[behnam5555]

تاریخ پنهان ایران من

از پله‌های دروازه‌ی ملل بالا می‌روم، هم‌دوش قراولانی از سپاه کوروش و در مقابل دروازه‌ی ملل، عظمت و شکوه را به تحسین می‌ایستم و با احترام به تمدنی باشکوه، از دالان و سرسرا می‌گذرم و حیاط کاخ آپادانا را با دیوارهای کنگره‌دار و بلند طی می‌کنم. تا مقابل کرسی فرمانروایی بر جهان، مبهوت از جبروت این تالار و ستون‌های بلند، با طمأنینه گام‌ برمی‌دارم و با خود می‌اندیشم، آیا به‌جز تخت جمشید، بنایی شایسته‌ی جلوس تمدن توانا و سترگ ایرانیان بود؟ تخت جمشید پاسارگاد اینجا همه‌ی جلال و شکوه و عظمت مرکز حکمرانی بزرگ‌ترین تمدن در جهان باستان، تمدنی را که یکتاپرست بود و بنیانی بر عدالت گسترانیده بود، می‌توان به تماشا نشست. تمام عظمت تخت جمشید که فکری معمار آن را پایه گذاشت و دستانی هنرمند نقش زد و بازوانی ستبر ساخت، امروز در دیدگانم مهمان است. تالارها، ستون‌ها، کنگره‌ها، نقش‌های برجسته و هر آنچه از جبروت این شهر می‌توان تصور کرد، یک‌جا به‌چشم می‌آید؛ اما در وهم هم نمی‌گنجد که این جلال آن‌گونه ویران شود و از آن ویرانی، اکنون تنها ستون‌هایی بی‌سر و سر‌هایی بی‌ستون باقی بماند. 14‌سال به زبان ساده است، 14‌سال وقت برای ساختن همه‌ی شکوه یک تمدن، تمدنی که انسان‌های بسیاری با دیدن بقایای آن، انگشت حیرت به دندان گزیده و در برابر عظمتش سر تعظیم فرود آورده‌اند. امروز مردی از تبار فارسی‌ها، کاری سترگ را به سرانجام رسانده است. کاری که رنج‌هایش را نمی‌توان با قلم مقیاس کرد و به گوش و دیده آورد، ‌رنج و مشقتی که برای ترسیم تخت جمشید بر گچ حساس دندان‌سازی نقش بسته و اکنون در مقابل دیدگانم روی 14 میز چیده شده است.

ساختن ماکت تخت جمشید در مقیاس یک‌ هفتاد ‌و پنجم با در نظر گرفتن تمام شاخص‌ها و شاخصه‌های مهندسی و معماری، تمام ریزه‌کاری‌هایی که شاید به‌چشم نیاید و از میان هزاران بیننده، یکی را به تردید واندارد، در این سازه دیده شده است. حکاکی‌ها، لوح‌ها، تصویرها و ستون‌ها، همه و همه مشابه آن چیزی است که عظمتش را اسکندر به خاکستر بدل کرد، اما تا کنون مانده است و در آینده هم خواهد ماند. محمد‌مهدی فتحی‌نژاد فرد ـ سازنده‌ی ماکت تخت جمشید ـ مهندس عمران است و از 20سالگی به ندای دلش جواب داده و آرام‌آرام ساخت این ماکت را آغاز کرده است. به گفته‌ی خودش، در سال‌های اوج کار، روزانه 15 تا 16 ساعت کار مداوم کرده و تمام انرژی جوانی‌اش روی این کار گذاشته است. او از رنج‌هایی که متحمل شده و از سختی‌هایی که برای فهمیدن خصوصیت‌ها و ریزه‌کاری‌های آن بنای عظیم به جان خریده است گفت، با این تأکید که در تمام این سال‌ها، با وجود این‌که تقریبا همه‌ی مسؤولانی که این کار با آن‌ها ارتباطی داشته و دارد، از آن اطلاع داشته‌اند و هیچ‌گاه دست یاری به‌سویش دراز نشده است. فتحی‌نژاد که امروز برای جا دادن ماکت تخت جمشید، خانه‌ای را اجاره کرده است و ماهانه یک‌میلیون تومان اجاره پرداخت می‌کند، گفت: ابتدا قصدم ساختن کاخ آپادانا بود؛ اما پس از ساختن آن کاخ، تصمیم گرفتم کار را تمام کنم. او ادامه داد: ابزارها را خودم ساختم، با توجه به ظرافت و حساسیت کار‌ و نیازی که وجود داشت؛ اما چهارماه پیش که کار تمام شد، لذتش فقط برای یک روز بود، بعد نامرادی‌ها و بی‌مهری‌ها را به یاد آوردم و دلم گرفت و خستگی 14‌سال بر تنم هجوم آورد و آوار شدم در خودم! این مهندس عمران که حالا چشمانش ضعیف شده است و عینک می‌زند، در بیان خصوصیت‌های کارش گفت: تمام دیوارها و برج‌ها با توجه به سازه‌ی اصلی و آنچه در کتاب‌های مرجع درباره‌ی آن نوشته شده، با نمای آجرچینی ساخته شده است. به این معنی که بیش از 20هزار عدد آجر در مقیاس یک‌هفتادم‌وپنجم آجرهای استفاده‌شده در بنای تخت جمشید ساختم و دانه دانه روی هم چیدم و از چسب به‌عنوان ملات استفاده کردم تا ساخت قالب‌های اصلی به پایان رسید. او که گاه برای ساختن یک حکاکی روی قسمتی از دیواره‌ها، بارها و بارها به تخت جمشید رفته و برگشته و در تمام این مدت، هزینه‌های کار را به‌صورت شخصی تأمین و پرداخت کرده است، با بیان این‌که در این مدت برای رفتن به تخت جمشید حتا بلیت ورودی را هم از هزینه‌ی شخصی خریدم، اظهار کرد: وقتی کار را شروع کردم، دوربین‌های امروزی و امکانات تصویربرداری مدرن در ایران نبود. من هم دوربین مناسبی نداشتم. بنابراین مجبور بودم بعضی از بخش‌ها را در محل تخت جمشید و با کپی‌برداری از اصل آن تراش بدهم. فتحی‌نژاد در بیان خاطراتی از آن دوران، گفت: در سال 1378، تردیدی درباره‌ی یک قسمت از حکاکی بخشی از پله‌های کاخ برای من به‌وجود آمد و برای مراجعه به کتاب مرجع، به سازمان میراث فرهنگی که آن زمان در ارگ کریمخانی مستقر بود، مراجعه کردم. وقتی از مسؤول کتابخانه خواستم تا کتاب مورد نظر را برای پنج دقیقه در اختیارم قرار دهد، در کمال ناباوری به من گفت که امروز نوبت خانم‌هاست، بروید و فردا مراجعه کنید. هرچه اصرار کردم فایده نداشت، حال آن‌که هیچ مراجعه‌کننده‌ای در آن زمان در کتابخانه نبود. فتحی‌نژاد برگه‌ای را با چند امضا نشان داد و بیان کرد: آن روز برای گرفتن مجوز استفاده از کتاب مورد نظر، مجبور به نوشتن درخواستی به نام مدیرکل میراث فرهنگی شدم و پس از آن‌که مدیر وقت، مسؤول حراست و دیگر مسؤولان مربوط آن را امضا کردند، فکر کردم ارزش این برگه که یک روز تمام وقتم را برای آن صرف کردم، بیشتر از دیدن کتاب است. بنابراین برگه را به یادگار نگه داشتم. روی این برگه، مسؤول حراست پس از موافقت مدیرکل وقت میراث فرهنگی استان و مدیر حراست آن اداره نوشته است: «با پنج دقیقه موافقت می‌شود». سازنده‌ی ماکت تخت جمشید درباره‌ی ساخت بخش‌های مختلف این سازه‌ی باستانی، گفت: بخش‌هایی از این ماکت بارها و بارها ساخته و دوباره ساخته شده است، بخش‌هایی مانند ستون‌های کاخ آپادانا، پله‌ها و سربازان و ... وی با بیان این‌که تمام این دوباره‌سازی‌ها برای بهتر شدن سازه و ماکت بود، اظهار کرد: از کل این ماکت، فقط کاخ آپادانا با دعوت مستقیم دولت مکزیک و با هدف شرکت در نمایشگاه تمدن‌ها برای مدت یک‌ماه به مکزیک منتقل شد و آنجا به‌نمایش عمومی درآمد. فتحی‌نژاد ادامه داد: در مدت ساخت این ماکت تقریبا تمام مسؤولان فرهنگی و مرتبط با موضوع میراث از کار مطلع بودند و برخی نیز آن را پیش از کامل شدن دیدند. او که تمایلی به اعلام هزینه‌ی ساخت این ماکت ندارد، با این تأکید که هزینه‌ی اصلی ساخت ماکت تخت جمشید 14سال عمر من است، خاطرنشان کرد: من هیچ منتی برای ساخت این ماکت و هزینه‌هایی که برای آن متحمل شده‌ام بر کسی ندارم؛ اما فکر می‌کردم استقبال بیش‌تری از کار شود. فتحی‌نژاد که با همکاری یکی از دوستانش فیلمی چند دقیقه‌یی را از این ماکت ساخته است، ادامه داد: هر کدام از مسؤولان در مواجهه با این اثر، تمایل دارند من آن را هدیه کنم؛ اما با قاطعیت اعلام می‌کنم که حتا اگر مجبور شوم آن را به انباری منتقل کنم، این اثر را هدیه نخواهم کرد. فتحی‌نژاد اظهار کرد: برای نمایش این اثر و این‌که بازدیدکننده بتواند به‌خوبی عظمت کار را درک کند، باید محلی مناسب ایجاد شود، به‌عنوان مثال، بخشی از ماکت باید از بالا دیده شود، نورپردازی‌ها و جلوه‌ها باید کارشناسی‌شده باشد. وی با اشاره به این‌که نمایش این اثر در محلی مناسب تنها خواسته‌ی من است، گفت: من راه‌ استفاده از این اثر و استفاده‌ی مطلوب از آن را بلدم؛ اما کاش مسؤولان زمینه‌ای فراهم می‌کردند تا سفارش‌های ساخت ماکت، براساس قاعده و قانون به من سپرده می‌شد، نه این‌که به ماکت‌سازان دیگر استان‌ها یا حتا دیگر کشورها مانند چین سفارش داده شود. سازنده‌ی ماکت تخت جمشید با بیان این‌که این اثر فقط تا 12 اسفندماه در محل کنونی (خانه‌ی مسکونی) قابل نمایش است، افزود: به‌دلیل تمام شدن مهلت قرارداد اجاره، پس از این تاریخ، ماکت را جمع و به انبار منتقل می‌کنم. تخت جمشید به‌گونه‌ای است که بیش‌تر بازدیدکنندگان قادر به ترسیم دقیق مشخصات این مجموعه‌ی تاریخی پیش از ویرانی نیستند. در این شرایط، چنین ماکتی امکان ایجاد یک تصویر واقعی را از تخت جمشید فراهم می‌کند. تا کنون اثر هنری قابل قبول و توجهی که به‌درستی و با استناد به اسناد و روایت‌های مورد تأیید تاریخی، تخت جمشید و دیگر آثار دوره‌ی باستان ایران را به مردم ایران و جهان معرفی کند، تولید نشده است. ماکت تخت جمشید که به گفته‌ی سازنده آن، برای ساخت هر بخش، ساعت‌ها و روزها آثار و کتب تاریخی بررسی شده‌اند، علاوه بر این‌که می‌تواند به‌عنوان یک اثر هنری در معرض دید مردم قرار گیرد و ذهنیت‌ها را درباره‌ی این اثر تاریخی سمت و سویی دقیق‌تر ببخشد، می‌تواند مورد استفاده‌ی فیلم‌سازان و انیمیشن‌سازان قرار گیرد و زمینه و انگیزه‌ای باشد برای تولید انیمیشن، فیلم یا سریالی درباره‌ی ایران باستان. فتحی‌نژاد با این تأکید که بیان تمام رنج‌ها و سختی‌های ساخت این ماکت، امکان‌پذیر نیست، گفت: کتاب‌های مرجع درباه‌ی تخت جمشید در استان فارس و شیراز و حتا ایران انگشت‌شمار است و دسترسی به آن‌ها چندان ساده نیست. او ادامه داد: در زمان ساخت بخش‌هایی از این ماکت به‌دلیل این‌که سازه‌ی موجود کاملا از بین رفته است یا بخش قابل ملاحظه‌ای از آن وجود ندارد، مجبور به استفاده از کتب مرجع بودم. فتحی‌نژاد در ادامه، خاطره‌ای را از زمان ساخت این ماکت تعریف کرد: روزی برای ساخت بخشی از ستون‌ها و کاخ آپادانا با مشکل مواجه شدم و برای استفاده از کتاب مرجع به تخت جمشید مراجعه کردم؛ اما هیچ امکانی برای تصویربرداری از کتاب مورد نظر که به‌هیچ وجه امانت داده نمی‌شد، وجود نداشت. از طرفی تنها دستگاه کپی موجود در تخت جمشید خراب بود و برای گرفتن یک برگ کپی از یک صفحه کتاب باید به مرودشت مراجعه می‌کردم. آن زمان نه تلفن‌های همراه مجهز به دوربین قوی وجود داشت، نه امکانات عکاسی مناسب، بنابراین تنها راه حل، کپی‌برداری بود، به این شیوه که کاغذ کالک روی تصاویر کتاب گذاشته و تصویر با دقت کپی شود. او که اکنون تعداد قابل ملاحظه‌ای کاغذهای کالک را که روی آن‌ها تصاویری از ستون‌ها، اشکال و ساختمان‌های تخت جمشید نقش بسته است، در اختیار دارد، گفت: این جنبه‌ی ساخت ماکت تخت جمشید بسیار مهم است، این‌که در شرایطی این کار به سرانجام رسیده است که بعضی روزها مجبور بودم، وسایل خود را به تخت جمشید منتقل و در محل کار کنم. گاهی هم راهنمایان و نگهبانان با من همکاری می‌کردند. لزوم توجه به آثار هنری، ارج نهادن این آثار و تولیدکنندگان آن، در همه‌ی جوامع، بخصوص کشورهایی که به نوعی مقصد گردشگران هستند، به‌خوبی درک شده است؛ اما در عمل، به دلایلی، شاهد اقدام به‌موقع و کاملی نیستیم. بی‌تردید ماکت تخت جمشید، تحسین هر بیننده‌ای را نثار سازنده‌ی جوان آن خواهد کرد. اثری ماندگار که به‌واسطه‌ی سایت اینترنتی ایجادشده توسط فتحی‌نژاد، بسیاری از مردم کشورهای مختلف جهان از وجود آن مطلع‌اند و روند کار را پیگیری می‌کنند. این ماکت یک اثر بی‌نظیر هنری است که هزینه‌ای برابر با 14‌سال جوانی یک مهندس هنرمند داشته است و با هیچ معیاری نمی‌توان برای آن قیمت تعیین کرد. به‌حتم توجه به چنین استعدادهایی می‌تواند اقدامی عملی در راستای شعار توجه به جوانان باشد و تولید آثار ماندگار دیگری را پی‌ریزی کند.