سال 1352 هجری قمری از سوی محی الدین صبری النعیمی در مصر بچاپ رسیده است . اولین بیت دیوان اینگونه آغاز می شود .

زوبده ی عه قیده و خو لاصه ی كه لام
هه ر له تو بو توس ثه نای تام

الفوائح : كه شامل 527 شعر فارسی است كه همراه العقیده در سال 1352 توسط محی الدین صبری النعیمی در مصر بچاپ رسیده است .
بجز این موارد كتابی در باره اصول طریقه نقشبندی از ایشان بجای مانده است .



ئاماوه وه هار - مولوی هورامی

ئاماوه وه هار ُ وه هاری شادی
بوی عه تر نه سیم غونچه ی ئازادی

خیل خانه ی خه فه ت بار به نی یش که رده ن
مه ینه ت روو نی یان وه ماوای مه رده ن

خه م وینه ی که مان قامه ت خه م بی یه ن
هه وارگه ی قه دیم نه ده سش شی یه ن

به زم شه وق و عه یش نه ده رووم جه مه ن
ئانه هیچ نه بو نه ده روون خه مه ن

ئینه نه تیجه ی دیای بالای تون
نیشانه ی وصال خال ئالای تون

مظهر(مه زهه ر)خالقی هنرمند بزرگ کردستان


استاد مظهر خالقی پس از زنده یاد سید علی اصغر کردستانی ، به عنوان استاد مسلم آواز کردی معاصر معروف است ، زیرا اکثر کردها معتقند که صدای محزون و لحن دلنشین او هر شنونده ای را مجذوب و محظوظ می کند اما متاسفانه در بیست سال اخیر کمتر شاهد فعلیتی جدی از وی بوده ایم و همچنان به غیبت و سکوت خود ادامه داده است.در صورتی که حضور پرشور و فعالیت جدی هنرمندان کرد در موسیقی معاصر ایران پس از انقلاب بسیار مشهود و انکار ناپذیر است ، هنرمندانی از چند نسل مختلف مانند " یوسف زمانی ، میرزاده ، فرج پوری ، ناظری ، کامکار ، عندلیبی ، تعریف ، ساعد ، پور ناظری ،خاک طینت و .... " ، که ابته برادران یوسف زمانی را جزو بنیان گذاران موسیقی کردی به شیوه ای علمی و آکادمیک در ایران می شناسند.
با وجودی که در باره موسیقی کردی ، منبع و ماخذ جامع و یا اطلاعات منظم و مدونی در دست نیست ، اما در موسیقی معاصر ایران اکثر استادان و صاحب نظران به قدمت و غنای موسیقی کردی اعتراف می کنند، زیرا ملودی ،ریتم و رنگ یا ضربی موسیقی کردی را در کمتر کسی هست که درگوشه های موسیقی ملی ایران بارها نشنیده باشد. در این رابطه پرویز مشکاتیان معتقد است که گذر از موسیقی ایران زمین بدون توجه به موسیقی کردی امکان پذیر نیست و محمد موسوی هم می گوید: " گاه در برابر غنای موسیقی کردی باید تسلیم شد".
در میان هنرمندان معاصر آواز کردی - شهرام ناظری ، جلال الدین محمدیان ، محمد رضا دارابی ، صدیق تعریف ، بیزن کامکار ، علاالدین باباشهابی ، عزیز شارخ ، عباس کمندی ، حسین شریفی ، بهروز توکلی ، عمر دزه ای ، ناصر رزازی ، نجم الدین غلامی ، رشید فیض نزاد و...- خلاء غیبت و سکوت چند ساله استاد مظهر خالقی بسیار محسوس است . هر چند که هیچ کدام از این هنر مندان ، قریحه و سبک موثر خالقی را نادیده نمی گیرند و حتی ملودی ها و نغمه های او را به عنوان گنجینه آواز کردی معرفی می کنند .
درباره مظهر خالقی ، هنرمندان کرد و صاحب نظران چنین می گویند:
دکتر بهمن کاظمی ، محقق موسیقی کردی ، معتقد است که اندیشه و عقاید این استاد برجسته موسیقی معاصر کردی بدون شک برای نسل جوان منبعی مفید و آموزنده خواهد بود ، زیرا خالقی به وجود نسل جوان برای اعتلا و شکوفایی هر چه بیشتر موسیقی کردی در سطح بین المللی امید وافر دارد.جمشید عندلیبی ،آوازهای او را عامل شهرت و سوء استفاده بسیاری از هنرمندان می داند که در غیبت او با بازسازی و گاه کپی نغمه ها و آهنگ ها به سود جویی ازخالقی پرداخته اند. کیخسرو پور ناظری ، بر این عقیده است که وجود هنرمند والامقام و بزرگی مانند خالقی برای موسقی امروز کردستان ضرورتی غیر قابل انکار است و حضور مجدد او می تواند مو جب ایجاد رشد و خلاقیت در آواز کردی امروز ، به عنوان بخشی از موسیقی نواحی ایران زمین باشد . سعید فرج پوری باور دارد که اجرای مجدد خالقی مشابه موجی نو در موسیقی کردی است که مخاطبان ، موسیقی اصیل کردی رااز زبان راوی صادق آن می شنوند. بهرام ساعد ، صدای ساده و صمیمی خالقی را یادآور بزرگانی همچون سید علی اصغر کردستانی ، حسن زیرک ، علی مردان ، طاهر توفیق ، محمد مامله ، عمر دزه ای ، عارف جزراوی و...می داند و مجتبی میرزاده ، آهنگ ساز آثارخالقی ، می گوید : " در استودیو و هنگام ضبط ، خالقی تسلط و توانایی خاصی در اجرا دارد و گاهی با یکبار خواندن و بدون تمرین نسخه اصلی را ضبط کرده ایم ". اما طهمورث پورناظری با گله از خالقی یاد می کند و ساکت نشستن و کناره گیری او را گناهی بزرگ و غیر قابل بخشش می داند و آن جمله خالقی در کتاب را ، مبنی بر عدم همراهی نوازنده حرفه ای ، مورد اشاره قرار می دهد و می پرسد: " علاوه بر پیگیری مکرر و مشتاقانه کامکارها و اعلام آمادگی گروهی حرفه ای و مشهور مبنی بر اجرای کنسرت افتخاری با استاد خالقی ، چرا او همه این دعوت ها را بدون پاسخ گذاشته است ؟ ". شهرام ناظری ، که همواره با احترام از خالقی یاد می کند ، معتقد است " در موسیقی معاصر کردی کسی دیگر مانند خالقی – این ستاره تابناک آواز کردی - تا چند سال آینده ظهور نخواهد کرد" و در این باره رامبد صد یف – استاد آواز - می گوید: " مظهر خالقی را به عنوان راوی صادق فرهنگ و هنر کرد می شناسم که صدایش یاد آورنده خاطرات تلخ و شیرین تاریخ پر فراز و نشیب کرد است و نغمه او آواز آزادی و عشق است و اگر این بلبل عاشق و بی قرار سال هاست خاموش است ، زیرا در میان مردمانش موسم گل نیافته است ".
مظهر خالقی در شهریور سال 1318 در سنندج - در میان خانواده ای از مشایخ کردستان - دیده به جهان گشود . در اعوان جوانی نخست به مدت 11 سال به آموختن و فراگیری موسیقی اصیل ایرانی و تمرین سبک ها و ردیف های آواز فارسی پرداخت و اولین اجرای آواز او در اواخر دهه سی در رادیو سنندج به زبان فارسی ضبط شده است.. وی سپس در رشته فیزیک در دانشگاه تهران ادامه تحصیل د ا د و بنا به تحصیلات دانشگاهی ابتدا در دبیرستان های تجریش و شمیران دبیر درس ترمودینامیک بود ، اما دوستی با شاد روان انجوی شیرازی او را به رادیو کشانید تا به ترجمه مطالب ادبی و هنری زبان کردی بپردازد و به همراه دیگر هنرمندان کرد – مانند یوسف زمانی ، کامکار ، مجتبی میرزاده ، سواره ایلخانی زاده ، محمد صدیق مفتی زاده ، محمد کمانگر ، فریدون مرادی ، شکر الله بابان ، عثمان احمدی ، ابراهیم ستوده ، عابد سراج الدینی و...- به ترویج و اشاعه زبان و ادبیات کردی کمک کند.در حین همکاری با ارکستر رادیو ، خالقی با اکثر هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر مانند " ناصری ، کسروی ، بهاری ، حنانه ، گلسرخی ، شجریان و..." آشنا می شود و تحت تاثیر آنان تجارب و آموخته هایش را سمت و سوئی خاص می دهد .
در همان اوائل فعالیت هنری مظهر خالقی ، حنانه ، کسروی و یوسف زمانی ، صدای او را به عنوان صدای ممتازی شتاختند که جنس صدایش شباهت زیادی به غلامحسین بنان ، استاد فقید آواز ، دارد و با وجود اظهار علاقه خالقی به ادامه اجرای آواز فارسی ، حنانه مانع او می شود زیرا اعتقاد داشت در میان فارس ها ، خالقی خوانند ه ای درجه سه می شود اما نغمه خوش الحان او در میان کردها بر صدر خواهد نشست! و پیش بینی او واقعیت داشت ، زیرا در اواخر دهه چهل ئ آغاز رسمی فعالیت هنری او در رادیو کردی با همکاری ارکستر مشیر همایون شهردار - از پیشکسوت های هوشمند موسیقی ایرانی – آوازهایش با استقبال بی نظیر مردم کرد مواجه شد که در این باره صدیق تعریف مغتقد است " خالقی در همان آغاز به اوج شهرت رسید و همچنان در آن قله افتخار مانده است ".
خالقی پس از ضبط و اجرای بیش از 250 آهنگ فولکلور و ترانه های اصیل کردی ، در اواسط دهه 50 مدیریت سازمان رادیو و تلویزیون کرمانشاه را عهده دار میشود و بنا بر یک سوء تفاهم نامیمون در دوران انقلاب ، به اتهام همکاری احتمالی او، به عنوان یکی از مدیران ارشد دستگاه دولت شاهنشاهی با سا واک ، دستگیر و چند هفته ای زندانی می شود - و آن بر چسب سیاسی و هاله ابهام موجب رنجش خالقی و قهر او از عرصه هنر شد - اما سر انجام بنا به مساعدت اهالی فرهنگ در رفع سو ء تفاهم پیش آمده ،با کمک جلال طالبانی از طریق کردستان عراق راهی انگلستان می شود- زیرا مظهر خالقی و طالبانی هر دو دختران ابراهیم احمد ، نویسنده نام آشنای کرد ، را به همسری اختیار کرده اند و اثر معروف زانی گل << درد زایمان ملت >> با ترجمه های محمد قاضی ودکتر عرفان قانعی فرد به زبان فارسی در بازار کتاب عرضه شده است - و سالهای بعد در لندن رحل ا قامت می افکند و از آن روز تاکنون به ایران بازنگشته است، هر چند بارها به طور رسمی از سوی نهادهای هنری از وی دعوت شد تا آشتی طلبد و به مام وطن بازگردد ، اما تاکنون با سر عتاب رفته است! هر چند که پخش تصویر و صدای خالقی پس از انقلاب بنا بر دلایل نامعلومی در رسانه های رسمی و محلی جمهوری اسلامی ممنوع بوده است.
مظهر خالقی آخرین بار در اواخر دهه 60 در یک مجموعه کنسرت دور اروپا به همراهی هنرمندانی مانند سعید فرج پوری، رضا شفیعیان ، مجید درخشانی ، رضا قاسمی - نوازنده سه تار و نویسنده داستان ارکستر شبانه – در اجرا ی صحنه ظاهر شد ، اما پس از آن تا به امروز اثر جدیدی را اجرا نکرده و همچنان در سکوت وعزلت و اندوه غربت مانده است. هم اکنون پس از تحولات اخیر کردستان عراق دست اندر کار تحقیق و نگارش درباره موسیقی کردی است و در عین حا ل مدیریت انستیتوی میراث فرهنگی کردستان عراق را بر عهده دارد.
اندیشه هنری و سیاست حرفه ای خالقی را میتوان تا حد زیادی به استاد محمد رضا شجریان شبیه دانست ، زیرا همواره از موسیقی مبتذل و غیر اصیل پرهیز داشته است و ایجاد محدودیت قانونی دولت برای پخش و اجرای موسیقی اصیل را عامل اصلی ایجاد موسیقی مبتذل و کافه ای می داند که کمتر جوهر و اصالت موسیقی ایرانی را دارد.مظهر خالقی به شدت به حفظ اصالت اخلاقی و هویت هنری در اجرای کار هنری باور دارد و اینکه موسیقی دان متولی فرهنگ و راوی جامعه است و باید حرمت این هنر پاک و مقدس نگاه داشته شود و از این لحاظ خود شخصیتی بسیار آرام، مبادی آ داب و فروتن دارد.
در این کتاب ، خالقی وضعیت موسیقی کردی امروز ایران را بسیار متحول و پر تحرک تر از دوران قبل از انقلاب می داند و علت ایجاد چنین فضائی را در پیشرفت ، تلاش و خلاقیت هنرمندان و توجه مردم جامعه و رشد فرهنگی مخاطبان می داندو اظهار میدارد که مردم کرد قدر هنر را می دانند و به هنر مندانشان وفادارند و بدین موسیقی کردی زنده و پویاست. هر چند در کتاب آهنگ وفا نه مصاحبه گر و نه مصاحبه شونده از ابراز بینش و تفکر سیاسی خود به دور نمانده اند.
در حاشیه کتاب آهنگ وفا لازم است که به واقعیتی اشاره کرد و آن هم فعالیت جدی و پیگیر نویسنده این کتاب در احیا و معرفی بهتر مظهر خالقی و به عبارتی بازشناخت او ، بعد از دوران انقلاب اسلامی در ایران است ، که از سال 1380 تاکنون تحقق یافته است . هر چند دکتر عرفان قانعی فرد ، با پشتکار و علاقه خاصی در ارائه نمائی از بزرگان هنر و ادب کردی به صورت تدوین و ترجمه در این دهه اخیر فعالیت قابل تاملی داشته است مانند : دمی با قاضی و ترجمه ، محمد قاضی و رسالت مترجم ، درد زایمان ملت ( ابراهیم احمد) ، در حصار میله ها ( مری سنرز آنا برونی)، خاطرات یک رعیت کرد( روناک یاسین)، مافیای قدرت و دفن دمکراسی ( نادر انتصار ) وآهنگ وفا ، که پس از کتاب " سروش مروم " دومین و شاید آخرین تدوین آ قای دکتر قانعی فرد درباره شخصیت های موسیقی معاصر باشد.< 1 >
در این باره مظهر خالقی می گوید که ابتدا توسط انستیتو کرد لندن با آقای قانعی فرد آشنا می شود و سپس دوستی نزدیک و رابطه عاطفی بین آن دو آغاز شده است و معتقد می باشد که وی جوانی آرمان گرا و هدفمند است که با عشق و صداقت تالیف و ترجمه می کند و در ضمن فعالیت در حوزه تخصصی اش – زبانشناسی و تر جمه سیاسی – از تدوین درباره فرهنگ سرزمین مادری اش ابایی ندارد و همواره بدون توجه به مخالفت ها و سانسورها با چهرهای خندان و بی قرار زحمت می کشد. و سپس با فروتنی خاصی برای ابراز حق شناسی خود حضور دکتر قانعی فرد را سلسله جنبان فعالیت های اخیر خود می داند. که از جمله آن فعالیت ها می توان به این چند مورد اخیر اشاره کرد :

1. برگزاری و اجرای مراسم بزرگداشت مظهر خالقی در اسلو.
2. برگزاری و اجرای مراسم بزرگداشت مظهر خالقی در تهران.
3. انتشار چند مطلب درباره خالقی در مطبوعات مانند " حیات نو ، آفتاب یزد ، بنیان ، همبستگی ، سیروان و...
4. تهیه و تنظیم مجدد مجموعه آهنگ ها ی خالقی در کتابی تحت عنوان " کاروان مهر ".
5. انتخاب و عرضه نخستین مجموعه آ,وازها و تصنیف های خالقی در مجموعه سی دی" جشن بهاران ".
6. تدوین آهنگ وفا ، مجمو عه عقاید مظهر خالقی درباره موسیقی کردی.

حه‌ریق


حه‌ریق یه‌كێكه له شاعیره گه‌وره و خاوه‌ن به‌هره‌كانی كلاسیكی نیوه‌ی دووه‌می سه‌ده‌ی نۆزده‌م و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌م. ناوی ساڵحی كوڕی مه‌لا نه‌سڕوڵڵایه، له ساڵی 1856 له گوندی زێویه‌ی ناوچه‌ی سوورداشی سلێمانی له دایكبووه. زێویه كه‌وتۆته قه‌دپاڵی لای ڕۆژهه‌ڵاتی شاخی پیره‌مه‌گروون. گوندی زێویه له باوه‌شی پیری گه‌وره، پیره‌مه‌گروونی كردگارییه، هه‌تا هه‌تایه زێویه و سلێمانی ده‌پارێزێ.
مه‌لا نه‌سڕوڵڵای باوكی ساڵح له بنجدا خه‌ڵكی ئه‌و ناوچه كورده‌وارییه بووه، كه له ڕۆژگاری مێژوودا سه‌ر به‌ده‌سه‌ڵاتی ئێران بوون. له گوندی كاشته‌ر له دایكبووه، ئه‌م ئاواریییه له‌گه‌ڵ گوندی لۆن كه‌وتوونه‌ته قه‌دپاڵی كێوی شاهۆ، زنجیره‌یێكه له نێوان هه‌ورامانی له‌ۆن و جۆانڕۆ. له باشوره‌وه پاڵی داوه‌ته ماهیده‌شت. مه‌لا نه‌سڕوڵڵا له سه‌ردهمی فه‌قێیه‌تیدا ڕوو ده‌كاته ناوچه‌كانی ده‌وروبه‌ری زێدی ژیانی باب و باپیرانی. له پاشانا كه ده‌گاته پله‌ی مه‌لایی گوندی زێویه ده‌بێته مه‌ڵبه‌ندی ژیانی.
سه‌ره‌تا ساڵح لای باوكی ده‌ستی به‌خوێندن كردووه، به‌رنامه زانستییه‌كانی ئایینی ئیسلام و زمانی عه‌ره‌بی به‌ئه‌نجام گه‌یاندووه، وه‌ك ڕێنووسی خوێندنی حوجره‌ی ئه‌و ڕۆژگارانه له لای هه‌ندێ له مه‌لایانی ئه‌و سه‌رده‌مه خوێندوویه‌تی، به‌شێكی ماوه‌ی سوخته‌یی له مزگه‌و‌‌تی شێخ محه‌مه‌دی به‌رزنجی له سلێمانی بردۆته سه‌ر، له پاشا بۆ فێربوونی هه‌ندێكی دیكه له زانستییه پێویستییه‌كانی مه‌لایه‌تی به‌ره‌و قه‌ره‌داغ كه‌وتۆته ڕێ، ماوه‌یێك له‌وێ خوێندوویه‌تی ئینجا ڕووی كردۆته بیاره و ڕۆژانێك له‌وێ ماوه‌ته‌وه، ئه‌وجا گه‌ڕاوه‌ته‌وه سلێمانی.
ساڵح له ساڵی 1884 چووه بۆ پێنجوێن لای مه‌لا عه‌بدولڕه‌حمانی پێنجوێنی خوێندووویه‌تی، له‌وێوه به‌ره‌و موكریان كه‌وتۆته ڕێ. له ماوه‌ی ژیانی ئه‌و وڵاته‌یدا ئاشنایه‌تی له‌گه‌ڵ شێخ بورهان (شێخ یووسف شه‌مسه‌دین) په‌یدا ده‌كا و له خانه‌قای ئه‌و ده‌مێنێته‌وه و مۆڵه‌تی ڕێگای نه‌قشبه‌ندی له شێخی بورهان وه‌رده‌گرێ. ماوه‌ی ژیانی ساڵح له خانه‌قا وه‌ك سالیكێك بووه. سالیك نابێ ژن بێنێ، به‌ڵام ئه‌و به‌دزی ژنی هێناوه، له‌به‌ر ئه‌وه شێخ له خانه‌قا ده‌ری كردووه.
ته‌نگوچه‌ڵه‌مه له ژیانی ساڵحدا زۆر بووه. جارێكیان به‌هۆنراوه‌یه‌ك یه‌كێ له كوڕه‌كانی شێخ عوسمانی ته‌وێڵه داده‌شۆرێنێ. ئاغا دێیێكه ناوی ئیعلزامولمولك بووه، بۆ ئه‌تك ڕێشی تاشیوه، شاعیر ناچار بووه لای قازی عه‌لی گه‌وره‌ی وڵات شكات بكا، دادگا خه‌ریك بووه ئاغاكه تاوانبار بكا بۆ ئه‌وه‌ی توڵه‌ی حه‌ریق بكاته‌وه. له‌و ماوه‌یه‌ی داوای حه‌ریق له دادگا ده‌بێ، كوڕێكی كورد له گوندی قه‌باغله‌ندی كچێكی ئه‌رمه‌نی هه‌ڵده‌گرێ، باوكی ئه‌و كچه سه‌ر به‌كاربه‌ده‌ستانی ڕووسیا ده‌بێ و كێشه‌كه‌یان ده‌گاته دادگا. ئیتر له‌به‌ر گه‌وره‌یی ئه‌م كێشه‌یه داواكاری حه‌ریقیان له بیر ده‌چێته‌وه. جارێكیا‌ن كابرایێك له حه‌ریق ده‌پرسێ ڕووداوه‌كه‌ی ڕێشه‌كه‌ی گه‌یشته كوێ؟ له وه‌ڵامدا حه‌ریق ده‌ڵێت: "بابه‌لێ ڕیشی من له هینه‌كه‌ی كچه ئه‌رمه‌نیدا ونبوو!"
له‌پاشانا حه‌ریق به‌ئیمام له مزگه‌وتی سه‌ید حه‌سه‌ن، مزگه‌و‌‌تی هه‌ژارانیان پێ ده‌وت، له سابلاغ (مه‌هاباد) دامه‌زرا. وه‌ك مورید و سۆفییێكی شێخی بورهان هه‌موو ژیانی له مه‌هاباد برده سه‌ر، تا له ساڵی 1909 له‌وێ كۆچی دوایی كردووه و له گۆڕستانی مه‌لا جامی نێژراوه. ئێستا جێی گۆڕی شاعیر نه‌ماوه و ئه‌و گۆڕستانه بووه به‌ئاوه‌دانی.
ساڵحی كوڕی نه‌سڕوڵڵای شاعیرمان به‌مه‌لا ساڵح ناوبانگی ده‌ركردووه نازناوی "حه‌ریق"ی بۆ هۆنراوه‌كانی خۆی داناوه، له گه‌لێ جێگه‌ی دیوانیشیدا جگه له "حه‌ریق" "حه‌ریقی"شی به‌كارهێناوه و له نێوه‌ندی مه‌لا و میرزا ڕۆشنبیرانی كورد به‌مه‌لا ساڵحی حه‌ریق ناسراوه.

نموونه‌یه‌ك له هۆنراوه‌كانی حه‌ریق

به‌شی ناسینی نامه‌ردی له‌كه‌سدا مه‌ردی نابینم
له لایێكی كه ڕوو گه‌رمی نه‌بێ دڵ سه‌ردی نابینم

چ ڕوو سپییه‌ك به‌ڕوو سووری له بۆته‌ی ئیمتیحان ده‌رچوو
درۆ ناكه‌م به‌وه‌جه‌ی ڕاستی ڕوو زه‌ردی نابینم

له كه‌ند و ڕه‌ندی عاله‌م قه‌ت مه‌پرسه گه‌ر خیرده‌مه‌ندی
خودا هه‌ڵناگرێ ڕه‌ندم نه‌دیوه كه‌ندی نابینم

له كه‌س وردیم نه‌دیوه تا درشتی بێ نمایان بێ
كه‌سێ بڕوێش ده‌كا و لافی ده‌قیقه وردی نابینم

گه‌لێ كه‌س ده‌ستی چا ده‌ڕوا وه‌كو چا ئابڕووی ڕۆیی
به‌ڵام بۆ دین وه‌كو دنیا به‌ده‌ستوبردی نابینم

ئه‌وه‌ی عاریف بێ ده‌یزانی ئه‌من چم گوتووه لام باشه
ده‌ڵێم زاهید به‌دارا چی ئه‌من وه‌ك به‌ردی نابینم

(حه‌ریق) ده‌ردی گرانه ده‌ردی بێ هاوده‌ردیه
له هاوده‌ردی گه‌ڕاوم حه‌یفێ هیچ هاده‌ردێ نابینم

شامی کرماشانی

شاه مراد معروف به شامی کرمانشاهی (زاده1296شمسی درگذشت ۲آذرماه1363شمسی) از شاعران کرمانشاه بود. وی فرزند خدامراد و فانوس بود و در شهر کرمانشاه متولد شد. در سن چهار سالگی در پی بیماری آبله نابینا گردید. شامی کرمانشانی در اوان کودکی پدر و مادر خود را از دست داد و از همان سالها مجبور بود با اتکا به قوت بازوی خود زندگی اش را اداره کند .
شامی نابینا در سالهای نوجوانی با حمایت بزرگان شهر کرمانشاه مانند مرحوم شمس العلما، آقا شمس الدین آل آقا، توانست در مجالس آنها با شاهکارهای خیام و سعدی و حافظ آشنا شود و در کوچه و بازار که خواندن اشعار شاعران محلی رسم بود، ظرایفی در ذهن او می نشست و این تجربه ها طبع سرشار او را به غلیان آورد و شروع به سرودن اشعاری با مضامین غالبا اجتماعی نمود.
شامی بی سواد با چشمانی نا بینا در سرودن اشعار کردی کرمانشاهی تا جایی پیش رفت که او را بنیانگزار سبک ساده در اشعار محلی کرمانشاه می دانند که مبتنی بر منطبق کردن زبان عامیانه با زبان شعری است و شعر او بی آنکه اغلاط عامیانه را درخود مجال ورود بدهد کاملاً به ساختار این سبک وفادار است .
اشعار شامی مملو از صنایع بدیعی است: جناس تام: تا دم مردن دما دم دم له دیدار تو دم تا بزانی دل اسیر چته ترک چون بیژنه
جناس زاید: لوره عطا دیم کُر یار و عطار له بالاخانۀ گرد خستونه خوار
تشبیه مطلق: نعلبکی چون گور قاشق وینۀ لش هر لشی له ناو گوری دراز کش
مراعات نظیر: سینی وت قوری یه نانجیمه مرحوم گورای شابابی دیمه
اشعار شامی از نظر قواعد دستور زبان نیز در خور تحسین است و مسائل ظریف صرفی و نحوی در اشعار او به وفور به چشم می خورد. این شاعر با قریحه در دوم آذر ماه 1363 در سن67 سالگی در پی یک بیماری طولانی در کرمانشاه درگذشت. از شامی کرمانشانی یک دیوان و مجموعه اشعار به چاپ رسیده است.

از لحاظ قواعد دستور زبان نیز چنان بخواهیم برای گویش محلی خود مطلبی تهیه نماییم؛اشعار شامی بهترین سند گویا می‌باشد و مسائل ظریف صرفی و نحوی در اشعار او فراوان وجو د دارد كه قابل بحث و دقت است كه این مختصر را جای آن نیست و همچنین كلیات او یكی از ماخذ امثال وحكم در گویش كردی كرماشانی است.

گر چه در مطلب ذیل قصد قیاس ندارم و حتی تصور آن شاید بعید باشد ؛ زیرا حدیث عرصه سیمرغ و حكایت عرض خویش است، اما وجود یك وجه اشتراك جسمی و ظاهری در بین دو موجود كل و جزء ناخودآگاه تمثیلی منطقی می‌سازد در مطالعه لزومیات ابوالعلا شاعر آزاده عرب كه با اشعاری از این شاعر محتوا و معنایی همسان دارد؛ موجب گردید تا اشعار طرفین را در این بررسی قید نمایم و وجود آن وجه تشابه را عامل این توافق معنایی و محتوایی تلقی كنم .

زیرا شامی شاید تا زمان مرگ حتی نام ابوالعلا را نشنیده باشد .

ابوالعلا:

وای بنی‌الایام یحمد قائل

و من جرب الاقوام اوسعهم ثلبا

) در این دنیا كسی شایسته ستایش نیست هر كسی مردم را بیازماید همه را سزاوار دشنام می‌بیند)

یا:

ماكان فی هذه الدنیا أ خورشد

و لایكون، و لا فی دهر،احسان

) در این دنیا یك نفر حقیقت بین نیست و نخواهد بود زیرا در عالم نیكی وجود ندارد ).

تغیرت‌الاشیاء فی كل موطن

و من لجواد نائلا،بجواد؟



(همه چیز در همه جا دگرگون شد ( آیین مردمی از میان رفته ) جوانمردانی كه به خواهش عجوزان نیازمند پاسخ می‌گفتند كجا شدند?)

شامی:

شرف كشیاد و وژدان جوانمرگ بی

و بی وژدانی حیرانم ولم كه

واروای شرف سوگند دائم

ملول مرگ وژدانم ولم كه

ابوالعلا:

ثوانی ضیف؛ فلم اقره

أوائل من عزمیی ، أوثوانی

) زندگی مانند میهمان ناخوانده‌ای بر من وارد شد ولی در تمام عمر از این مهمان پذیرایی نكردم.)

شامی:

نگرت كس دعوتم،خوم بیم مهمان

و كار خوم پشیمانم ولم كه

ابوالعلا:

ارانی فی ثلاثه

ابوالعلا:

ارانی فی ثلاثهمن سجونی

فلا تسال عن الخبر النبیث

) خود را گرفتار سه زندان می‌بینم از این خبر شو م مپرس)

لفقدی ناظری و لزوم بیتی

و كون النفس فی الجسم الخبیث

)كوری و خانه نشینی و گرفتاری روح را در این تن پلید)

شامی :

ولم كه تا نوی كس پی و دردم

دوسه روزی كه مهمانم ولم كه

ولم كی یا نكی رحمی و حالم

تنم گردیده زندانم ولم كه

همیشه این نكته را به من یاد آور می‌شد كه گر چه شامی در لفظ محلی مخفف شاهمراد است؛اما برای تخلص من كلمه‌ای مناسبتر از این نیست هر چند من به مشتاق وطن دوست نیز شهرت دارم اما شامی به معنی منسوب به زمان شام است و می‌گفت: بیان كننده ظلمت و تاریكی مداوم من است و اگر مطلبی در باره من نوشتید این نكته را به دیگران حتماً بگو.
(شامی)در دوم آذر ما ه سال 1363 در سن 67 سالگی به دنبال یك بیماری طولانی در گذشت و در باغ فردوس شهرمان به خاك سپرده شد و در روز شنبه 63/5/9 در حسینیه‌ی امام حسن عسگری تعزیه‌اش با حضور بستگان ، رفقای هیئت سینه زنی و اهالی محله و كسبه گذر و بدون حضور شاعران ، شعر دوستان، فضلا، محققین،مقامات كشوری و لشكری شهر و ... برگزار گردید و حتی عده‌ای هنوز او را زنده می‌پندارند در صورتی كه زنده است و هرگز نخواهد مرد.

هرگز نمیرد آنكه دلش زنده به عشق

ثبت است بر جریده عالم دوام ما

او رفت در حالی كه نه سبك را می‌شناخت، نه صنایع بدیعی را می‌دانست و كتاب عروضش تسبیح چند دانه‌‌ای او بود و اسمی هم از ابوالعلا نشنید اما آثار و اشعارش تمامی آن چه كه گذشت ، می‌باشد و در زمره‌ی مسافران پیاده و ملح كاروانی است كه در بادیة عربستان شهسوارانی چون ابوالعلای معزی و بشار برد و ... در یونان هومیروس و در اروپا میلتن و در جلگة ایران ؛ رودكی ، شوریده شیرازی و ... را دارد و اینان اعجوبه‌های خلقت بودند كه پس از طی طریق و پرورش صحیح و داشتن و سیله و مربی هر كدام در حد خویش شاید بر میلیون‌ها از بینایان و تحصیلكردگان دیار خویش برتری یافتند و پیشی جستند و شامی و فهیم و رباعی ، روشندلانی كه به نوبت خویش و فی حد ذاته دارای استعدادی بودند و قابلیت ترقی داشتند اما در ویرانه‌ی خود تلف شدند و به قول خود شامی :

من اگر اهل وفایابی وفا بودم گذشت

مدتی مهمان در این محنت سرا بودم گذشت

زاغ بودم در چمن یا بلبل افسرده حال

در گلستان جهان گل یا گیاه بودم گذشت

شهرام ناظری

شهرام ناظری درسال 1328 در كرمانشاه ودرخانواده ای اهل موسیقی متولد شد . وی از زمان كودكی مانند اكثر خوانندگان كه صدای خوش
درخانواده شان موروثی بوده صدای خوش را از پدر ومادر خود به ارث می بردو پدرش كه صدای لطیف وخوش داشت

به همراه متن بعضی از ترانه ها کردی و ترجمه فارسی آن و همچنین آدرس دانلود برخی از کاستهای شهرام ناظری
سرگذشت شهرام ناظری
زندگینامه:

شهرام ناظری درسال 1328 در كرمانشاه ودرخانواده ای اهل موسیقی متولد شد . وی از زمان كودكی مانند اكثر خوانندگان كه صدای خوش

درخانواده شان موروثی بوده صدای خوش را از پدر ومادر خود به ارث می بردو پدرش كه صدای لطیف وخوش داشت

واز سبك قدما وخوانندگان آن دیار به خصوص شادروان شیخ داوودی خواننده بزرگ بهره گرفته بود فرزندش

راتحت تعلیم قرار می دهد ناگفته نماند كه قطب این خانواده مرحوم استاد حاجی خان ناظری بوده كه اكثر

موسیقی دانان كرمانشاه را با نت وموسیقی اصیل ایران تعلیم داده وخود از درویش خان وكلنل وزیری بوده است.



پدر شهرام ناظری ضمن آشنایی با گوشه ها و ردیف های آواز ایرانی با سه تار هم آشنایی داشته است

و شهرام در چنین محیطی پرورش می یابد . این محیط مناسب هنری موجب می شود تا وی در سن 9

سالگی اولین برنامه هنری خود را در رادیو كرمانشاه همراه با تار مرحوم درویشی .از نوازندگان معروف كرمانشاه اجرا نماید

وی سپس در سن 11 سالگی در رادیو تلویزیون ایران چند برنامه در جهت آواز ایرانی اجرا نمود و برای پر بارتر

كردن درك موسیقی و ارایه آن ارتباط بیشتری با پسر عمویش علی ناظری و درویش نعمت علی خان

خراباتی كه تاثیر بزرگ و مهمی بر آشنایی او با موسیقی محلی و كردی و درك آن .داشته اند برقرار كرد

وی كه چون همیشه در پی بهره بردن از مكاتب و استادان مختلف بوده در سال 1345 برای بهره

گیری از محضر اساتیدی چون شادروان عبداله خان دوامی - نورعلی خان برومند– عبدالعلی

وزیری – محمود كریمی و . . . مقیم تهران می شود و ضمن بهره گیری از این اساتید سه تار را نزد

استادان احمد عبادی – محمود تاج بخش – جلال ذوالفنون و محمود هاشمی فرا می گیرد . شهرام ناظری به مدت

یكسال در تبریز با نوازندگان و موسیقیدانان آن دیار مانند بیگجه خانی محمود فرنام قیطانچیان كه از شاگردان

اقبال آذر بودند درزمینه موسیقی ایرانی كار می كند. درسال1354 بنابه پیشنهاد نورعلی برومند به

استخدام رادیوتلویزیون در می آید واولین برنامة خودراباگروه شیدا به سرپرستی محمد رضا لطفی با مثنوی مولانا

وترانه ای ازشیخ بهایی اجرا می نماید وپس از آن باگروه عارف به سرپرستی حسین علیزاده وپرویز مشكاتیان

همكاریش را ادامه می دهد.

وی درسال 1355 درنخستین كنكور موسیقی سنتی ایران مقام اول رابه دست می آورد

درسال 1356 همراه باگروه سماعی به سرپرستی اصغر بهاری وحسن ناهید برای اجرای كنسرت در جشنوارة طوس انتخاب می شود . درسال 1358 همراه باگروه چاووش كه خود از اعضای اصلی آن بود در سخترین شرایط صدای موسیقی سنتی واصیل ایران رابه گوش

مردم هنردوست كشور رساند ودرهموار كردن راه و اصالت این موسیقی نقش مهمی داشت .

شهرام ناظری از سال 1357 تا 1360 با تلاش پی گیر وبی وقفه نوارهای چاووش (2) (3) (4) (7) (8) را

باهمكاری گروه چاووش گروه شیدا وگروه عارف به سرپرستی محمد رضا لطفی حسین علیزاده

وپرویز مشكاتیان ونوار مثنوی موسی وشبان راباهمكاری جلال ذوالفنون وبهزا د فروهری .

نوارشعر وعرفان رابا همكاری نوازندگان مركز حفظ واشاعه موسیقی سنتی ایران وگروه مولانا به

سرپرستی جلیل عندلیبی نوار سخن عشق باهمكاری گروه تنبور شمس . مرا عاشق را با همكاری

گروه عارف به سرپرستی پرویز مشكاتیان تهیه كرد.

او از سال 1360 به بعد كم كم فعالیتش را كاهش داد وبه طرق مختلف مشغول تدریس موسیقی وردیفهای آوازی به علاقه مندان گردید . از سال1364

به بعد با همكاری گروههای موسیقی ایرانی كارهای زیبایی را به بازار موسیقی عرفانی واصیل ایرانی عرضه ساخت كه از درخشانترین این اثرها رامی توان

گل صد برگ با همكاری استاد جلال ذوالفنون آتش در نیستان با همكاری استاد جلال ذوالفنون

نواركنسرت اساتید با همكاری گروه استاد فرامرز پایور بی قرار با همكاری گروه جلیل عندلیبی ……… حیرانی

سفر به دیگر سو

شهرام ناظری طی فعالیت هنری خود برای اجرای كنسرتهایی موسیقی اصیل ایرانی وعرفانی سفرهای

بیشماری به كشورهای آسیایی اروپایی وآمریكا داشته است ودر فستیوالهای جهانی نیز حضور به هم رسانیده است .

وی درسالهای اخیر باحضوری بیشتردركنسرتهای داخلی كه با همة زحمات ومشقات اجرای آنها به

دلیل كمبود امكانات وغیره ... مواجه بوده به درخواست علاقه مندان خود جواب مثبت داده است وحضوراو

درجشنوارة موسیقی فجردرسال 1380 به همراهی پسرش حافظ ناظری را شاید بتوان گفت یكی از

مهمترین وقایع دردوران این جشنواره به حساب آورد چنان كه جایزة اول این فستیوال به عنوان بهترین

خوانندة موسیقی سنتی را نصیب خود ساخت.


شهرام ناظری از جشنوارةمهر نیز جایزة مخصوص هیئت داوران را دریافت کرده است.
البوم هایی که از استاد شهرام ناظری در بازار یافت میشود


در لیست زیر اسم تمامی البوم ها موجود نمی باشد

۱ـ شورانگیز حسین علیزاده

۲ـ یادگار دوست کامبیز روشن روان

۳ـ ساقی نامه صوفی نامه ۱ کامبیز روشن روان

۴ـ ساقی نامه صوفی نامه ۲ کامبیز روشن روان

۵ـ لیلی و مجنون فرامرز پایور

۶- کنسرت اساتید موسیقی ایران فرامرز پایور

۷- دل شیدا فرامرز پایور

۸ـ گل صدبرگ جلال ذوالفنون

۹- آتش در نیستان جلال ذوالفنون

۱۰ـ مثنوی موسی شبان جلال ذوالفنون

۱۱ـ صدای سخن عشق علی ناظری

۱۲ـ حیرانی کیخسرو پور ناظری

۱۳ـ مهتاب رو کیخسرو پور ناظری

۱۴ـ آواز اساطیر علیرضا فیض بشی پور

۱۵ـ چاووش 2_ 3_4_7_8 گروه چاووش

۱۶ـ بی قرار جلیل عندلیبی

۱۷ـ کیش مهر جلیل عندلیبی

۱۸ـ لاله بهار پرویز مشکاتیان

۱۹ـ کاروان شهید پرویز مشکاتیان

۲۰ـ کنسرت ۷۷ گروه کامکار

۲۱ـ کنسرت کامکار گروه کامکار

۲۲ـ در گلستان هوشنگ کامکار

۲۳ـ بشنو از نی فریدون شهبازیان

۲۴ـ کنسرتی دیگر داریوش طلایی

۲۵ـ سفر به دیگر سو کیهان کلهر و حمید متبسم

۲۶ـ ساز نو اواز نو حمید متبسم

۲۷ـ چشم به راه عطا جنگوک

۲۸ـ غم زیبا مسعود شناسا

۲۹ـ شعر وعرفان

۳۰ـ نجوا

۳۱ـ بهاران آبیدر

۳۲ـ زمستان

۳۳ـ سخن تازه
متن ترانه
شاهنامه به زبان کردی
-----------------

ده رمانِ زامان، دَرده گه یْ کاریم(درمان دردهای زخم کاریم)

هامْ رازِ نالَه یْ ، شُوان بی داریم(همراز ناله شبهای بیداریم)

راحَتی جَستی مِیْنَتْ بارَگَم(آرامش جان محنت بار من)

مَرحمِ سینه یْ پِر ژِه خارَگم(تسکین دل پر ز خار من)

آیْ را حَتی جَستی مِیْنَتْ بارَگَم(آرامش جان محنت بار من)

مَرحمِ سینه یْ پِر ژِه خارَگم(تسکین دل پر ز خار من)

کُوا لِیْلی، نیا لِیْلی، چیا لِیْلی (کجاست لیلی، لیلی نیست، لیلی رفته)

خیال دُ وِیْ تُاو نیشْتَنِ وَ جَرْگَم (فکر وخیال تو ناگهانی بر دل من نشست)

وَه دوریتْ قَسَمْ ، رازیمُ وَ مَرْگَم(به دوریت قسم به مرد نم راضیم)

هی چه مانمَ رﻳﮊاوْ، روخسارَم زرْدَه ن له داخِ یارانْ پیرانِمُ کَردَنْ(چشمانم مانند ریجاب است"نام رودی در یکی از مناطق کرمانشاه" رخسارم زرد است غم یاران پیرم کرده است)

آیْ شَرطِِمْ شَرطیوَنْ، مَجْنونْ شَرط کَردَ ن (عهد من همان عهدیست که مجنون بسته)

لِیْلِی مِن تونی تا وِ رویِ مَردَنْ(لیلی من تو هستی تا زمان مردن)

کُوا لِیْلی، نیا لِیْلی، چیا لِیْلی (کجاست لیلی، لیلی نیست، لیلی رفته)
ترانه روسم ( روسم)
وَ یاد ا و روﮊَه تا ج وَ زال سَنیْ(به یاد ا ن روزی که تاج را ازدست زال گرفتی)

گِلیمْ پوشْ کِردی، پوسِ بورْ کَنی (لباسی مانند گلیم پوشیدی و پوست ببر را دراوردی )

فِدایْ ناوِدْ بامْ صاحِبْ زورُ و رَخْشْ، بورِ بیَنْدیش شیرِ دِلْ نَلَخْشْ روسَم(ای صاحب زور و رخش شیر شجاع و ببر نترس فدای اسمت شود)

فِدایْ ناوِدْ بامْ صاحِبْ زورُ و رَخْشْ، بورِ بیَنْدیش شیرِ دِلْ نَلَخْشْ (ای صاحب زور و رخش شیر شجاع و ببر نترس فدای اسمت شود)

پوسِ بورِ رَزْمْ بپوشَ نَوَرْ(لباس رزمی را که از جنس پوست ببر است بپوش)

ران بِنْیَهْ رِکاوْ رَخْشِ تَکاوَر(پایت را در رکاب رخش تکاور بگذار )

اَشْکَبوسْ راگِیْ مِیدانْ کَرْدَنْ بَر(اشکبوس راه میدان را در پیش گرفت)

وَسوزْ مَپِرْ سُ هَوایْ پیلَهْ تَنْ(با تمام وجود همرزم خود را جستجو می کند)

روسم

اَشْکَبوسْ راگِیْ مِیدانْ کَرْدَنْ بَر(اشکبوس راه میدان را در پیش گرفت)

وَسوزْ مَپِرْ سُ هَوایْ پیلَهْ تَنْ(با تمام وجود همرزم خود را جستجو می کند)

روسم

روسَمْ وِه رِزِهْ نَخاوْ

وِه رِزِهْ نَخاوْ کِیْ وَخْتِ خاوَهْ(رستم بلند شو نخواب الان کی وقت خوابیدن است)

وِه رِزِهْ نَخاوْ کِیْ وَخْتِ خاوَهْ(رستم بلند شو نخواب الان کی وقت خوابیدن است)

وَخْتِ دارُ وداینْ اَفراسیاوَه ن (وقت به دار کشیدن افراسیاب است)

روسم

وَخْتِ دارُ وداینْ اَفراسیاوَه ن (وقت به دار کشیدن افراسیاب است)

سِپاهیْ بورِزجانْ کََردی سَرْ نگونْ (سپاه برازجان را سرنگون کردی )

زنون جادو قَلْتانی وَ خون (زنون جادوگر را در خون غلتاندی)

سیه خورشه زَنگی شای تَرْزین سُوار وِه شُو وسپاسانش کَردی تارُ ومار (شبانه سپاه خورشه زنگی که سوار کار خوبی بود را تار ومار کردی )

روسم

سیه خورشه زَنگی شای تَرْزین سُوار وِه شُو وسپاسانش کَردی تارُ ومار (شبانه سپاه خورشه زنگی که سوار کار خوبی بود را تار ومار کردی )

لَسَرْ تا وَه پا سیا بَرْگِمِهْ (سر تا پا سیاه پوشیدم)

لَسَرْ تا وَه پا سیا بَرْگِمِهْ (سر تا پا سیاه پوشیدم)

بی دوس قِرْچَهْ قِرْچْ ریشِیْ جَرْگُمِهْ(در فراق دوست ریشه دلم در حال سوختن است)

لَهْ تاوِ دوریتْ دِل بی قَرا ره ن(دلم به خاطر دوریت بیقراره)

بینایی دیدِ م جَهْ خَفَهْ تْ تارِه ن(از غم دوریت چشمانم تار شده)

بینایی دیدِ م جَهْ خَفَهْ تْ تارِه ن(از غم دوریت چشمانم تار شده)

روسَم وَه فدای رَخْشِ گُلْگونِتْ(رستم فدای رخش گلگونت شوم)

…

ایرانی تَه نیا وه توش هَن اومید (ایرانی فقط به تو امید داره)

جای ئومیدشان مه که نا ئومید(امیدشان را نا امید نکن)

.
ترانه چاه بیژن :

آیْ ، اَرﮊَنْگ کیشَکْچی، ویمْ چانِشینِمْ خَلاصیمْ وَدِسْ لِیْلی ، لِیْلی ، لِیْلی ، لِیْلی
رُوسَمْ مَوینِمْ یار اِیْ یار، یار اِیْ یار(ارﮊنگ نگهبان ومن درون چاه اسیرم ونجات خود را در دستان رستم می بینم)

مَگَرْ هَمْ روسَمْ بَرا رومْ لَبَنْ بَرْچیمْ لَتَلَسْ لِیْلی ، لِیْلی ، لِیْلی ، لِیْلی
دیوانِ پور فَنْ یار اِیْ یار، یار اِیْ یار(مگر دوباره رستم مرا از بند بیرون بیاورد واز دست دیوههای حیله گر رها سازد)
...
سِتارِیْ اَبرَنْگْ هاوردم شارِمْ شو (ستاره ابرنگ مرا امشب به شهر اورد )
سِتارِیْ اَبرَنْگْ هاوردم شارِمْ شو (ستاره ابرنگ مرا امشب به شهر اورد )
سِتارِیْ اَبرَنْگْ
مِنیچْ راگُزَرْ بی داوا و جَنْگْ یا وا مه و حُوضور وینِیْ لالِ لَنگْ(من هم مانند یک ادم کر ولال بدون بحث خدمت شما رسیدم)
یا وا مه و حُوضور وینِیْ لالِ لَنگْ(من هم مانند یک ادم کر ولال بدون بحث خدمت شما رسیدم)
سِتارِیْ اَبرَنْگْ هاوردم شارِمْ شو (ستاره ابرنگ مرا امشب به شهر اورد )
سِتارِیْ اَبرَنْگْ هاوردم شارِمْ شو (ستاره ابرنگ مرا امشب به شهر اورد )
سِتارِیْ اَبرَنْگْ
مِنیچْ راگُزَرْ بی داوا و جَنْگْ یا وا مه و حُوضور وینِیْ لالِ لَنگْ(من هم مانند یک ادم کر ولال بدون بحث خدمت شما رسیدم)
یا وا مه و حُوضور وینِیْ لالِ لَنگْ(من هم مانند یک ادم کر ولال بدون بحث خدمت شما رسیدم)
هَرْ وَقْتْ مَشْنَوَمْ مِنْ وَه گوشم دَنگْ تانِهْ مَوینِم مِنْ لَه چایْ اَرﮊَنگ (هر وقت من صدایی را میشنوم این صدای طعنه های چاه ارﮊنگ است)
آیْ ، اَرﮊَنْگ کیشَکْچی، ویمْ چانِشینِمْ خَلاصیمْ وَدِسْ رُوسَمْ مَوینِم لِیْلی ، لِیْلی ، لِیْلی ، لِیْلی
...
مَگَرْ هَمْ روسَمْ بَرا رومْ لَبَنْ بَرْچیمْ لَتَلَسْ دیوانِ پور فَنْ

بیسارانی و شعر او ( 1053-1114ه-ق)

کودکی او در روستای بیساران که از توابع ژاوه رود است سپری شده است. روستایی با طبیعتی زیبا و کوه های سرسبز و خرم که پیرامون آنرا درخت های بلوط گرفته است و بخشی از جوانی او هم در آن بهشت یعنی بیساران گذشته است. درباره ی کودکی او که چگونه گذشته است چیزی نمی دانیم و آثار او هم دراین باب ساکت است و از تذکره ها هم چیزی به دست نمی آید. این درست است که اشعار او درمیان مردم رایج است و همه به آن عشق می ورزند اما دراین اشعار نشانه ای از دوران کودکی او وجود ندارد. وی به سال ۱۰۵۳ ه-ق در این روستای مینو نشان پا به عرصه ی وجود گذاشت و نامش ملا مصطفی ابن ملا قطب الدین بیسارانی است و تخلص خود را از نام روستای خود گرفت و در کودکی در خدمت پدرش به تحصیل مقدمات علوم پرداخت و در جوانی به قریه پایگلان رفت و در مجلس درس حاج ملا احمد پایگلانی حضور می یافت و در اندک مدت استعداد کم نظیر خود را در فرا گرفتن مسائل علمی ظلهر ساخت و پس از آن سفر های بسیار کرد از آن جمله مدتی در نودشه و دیر گاهی در سنندج ماندگار شد و در خدمت عالمان دین چندین سال فقه و تفسیر قرآن و حکمت خواند تا به اخذ افتائو اجتهاد نایل آمد و سپس به زادگاه خود بازگشت و مابقی عمر را به کار کشاورزی و دامداری و تدریس و وعظ و ارشاد مردم به سر برد تا به سال ۱۱۱۴ ه-ق جان به جان آفرین سپرد.

بیسارانی پدر شعر رومانتیک کوردی

بیسارانی یک شاعر رمانتیک است و اشعار او بسیار شیوا و دلنشین و ساده و روان است و بیشتر آن در وصف معشوق و طبیعت و مسائل اجتماعی است و در آن تنوع وجود دارد و پیروی از احساس و خیال پردازی و سفرهای رویائی و قبول مشکلات در اشعار او موج می زند و چنانچه می دانیم شعر رومانتیک در قرن نوزدهم میلادی پدید آمده است و رمانتیک به زمانی اطلاق می شود که شاعران توانستند از زیر نفوذ ادبیات فرانسه به در آیند وادبیات این عصر متمایل به نمایش حقیقت خارجی مسائل گردید و آنان طرفدار زیبائی و سادگی بیان بودند که قواعد کلاسیک آنها را فراموش می کرد و خاصه ی اصلی آنان عبارت بود از رجحان احساس و تخیل بر استدلال و تعقل. در صورتی که بیسارانی قبل از بوجود آمدن این مکتب اشعار خود را سروده است چنانکه در صحفه ۸۶ دیوان خود بیان می کند.

بیسارانی و پند و اندرز های او

سخنان بیسارانی سراسر درس زندگی - تلاش - ستایش خداوند - وصف طبیعت - عشق و پند و اندرز است و دیوان او همه ی این ها را اثبات می کند :
‌حه‌ق ڕاگه‌ی ڕاسه‌ن فه‌نوازی نیــــــــه‌ن
حه‌ق جه‌ فه‌ن بازان هیچ رازی نیـــــــه‌ن
حه‌ق وه‌ حیسابات پاره‌ و پوڵ نیـــــــــه‌ن
لاش به‌نده‌ی دووڕه‌نگ هیچ قه‌بوڵ نیه‌ن
ڕاگه‌ی حه‌قێقه‌ت بگێـــــــــره‌ نه‌ ده‌سـت
بشۆ نه‌ مه‌یدان بێ پیاڵه‌ی مــــــــه‌ست
نۆطق نه‌زانــــیت به‌ره‌ش به‌ قـــه‌فـــه‌س
ڕاز پــه‌نـــهانیت مــــه‌واچـــــه‌ به‌ کـــه‌س

بیسارانی و سروده های او در وصف خداشناسی

در دیوان بیسارانی شعر های فراوانی در باب خدا شناسی به چشم می خورد. خداشناسی بیسارانی خدا شناسی واقعی است و به عقیده ی وی کسی که در این دنیا خدای یگانه و بی همتا را می خواهد باید بسیاری از کارهای بیهوده را کنار بگذارد و بسیاری از خستگی ها و سختی ها را تحمل کند تا به هدفش برسد:

شیرین شه‌رم نیه‌ن شیرین شه‌رم نیه‌ن
شیرین په‌ی خاسان شه‌رت هه‌ن شه‌رم نیه‌ن
په‌ی چێش مه‌واچان حجاب خاس نیه‌ن
جه‌ ئافتاو خاسته‌ر که‌سێ کێ دیه‌ن
ئه‌گه‌ر په‌ی خاسان حجاب خاس مه‌بی
ئافتاب و مه‌هتاب که‌سێ نمه‌دی
که‌سێ وێنه‌ی تۆ شه‌م بۆ جه‌مینش
لازم په‌روانان میان وه‌ دینش
ئێمه‌یچ په‌روانه‌ی شه‌م شناسانیم
په‌ڕو باڵ سفته‌ی دین خاسانیم
میلله‌ت پاک دین پێغه‌مبه‌رانیم
نه‌ک جه‌ طایفه‌ی که‌م نه‌زه‌‌رانیم
بنمانه‌ جه‌مین نوور پاکته‌ن
ئه‌ر تۆ پاکه‌نی جه‌ کێ باکته‌ن

تاثیر ماموستا بیسارانی بر روی مولوی کوردو دیگر شاعران کوردستان

مولوی یکی از شاعران رومانتیک ادب کوردی می باشد که بیشترین ارتباط را با موج شعر دوران خود داشته است و با بسیاری از شاعران زمان خود مانند: بلبل-ملا عبدالله داخی-شیخ عزیز و شیخ عبدالرحمان جانوره ای-شیخ یوسف نوسمه ای-محروم وبسیاری دیگر ارتباط داشته است. همچنین در دیوانش آشکار می شود که از بسیاری از شاعران قبل از خود هم آگاه بوده است. مانند: مولانا خالد نقشبندی-ولی دیوانه و بیسارانی. آنچه که در اینجا جای بحث و گفت و گو دارد بیسارانی است چرا که بیشترین تاثیر را بر روی مولوی داشته است و این گواه بر بزرگی و والا مقامی بیسارانی می باشد و مطمئنا مولوی زیاده روی نکرده است که به بیسارانی لقب سه ودائی کامڵ را داده است. کامڵ در زبان عرفان به معنای رهبر و راهنمائی است که مرتبه و مقام خدا پرستی او بسیار بلند باشد که هر کس دست به دامان او شود همه بزم و رزم دنیا را کنار می گذارد و به حق نزدیک می شود. مولوی همراه این مرتبه ای که برای بیسارانی گذاشته است و او را در این مقام می بیند بیتی از شعر بیسارانی را با قصیده ی خود قفل کرده است:

های ره حمه ت ئه و قه بر سه ودایی کامڵ
سه ر مه شق مه ینه ت بێساران مه‌ نزڵ
"یانه ویرانی هه ر وه من ئامان"
"مه تاوو گیرته ی که سیوته‌ر دامان"

مولوی در بسیاری دیگر از شعرهای خود از شعرهای بیسارانی بهره برده است مانند شعر زیر:

موطریب بۆ وه داد دلگیریمه وه
پیری ها ئاما وه پیریمه وه
نه وات وێرانه ی دڵ که رۆ ئاوا
چه نی به سته ی فه رد بێساران ماوا

در اینجا نیز مولوی آواز شعر های بیسارانی را با صدای آن موطرب همتا میکند و این سه بیت را میاورد:

ئینه گرد جه وه خت نادانیم بیه ن
فه صڵی سه ر مه ستی و جه وانیم بیه ن
ئیسه ها جه گشت په شیمانیم به رد
واده ی پیریمه ن جوانیم ویه رد
کۆچ دوایمه ن یاوانم نۆبه
نۆبه ی تۆبه مه ن که ره م دار تۆبه

مولوی در شعر زیر که در پاسخ یکی از نامه های شیخ عزیز جانوره ای نوشته است باری دیگر پنجه ارادت را بر سر بیسارانی گذاشته است:

بێسارانیه ن نه تۆی فه ردمه ن
"خه م چه نی خه مان زوو مبۆ ساکن"

همچنین در شعری دیگر که در پاسخ نامه ی شیخ سراج الدین نوشته است دو بیت دیگر از شعر های بیسارانی را به کار برده است که همان دو بیت را شیخ همراه با نامه برای مولوی فرستاده است:
"
یا کا غه ز بریان یا مه ڵا مه رده ن"
"یا خۆ عارته‌ن دۆس وه یاد که رده ن"
"غه مگین مه نیشه غه م بده ر وه باد"
"فه له ک نمازۆ که س وه خاتر شاد"

این ها نمونه هائی بودن که والا بودن ارزش و اعتبار بیسارانی نزد مولوی را آشکار میکند و این نشانه ی توانایی بیسارانی در قلمرو شعر می باشد. اما تاثیر بیسارانی فقط بر روی روح و روان و شعر های مولوی نبوده است بلکه بر روی بسیاری از شاعران دیگر مانند: پیره‌ مێرد و مستوره ی اردلان نیز تاثیر گذار بوده است اما ما مولوی را برای نمونه بیان کردیم چون از آنها نامدار تر می

ساده زیستی بیسارانی و رابطه او باطبیعت

بیسارانی چنانچه گویند مزرعه ای داشت و چند گوسفندی که با آنها امرار معاش می کرد و در گوشه ی آرام خانه ی خود آسایش خاطر را داشت و از زندگی ساده ی خود لذت می برد و اوقات فراغت را هم به سرودن شعر می پرداخت . با وجود فتنه هایی که در آن زمان روی می داد ناچار غالبا در منطقه خود اورامان می ماند و چون در جوانی از علم مدرسه ها بهره برده بود به ادعای خود هم از منقول بهره داشت و هم از معقول بی نصیب نبود. هنگامی که پدرش فوت کرد وی سی و پنج ساله بود و در شعر و هنر در دیار خود بیساران آوازه بلند داشت و مردم اشعارش را حفظ می کردند و از آن لذت می بردند. شاعر با شور و هیجان زیبایی های بهار را در اشعارش توصیف می کند و روح حساس او در برخورد با این زیایی ها به هیجان می آید و آوای پرندگان گوناگون او را به یاد نغمه های خنیا گران می اندازد و بانگ کبک و آوای فاخته مانند صدای نی چوپانان کورد در گوش او طنین می افکند و صدای اردک و مرغابی او را به یاد طنبور می اندازد و رنگ سبزه ها و بدایع رنگین کمان در شعر او جلوه گر می شود اما زیبائی گل ها بیشتر از همه ذوق او را تحریک می کند چنانچه در صحفه ۴۱ دیوان خود بیان می کند.

بیسارانی و اشعار او در رابطه با مسائلاجتماعی

بیسارانی در اشعارش به مسائل اجتماعی نیز اشاره می کند از جمله در یکی از غزلیاتش مسائل غریبی و آوارگی را پیش می کشد و می گوید: قلب غریبان مانند برگ گل نازک است و باید آن را حفظ کرد وغریبان را نباید آزرد و آنها را باید نوازش کرد تا خداوند از چنین کسانی راضی باشد چنانکه در صحفه ۸۱ دیوان خود بیان می کند.

دیوان بیسارانی

دیوان بیسارانی شامل غزلیات و قصاید و قطعات عرفانی است و او در برخی از اشعارش عشق و الوهیت را در قالب می و باده نشان می دهد و طبیعت را نیز ماهرانه توصیف کرده است و شعر او به حدی ساده و روان است که همه آنرا می فهمند و نیازی به شرح و تفسیر ندارد و این از خصایص شعر رمانتیک است. بدین گونه بیسارانی شاعر طبیعت و شاعر عشق و زندگی هم هست و اشعار او نغمه ای است نا تمام که خواننده در مطالعه آن خود را با کودکی می بیند که از سر عشق این نغمه را می خواند و چنانچه شنیده ام رساله ی دیگری به نام عقیده نامه دارد که در آن درباره عذاب قبر و قیامت صحبت کرده که متاسفانه تاکنون یافته نشده است.

امید كردستانی
امید كردستانی در پیرانشهر ( آذر بایجان غربی ) به دنیا آمد و هنگامی كه 14 ساله بود بعد از از دست دادن پدرش به امریكا مهاجرت كرد .

امید كردستانی،در بهار سال ۱۹۹۹ از کمپانی NetScape به پرسنل ۱۱ نفره کارمندان گوگل پیوست و مدیر ارشد بازاریابی و توسعه بین المللی گوگل شد. امید که در حال حاضر معاون ارشد رئیس گوگل است در زمینه ارایه خدمات جهانی خرید و فروش كالا، سود فراوانی را نصیب بخش خصوصی این سایت اینترنتی كرده است.
هفته نام تایم در سال ۲۰۰۴ از قول لورا لاک ، نویسنده این مجله نوشت : تلاش های مهندس کردستانی ، بزرگترین سایت جستجوگر دنیا را به داغ ترین بازار تبلیغاتی شبكه ای تبدیل كرده كه فقط در ظرف ۱۸ ماه توانسته است از بیش از ۱۰۰ هزار آگهی كننده تبلیغاتی سبقت بگیرد. طبق محاسبات تحلیل گران، مالیات بر درآمد حاصل از این آگهی های تبلیغاتی ، یك میلیارد دلار سود مالی نصیب گوگل خواهد كرد. گفتنی است امید کردستانی فوق لیسانس MBA (مدیریت اجرایی تجاری) دارد و از مغزهای ارشد گوگل به شمار می آید.
امید كردستانى، معاون رییس فروش و توسعه تجارىگوگل:
امید كردستانى بیش از 12 سال سابقه در سرمایه گذارى و مصرف تكنولوژى سطح بالا، به همراه نقش كلیدى در بخش پیشگام اینترنت شركت Netscape Communications را داراست. ایشان به عنوان معاون رییس فروش و توسعه تجارى در شركت Netscape باعث شد تا این شركت در یك سال 88 میلیون دلار و 200 میلیون دلار را در 18 ماه فقط از وب سایت خود حاصل نماید.
كردستانى به شركت Netscape به عنوان مسیول فروشهاى OEM ملحق شد در حالى كه ایشان مسیولیتهایى را در شركتهایى مانند Citibank، AOL، Amazon، Intuit، Travelocity، Intel، @Home، eBay، و Ecite را داشت. پیش از Netscape نیز ایشان به عنوان مدیر تبلیغات و بازاریابى در شركتهاى 3DO Company، Go Corporation و HP را داشت.
كردستانى یك مدرك MBA را نیز از دانشگاه Standford و لیسانس مهندسى خود را نیز از دانشگاه San Jose Stat دریافت كرده است.
یك آغاز برای امید کردستانی در زندگی
کردستانی که حالا ۴۵ ساله است همیشه از خودنمایی در رسانه ها خودداری کرده و در پس پرده امپراطوری گوگل بوده: در سن ۱۴ سالگی ، چند سال پس از فوت پدرش بخاطر سرطان، از ایران به شهر سن خوزه در ایالت کالیفرنیای امریکا مهاجرت کرد و مهندسی برق را از دانشگاه دولتی سن خوزه، و فوق لیسانس مدیریت بازرگانی را از دانشگاه استانفورد امریکا، جاییکه که بنیانگذاران گوگل و یاهو درس می خواندند، گرفت. خووقتی به گوگل آمد دوازدهمین کارمند گوگل شد.
دوازدهمین کارمند گوگل
وقتی به گوگل آمد دوازدهمین کارمند گوگل شد. صاحبکار سابقش در NetScape ، آقای مایک هومر، می گوید که کار و اموزش سخت در NetScape به موفقیت کردستانی در گوگل کمک بسیار کرد. وقتی در NetScape بود توانست تنها در عرض ۱۸ ماه فروش فصلی (سه ماهه) این کمپانی را از ۲۰ میلیون به ۵۵ میلیون دلار برسان.
خودش همیشه می‌گوید که خوش‌بینی و امیدواری به آینده ، که از خصلت های مهاجرین است، نقش موثری در موفقیت شغلی اش داشته است.
استخدام کردستانی درگوگل
مصاحبه شغلی کردستانی در گوگل برای تصدی شغل مدیر فروش و توسعه، حول یک میز پینگ پنگ در یک اتاق کنفرانس و توسط سرگی برین (یکی از دو بنیانگزار گوگل) انجام شد: ابتدا سرگی سوالاتی از امید کرد و سپس با اعتراف به عجز و ناتوانی در انجام مصاحبه با یک آدم پروفشنال (یعنی امید ) ، تمامی پرسنل ۱۱ نفره اش را که همگی مهندس بودند به میز فراخواند و خلاصه آنها تا پنج ساعت امید را سوال باران کردند ،و در پایان، امید همگی را به صرف شام در رستورانی برد و در انجا بود که استخدام شد.
کردستانی شیک پوش و عجیب غریب

کردستانی را در گوگل بخاطر طرز لباس پوشیدن رسمی و در آغوش گرفتن همکاران و رئیس‌هایش می شناسند. او نیمی از ساعات کارش را در مسافرت و بیرون است یکبار هم که با خانم شریل سندبرگ (معاون فروش و خدمات آنلاین گوگل) در آلمان بودند و شریل در صندلی جلو در خواب بود وقتی چشمانش را باز کرد امید را پشت فرمان با گوشی موبایل بر گوش و لپ تاپ بر زانو و در حال رانندگی با ۱۵۰ کیلومتر در ساعت دید. امید به آرامی به شریل گفت دارم تلفن مهمی را جواب میدم.
دیپلماسی امید کردستانی

کردستانی را در گوگل بعنوان یک دیپلمات هم می شناسند: در فضای استرس آلود و شتابنده چنین شرکتی تقریبا هر روزه در اتاق مدیران ارشد جر و بحث های شدیدی در می گیرد و امید همیشه میانجی و قاضی است. برای امثال گوگل، وجود چنین خصلت هایی در یک کارمند ، در لحظات بحرانی بسیار ارزشمند و حساس است. شعار همیشگی کردستانی: ایجاد رابطه، اعتمادسازی، انجام وعده و قول ها ، و نهایتا پولدارتر کردن سهامداران و شرکا است .
نگرش امید
وقتی هم کردستانی می خواهد کسی را استخدام یا با او همکاری کند یک نوع airport test از او می گیرد: منظورش این است که اگر من و این شخص در یک فرودگاه مجبور به توقف چند ساعته بشویم من دوست دارم که هم از این چند ساعت عمرم لذت ببرم و هم صحبتهای روشنفکرانه و خوبی با هم داشته باشیم . از خودم می پرسم که آیا این آدم دارای یک چنین خصوصیاتی هست یا نه؟
تئوری های امید کردستانی
کردستانی حتی وقتی که یک خانه ۱۶ هزار فوت مربعی در منظقه atherton به قیمت تقریبا ۱۸ میلیون دلار خرید، هم، بر ارزش زمین‌های آن منطقه تاثیر گذاشت و نرخ ها بالا رفت . او تئوری حراج - auction theory - و تمرکز بر نیازهای مشخص هر صاحب آگهی را - از مثلا یک لوله کش ساده تا بزرگترین اگهی دهندگان بین المللی- به گوگل تزریق کرده و اگر خیلی ها سرگی برین و لری پیج را بنیانگذاران گوگلبدانند باید امید کردستانی را بنیانگذار مالی-بیزینسی business founder گوگل بدانیم . بعنوان دوازدهمین کارمند گوگل شروع بکار کرد و فروش آن را از تقریبا صفر به سه میلیارد دلار رساند.
موفقیت امیدکردستانی در گوگل

کردستانی در اولین نگاه به گوگل فهمید که ترافیک زیاد این سایت مهمترین دارایی آن است . از این ترافیک استفاده کرد و آگهی های تکی و کوچکی که یکی یکی با کردیت کارتهای کوچک به گوگل پرداخت می شدند را به میلیونها دلار رساند طوریکه امروزه ۹۹ درصد درآمد گوگل از همین آگهی ها است . بتدریج همکاران سابقش در NetScape را هم به همکاری در گوگل طلبید. با صاحبان آگهی های NetScape هم تماس گرفت و به آنها گفت بیایید یک آگهی ۳-۵ هزار دلاری کوچک در گوگل بزارید و امتحان کنید ببینید خوشتون میاد یا نه … ضرری هم نداره … آنها هم پذیرفتند و بتدریج با نتایج بسیار خوبی که از کلیکهای میلیونی کاربران گوگل گرفتند اکثرا مشتری پروپاقرص گوگل شدند .
کردستانی امروزه، در دنیای میلیارد دلاری رقابت تبلیغات تلویزیونی، نه تنها با صاحبان کوچک آگهی ، بلکه با انواع آژانس‌های بازاریابی/تبلیغاتی که برای مشتریان خود حسابی چانه می‌زنند هم قرارداد می نویسد. در باره نخستین ملاقاتش با لری و سرگی، می‌گوید که احساس کردم که این دو آدم اعتماد به نفس، عزم و اراده و ایده های بلندپروازانه بسیاری دارند و حتی اگر بجای اینترنت، می خواستند مثلا بیزینس لحاف فروشی هم باز کنند باز هم موفق می شدند . اینگونه بود که به تیم آنها پیوستم.

ابراهیم یونسی



- ابراهیم یونسی، نخستین استاندار كردستان ایران، پس از انقلاب 57 و در دولت بازرگان، آخرین كارهای ترجمه "هنرنمایشنامه نویسی”، اثر " برنارد گربانیه" را پیش می برد و انتظار می رود بزودی این كتاب منتشر شود. ابراهیم یونسی كه از افسران بازمانده شبكه نظامی حزب توده ایران در سالهای پیش از كودتای 28 مرداد است و پس از كودتا نیز سالها در زندان كودتا ماند، “هنر داستان‌نویسی” را درزندان ترجمه و پس از بیرون آمدن از زندان آن را منتشر كرد. این كتاب تاكنون به چاپ هشتم رسیده است و همچنان یكی از منابع مهم آموزش داستان‌نویسی درایران است. “هنر داستان‌نویسی”در سال 1341 به چاپ رسید. یونسی چند سالی است كه هشتاد سالگی را پشت سر گذاشته است كتاب دیگری را نیز آماده چاپ دارد، كه رُمانی است بنام ”اگر بیل استریت زبان داشت” نوشته جیمز بالدوین - نویسنده سیاهپوست آمریكایی - . این رُمان شرحی است در باره زندان های امریكا. یونسی از افسرانی بود كه پس از كودتا محكوم به اعدام شده بود و تنها بدلیل آنكه یك پای خود را در ارتش از دست داده بود یك درجه تخفیف گرفت و به حبس ابد محكوم شد

از یونسی رُمان “شكفتن باغ” و همچنین گزارش های دوران خبرنگاری تروتسكی در بالكان نیز بزودی از سوی انتشارات معین و خوارزمی منتشر خواهد شد

یونسی متولد شهر بانه‌ و از جمله كردهای ایران است كه عمیقا به كار فرهنگی در میان كردها ایمان دارد و در راه احقاق حقوق كردهای ایران نیز در تمام دهه های گذشته زندگی خود كوشیده است. او اكنون مدتی است كه تقاضای تاسیس “نهضت ملی كرد” به وزارت ارشاد داده اما هنوز به او پاسخی داده نشده است

یونسی، پیرانه سرخاطرات خویش را نیز با عنوان‌ “زمستان بی‌بهار“ منتشر كرده است


نوشته‌ها



یک . دلداده‌ها
دو . رویا به‌ رویا
سه‌ . ز
چهار . مادرم دو بار گریست
چهار . کج کلاه و کولی
پنج . گورستان غریبان
شش - زمستان بی‌بهار
هفت - شکفتن در باغ
هشت - دادا شیرین
نه‌ - اندوه شب بی پایان
ده‌ - دعا برای آرمن
یازده‌ - هنر داستان نویسی
ترجمه‌
یک - آرزوهای بزرگ - چارلز دیکنز
دو - ادبیات آفریقا
سه‌ - تاریخ ادبیات یونان - رز هربرت جنینگز
چهار- تکیه‌گاه - درایز تودور
پنج - قیام شیخ سعید پیران - اولسن رابرت
شش - کردها و کردستان - درک کینان
هفت - هنرنمایشنامه نویسی
هشت‌ - طوفان - ویلیام شکسپیر
نه‌ - جنبه‌های رمان
ده‌ - اگر بیل استریت زبان داشت
یازده‌ - کردها ترکها عربها - سیسل جی ادموندز
دوازده‌ - یک جفت چشم آبی - تامس هاردی
سیزده‌ - به‌ دور از مردم شوریده - ‌ تامس هاردی
چهارده‌ - جود گمنام - تامس هاردی
پانزده‌ - موسیقی و سکوت - رز تره‌ مین
شانزده‌ - بازگشت بومی - تامس هاردی
هفده‌ - گشتی در کردستان ترکیه ‌ - شرین لیزر
هژده‌ - مردی که‌ خورشید را در دست داشت - جک ریموند جونز
نوزده‌ - مسله‌ کرد و روابط ایران و ترکیه‌ - السن رابرت
بیست - با این رسوایی چه‌ بخشایشی - رندل جاناتان
بیست و یک - علامتچی - چارلز دیکنز
بیست و دو - داستان دو شهر - چارلز دیکنز
بیست و سه‌ - چارلز دیکنز - هاردی باربارا
بیست و چهار - دفتر یادداشت روزانه‌ یک نویسنده‌ - داستایفسکی فودورمیخایلویچ
بوست و پنج - کردها - مصطفی نازدار
بیست و شش - اسپارتاکوس - فاست هوارد
بیست و هفت - جامعه‌ شناسی مردم کرد(آغا، شیخ و دولت) - برویین سن، مارتین وان
بیست و نه‌ - جنبش ملی کرد - کریس کوچرا
سی - زندگانی و عقاید آقای تریسترام شندی - استرن لارنس
سی و یک - دست تکیده‌ - تامس هاردی
سی و دو - تاریخ اجتماعی هنر - هاوز آرنولد
سی و سه‌ - سیری در ادبیات غرب - پریستلی ، جان بوینتن
سی و چهار - تاریخ ادبیات روسیه‌ - میرسکی سی دی
سی و پنج - میراث شوم - گیسینگ جورج
سی و شش - لینمارا،عشق و آرزو - گاسکین کاترین
سی و هفت - زن شیشه‌ای
سی و هشت - آشیان عقاب - هون کنستانس

كیهان كلهر


http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...B9b9NoCsepjd_Q

، در سال ۱۳۴۲ شمسی در كرمانشاه به‌دنیا آمد. او كه از خانواده‌ای كـُـرد و اهل موسیقی است از پنج‌سالگی موسیقی را به صورت آماتور آغاز كرد. از هفت‌سالگی به صورت كلاسیک و جدی آن را پی‌گیری كرد. با توجه به پشتكار و علاقه‌ی فراوانی كه به موسیقی از خود نشان داد، توانست با وجود سن كم از دوازده‌سالگی آن را به صورت حرفه‌ای آغاز كند و در سیزده‌سالگی با اركستر رادیو و تلویزیون كرمانشاه همكاری كند.
كلهر به‌جز نوازندگی كمانچه، در نواختن سازهای دیگری از جمله سه‌تار تبحر و توانایی دارد. در هفده‌سالگی به كشور ایتالیا رفته و سپس برای ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی موسیقی به كانادا مهاجرت می‌كند. در رشته‌ی آهنگسازی از دانشگاه كارلتن اتاوا فارغ‌التحصیل می‌شود و با ظرایف و فنون موسیقی غربی هم آشنایی پیدا می‌كند. این آشنایی سبب می‌شود تابعدها بتواند آثار ماندگاری از جمله آلبوم های « غزل ۱ و ۲ و ۳ و ۴ »، « تا بیكران دوردست » و « شب‌های فیروزه‌ای نیشابور » و... را با هنرمندان معتبر موسیقی جهان خلق كند.
كلهر مدت كوتاهی با گروه شیدا در مركز هنری « چاووش » همكاری می‌كند. همچنین به عنوان نوازنده‌ی كمانچه و سه‌تار با گروه دستان همكاری كرده و آثار باارزشی هم با آنها خلق می‌كند.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...X9G-N30myygiPo

كلهر از معدود هنرمندان موسیقی است كه برای معرفی و شناساندن موسیقی متعالی ایرانی با نوازندگان و آهنگسازان به‌نام خارجی همكاری كرده است.
از جمله می‌توان به نوازنده‌ی مطرح سیتار، « شجاعت حسین‌خان » اشاره كرد كه حاصل این همكاری‌ها آلبوم‌های « غزل ۱ و ۲ و ۳ و ۴(باران) » می‌باشد. همكاری با هنرمند ترک « اردال ارزنجان »، نوازنده‌ی مطرح باقلاما، كه ثمره‌ی این همكاری كنسرت‌هایی در مناطق مختلف جهان و آلبومی به نام « تا بیكران دوردست » است. او همچنین با یویوما، كوارتت كرونوس و اركستر فیلارمونیک نیویورک همكاری نزدیک داشته است.
كیهان كلهر در ایران با آلبوم « شب سكوت كویر » با صدای استاد محمدرضا شجریان برای اهالی موسیقی و مردم، به‌عنوان آهنگساز و نوازنده‌ای چیره‌دست معرفی شد و در ادامه همكاری خود را با ایشان، استاد حسین علیزاده و همایون شجریان آغاز كرد. نتیجه‌ی این همكاری‌ها، كنسرت‌های متعدد در آمریكا، اروپا و دیگر نقاط مختلف جهان بود. همچنین كلهر بعد از سال‌ها انتظار مردم ایران، به‌همراه استاد شجریان و گروهش برای یاری‌رساندن به مردم زلزله‌زده‌ی بم، در دی‌ماه ۱۳۸۲ « همنوا با بم » را به روی صحنه آوردند. ماحصل این تلاش‌ها آلبوم‌های جاودانه‌ی « زمستان است »، « بی‌تو به‌سر نمی‌شود » و « فریاد » است كه جملگی در موسیقی اصیل ایرانی می‌درخشند.
در میان آثار منتشرشده از سوی كلهر، دو اثر متفاوت نیز جلب توجه می‌كنند ؛ از این جهت كه او در آلبوم های « سفر به دیگر سو » و « شب سكوت كویر » به‌عنوان نوازنده‌ی سه‌تار هم هنرنمایی كرده است و این از توانایی‌های اوست.
كیهان كلهر معتقد است: « كسانی شاخص و مطرح‌اند كه یک فكر یا ذهنیتی پشت كارشان است. همیشه دوست داشته‌ام كه خودم را نسبت به زمینه‌های دیگر هنری هم تا اندازه‌ای مطلع نگه‌دارم و معتقدم یكی از اشكالاتی كه هنرمندان ما دارند، این است كه در زمینه‌ی هنر خودشان خیلی محبوس هستند. نوازنده، موسیقیدان یا موسیقی‌شناس كسی است كه باید به ریاضیات، تاریخ و ادبیات آشنا باشد. این بخشی از كار من است كه علاقه دارم با موسیقیدانانی كه از فرهنگ‌های دیگری هستند همكاری كنم. این كار اولاً باعث می‌شود موسیقی ایرانی به كسانی كه موسیقی ایرانی را نمی‌شناسند و به كنسرت موسیقی ایرانی نمی‌آیند، معرفی شود. ثانیاً باید توجه داشت كه در دنیایی كه ما امروز زندگی می‌كنیم، موسیقی یک علم شخصی نیست و به مملكت خاصی بستگی ندارد. » او معتقد است: « امروزه مردم دوست دارند بیشتر از فرهنگ هم بدانند و با هم بیشتر ارتباط داشته باشند. »
اگر مروری بر آثار كلهر داشته باشیم متوجه می شویم كه وی كمتر از آواز در كارهایش استفاده می‌كند و تأكید بیشتری بر ملودی دارد. خود او در این رابطه می‌گوید: « بیشتر دوست داشتم كه كار سازی انجام دهم و فقط در مراحل خاصی در كارم با خواننده كار كرده‌ام كه ترجیح اول من نبوده است. » شاید این كار وی به این دلیل است كه به موسیقی سازی در فرهنگ ما كمتر توجه شده است كه ریشه‌ی آن به عوامل فرهنگی می‌رسد.
كلهر نوازنده‌ای است كه بیشتر كارهایش تلفیقی است. تلفیقی از بداهه و موسیقی نوشته‌شده و این توانایی او را می‌رساند. همچنین در بین نوازندگان كمانچه به نوازنده‌ای تكنیكی معروف است.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...1neoSg1isyvGKJ

كلهر درباره‌ی سفر خود به غرب و فراگرفتن موسیقی علمی و سپس بازگشت به ایران می‌گوید: « البته یک قسمت آن شخصی است. من علاقه داشتم كه نوعی زندگی را تجربه كنم و چیزهایی را یاد بگیرم. این تجربه در برهه‌ای از زندگی من صورت گرفت و گذشت. الآن از نظر من دلیلی ندارد كه خارج از كشور زندگی كنم ؛ علی‌الخصوص اكنون كه نسل سوم موسیقیدان‌های ما بیشتر علاقه دارند چیزهای جدید را تجربه كنند و از عواملی كه در همه جای دنیا وجود دارد بهره بگیرند. برای همین من تصور كردم در این مرحله‌ی خاص در صورتی كه در ایران زندگی كنم می‌توانم تأثیرگذار باشم و به نسل جوان موسیقی كمك كنم. »
كلهر نوازنده‌ای است كه نشان داده هم در تكنوازی و هم در كارهای گروهی توانایی بالایی دارد و كنسرت‌ها و آلبوم‌های او گواه این مدعاست. او در كارهای گروهی نشان داده كه به راحتی خود را با دیگر افراد گروه تطبیق می‌دهد و آنها را به سمت خود می‌كشاند. این قابلیت وفق دادن در كارهای گروهی به تأیید خود او ارزشمندتر است تا تكروی. به قول خودش: « دوست دارم در تركیبی تعریف شوم كه در نهایت به صورت مجموعه‌ای از صداها به آن نگریسته می‌شود. »
آلبوم « باران » یا همان « غزل ۴ » كلهربه همراه سیتار « شجاعت حسین‌خان » در سال ۲۰۰۴ میلادی نامزد جایزه‌ی معتبر « گرمی Grammy » شد. همچنین او از سوی « جان آدامز » برای نوازندگی در جشنواره‌ی « در گوش شما » در نیویورک برگزیده شده است.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...P6ArcpVUKjyCeD

كلهر در ۲۶ ژانویه ۲۰۰۷ میلادی به‌همراه سنتور سیامک آقایی، نی سیامک جهانگیری و تنبک پدرام خاورزمینی، در چهارچوب سلسله كنسرت‌های جاده ابریشم در آمریكا به بداهه‌نوازی پرداخته است.
از كارهای مهم او می‌توان به « شب سكوت كویر »، « زمستان است »، « بی‌تو به‌سر نمی‌شود » و « فریاد » با صدای استاد محمدرضا شجریان، « نخستین دیدار بامدادی » با همراهی تنبک پژمان حدادی، « در آینه‌ی آسمان » با همراهی تنبور علی‌اكبر مرادی و تنبک پژمان حدادی، « غزل ۱ و ۲ و ۳ و ۴(باران) » همراه با شجاعت حسین‌خان، « شب‌های فیروزه‌ای نیشابور » به همراه یویوما، « تا بیكران دوردست » به همراه اردال ارزنجان، « سفر به دیگر سو » همراه با گروه دستان و شهرام ناظری و... اشاره كرد.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...IaWhyF1wmHxrwg

آثــــار
> نخستین دیدار بامدادی (با تنبک پژمان حدادی)
> شب سکوت کویر (با استاد محمدرضا شجریان)
> غزل ۱ [آهنگ‌های گمشده‌ی جاده‌ی ابریشم] (با شجاعت حسین‌خان)
> غزل ۲ [شب بر فراز جاده‌ی ابریشم] (با شجاعت حسین‌خان)
> غزل ۳ (با شجاعت حسین‌خان)
> در آینه‌ی آسمان (با تنبور علی‌اکبر مرادی و تنبک پژمان حدادی)
> سفر به دیگر سو (با گروه دستان و استاد شهرام ناظری)
> زمستان است (با استاد محمدرضا شجریان، حسین علیزاده و همایون شجریان)
> بی‌تو به‌سر نمی‌شود (با استاد محمدرضا شجریان، حسین علیزاده و همایون شجریان)
> فریاد (با استاد محمدرضا شجریان، حسین علیزاده و همایون شجریان)
> غزل ۴/ باران (با شجاعت حسین‌خان)
> شب‌های فیروزه‌ای نیشابور (به همراه یویوما)
> موسیقی فیلم جاده‌ی ابریشم (به همراه یویوما)
> تا بیکران دوردست [باد] (با اردال ارزنجان)

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...wZRab__rd6nzwA

ساز و آواز «ره میخانه»
بیات کرد
آلبوم: بی‌تو بسر نمی‌شود
آواز: استاد محمدرضا شجریان
کمانچه: کیهان کلهر
شعر: عطار


تصنیف «سمن‌بویان»
آلبوم: فریاد
آهنگ و کمانچه: کیهان کلهر
آواز: استاد محمدرضا شجریان و همایون شجریان
تار: استاد حسین علیزاده
شعر: حافظ

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...ZkTKzdedQG7xmg

قطعه‌ی «طُرقه»
آلبوم: شب سکوت کویر
سه‌تار: کیهان کلهر
طرقه چنانکه در افسانه‌های قدیمی خراسان آمده است، نام پرنده‌ی کوچکی است که قصد پرواز و رسیدن به خورشید را داشت و برای این کار باید هزار اسم خدا را از بر می‌کرد تا از سوختن در گرمای خورشید در امان باشد، بنابراین تمام اسم‌ها را از بر کرده و در حال بالا رفتن ذکر می‌کرده ولی در نزدیکی خورشید اسم هزارم خدا را فراموش کرده و می‌سوزد.

قطعه‌ی «سوار در صبح»
چهارگاه
آلبوم: نخستین دیدار بامدادی
کمانچه: کیهان کلهر
تنبک: پژمان حدادی
قطعه‌ی «چوپی»
آلبوم: در آینه‌ی آسمان
کمانچه: کیهان کلهر
تنبور: علی‌اکبر مرادی
تنبک: پژمان حدادی

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...vAoeulykcpUKT1

قطعه‌ی «کوه‌های برفی»
آلبوم: غزل ۲
کمانچه: کیهان کلهر
سیتار: شجاعت حسین‌خان
طبلا: سواپان چات هوری

قطعه‌ای از آلبوم « تا بیکران دوردست »
کمانچه: کیهان کلهر
باقلاما: اردال ارزنجان

سید خلیل عالی نژاد

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...HEQRgVt5Z5-whA

سید خلیل عالی نژاد در سال ۱۳۳۶ و در صحنه كرمانشاه متولد شد. پدرش مرحوم سید شاهمراد عالی نژاد، نوازنده تنبور بود.
سید خلیل مشق تنبور را باسید نادر طاهری آغاز کرد و پس از ۲ سال نزد سید امرالّه شاه ابراهیمی رفت. همچنین از درویش امیر حیاتی نیز بهره برد و بعدها به محضر استاد عابدین خادمی راه یافت؛ در این دوره و به صورت همزمان سرپرستی گروه تنبورنوازان صحنه را نیز بر عهده گرفت. وی در اواخر دهه پنجاه در رشته موسیقی از دانشگاه هنر فارغ التحصیل شد.
در اوایل دهه ۶۰ گروه تنبور شمس به سرپرستی کیخسرو پورناظری تشکیل شد و عالی نژاد به جمع این گروه پیوست. حاصل همکاری با گروه تنبور شمس، تکنوازی و جواب آواز ماندگار سید خلیل در کاست صدای سخن عشق بود که با صدای شهرام ناظری انتشار یافت.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...oV_tQ6A9FGWsHC

در اواسط دهه ۶۰ سید خلیل خود گروه بابا طاهر را تشکیل داد و اعضای گروه باباطاهر کاستی بیرون دادند به نام زمزمه قلندری. اواخر همین دهه سیدخلیل به وصیت مرحوم عبادی برای شرکت در مراسم خاکسپاری او به تهران رفت و دیگر هیچ گاه به دیار خود باز نگشت.
عالی نژاد پس از چند سال ماندگاری در تهران سرانجام ترک وطن کرد و به سوئد مهاجرت کرد. علت این مهاجرت هنوز دقیقا مشخص نیست، اما سرانجام آن قتل فجبع سید خلیل بود.
در ۲۷ آبان ۱۳۸۰ در شهر گوتنبرگ سوئد، سید خلیل به دست افراد ناشناس به قتل رسید و خانه وجسم بی جانش به آتش کشیده شد.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...pGSRqOZYjGQATm

کتاب ها
تنبور از دیر باز تاکنون که رساله پایان نامه عالی نژاد جهت دریافت درجه کارشناسی از دانشکده موسیقی دانشگاه هنر تهران بود.
ترجمه و تفسیر دقیق کلامهایی همچون بخشی از کلام حضرت شیخ امیر و کلام حضرت تیمور بانیاران و مقابله نسخ و ترجمه کلام حضرت خان الماس
سید خلیل از مخالفین سر سخت فرقه نور علی الهی بود و یک بار در شهر صحنه کرمانشاه کفن پوش علیه این گروه قیام کرد و سرانجام به دستور بهرام الهی و توسط مزدوران مکتب نور علی الهی به شهادت رسید.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...j-YN2sri9BC2g2

کاست ها
از وی مجموعه‌های زیادی همانند آئین مستان و ثنای علی و زمزمهٔ قلندری و شکرانه باقی مانده‌است.

شیرکو بی کس

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...Q145ZzYx9soFVg

شیرکو بی کس (به کردی: Şêrko Bêkes) (زاده دوم ماه مه ۱۹۴۰) شاعر معاصر کرد عراقی است که از سوی انجمن قلمسوئد برنده جایزه توچولسکی (Tucholsky) شد. سروده‌های او به زبان کردی هستند.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...qHXH8t9UxRD7Fg

وی در سال ۱۹۴۰ میلادی در شهر سلیمانیه عراق به دنیا آمد. پدرش فائق بیکس از شاعران بنام روزگار خود بود.
بیکس بخاطر مشکلات سیاسی از سال ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۲ در سوئد زندگی می‌کرد ولی پس از آن به عراق بازگشت.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...F7te30YU1IPNsw

در ۱۹۶۸ اولین مجموعه شعر شیرکو بنام مهتاب شعر منتشر شد و از آن زمان تا کنون چندین مجموعه شعر، دو نمایشنامه منظوم و ترجمه پیرمرد و دریا نوشته ارنست همینگوی و عروسی خون اثر لورکا به زبان کردی از او به چاپ رسیده است.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...gSrzd5FGvsoIIr

از جمله دفترهای شعر این شاعر می‌‌توان از دو سرو کوهی، عقاب، رود، سپیده دم، آفات، کرکس، عطشم را شعله فرو می‌‌نشاند، دره پروانه‌ها، صلیب، مار و روز شمار یک شاعر، سایه ‌و آزادی، این واژه بی‌آبرو نام برد که به زبان‌های فرانسوی، ایتالیایی، سوئدی، عربی و غیره ترجمه و چاپ شده اند. در ایران نیز در مجموعه‌هایی از او همچون منظومه بلند دره پروانه (ده‌ربه‌ندی په‌پووله) و آزادی، این واژه بی‌آبرو با همتمحمد رئوف مرادی ترجمه و به چاپ رسیده است .

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...3ine8zv9a79c6E

مهم‌ترین ویژگی کارهای شیرکو بیکس، غربتی است که زیر بنای اصلی آثار اوست.

مظهر خالقی

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...HBLyELnlL9ipbQ

مظهر خالقی در شهریور سال ۱۳۱۸ در سنندج - در میان خانواده ای از مشایخ کردستان - دیده به جهان گشود . در اعوان جوانی نخست به مدت ۱۱ سال به آموختن و فراگیری موسیقی اصیل ایرانی و تمرین سبک ها و ردیف های آواز فارسی پرداخت و اولین اجرای آواز او در اواخر دهه سی در رادیو سنندج به زبان فارسی ضبط شده است.. وی سپس در رشته فیزیک در دانشگاه تهران ادامه تحصیل د ا د و بنا به تحصیلات دانشگاهی ابتدا در دبیرستان های تجریش و شمیران دبیر درس ترمودینامیک بود ، اما دوستی با شاد روان انجوی شیرازی او را به رادیو کشانید تا به ترجمه مطالب ادبی و هنری زبان کردی بپردازد و به همراه دیگر هنرمندان کرد – مانند یوسف زمانی ، کامکار ، مجتبی میرزاده ، سواره ایلخانی زاده ، محمد صدیق مفتی زاده ، محمد کمانگر ، فریدون مرادی ، شکر الله بابان ، عثمان احمدی ، ابراهیم ستوده ، عابد سراج الدینی و...- به ترویج و اشاعه زبان و ادبیات کردی کمک کند.در حین همکاری با ارکستر رادیو ، خالقی با اکثر هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر مانند " ناصری ، کسروی ، بهاری ، حنانه ، گلسرخی ، شجریان و..." آشنا می شود و تحت تاثیر آنان تجارب و آموخته هایش را سمت و سوئی خاص می دهد

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...KfzabMG2yTxNfV

در همان اوائل فعالیت هنری مظهر خالقی ، حنانه ، کسروی و یوسف زمانی ، صدای او را به عنوان صدای ممتازی شتاختند که جنس صدایش شباهت زیادی به غلامحسین بنان ، استاد فقید آواز ، دارد و با وجود اظهار علاقه خالقی به ادامه اجرای آواز فارسی ، حنانه مانع او می شود زیرا اعتقاد داشت در میان فارس ها ، خالقی خوانند ه ای درجه سه می شود اما نغمه خوش الحان او در میان کردها بر صدر خواهد نشست! و پیش بینی او واقعیت داشت ، زیرا در اواخر دهه چهل ئ آغاز رسمی فعالیت هنری او در رادیو کردی با همکاری ارکستر مشیر همایون شهردار - از پیشکسوت های هوشمند موسیقی ایرانی – آوازهایش با استقبال بی نظیر مردم کرد مواجه شد که در این باره صدیق تعریف مغتقد است " خالقی در همان آغاز به اوج شهرت رسید و همچنان در آن قله افتخار مانده است ".

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...o7nFWZB6BM4NZ6

خالقی پس از ضبط و اجرای بیش از ۲۵۰ آهنگ فولکلور و ترانه های اصیل کردی ، در اواسط دهه ۵۰ مدیریت سازمان رادیو و تلویزیون کرمانشاه را عهده دار میشود و بنا بر یک سوء تفاهم نامیمون در دوران انقلاب ، به اتهام همکاری احتمالی او، به عنوان یکی از مدیران ارشد دستگاه دولت شاهنشاهی با سا واک ، دستگیر و چند هفته ای زندانی می شود - و آن بر چسب سیاسی و هاله ابهام موجب رنجش خالقی و قهر او از عرصه هنر شد - اما سر انجام بنا به مساعدت اهالی فرهنگ در رفع سو ء تفاهم پیش آمده ،با کمک جلال طالبانی از طریق کردستان عراق راهی انگلستان می شود- زیرا مظهر خالقی و طالبانی هر دو دختران ابراهیم احمد ، نویسنده نام آشنای کرد ، را به همسری اختیار کرده اند و اثر معروف زانی گل << درد زایمان ملت >> با ترجمه های محمد قاضی ودکتر عرفان قانعی فرد به زبان فارسی در بازار کتاب عرضه شده است - و سالهای بعد در لندن رحل ا قامت می افکند و از آن روز تاکنون به ایران بازنگشته است، هر چند بارها به طور رسمی از سوی نهادهای هنری از وی دعوت شد تا آشتی طلبد و به مام وطن بازگردد ، اما تاکنون با سر عتاب رفته است! هر چند که پخش تصویر و صدای خالقی پس از انقلاب بنا بر دلایل نامعلومی در رسانه های رسمی و محلی جمهوری اسلامی ممنوع بوده است.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...K_jipTj4E7mYtP

مظهر خالقی آخرین بار در اواخر دهه ۶۰ در یک مجموعه کنسرت دور اروپا به همراهی هنرمندانی مانند سعید فرج پوری، رضا شفیعیان ، مجید درخشانی ، رضا قاسمی - نوازنده سه تار و نویسنده داستان ارکستر شبانه – در اجرا ی صحنه ظاهر شد ، اما پس از آن تا به امروز اثر جدیدی را اجرا نکرده و همچنان در سکوت وعزلت و اندوه غربت مانده است. هم اکنون پس از تحولات اخیر کردستان عراق دست اندر کار تحقیق و نگارش درباره موسیقی کردی است و در عین حا ل مدیریت انستیتوی میراث فرهنگی کردستان عراق را بر عهده دارد. اندیشه هنری و سیاست حرفه ای خالقی را میتوان تا حد زیادی به استاد محمد رضا شجریان شبیه دانست ، زیرا همواره از موسیقی مبتذل و غیر اصیل پرهیز داشته است و ایجاد محدودیت قانونی دولت برای پخش و اجرای موسیقی اصیل را عامل اصلی ایجاد موسیقی مبتذل و کافه ای می داند که کمتر جوهر و اصالت موسیقی ایرانی را دارد.مظهر خالقی به شدت به حفظ اصالت اخلاقی و هویت هنری در اجرای کار هنری باور دارد و اینکه موسیقی دان متولی فرهنگ و راوی جامعه است و باید حرمت ان نگه داشته شود .

سیدعلی‌ اصغر کردستانی



در سال ۱۲۶۰ شمسی در روستای صلوات آباد نزدیک سنندج به دنیا آمد پدرش نظام الدین که از سادات معروف منطقه و فرد دین داری و پرهیزکاری بود فرزند را از نوجوانی به مکتب یکی از مشایخ بزرگ دینی سنندج فرستاد و علی اصغر پس از چند سال تلمذ در آن مکتب در قرائت قرآن به استادی رسید و به خاطر صدای خوش و رسایی که داشت شهرت و آوازه اش از زادگاه و سرزمین مادری فراتر رفت. صفای باطن و فروتنی سید. افزون بر حسن و موهبت خدادادی صدایش دل های مشتاقان بسیاری را تسخیر کرد و از آنجا که انسانی بی تکبر و بخشنده بود و نغمه های روح پرورش را بیدریغ نثار دوستدارانش می کرد دیری نپایید که به محافل انس خوانین و بزرگان کردستان راه یافت. در همین محافل ارادت خویش درآورد و به تشویق یکی از آنها که از خاندان آصف دیوان و از خوانین معروف سنندج بود به تهران آمد و صفحاتی را به فارسی و کردی ضبط کرد. درباره چگونگی سفر او به تهران و آشنایی اش با ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی اطلاعات دقیق و مستندی در دست نیست و آنچه تاکنون در این مورد نوشته شده بیشتر مبتنی بر خاطرات پراکنده نزدیکان او و نیز حدس و گمان های مطلعان موسیقی بوده است. لحن محزون و بسیار دلنشن و وسعت صدا و تحریرهای ریز پی در پی در صدای اوج از ویژگی های آواز سید علی اصغر کردستانی است. آوای جان سوز و دلنشین او حتی شنوندگانی را که به زبان کردی آشنا نیستند مجذوب و محظوظ می کند. وی در سال ۱۳۱۵ وفات یافت و در زادگاهش . صلوات آباد به خاک سپرده شد.

عبدالرحمن شرفکندی (۱۹۲۰-۱۹۹۰), ملقب به هَژار (به کردی: هه‌ژار Hejar، به معنی مسکین و تهیدست) از نویسندگان، مترجمان و شاعران کرد ایران بود. وی فرزند حاجی ملا محمد بود و در سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی در شهر مهاباد در شمال غرب ایران زاده شد. هنگامی که‌ ۱۷ سال سن داشت پدرش درگذشت. وی در حدود سال ۱۹۴۰ آغاز به‌ سرودن شعر نمود و تحت تأثیر شاعران برجسته‌ کرد مانند احمد خانی، وفایی، ملای جزیری و قادر کویی بود. هه‌ژار در جنبش کردی تأسیس جمهوری مهاباد به‌ رهبری قاضی محمد نقش داشت. پس از سقوط جمهوری مجبور به‌ تبعید شد. حدود سی سال در کشورهای عراق، سوریه، لبنان و مصر زیست. وی در جنبش‌ کردی به‌ رهبری مصطفی بارزانی نیز مشارکت داشت. در سال ۱۹۷۵ به‌ شهر کرج ایران آمد و تا پایان زندگی خود در ۲۲ فوریه ۱۹۹۰ در آنجا اقامت گزید.

هه‌ژار در زادگاهش مهاباد به‌ خاک سپرده‌شد.

از کارهای برجسته او لغت نامه کردی به فارسی یاهه نبانه بورینه ،ترجمه کتاب قانون در طب بوعلی سینا از عربی به فارسی و ترجمه رباعیات خیام از فارسی به کردی بود

زنان نامی کرد

در فاصله سده‌های دوم تا چهارم هجری قمری

قرن دوم هجری قمری

1 ـ حَفصَه کُردیّه: از زنان پارسای کرد در قرن دوم هجری قمری است. وی تا پایان نیمه دوم قرن دوم در قید حیات بوده است.

«عُمری را در ملازمت و خدمتگزاری شعوانه ـ عارفه قرن دوم ـ سپری کرده و از برکت صحبت وی از مراحل فنای نفس و پشت پا زدن به علایق دنیوی گذشته، و به صفای قلب و حضور دایم نایل گشته، و در زهد و تقوی شهرت به سزایی داشته» مشاهیر، ج 1، ص 5

2 ـ سِتَّه لُبابَه کُردی: از زنان بافراست اوایل قرن دوم هجری قمری بوده است.

«دختر یکی از فرمانروایان مقتدر اکراد موصل، مادر مَروان بن محمد بن مروان بن حَکَم، از ملوک اموی است که در نیمه اول قرن دوم می زیسته است» مشاهیر، ج 2، ص 4

قرن ششم هجری قمری

3 ـ فـَخرُالنـِّساء شَهده دینـَوَری (485 ـ 574 هق): شهده بنت ابونصر احمد بن فرج بن عُمر اِبری دینوری است. وی عالمه و محدثـّه و مدرّسه و خوشنویس کرد مقیم بغداد بوده و به جهت برخورداری از حُسن خط و انشاء به (شهدة الکاتبه) اشتهار یافته است.

«طالبان دانش، از اناث و ذکور، هر روز در جلسه درس وی حاضر شده و استفاده کرده‌اند .. صدای دلنشینی هم داشته است. همسر شهده مردی دانشمند و ادیب بوده است از اهل بغداد به نام ثقة‌الدوله علی بن محمد مشهور به ابن الانباری» مشاهیر، ج 1، صص 48 ـ 49

قرن هفتم هجری قمری

4 ـ امّ محمّد حَکاری (وفات 714 هق): ام محمد بنت یوسف از اهالی حَکاری، عالمه و محدثه کرد بوده است.

5 ـ زینب اسعردیّه (حوالی 625 تا 705 هق): زینب بنت سلیمان بن احمد اسعردی، عالمه و محدثه کرد مقیم قاهره بوده است.

قرن هشتم هجری قمری

6 ـ فاطمه حَکاری (683 ـ 757 هق): فاطمه بنت ابراهیم بن داوود بن نصر، عالمه و محدثه کرد بوده است.

7 ـ جُوَیریه خاتون حَکاری (693 ـ 783 هق): جویریه بنت احمد بن احمد بن حسین، خواهر اَسماء خاتون حکاری، عالمه و محدثه کرد بوده است.

«با علمای این فن ـ علم حدیث ـ جلسات بحث و گفتگو داشته» مشاهیر، ج 1، ص 108

8 ـ اَسماء خاتون حَکاری (715 - 770 هق): اَسماء بنت احمد بن حسین حَکاری، عالمه و محدثه کرد بوده است.

قرن نهم هجری قمری

9 ـ اَمَةالله خاتون حَکاری: امة‌الله بنت ابوالعلاء بن شهاب‌الدین کَُردی، از اهالی حَکاری، عالمه و ادیبه و مدرّسه کرد بوده است.

«به زنان و دختران درس ادبی و دینی داده و حدود 60 سال زندگی کرده است. از بین مردان نیز کسانی چون مؤلّف الضَّوء اللامع، سمت شاگردی او را داشته‌اند. مشاهیر، ج 1، ص 127

10 ـ عائشه جَزَری: عائشه بنت شمس‌الدین محمد بن الجزری، از اهالی جزیره واقع در کردستان ترکیه، عالمه و محدثه کرد بوده است.

«بانویی دانشمند از خاندان جَزَریهاست .. در پشت پرده طالبان را درس داده و تا اواسط قرن نهم حیات داشته است» مشاهیر، ج 1، ص 124

11 ـ فاطمه جَزَری: فاطمه بنت شمس‌الدین محمد بن الجزری، خواهر عائشه جزری، عالمه و محدثه و مدرّسه کرد بوده است.

«این بانو قرآن مجید را تمامی از حفظ داشته .. و مانند خواهرش طلبه را از ذکور و اناث درس می داده و در نیمه دوم قرن نهم درگذشته است» مشاهیر، ج 1، ص 124

12 ـ سَلمیٰ خاتون جَزَری: سَلمیٰ بنت شمس‌الدین محمد ابن الجَزَری، فاضله و راویه کرد بوده است.

«در هوش و استعداد و حافظه قوی کم‌نظیر بوده و در ثلث اول قرن نهم دنیای فانی را وداع گفته است» مشاهیر، ج 1، ص 121

13 ـ فاطمه خانم گورانی (794 ـ 873 هق): فاطمه بنت بدر محمد بن الجمال گورانی از احفاد خضر گورانی، عالمه و محدثه و مدرّسه کرد بوده است.

قرن دوازدهم هجری قمری

14 ـ زَیبُ النـِّساء زیور گـَرّوسی: شاعره کرد زیب النساء از خانزادگان علی شکر (گروس کنونی) بوده و در اواسط قرن دوازدهم می زیسته است.

«در غزل سرایی و هجو طبع غرّایی داشته و اشعار بسیاری گفته که تعداد کمی از آنها باقی مانده است. سه بیت زیر از اوست:

دور باد از تن سری کارایش داری نشد

کور به چشمی که لذت بین دیداری نشد

حیف از عمامه زاهد که با صد پیچ و تاب

رشته تزویر گشت و تار زنـّاری نشد

در دیار دوستی بی‌قدری (زیور) ببین

پیر شد (زیب النساء) او را خریداری نشد

مشاهیر، ج 1، ص 229

رضا کرمی

رضا کرمی شاعر معروف اسلام آبادی
رضا یا کرم رضا کرمی متخلص به (ته نیا) یکی از شاعران بزرگ کرد زبان در منطقه کرمانشاه میباشد او در سال
هزاروسیصدوسی وهشت در ابادی زینعل خانی از توابع روستای بزرک حسن اباد در حومه شهرستان اسلام اباد غرب
متولد شد زندگی در دامن دشت وکوه ودر دامن طبیعت طبع لطیف اورا پرورش داد واو که دارای قریحه و ذوق خدادادی
بود از همان اوان کودکی شروع به سرودن شعر کرد بیشتر شعرهای او الهام گرفته از طبیعت و زندگی ساده عشایر بود
و این باعث شد که شعر های او در میان مردم به زودی جای خود را باز کند وخیلی زود معروف شد بخصوص که رگه
هایی از طنز همیشه در اشعار او به چشم می خوردوبعضی از مسایل ومشکلات مردم را به زبان طنز و شیرین خود میسرود
رضا سپس تحصیلات خود را در شهر اسلام اباد ادامه داد وبعد برای ادامه تحصیل به شهر سنندج رفت ودر دانشگاه انجا
مدرک لیسانس خودرا گرفت و اکنون سال هاست که مدیر یکی از مدارس راهنمایی شهر اسلام اباد است و محبوب همه فرهنگیان
او بیش از سی و دو هزار بیت شعر در قالب های غزل قصیده دوبیتی مثنوی و شعر نو سروده است که مشغول گرداوری
انها برای چاپ دیوان خود می باشد و به تازگی هم یک سی دی تصویری از اشعار خود که انها را دیکلمه کرده به کوشش
روابط عمومی اموزش وپرورش اسلام اباد منتشر شده که در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است ........
رضا کرمی شاعر طبیعت وکوچ عشلیر است و خواندن شعر های او انسان را به گذشته و زندگی با صفای عشایر
برمی گرداند و اشک را گاه بر گونه می نشاند یکی از اشعار او به نام یاد ایل وه خیر را خواننده بزرگ کرد عدنان کریم
به طرز زیبای اجرا کرده و اوازه این شاعر بزرگ از مرزهای ایران عبور کرده وبه کردستان عراق نیز رسیده است
برای این شاعر خوب ارزوی موفقیت کرده و چند مورد از اشعار زیبای اورادر پایین به عنوان نمونه می خوانیم

************
یاد ایل وه خه یر

رو وه خوه م چبکه م ده نگ ته ور نیه تی
وه هار له ژیرا کوچ هه ور نیه تی
اسب بی وه پوستر زین وه عه تیقه
برنو نیه خوه نی نه غمه ی طریقه
دی بو نان داغ له روی ساج نیه تی
زرین سواری قیروقاج نیه تی
کوچکانی هیمان زیوخ خه م نوشه
له حلق کوانی مات و خه موشه
کو خرمه ی خیزان کو ئه و له شکه ره
کو ئه و خه سیو ره ی غه ذا به ش که ره
هه ی داد هه ی بیداد صه فا ها له کو
سه کو ئاو ره شه ی کو لا ها له کو
سیه مال ره م که ردن هه ر وه شه وا ره و
که س خیوری په نجه نیه ی له ده وارو
ئه لان کورده گان ویلن له ی ناوه
ته پیانه له ناو حه لق که لاوه
کو چره ی ده روه ن کو اوازه ی سیه ر
کو ئه شا یره گان یادیان وه خه یر


*************

پرده ی حه رم زیو دا وه لا هه ی هه ی له غمزه ونازی گل
هاتن مه لیل ساز وه چنگ سه ر مه س ارا پیشوازی گل
زیو زیو بدو هه ی کله وا شیپور به ژن وینه ی معاد
ساقی ده خیل له ی مه شه ره بیلا بزانم رازی گل
وا بی یه قه ی گل وان سو رشیا له گیر فانی نه سیم
ئاونگ حه ریری نقره ره نگ پوشان له غنچه ی واز گل
چیمن وه چیمن باخ وه باخ ده روه ن و ده روه ن تا وه دول
صه د ایل بولبول ها تنو خه ونن غه زل وه ساز گول
ته نیا بزان هه م اسمان ده سمال چوپی گرد وه ده س
هه ور بی وه لوطی دا له ته ول کیشا شه فه ق شا وازی گول

*********************
هیچ کورد زوانی بی فه ر ه نگ نیه

خوه د وه بی خودی وه فارس جا نه یه
وه فه ره نگی خود پشت پا نه یه
بری له کوردان وه فه ر ه نگ پیشت که ن
نان کورد خوه ون و فارسی قا وویشت که ن
دویتیل ئمرو سو یه ی ماده رن
سه ر ما یه ی فه رهنگ انتقال ده رن
بیل منا ل دان کوردی بزانی
افتخار بکه ن وی جور زووانی
فارسی یاد گرن بیل کوردی بیو شن
ریو فه ره نگی کورد بان خه ط مه کیشن

رضا کرمی

رضا کرمی شاعر معروف اسلام آبادی
رضا یا کرم رضا کرمی متخلص به (ته نیا) یکی از شاعران بزرگ کرد زبان در منطقه کرمانشاه میباشد او در سال
هزاروسیصدوسی وهشت در ابادی زینعل خانی از توابع روستای بزرک حسن اباد در حومه شهرستان اسلام اباد غرب
متولد شد زندگی در دامن دشت وکوه ودر دامن طبیعت طبع لطیف اورا پرورش داد واو که دارای قریحه و ذوق خدادادی
بود از همان اوان کودکی شروع به سرودن شعر کرد بیشتر شعرهای او الهام گرفته از طبیعت و زندگی ساده عشایر بود
و این باعث شد که شعر های او در میان مردم به زودی جای خود را باز کند وخیلی زود معروف شد بخصوص که رگه
هایی از طنز همیشه در اشعار او به چشم می خوردوبعضی از مسایل ومشکلات مردم را به زبان طنز و شیرین خود میسرود
رضا سپس تحصیلات خود را در شهر اسلام اباد ادامه داد وبعد برای ادامه تحصیل به شهر سنندج رفت ودر دانشگاه انجا
مدرک لیسانس خودرا گرفت و اکنون سال هاست که مدیر یکی از مدارس راهنمایی شهر اسلام اباد است و محبوب همه فرهنگیان
او بیش از سی و دو هزار بیت شعر در قالب های غزل قصیده دوبیتی مثنوی و شعر نو سروده است که مشغول گرداوری
انها برای چاپ دیوان خود می باشد و به تازگی هم یک سی دی تصویری از اشعار خود که انها را دیکلمه کرده به کوشش
روابط عمومی اموزش وپرورش اسلام اباد منتشر شده که در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است ........
رضا کرمی شاعر طبیعت وکوچ عشلیر است و خواندن شعر های او انسان را به گذشته و زندگی با صفای عشایر
برمی گرداند و اشک را گاه بر گونه می نشاند یکی از اشعار او به نام یاد ایل وه خیر را خواننده بزرگ کرد عدنان کریم
به طرز زیبای اجرا کرده و اوازه این شاعر بزرگ از مرزهای ایران عبور کرده وبه کردستان عراق نیز رسیده است
برای این شاعر خوب ارزوی موفقیت کرده و چند مورد از اشعار زیبای اورادر پایین به عنوان نمونه می خوانیم

************
یاد ایل وه خه یر

رو وه خوه م چبکه م ده نگ ته ور نیه تی
وه هار له ژیرا کوچ هه ور نیه تی
اسب بی وه پوستر زین وه عه تیقه
برنو نیه خوه نی نه غمه ی طریقه
دی بو نان داغ له روی ساج نیه تی
زرین سواری قیروقاج نیه تی
کوچکانی هیمان زیوخ خه م نوشه
له حلق کوانی مات و خه موشه
کو خرمه ی خیزان کو ئه و له شکه ره
کو ئه و خه سیو ره ی غه ذا به ش که ره
هه ی داد هه ی بیداد صه فا ها له کو
سه کو ئاو ره شه ی کو لا ها له کو
سیه مال ره م که ردن هه ر وه شه وا ره و
که س خیوری په نجه نیه ی له ده وارو
ئه لان کورده گان ویلن له ی ناوه
ته پیانه له ناو حه لق که لاوه
کو چره ی ده روه ن کو اوازه ی سیه ر
کو ئه شا یره گان یادیان وه خه یر


*************

پرده ی حه رم زیو دا وه لا هه ی هه ی له غمزه ونازی گل
هاتن مه لیل ساز وه چنگ سه ر مه س ارا پیشوازی گل
زیو زیو بدو هه ی کله وا شیپور به ژن وینه ی معاد
ساقی ده خیل له ی مه شه ره بیلا بزانم رازی گل
وا بی یه قه ی گل وان سو رشیا له گیر فانی نه سیم
ئاونگ حه ریری نقره ره نگ پوشان له غنچه ی واز گل
چیمن وه چیمن باخ وه باخ ده روه ن و ده روه ن تا وه دول
صه د ایل بولبول ها تنو خه ونن غه زل وه ساز گول
ته نیا بزان هه م اسمان ده سمال چوپی گرد وه ده س
هه ور بی وه لوطی دا له ته ول کیشا شه فه ق شا وازی گول

*********************
هیچ کورد زوانی بی فه ر ه نگ نیه

خوه د وه بی خودی وه فارس جا نه یه
وه فه ره نگی خود پشت پا نه یه
بری له کوردان وه فه ر ه نگ پیشت که ن
نان کورد خوه ون و فارسی قا وویشت که ن
دویتیل ئمرو سو یه ی ماده رن
سه ر ما یه ی فه رهنگ انتقال ده رن
بیل منا ل دان کوردی بزانی
افتخار بکه ن وی جور زووانی
فارسی یاد گرن بیل کوردی بیو شن
ریو فه ره نگی کورد بان خه ط مه کیشن

مه‌دهۆش


ناوى مه‌دهۆشى شاعیر “محه‌مه‌د عه‌لى محه‌مه‌دى حاجى مسته‌فاى قوربانی‌”یه ساڵى 1919 له‌ شارىسلێمانى له‌دایکبووه‌ و قۆناغه‌کانى خوێندنى سه‌ره‌تایى و ناوه‌ندى له‌شارى سلێمانى ته‌واوکردووه‌.

له‌ته‌مه‌نى منداڵیدا شاگرد خه‌یات بووه‌، له‌ ساڵى 1939 ده‌ستى کردووه‌به‌ هۆنراوه نووسین و یه‌که‌م هۆنراوه‌ى له‌ ساڵى 1940 له‌ ڕۆژنامه‌ى “ژین”دا بڵاوکردۆته‌وه‌ له‌ ژێر ناوى “به‌ عه‌شقى تۆ بریندارم” پیره‌مێردىنه‌مر که‌مێک ده‌ستکارى ئه‌م هۆنراوه‌‌ى بۆ کردووه‌.

ئه‌م شاعیرانه‌ زۆر کاریگه‌ر بوون له‌لاى مه‌دهۆش “نالى، گۆران، پیره‌مێرد،عه‌لى که‌مال باپیر”، كێشه‌ى ئه‌وین و بابه‌تى سۆزدارى به‌شێکى زۆرى له‌هۆنراوه‌کانى داگیرکردووه‌، دیمه‌نى شاخه‌کانى کوردستان کاریگه‌رى هه‌بووه‌بۆ نوسینى هۆنراوه‌کانى، ڕێڕه‌وى دانانى هۆنراوه و په‌یڕه‌وى شاعیرده‌رده‌که‌وێت له‌ سه‌ره‌تادا ویستویه‌تى به‌شێوه‌ى کێشى عه‌رز و بابه‌تىکلاسیکى وه‌ک شیعره‌کانى “نالى” بێته‌ گۆڕپانه‌وه چه‌ند هه‌نگاوێکىسه‌رکه‌وتوانه‌ى ناوه، توانیویه‌تى سامانێکى نوێ و پێویست بخاته‌ سه‌رتۆمارى گه‌وره‌ى هۆنراوه‌ى کوردى، توانیویه‌تى هه‌نگاوێکى نوێ بهاوێت له‌زمانى کچه‌کان خۆیانه‌وه‌ ده‌رباره‌ى خۆشه‌ویستى و جوانى و گیروگرفته‌کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کانیان به‌ده‌ست کۆمه‌ڵ و نه‌ریتى دواکه‌وتوى کۆمه‌ڵه‌وه‌.

نموونه‌یه‌ك له هۆنراوه‌ی مه‌دهۆش

دایه‌گیان من سه‌یرى شێوه‌ى خۆم ئه‌که‌م له‌ جوان ئه‌چم
تۆش دڵم خـۆشــکه‌، به‌یانى جـه‌ژنه‌ بـۆ مـاڵان ئه‌چـم
خـۆ له‌گــه‌ڵ ئـاوێنــه‌کــه‌م دایــم به‌ره‌و ڕوى یـه‌کتریـن
ئـه‌مـگـرێتــه‌ باوه‌ش و ئـه‌و حــه‌ز ئـه‌کــا مــن لانه‌چم
هــه‌رچــى توشــم دڵ له‌ ڕێگــه‌ تێروپـڕ سـه‌یرم ئه‌کـا
وه‌خـته‌ هــه‌ر قـوتم بـده‌ن کـاتـێ به‌ره‌و ڕویان ئه‌چـم

مه‌دهۆشی شاعیر له‌ژیانی خۆیدا چه‌ندین به‌رهه‌می به‌ئه‌نجام گه‌یاندووه. له‌وانه‌ش:

1. هه‌میشه به‌هار – ساڵی 1941 تا 1982 شه‌ش جار چاپكراوه‌ته‌وه
2. دیوانی دڵ و گوڵ - له‌ساڵی 1959دا چاپكراوه
3. دیوانی سه‌رگوڵ – ساڵی 1961 چاپكراوه
4. دیوانی شیرین – ساڵی 1962 چاپكراوه
5. دیوانی دڵی كچان – ساڵی 1967 چاپكراوه
6. چیرۆكی نه‌ریمان چی لێهات – ساڵی 1968 چاپكراوه
7. دیوانی دڵی كوڕان – ساڵی 1972 چاپكراوه
8. دیوانی یانه‌ی دڵان – ساڵی 1982 چاپكراوه

ئه‌م شاعیره‌ له‌ 26ى شوباتى ساڵى 1994 له‌ شارى سلێمانى کۆچى دواییكردووه‌

هونه‌رمه‌ند تایه‌ر تۆفیق

http://kurdup.com/up/uploads/picture/44b738d329.jpg

تایه‌ر تۆفیق"ی گۆرانیبێژی هونه‌رمه‌ندی مه‌زنی كورد له ته‌مه‌نی 65 ساڵیدا له روژي 20.10.1987 "ماڵئاوایی له كوردستان و هونه‌ر دۆستانی كردو له شاره‌كه‌ی كۆیه له نێو شه‌پۆلی خه‌م و په‌ژاره‌ی هونه‌ر په‌روه‌ران به‌ خاكی نیشتمان سپێردار.

ئه‌م هونه‌رمه‌نده مه‌زنه‌ی كورد له ساڵی 1922دا له‌شاری كۆیه هاتۆته دنیاوه، له‌باوه‌شی خێزانێكی هه‌ژار چاوی كردۆته‌وه و خوێندنی تا پۆلی سێیه‌می ناوه‌ندیی بووه و له ناوه‌ڕاستی سییه‌كانی سه‌ده‌ی بیسته‌مه‌وه له‌و كاته‌ی كه قوتابی پۆلی پێنجه‌می سه‌ره‌تایی بووه به‌هره‌ی گۆانیبێژی له لا ته‌قیوه‌ته‌وه و بووه‌ته سردوو بێژێكی ده‌نگخۆش و مامۆستاكانی هانیان داوا سروود و گۆرانی بڵێ.

كاك تایه‌ر له‌سه‌ره‌تای ژیانی هونه‌ریدا كه‌وتووته به‌ر كاریگه‌ریی گۆرانیبێژه كه‌وتووته به‌ر كاریگه‌ریی گۆرانیبێژه لێهاتووه‌كانی ئه‌وسا كۆیه‌ی وه‌ك "سێوه‌" و "مه‌لا ئه‌سعه‌د" و سوودێكی زۆریشی له هونه‌رمه‌ند "ئه‌حمه‌دی ‌حه‌مه مه‌لا" وه‌رگرتووه، به‌ڵام كاتێك كه بازووی هونه‌ری گۆرانی گوتنی به‌هێز بووه، هه‌وڵی داوه ده‌نگ و ڕێبازی تایبه‌تی خۆی هه‌بێ و له ناوه‌ڕاستی چله‌كانی سه‌ده‌ی ڕابووردووه‌وه بووه‌ته گۆرانیبێژێكی خاوه‌ن ده‌نگ و ڕێبازی تایبه‌تی خۆی.

تایه‌ر تۆفیق له ساڵی 1945ه‌وه بووه‌ته‌ سه‌ر ده‌سته‌ی مه‌قابێژانی سه‌ر شانۆی ئاهه‌نگه‌كانی نه‌ورۆزی كورد و گه‌لێك گۆرانی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی به‌ ده‌نگه خۆشه‌كه‌ی چڕێوه و گوێگرانی سه‌رسام كردووه، چونكه هه‌م خاوه‌ن ده‌نگێكی زوڵاڵی هه‌م خاوه‌ن ده‌نگێكی زوڵاڵی دڵکێش بووه و هه‌م باشترین ده‌قی شاعیره مه‌زنه‌كانی كوردی هه‌ڵبژاردووه بۆ ئاوازه‌كانی.

هه‌ركه‌سێك كه‌مێك ئاشنایی هونه‌ری ئاوازی و گۆرانی كوردی بێ و گوێی له ناوی تایه‌ر تۆفیق بێت، یه‌كسه‌ر ئاوازی گۆراییه‌ ڕه‌سه‌نه‌كانی "له‌سه‌ر شه‌و و ڕۆژی داناوه‌"ی حاجی قادری كۆیی و "له‌باخان ئاه و ناڵێن دێ"ی وه‌فایی و غه‌زه‌له ته‌ڕو پاڕاوه‌كانی مسته‌فا به‌گی كوردی و سافی هیرانی و عوسمان عه‌ونی و "گولی سه‌ربه‌ستی"ی به‌ختیار زێوه‌ر و "بیست و ‌حه‌وت ساڵه"كه‌ی فایه‌ق بێ كه‌س و "شیرین به‌هاره‌"ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و چه‌ند هۆنراوه‌یه‌كی ناسكی "هه‌ژار" و "هێمن" و "گۆران" و "مه‌دهۆش" و "دڵدار" و "دڵزار" و "مه‌جید ئاسنگه‌ر" و "بێ خه‌و" و "شار‌ه‌زا" دێته یاد.

تایه‌ر تۆفیق گۆرانیبژێكی هونه‌رمه‌ندی خاوه‌ن هه‌ڵوێستی نیشتمانی بووه، له هیچ كۆڕ و كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا گۆرانی بۆ كاردبه‌ده‌ستانی میری نه‌گوتووه و هه‌موو گۆرانیه‌كی بۆ كورد و بۆ شاركردنی دڵی هونه‌ر دۆستانی چڕیوه و له‌ماوه‌ی ژیانیدا شه‌ش نامیله‌كه و په‌رتوكی به‌و ده‌قه شیعریانه‌ی به گۆرانی گوتوونی به چاپ گه‌یاندووه و له هه‌مویان باشترین په‌ڕتووكه‌که‌ی "گوڵی سه‌ربه‌ستی"یه كه به‌ پێشه‌كی كه‌ریم شاره‌زا له ساڵی 1983 به‌چاپیگه‌یاندووه، سڵاو له گیانی پاكی ئه‌م هونه‌رمه‌نده مه‌زنه‌ی كورد.

وه لـی دێـوانـه

http://www.chnarok.se/gallery%20dwam/photo23_small.jpg

ناودار وه‌لی دێوانه‌ له‌ سه‌رچاوه‌كاندا ساڵی‌ له‌ دایك بوونی‌ ئاشكراو دیار نییه‌، به‌ڵام گومان له‌وه‌دا نییه‌ كه‌ له‌ سه‌ده‌ی هه‌ژده‌یه‌مدا ژیاوه‌ و كۆچی دوایی كردووه‌ (بگره‌ له‌ ساڵی 1756دا هێشتا له‌ ژیاندا بووه‌). ئه‌م شاعیره‌ هه‌ست ناسكه‌ شه‌یدای شه‌مسه‌ی كچی قادر شێروان ناوێك بووه‌، كه‌ یه‌كێك بووه‌ له‌ سه‌رۆك خێڵه‌كانی تیره‌ی كه‌ماڵه‌یی واته‌ (هه‌مان تیره‌ی شاعیر).

وه‌لی‌ به‌ ته‌واوی دێوانه‌ی (شه‌م) ده‌بێت و گه‌لێك شیعری ناسك و قه‌شه‌نگ و هه‌ستبزوێنی پێدا ده‌ڵێت . ته‌نانه‌ت خۆشه‌ویستیی شاعیر بۆ دڵداره‌كه‌ی له‌ ئه‌ده‌بی كوردیدا ده‌گاته‌ ڕاده‌ی خۆشه‌ویستیی مه‌جنون و له‌یلی‌ و شیرین و فه‌رهاد و مه‌م و زین. وه‌نه‌بێت وه‌لی دێوانه‌ش كوڕی پیاوێكی هه‌ژار بوو بێت، بگره‌ كوڕه‌ گه‌وره‌ی كه‌سێكی ده‌ستڕۆ و ده‌وڵه‌مه‌ندی نێو تیره‌ی كه‌ماڵه‌یی بووه‌ به‌ناوی حه‌مه‌ سوور، كه‌ زۆر مه‌به‌ستی بووه‌ كوڕه‌كه‌ی به‌ ئاواتی دڵی خۆی بگات . بۆیه‌ چه‌ند پیاوماقووڵێكی عه‌شیره‌ته‌كه‌ی ناردۆته‌ لای باوكی شه‌م به‌ مه‌به‌ستی داواكردنی كچه‌كه‌ی بۆ وه‌لی‌ دێوانه‌، ئه‌وه‌بوو داواكه‌ی‌ په‌سه‌ند كرا. به‌ڵام له‌ به‌دبه‌ختیی شاعیر، زۆری نه‌برد له‌ كاتی كۆچی هاوینه‌ی جاف به‌ره‌و كوێستان، ناكۆكی له‌نێوان بنه‌ماڵه‌ی شاعیر و بنه‌ماڵه‌ی خۆشه‌ویسته‌كه‌ی له‌ (كه‌لی په‌یكووڵی) دا، ڕوویداوه‌. ئیدی به‌هۆی ئه‌و ناكۆكییه‌وه‌، هه‌ردوو دڵدار به‌ یه‌ك نه‌گه‌یشتن و، وه‌لی‌ دێوانه‌ تا دواڕۆژی ژیانی ئازار و غه‌مێكی سه‌ختی چه‌شتوه‌ كه‌ له‌ شیعره‌ به‌سۆز و لوتكه‌كانیدا به‌ ته‌واوی ڕه‌نگیان داوه‌ته‌وه‌و دیاره‌. وه‌لی‌ سنبولی‌ خۆشه‌ ویستی‌ عه‌شیره‌تی‌ جافه‌و له‌گه‌ڵ شه‌مدا گه‌وره‌ترین قوربانی‌ تایه‌فه‌یه‌گه‌ریی‌ و كه‌لتوریی‌ سه‌رده‌می‌ خۆیان بوون. ئێشتاش گۆڕی‌ وه‌لی‌ دێوانه‌ به‌ قه‌د پاڵی‌ كێوی‌ ( سه‌ید صادیق )ه‌وه‌یه‌ له‌ شارۆچكه‌ی‌ سه‌ید سادقی‌ ناوچه‌ی‌ شاره‌زوور

http://qadirzada.com/Weli.gif

شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید - مه‌لیكی كوردستان

دامه‌زرێنه‌ری‌ یه‌كه‌مین حكومه‌تی‌ كوردستان و قاره‌مانی‌ شه‌ڕی‌ ده‌ربه‌ندی‌ بازیان، شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید كوڕی‌ شێخ سه‌عیدی‌ كوڕی‌ شێخ محه‌مه‌ده‌ بچكۆله‌ی‌ كوڕی‌ حاجی‌ كاك ئه‌حمه‌دی‌ شێخ-ه‌.
ساڵی‌ 1881 له‌ سلێمانی‌ له‌و بنه‌ماڵه‌ ئایینییه‌ به‌ناوبانگه‌ له‌دایكبووه‌، دوای‌ هه‌ره‌سهێنانی‌ میرنشینی‌ بابان ده‌سه‌ڵاتی‌ ئایینی‌و كۆمه‌ڵایه‌تی‌و سیاسی‌ كوردستانی‌ كه‌وته‌ ده‌ست ئه‌و بنه‌ماڵه‌یه‌.
شێخ مه‌حمود به ‌منداڵی‌ خراوه‌ته‌ به‌ر خوێندنو مامۆستایانی‌ وه‌ك عه‌بدوڵڵا ئه‌فه‌ندی‌و عه‌بدوڵڵا زێوه‌ر ده‌رسیان پێوتوه‌.
هێشتا منداڵ بووه‌ كه ‌له‌گه‌ڵ‌ باوكیدا سه‌ردانی‌ ئه‌سته‌مبوڵی‌ كردووه‌و له‌وێ‌ سوڵتان عه‌بدولحه‌میدی‌ دووه‌م پێشوازی لێكردوون.
ساڵی‌ 1908 به‌پیلانی‌ تاقمی‌ ئیتیحادو ته‌ره‌قی‌ له ‌شاری‌ موسڵ شێخ سه‌عیدی‌ باوكی‌و شێخ ئه‌حمه‌دی‌ برای‌ شه‌هیدكران‌و ئیتر ئه‌ركی‌ به‌ڕێوه‌بردنی‌ كاروباری‌ بنه‌ماڵه‌كه‌ ئه‌كه‌وێته‌ ئه‌ستۆی‌ شێخ مه‌حمود كه‌ له‌و كاره‌ساته‌دا زۆر به‌زه‌حمه‌ت رزگاری‌ ببوو.
شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید وه‌ك شه‌خسیه‌تێكی‌ موسڵمان، ساڵی‌ 1915 به‌شدارییه‌كی‌ كاریگه‌ری‌ كرد له‌ شه‌ڕه‌كانی‌ ده‌وڵه‌تی‌ عوسمانیدا دژ به ‌ئینگلیز له ‌ناوچه‌كانی‌ كوت‌و شوعه‌یبه‌، به‌خۆی‌و چه‌ند سه‌د سوارێكی‌ كورده‌وه‌ به‌رگرییه‌كی‌ قاره‌مانانه‌یان نواند.
ساڵی‌ 1918 كاروباری‌ شاری‌ سلێمانی‌ گرته‌ده‌ست‌.

له‌ 18ی‌ حوزه‌یرانی‌ ساڵی‌ 1919 دا ئینگلیز به‌ تۆپ‌و فڕۆكه‌‌و هێزێكی‌ گه‌وره‌ی‌ بێ‌ شوماره‌وه‌ به‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ ژه‌نه‌راڵ فرایزه‌ر له‌ ده‌ربه‌ندی‌ بازیان په‌لاماری‌ هێزه‌كانی‌ شێخ مه‌حمودی‌ دا.

له‌و‌ شه‌ڕه‌دا هێزه‌كانی‌ شێخ مه‌حمود قاره‌مانێتییه‌كی‌ زۆریان نواندو قوربانییه‌كی‌ گه‌وره‌یان به‌خشی‌، به‌ڵام ئاكامی‌ شه‌ڕه‌كه‌ به ‌سه‌ركه‌وتنی‌ هێزه‌كانی‌ ئینگلیز كۆتاییهات.
شێخ مه‌حمود به‌برینداری‌ له‌ پاڵ‌ به‌رده‌قاره‌ماندا ده‌ستگیركراو له‌ مانگی‌ ته‌مووزی‌ هه‌مان ساڵدا بڕیاری‌ له‌ سێداره‌دانی‌ درا، به‌ڵام له‌ژێر گوشاری‌ رای‌ گشتی‌ داو له‌ترسی‌ به‌رپابوونی‌ شۆڕشێكی‌ گه‌وره‌ی‌ كورد، ئه‌و حوكمه‌ گۆڕا به‌ حوكمی‌ ده‌ ساڵ زیندانی‌و شێخ مه‌حمودیان دوور خسته‌وه‌ بۆ هیندستان.

دوورخستنه‌وه‌ی شێخ مه‌حمود بۆ ماوه‌ی‌ سێ‌ ساڵ‌ ‌بارودۆخی‌ كوردستان‌و ناوچه‌كه‌ی‌ ئاڵۆزتر كرد، بۆیه‌ ساڵی‌ 1922 رێیپێدرا بگه‌ڕێته‌وه‌ كوردستان‌و هه‌ر هه‌مان ساڵ شێخی‌ نه‌مر له‌ سلێمانی‌ حكومه‌تی‌ كوردستانی‌ دامه‌زراندو هه‌موو تواناكانی‌ خۆی‌ ته‌رخانكرد بۆ پته‌وكردنی‌ ئه‌و حكومه‌ته‌، به‌ڵام سیاسه‌تی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی‌ گه‌وره‌ هێزه‌كانی‌ دنیا دژی‌ ئامانجه‌كانی‌ گه‌لی‌ كورد بوون‌و ئینگلیز به‌ته‌واوی‌ پشتگیریی‌ له‌ ده‌وڵه‌تی‌ تازه‌ دامه‌زراوی‌ عێراق ده‌كردو له‌شكركێشییان ئه‌كرده‌ سه‌ر كوردستان.
شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید ماوه‌ی‌ چه‌ند ساڵێك شه‌ڕی‌ پارتیزانی‌ درێژه‌ پێداو دوا جار له‌ ئاكامی‌ گه‌له‌ كۆمه‌كێی هێزه‌ ناوچه‌ییه‌كان‌و هێزه‌ گه‌وره‌كانی‌ جیهان، شێخ مه‌حمود ساڵی‌ 1926 ده‌ستی‌ له ‌چالاكی‌ سیاسی‌و عه‌سكه‌ری‌ هه‌ڵگرت‌و له ‌گوندی‌ پیران دانیشت.
به‌ڵام كه‌ راپه‌رینه‌كه‌ی‌ خه‌ڵكی‌ شاری‌ سلێمانی‌ له‌رۆژی‌ شه‌شی‌ ئه‌یلولی‌ ساڵی‌ 1930 خڵتانی‌ خوێن كرا، شێخ مه‌حمود ده‌ستیدایه‌وه‌ چالاكی‌ دژ به‌هێزی‌ ئینگلیزو هێزی‌ حكومه‌تی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی‌ عێراق‌و چه‌ند نه‌به‌ردێكی‌ تۆمار كرد، له‌وانه‌ شه‌ڕی‌ ئاوباریك‌و شه‌ڕی‌ كه‌ناروێ‌و شه‌ڕی‌ سورداش. به‌ڵام پارسه‌نگی‌ هێزه‌ عه‌سكه‌ریی‌و سیاسییه‌كانی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندی‌ كورد دا نه‌بوون، بۆیه‌ شێخ مه‌حمود له‌ساڵی‌ 1931دا كه‌وته‌ ده‌ست دوژمنانی‌ كوردو به ‌ده‌ستبه‌سه‌ری‌ له‌به‌غداو ناوچه‌كانی‌ تری‌ عێراقدا خرایه‌ ژێر چاودێرییه‌وه‌. به‌ڵام له‌به‌ر ناهاوكوفی له‌چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نی‌و هێزی شه‌ڕكه‌ر بۆیه شێخی نه‌مر ناچاربوو له ڕۆژی 1931.05.13دا خۆی به‌ده‌سته‌وه‌بدات‌، پاشان دورخرایه‌وه بۆ به‌غداو سه‌ماوه‌و له‌دواییدا بۆ ناسریه، دواتر گه‌ڕێنرایه‌وه بۆ به‌غدا، تاكو له‌ساڵی 1941دا له‌كاتی شه‌ڕه‌كه‌ی ڕه‌شید عالی گه‌یلانی له‌دژی بریتانیا خۆی له‌ژیانی ده‌ستبه‌سه‌ری له به‌غدا ڕزگاركردو گه‌ڕایه‌وه‌ كوردستان‌‌و چوو له گوندی "داری كه‌لی" دانیشت.
ئه‌م گه‌وره‌ پیاوه‌ی‌ كورد جگه‌ له‌وه‌ی‌ كه‌ جێپه‌نجه‌ی‌ به‌سه‌ر هه‌موو رووداوه‌كانی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی‌ كوردستان‌و عێراقه‌وه‌ هه‌یه‌، شه‌خسیه‌تێكی‌ كۆمه‌ڵایه‌تی گه‌وره‌ش بوو. خوێنده‌وارێكی‌ به‌سه‌لیقه‌و شاعیرێكی‌ به‌هره‌داریش بوو. پێكهاته‌و حكومه‌ت‌و ده‌زگا ئیدارییه‌كانی‌ تری شێخ مه‌حمود نیشانه‌ی‌ ئه‌وه‌ن كه‌ ئه‌م پیاوه‌ هه‌ڵكه‌وتووه‌ بایه‌خیداوه‌ به‌ خه‌ڵكی‌ رۆشنبیرو زۆربه‌ی‌ ئه‌فسه‌رو شاعیرو رۆشنبیرانی‌ كورد په‌یوه‌ندییان به‌شۆڕش‌و حكومه‌ته‌كه‌یه‌وه‌ كردووه‌.
شێخی نه‌مر له ‌خه‌باتی‌ پارتیزانیشدا رۆڵی‌ خوێنده‌وارو رۆشنبیری‌ به‌رز نرخاندووه‌، بۆیه‌ چاپخانه‌كه‌ی‌ رۆژنامه‌ی‌ (بانگی‌ كوردستان)ی‌ له ‌ئه‌شكه‌وتی‌ جاسه‌نه-‌دا جێگیر كرد.
به‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی‌ بارودۆخی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی‌ كوردستان‌و ناوچه‌كه‌ ئه‌و راستییه‌ ئاشكرا ده‌بێت كه ‌له‌رووی‌ ئیداریی‌و عه‌سكه‌ریی‌و دیپلۆماسییه‌وه‌ شێخ مه‌حمودی‌ نه‌مر هیچی‌ كه‌متر نه‌بووه‌ له‌و پاشاو ئه‌میرانه‌ی‌ كه ‌له‌ده‌ورو پشتی‌ كوردستاندا پشتگیرییان لێكراوه‌.

مه‌لیكی كوردستان شێخ مه‌حموود ڕۆژی 1956.10.09دا له یه‌كێك له نه‌خۆشخانه‌كانی به‌غدا كۆچیدوایی كردو ته‌رمی پیرۆزی به ‌ڕیزێكی زۆره‌وه‌ له‌ناو ئاپۆڕه‌ی خه‌ڵكانی دڵسوزی شێخی نه‌مرو كوردو كوردستان له ته‌نیشت گۆڕی كاك ئه‌حمه‌دی شێخ له مزگه‌وتی گه‌وره‌ی سلێمانی به‌خاك سپێردرا.
رێو ره‌سمی‌ پێشوازیكردن له‌ته‌رمه‌كه‌ی‌و به‌خاك سپاردنی‌ بوونه‌ پریشكی‌ هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی‌ راپه‌رین‌و خۆپیشاندان له‌كوردستاندا.
كۆچیدوایی‌ شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید زیانێكی‌ گه‌وره‌ی‌ به‌ بزووتنه‌وه‌ ئازادیخوازییه‌كه‌ی‌ خه‌ڵكی‌ كوردستان گه‌یاند، بۆیه‌ زوربه‌ی‌ شاعیران‌و نووسه‌رانی‌ كورد شیعرو به‌رهه‌میان بۆ نووسیوه‌.

http://www.bakhawan.com/kurdipedia/wene/237.jpg


http://halbast.net/nwe/images/stories/shixan65.jpg

فایه‌ق بێکه‌س

http://modersmal.skolverket.se/sydku...iska/Bekas.jpg

فایه‌ق بێکه‌س ناوی‌ فایەقی‌ کوڕی‌ عەبدوڵا بەگی‌ کوڕی‌ کاکە حەمەی‌ کوڕی‌ ئەلیاسە قۆجەیە. ساڵی‌ 1905 لە گوندی‌ سیتەکی‌ سەر بە پارێزگای‌ سلێمانی‌ لە بنەماڵەیەکی‌ خوێندەوارو ناسراو لەدایک بووە. دوو ساڵی‌ سەرەتای‌ تەمەنی‌ لە (سیتەک) بردۆتە سەرو پاشان لەگەڵ خێزانەکەیدا لە شاری‌ سلێمانی‌ نیشتەجێ‌ بووە. بەمنداڵی‌ خراوەتە حوجرە. باوکی‌ کە فەرمانبەری‌ عوسمانی‌ بووە نه‌قڵی‌ بەغدا کراوەو دواتریش چۆتە تورکیا. ئەو کاتەی‌ باوکی‌ ئەمانی‌ بەجێھێشتووە، بەماڵەوە لەبەغدا بوون و لەساڵە سەختەکانی‌ جەنگی‌ یەکەمی‌ جیھانیدا کوێرەوەرییەکی‌ زۆری‌ چەشتووە. ھەر ئەو ماوەیە برایەکی‌ و دایکی‌ و خاڵی‌ کۆچی‌ دواییان کردووە و فایەق بە بێ‌ کەسی‌ ماوەتەوە. ساڵی‌ 1918 گەڕاوەتەوە سلێمانی‌ و تا ساڵی‌ 1923 لەسەر خوێندن بەردەوام بووە. لە ناوەڕاستی‌ بیستەکاندا و بۆ پەیدا کردنی‌ بژێوی‌ ژیان چەند ئیشێکی‌ گرتۆتەدەست. ماوەیەکیش مامۆستایی‌ کردووە. سەرەتای‌ ساڵی‌ 1930 بۆ سۆراخ کردنی‌ کەسوکاری‌ باوکی‌ و دۆزینەوەی‌ میراتەکەی‌ سەفەری‌ تورکیای‌ کردووە. ئەم پیاوە بلیمەتە ھەر لەتەمەنی‌ ھەرزەکارییەوە بەھرەی‌ شیعری‌ تیا دەرکەوتووەو لەھۆنینەوەی‌ شیعردا شێوازی‌ تایبەتی‌ خۆی‌ ھەبووە. فایەق بێکەس نیشتمانپەروەرێکی‌ بەھەڵوێست و تێکۆشەرێکی‌ راستگۆ بووە. بەشێکی‌ زۆری‌ بەرھەمە ئەدەبییەکانی‌ تەرخان کردووە بۆ بڵاو کردنەوەی‌ بیرو باوەڕی‌ نیشتمانیی‌ و شیعرەکانی‌ تا ئێستاش چەکێکی‌ کاریگەرن بەڕووی‌ داگیرکەران و کۆنەپەرستاندا. بێکەسی‌ شاعیر رۆڵێکی‌ یەکجار گەورەی‌ ھەبوو لەبەرپاکردنی‌ راپەرینە گەورەکەی‌ شەشی‌ ئەیلولدا لەسلێمانی‌ و لەسەر ئەم ھەڵوێستەی‌ زیندانی‌ کرا. پاش ئازاد کردنی‌ بۆتەوە بە مامۆستا و لە گەلێ‌ ناوچەدا خزمەتی‌ کردووە. ساڵی‌ 1937 فەرمانی‌ دوورخستنەوەی‌ دەرئەچێت بۆ شاری‌ (عەممارە)ی‌ خوارووی‌ عێراق و بێکەسی‌ خاوەن ھەڵوێست بڕیارەکە جێ بەجێ‌ ناکات. ساڵی‌ ١٩٤٨ دەستی‌ کردۆتەوە بە مامۆستایی‌. ئەم شاعیرە نیشتمانپەروەرەی‌ کورد رۆژی‌ 18ی‌ کانوونی‌ دووەمی‌ ھەمان ساڵ لە ھەڵەبجە کۆچی‌ دوایی‌ کردووە و تەرمەکەی‌ لە‌ گردی سه‌یوان- سلێمانی بەخاک سپێردراوە. له‌پاش خۆی نه‌شمیل و شێركۆ و گه‌زیزه‌ی به‌جێهشتووه‌. فایەق بێکەس شاعیری گەورەی شاری سلێمانی لە زستانی ١٩٤٨ دا کۆچی دوایی کردوه‌.

گۆرانی وه‌ته‌ن
خوایه‌ وه‌ته‌ن ئاواکه‌ی
چه‌ند دڵگیر و شیرینه‌
ده‌شتی خۆش و ڕه‌نگینه‌
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه

****************************‌‌
سه‌یرانگای به‌هارانی
سه‌وزه‌گیای نه‌رم و جوانی
سه‌د دڵ ئه‌بێ حه‌یرانی
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه

‌****************************‌
شاخی به‌فرین و به‌رزه‌
بۆ ڕابوردوومان ڕه‌مزه‌
چیمه‌نی جوان و سه‌وزه‌
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه ‌

****************************‌
ئه‌م شوێنه‌ شوێنی کورده
جێی قاره‌مان و مه‌رده‌
لانه‌ی شێری نه‌به‌رده‌
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره ‌
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه

****************************‌‌‌
وه‌ته‌ن چاوی لێمانه‌
ده‌ری که‌ین له‌ ته‌نگانه‌
حه‌یفه‌ بێته‌ وێرانه‌
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره‌
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه