[رزیتا]

معبد ' آناهيتا ' شاهكاري از معماري ايران باستان
كرمانشاه - معبد با شكوه ' آناهيتا ' در استان كرمانشاه شاهكاري از معماري ايران باستان است كه همواره گردشگران را محسور عظمت و زيبايي خود مي سازد.

بناي معروف به معبد آناهيتا در مركز شهر كنگاور در استان كرمانشاه بر سر راه همدان به كرمانشاه قرار دارد و نوعي از معماري ايراني پيش از اسلام را به تصوير مي كشد.

اين بنا بر روي تپه اي طبيعي با حداكثر ارتفاع 32 متر نسبت به سطح زمينهاي اطراف ساخته شده و در داخل شهر كنگاور و در كنار جاده كرمانشاه به همدان واقع شده است.

برخي از مورخين اين بنا را معبدي براي الهه آناهيتا دانسته اند ؛ آناهيتا به معناي پاك و دور از آلودگي در اعتقاد ايرانيان باستان الهه آب، فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران و همچنين نماد باروي، عشق و دوستي بوده است.

اين اعتقاد از دوران پيش از زرتشت در ايران وجود داشته و در دوران‌هاي بعدي هم مورد توجه قرار گرفته است.

به احترام اين الهه ايراني معابد و تنديس‌هاي فراواني در دوره‌هاي تاريخي پيش از اسلام در سرزمين ايران ساخته شده است ، از آناهيتا يادواره‌هايي ( شامل معابد و كتيبه‌ها ) در همدان، شوش، كازرون ، آذربايجان، كرمانشاه و كنگاور به ‌جاي مانده است.

اثر ملي معبد آناهيتا در كنگاور مشهورترين معبد منسوب به آناهيتا در ايران است.

برخي ديگر از محققين به تبعيت از نوشته هاي مورخين ايراني و عرب سده سوم ه.ق به بعد، اين بنا را كاخي ناتمام براي خسرو پرويز معرفي كرده اند، عده اي نيز زمان ساخت آن را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم ق.م و عده ديگر آن را به سده اول ق.م نسبت مي دهند.

سيف الله كامبخش فرد ، كاوشگر بنا آن را به سه دوره هخامنشي، اشكاني و ساساني نسبت مي دهد و مسعود آذرنوش كاوشگر ديگر بنا، آن را كاخ ناتمامي از خسرو پرويز در اواخر دوره ساساني مي داند.

اين بنا بر روي تپه‌اي با ارتفاع 32 متر و در ابعاد 209 متر در 224 مترساخته شده است، ارتفاع ستونهاي اين بنا نسبت به قطر آنها سه به يك است و اين باعث شده در ميان تمام معابد دنيا بي نظير و منحصر به فرد باشد، معبد آناهيتا دومين بناي سنگي ايران پس از تخت جمشيد است.

نقشه اين بنا چهار ضلعي و هر ضلع آن به شكل صفه اي است كه با لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده اند و نماي بيروني آنها به وسيله سنگ هاي بزرگ تراشيده شده، به صورت خشكه چين پوشش داده شده است، در مواردي براي اتصال برخي از بلوك ها، از بست هاي آهني و سربي استفاده شده است.

در قسمت جنوبي بنا، پلكان دو طرفه اي به درازاي 154 متر وجود دارد، هر دو تا پنج پله، در يك بلوك سنگي ايجاد شده است، اكنون تعداد سنگ پله ها در پلكان شرقي 26 پله و در پلكان غربي 21 پله است.

با توجه به ارتفاع ديوار كه 20/8 متر از آن باقي مانده، به طور يقين تعداد پله ها بيشتر از اين بوده است، در بخش شمال شرقي بنا نيز دو رديف موازي سنگ هاي تراشيده به كار رفته كه نشان از ورودي به عرض دو متر در اين بخش از بنا است، در مركز بنا، صفه اي با جهت شرقي، غربي ساخته شده كه 93 متر درازا و 30/9متر پهنا و بين سه تا پنج متر ارتفاع دارد.
بر روي صفه هاي چهارگانه اين بنا به جز فاصله بين دو رشته پلكان جنوبي، يك رديف ستون قرار گرفته است، اين ستون ها كوتاه و قطور هستند.

معدن سنگ چهل مران در دو كيلومتري غرب اين بنا قرار دارد و اكنون سنگ‌هاي نيمه تراش ميان ستون و سنگ‌هاي نما در سطوح معدن از همان زمان باقي مانده‌ است.


پيشينه تاريخي معبد آناهيتا:
هرچند در مورد ماهيت اين بنا اختلاف نظر وجود دارد ولي نظريه معروفتر بنا را معبدي براي الهه آناهيتا مي‌داند، در قرن يكم بعد از ميلاد مسيح، ايسيدور خاراكسي جغرافيدان يوناني اولين كسي كه در كتاب خود به معبد آناهيتا اشاره كرده و آن را معبد آرتميس ناميده است و از قرن نهم تا چهاردهم مورخان اسلامي از اين منطقه ديدن نموده و مشاهدات خود را در گزارش‌هايشان ثبت كرده‌اند.

ابن فقيه در كتاب مشهور البلدان نوشته است: ' هيچ ستوني شگفت انگيز تر از ستونهاي معبد آناهيتا كنگاور نيست.'

نخستين حفاريهاي باستان‌شناسانه سال 1347 انجام شد و طبق تحقيقات اوليه، بنا را مكاني براي پرستش الهه آناهيتا در دوره اشكاني دانستند.

در سال 1354 كاوش‌هاي بعدي و پيدا شدن سنگ‌ كنگره‌اي مشابه تاق گرا در سرپل ذهاب اين نظريه را مطرح كرد كه ممكن است اين بنا باقي‌ مانده يكي از كاخهاي خسرو پرويز در دوره ساساني باشد كه البته وجود شواهد ديگر به نظريه اول قوت بيشتري مي‌بخشد.

كاوش‌ها نشان داده اين معبد در دوران سلجوقي، ايلخاني، صفويه و قاجار به منظورهاي ديگر مورد استفاده قرار مي‌گرفته و از هر كدام از اين دوران‌هاي تاريخي اثري در معبد به‌ جا مانده است.

بدون شك معبد آناهيتا به لحاظ ارزش تاريخي از جمله برجسته‌ترين آثار و ميراثهاي فرهنگي سرزمين ايران است.

همچنين ويژگي‌هاي منحصر به فرد اين محوطه تاريخي مي‌تواند در جذب گردشگر داخلي و خارجي و رونق اقتصادي منطقه هم تاثيرگذار باشد.

اين اثر سالهاست در انتظار ثبت در فهرست جهاني يونسكو قرار دارد؛ يكي از موانع ثبت اين اثر در فهرست جهاني يونسكو كامل نشدن پژوهش در مورد سابقه بنا و قطعي نشدن نظريه‌هاي مربوط به سابقه تاريخي آن است.