[امیر عباس انصاری]

یادی از استاد روانشاد، موذن زاده اردبیلی
دسته گلی برای بلند ترین گلدسته اذان

خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و هنر :

عرفا می گویند مرد خدا و انسان خوب کسی است که وقتی او را ببینی به یاد خداوند افتی... و او همواره انسان را و بیننده اش را به یاد خدا می انداخت. زنده یاد عبدالرحیم موذن زاده اردبیلی فرزند شیخ عبدالکریم ( اولین موذن رادیو ) که به همین دلیل ( موذن بودن پدر) به نام خانوادگی موذن زاده نامیده گردید درخرداد 84 پس از80سال عمردعوت حق را پذیرفت اذان معروف وماندگاری که توسط او ادا واجرا شده است به دلایل فنی وتخصصی ونیزازمنظرزیبا شناختی ، به واقع وبدون اغراق شیعی ترین وایرانی ترین اذان درجهان اسلام به شمارمی آید .
درمصاحبه ای گفته بود " آن روز روزه داشتم وبه نیت اذان ( اذانی منحصربه فرد ) به رادیو آمدم .. اول هرجا انداختم نشد تا اینکه دربیات ترک وگوشه روح الارواح (1)و..." ( نقل به مضمون)
به مقدمه وموخره فرمایش ایشان کاری ندارم ومقصود نکته ای است که اهل آوازواهالی خوانندگان می دانند منظورازچند جا انداختم نشد چیست وبه راستی تاکسی درحد واندازه های بسیاربالا وبا ظرایف آوازایرانی آشنا نباشد نمی تواند این ادعا را بیان نماید دعویی که درذات خویش مهمترین شاخصه هنرایرانی یعنی بداهه را مستتردارد .

موذن زاده اردبیلی در روزهای پایانی حیات دنیوی

واما این که گفتم شیعی ترین وایرانی ترین اذان به این دلیل که : ایشان اذان مزبوررا درمقدمه وقبل ازتکبیر4گانه با شهنازشروع می کند : افوض امری الی الله ان الله بصیربالعباد ... صاحبتا ولا ولدا (2)

که به لحاظ فنی ( درست وصحیح خوانی ) کامل وبه لحاظ شکلی ( رعایت قوس وانحنای صوتی ) بابم خوانی وازتنالیته متناسب با ارتفاع صوتی وحجم حنجره خواننده ( آگاهی برتوانایی های تارهای صوتی خود ) شروع می نماید وبه تدریج با حرکتی روبه بالا به شکلی طراحی می کند که درتکبیرچهارگانه ( شروع اذان ) به اوج رسیده ودرهمان پرده با انحنایی زیبا شهادت برنبوت پیامبراکرم داده وبازدرادای شهادت برولایت حضرت امیرعلی (ع ) ونیزایشان ، جمله بندی آوازرا به شکلی برمی گزیند که تقریبا می توان گفت غیرقابل تقلید می باشد ( حداقل به لحاظ نفس گیری وادای جمله طولانی درآن ارتفاع صوتی بی نظیراست )



ونیزپس ازادای جمله " اشهد ان مولانا " با مکثی خفیف جمله " امیرالمومنین علی والی الله " ( ودرتکرارحجت الله ) را بیان می کند که به قول عرفا مکث وسکوت قبل ازنام بزرگان به عنوان رعایت ادب وکنایه ازواقع شدن درمقام حیرت وحیرانی است سپس به عنوان تاکید وتایید جمله " حی علی خیرالعمل " را نیزبه شکلی منحصربه فرد ودرتفاوت آشکاربا جملات حی علی الصلاه وحی علی الفلاح ادا می نماید .(3)

واما آواز بیات ترک که قدما بدان آوازخدایی مقام الهی می گفتند ومناسب ترین بستروجایگاه برای خواندن مناجات ها ونیایش ها است که اساسا " بیات زند " نام صحیح واصلی آن است که اشارت به زندها وپشت ها وگاثه ها درزبان وآئین ها ومناجات کهن ودیرپای ایرانیان دارد وشرح تاریخچه وسیرحرکت واطلاق کلمه بیات ترک و.. تحقیق پژوهشی جداگانه ای می طلبد واینکه برخی معتقدند که درزمان سلسله زند بدان بیات زند می گفتند ودرزمان قاجاربه بیات ترک معروف شده اعتقاد وبیان غلطی است چرا ک پرواضح است تاریخ 12ساله وپرمشغله حکومت کریم خان وکیل الرعایا وآنهم تقریبا بربخشی ازایران ( نه همه ایران آن روز) اصلا نمی توانسته تاثیرگذارویا عامل نام گذاری بریک آوازایرانی باشد وشرایط فرهنگی واجتماعی ودیگرمقولات هم که جای خود را دارد .

مرحوم موذن زاده اردبیلی دراجرا وبیان وویژگی های آوازی متاثرازآنچه به مکتب تبریزمرسوم است وبه ویژه شخص اقبال السلطان ( ابوالحسن ) می باشد نکته ای که گویا برادرخوش صدای ایشان ( آقای سلیم موذن زاده ) درمصاحبه ای آن را تایید کرده اند که درکودکی ونوجوانی به محضراقبال آذررسیده اند .

شهراردبیل درتاریخ ایران وازصفحه ایران جاودان وپاک ناشدنی است نه بدین دلیل که بیش از200روزسال سردترین نقطه ایران است ونه اینکه با فرزندانی چون یعسوب واحد جوان صالح واحد بازاج وعلی دایی وحسین رضا زاده برای کشورافتخارآفریده است وبازهم نه اینکه چون درست کرداری پیامبرگونه مثل مقدس اردبیلی را پرورانده وبرکشیده است که همه اینها به تنهایی البته کافی است اما نگارنده دلیل مهم تری دارد وآن هم تاثیرچند بعدی وحضورکثیرالوجه وفراگیر اثر معنوی آن مرد خدا درذهن وضمیرافراد وآحاد ملت وگستره عظیم جغرافیایی وتاریخی تاثیرشگرف اذان اوست .

1- ادبا وفضلای حوزه لغت فارسی معتقد هستند که واژه " روح " درترکیب هایی چون "فزاینده روح " ، " روح الارواح " یا " روح فزا "صحیح نمی باشد .

چرا که روح ، عنصری غیرمادی وفراجسمی است ولاجرم بی نیازازافزودن بوده ویا قابلیت اضافه شدن را ندارد . بلکه این واژه باید " روح " ( بروزن حول ) تلفظ شود که به مفهوم نسیم یا باد شبانه ( متداول ترین مفهوم ) است وراح ورایحه و...نیزازاین خانواده اند . گرچه این برداشت جای بحث درنزد عده دیگری دارد اما به دلیل استناد به فرمایش استاد بی بدیل ادب فارسی ومرحوم بدیع الزمان فروزانفر، فرمایش استاد فروزانفررا می توان فصل الخطاب وحرف نهایی دانست .

2- چون دراجرای اذان مثل آوازنمی توان درآمد را با تحریرادا کرد مرحوم موذن زاده هوشمندانه جمله آخرقبل ازاذان (ولا ولدا ) را به جای تحریرمی نشاند .
3- حضرت حافظ می فرماید :
صد نکته غیرحسن بیاید که تا کسی
مقبول طبع مردم صاحب نظرشود

ازاین صد نکته که ای بسا به لحاظ تنوع وگستردگی مقوله حسن وزیبایی همگی یا اغلب این نکات جزوحسن محسوب شوند . اما باید گفت یک نکته اصلی واساسی جان موضوع است این که چگونه می شود که هنرمند خلق می کند ( وشاید خودنیزمطلع نباشد ) وتحلیل گرای بسا که می داند اما ازخلق وایجاد ، عاجزوناتوان است وآن نکته همان "آن " وبا " عنایت معبود " یا " لطیفه نهانی " یا به تعبیرعرفا " خلوص " است که رمزجاودانی یک اثربوده ودیگرموارد ، قواعد وروش ها وهنجارهایی تعریف پذیرمحسوب می شوند که ابزاردست وارثان وتحلیل گران والبته برای آموزش مفیدند .