[دانه کولانه]

جایزه الیس آیلند برای كاشف ایرانی آب در مریخ


در مهمترین اكتشاف علمی سال 2004 می‌شد ردپای این دانشمند ایرانی را به وضوح دید. دو كاوشگر ناسا به نام‌های SPIRIT(روح), opportunity (فرصت) كه برای طی كردن یك ماموریت 3ماهه به مریخ رفته و بیش از یك سال آنجا ماندند, موفق به كشف وجود آب در حافظه تاریخی این سیاره شبیه كره زمین شدند.


دكتر فیروز مایكل نادری در آن زمان مدیریت برنامه‌های اكتشافات ناسا را در حالی به عهده گرفته بود كه پیش از وی دو ماموریت مهم قبلی اعزام سفینه به كره مریخ با شكست روبه‌رو شده بود. نادری بعدها با یك درجه ارتقا به سمت معاونت آزمایشگاه JPL (جت پیشران ناسا) سازمان فضایی آمریكا منصوب شد.
نادری 49ساله اخیراً یك جایزه بزرگ علمی را نیز شخصاً دریافت كرده است, جایزه‌ای كه پیش از او به رییس‌جمهورها, ستاره‌های سینما و سایر چهره‌های سرشناس اعطا شده بود.
مدال افتخار الیس آیلند در سال 2005 به خاطر قدردانی از تشریك مساعی دكتر فیروز نادری در اكتشاف فضایی سال 2004 به وی تعلق گرفت. این مدال معمولاً به مهاجران موفق ساكن آمریكا اهدا می‌شود. اما تاكنون روسای جمهوری آمریكا, اعضای كنگره, برندگان جوایزنوبل, غول‌های صنعتی, هنرمندان و ورزشكاران سرشناسی نیز صاحب چنین جایزه باارزشی شده‌اند.
روز شنبه هفته گذشته مدال افتخار الیس آیلند طی مراسمی در نیویورك به دكتر نادری اهدا شد. نام 3هندی/آمریكایی نیز در لیست برندگان جایزه به چشم می‌خورد؛ دكتر پروین چوپرا (نویسنده و استاد دانشگاه و رییس كمیسیون حقوق بشر نیویورك), سودیرپاریك و اچ‌آرشاه.
اداشنایدر مالك روس تبار موفق‌ترین شركت ورزشی آمریكا به نام Comcast-spectacor نیز كه با تیم فیلادلفیا سونتی سیكسیرز در رقابت‌های NBA حضور دارد, یكی دیگر از برندگان این مدال افتخار است.
نام برندگان این دوره در تاریخ در كنار چهره‌هایی نظیر محمدعلی (كلی), فرانك سیناترا, جورج‌دبلیو بوش, رونالدریگان, رزاپاركس, الی‌ویسل و بیش از یك هزار شهروند سرشناس دیگر آمریكا ثبت خواهد شد.
نادری كه در سال 1964 برای تكمیل تحصیلات خود به آمریكا رفت, دارای دكترای رشته مهندسی الكترونیك از دانشگاه كالیفرنیایی جنوبی است و 26 سال سابقه كار در ناسا دارد. سمت‌های قبلی وی در سازمان فضایی آمریكا عبارت بودند از مشاغل فنی و مدیریتی در زمینه ماهواره‌ای مخابراتی متحرك, رادارهای سنجش از دور اقیانوسی رصدخانه‌های تحقیقاتی و اكتشاف مریخ و سایر اجرام منظومه شمسی.
نادری پیش از ورود به ناسا به مدت 3 سال در تهران و در مركز سنجش از دور ایران كار كرد. او پیش از تصاحب پست مدیریت برنامه‌های اكتشافات ناسا مدتی به عنوان مدیر پروژه‌های Fightscience space‌و scatterometer و Experiment مشغول بود. وی 3 مدرك دانشگاهی در رشته الكترونیك دارد كه آخرین آنها همان دكترای مهندسی الكترونیك در شاخه كدگذاری‌تصاویر است كه ذكر آن رفت.
نادری از دو شبی كه توسط مریخ نوردهای «روح» و «فرصت» بر روی كره مریخ فرود آمد و نیز زمانی را كه این دو سفینه از آشیانه خود خارج شدند به عنوان بهترین لحظات زندگی‌اش نام می‌برد. عمر ماموریت این دو سفینه 90روز تخمین زده شده بود و بعدها با این توجیه كه مشكلی برای فعالیت آنها پیش نیامده است, ابتدا به مدت 5 و سپس 7ماه ماموریت آنها تمدید شد. «روح» برای مقابله با سرمای زمستانی نیم‌كره جنوبی مریخ در پایه تپه‌های مرتفعی به نام كلمبیا مستقر شد تا از شر این سرمای كشنده خلاص شود. همین مریخ‌نورد بود كه كشف كرد در منطقه‌ای به نام «گوسف» (Gusev, محل فرود روح) آب وجود داشته است.
وقتی نادری 5سال قبل پست مدیریت اكتشافات را پذیرفت, ناگهان ایمیل‌ها و پیام‌های بی‌شماری از سراسر جهان از سوی ایرانیان به سمت او سرازیر شد. دلیل سرازیر شدن این پیغام‌ها این بود كه در حكم ناسا مشخصاً ذكر شده بود دكتر نادری متولد شیراز در ایران است. خودش در این باره می‌گوید: «همان زمان بود كه فهمیدم دنیا چقدر كوچك است. اما تا حدودی نگران شدم, چون می‌دیدم مسوولیتم به خاطر حساسیت‌های هموطنانم بیشتر شده است.»
و ادامه می‌دهد: «وقتی می‌بینم چگونه ذهنیت‌های انسان تبدیل به ماموریت‌هایی در مریخ می‌شوند و وقتی فكر می‌كنم اكتشافات احتمالی ما بر آینده انسان ممكن است چه تاثیراتی بگذارد, شگفت‌زده می‌شوم و به احساس خاصی دست می‌یابم. در تابستان 2000 پس از آن كه به سمت مدیریت پروژه‌های مریخ منصوب شدم, با متخصصان زیادی برای برنامه‌ریزی اكتشافاتی طولانی مدت كه معمولاً هر 26ماه یك بار فرصت آن به دست می‌آید مشورت كردم. از این كه در 3ماموریت موفقیت‌آمیز در مریخ به همراه مدارگرد اودیسه و مریخ‌نوردهای «روح» و «فرصت» حضور داشتم بسیار راضی و خوشحالم.»
اكنون او صاحب یك نشان افتخار معتبر است. در تاریخ 20ساله مراسم «نشان افتخار الیس ‌آیلند» فقط یك‌هزار شهروند آمریكایی از قرار میانگین سالی 50نفر موفق به كسب مدال شده‌اند. الیس‌آیلند در سال 1986 توسط NECO كه یك سازمان فرهنگی است, تاسیس شد و هدف خود را به این شكل مطرح كرد كه هر ساله به افرادی كه خود را قربانی علم و فرهنگ می‌كنند جایزه اعطا كند.
امسال 89 نفر این افتخار را كسب كردند, اما از میان این تعداد معمولاً فقط 5نفر آنها اهمیت ویژه‌ای دارند كه به لیست برندگان ویژه هر سال راه می‌یابند. دكتر فیروز نادری امسال یكی از این 5 سهمیه را به خود اختصاص داد. این 5نام همواره جای ثابتی را در سایت مخصوص الیس ‌آیلند اشغال می‌كنند.
در مراسم امسال كه هفته گذشته در میان مراسم آتش‌بازی برگزار شد. بیش از 2هزار نفر به عنوان میهمان حضور داشتند كه تعدادی از آنها برندگان ادوار گذشته بودند. از مشهورترین آنها می‌توان از وزیركار آمریكا نام برد. ویلیام دی‌فوگاتزی, رییس NECO طی سخنانی اظهار داشت: «این افراد – 89نفر – تبیین‌كننده رویای زندگی آمریكایی هستند. آنها به خاطر موفقیت‌هایی كه شخصاً به دست آورده‌اند و همچنین به دلیل نوع‌دوستی و بشردوستی لایق قدردانی هستند. دستاوردهای این نخبه‌ها به نیاز بشریت در جامعه آمریكا و درخارج از مرزهای كشور پاسخ می‌دهد. برندگان امسال به لیست نخبگانی كه پیش از این از آنها قدردانی شده‌اند اضافه می‌شوند, چهره‌هایی كه سعی كردند دنیا را به جایی بهتر برای زندگی تبدیل كنند. به همه این برندگان صمیمانه تبریك می‌گویم و از آنها به خاطر تلاش‌های بی‌وقفه كه روی زندگی بسیاری از مردم تاثیر گذاشته است تشكر می‌كنم.»
نامگذاری این مدال نیز با الهام از جزیره‌ای كه مجسمه آزادی روی آن بنا شده صورت گرفته است. از جنگ جهانی دوم به این سو میلیون‌ها مهاجر از طریق همین جزیره و در حالی كه از مقابل مجسمه معروف آزادی عبور می‌كردند وارد خاك آمریكا شدند. نشان الیس آیلند عمدتاً به مهاجرانی اعطا می‌شود كه دستاورد علمی یا فرهنگی عظیمی را به نام خود ثبت كرده‌باشند.
الیس ‌آیلند سمبل میراث باقیمانده از مهاجران است. بین سال‌های 1892 تا 1954 حدود 12میلیون خارجی به آمریكا مهاجرت كردند. امروزه نوادگان آن مهاجران در كنار مهاجران جدید, حدود 40درصد جمعیت كلی آمریكا را تشكیل می‌دهند. بیش از 70درصد از مهاجران از طریق بندر نیویورك وارد آمریكا شدند و به اولین چیزی كه برخورد كردند مجسمه آزادی و جزیره‌ای به نام الیس ‌آیلند بود كه مجسمه روی آن قرار گرفته است. به جز دكتر فیروز مایكل نادری چهره‌هایی نظیر پنی‌مارشال (كارگردان و تهیه‌كننده), آرون دیوید میلر (رییس انجمن دانه‌های صلح), نیك‌بونی كونتی (فوتبالیست‌سابق و تاجر و غول رسانه‌های فعلی), بانی مك‌الوین هانتر (رییس‌سازمان صلیب سرخ آمریكا), آلن ال‌چائو (وزیركار آمریكا و اولین مهاجر آسیایی كه به كابینه یك رییس‌جمهوری در این كشور راه می‌یابد) و... به چنین افتخاری نایل شدند.
نادری, متولد 1946 مدرك دیپلم خود را از دبیرستان اندیشه تهران دریافت كرد و در رشته مهندسی برق از دانشگاه آیووا لیسانس گرفت و دوره فوق‌لیسانس و دكترای همین رشته را در دانشگاه كالیفرنیای جنوبی ادامه داد. او در حال حاضر در پاسیفیك پالیساد كالیفرنیا زندگی می‌كند.
وی چندی پیش جایزه معتبر دیگری را از ناسا با عنوان مدال افتخار خدمت شایان دریافت كرده بود و بهانه اهدای این جایزه این‌چنین منتشر شده بود: «به پاس قدردانی از تشریك مساعی جنابعالی در علوم فضایی و اكتشافاتی.»
جوایز علمی دیگری نز در كارنامه او دیده می‌شود از جمله جایزه بنیاد فلسفی لیبرال پرایز. كشف آب در مریخ توسط او و گروهش از سوی نشریات معتبر علمی سال از جمله مجله ساینس (Science) در صدر 10 اكتشافات علمی سال 2004 جای گرفت. دكتر نادری درباره این كشف مهم می‌گوید: «از زمانی كه انسان به قوه استدلال و اندیشه خود و آگاهی یافت, همواره به یك سوال بیش از سایرین اندیشید؛ این كه آیا در جایی به غیر از كره زمین امكان حیات وجود دارد؟ امروز خوشبتختانه از لحاظ تكنولوژی به نقطه‌ای رسیده‌ایم كه بتوانیم جست‌وجو را برای پاسخ به این پرسش اساسی آغاز كنیم. پیش از این صرفاً به استفاده از تلسكوپ‌های غول‌پیكر اكتفا می‌شد. اما اكنون می‌توانیم فضاپیماهای روبوتیك را برای كاوش از نزدیك به محل سیاره‌ها اعزام كنیم. مریخ از تمام سیارات دیگر منظومه شمسی به كره زمین نزدیكتر است. ما به این فكر افتادیم كه برای جست‌وجو امكان وجود حیات در این كره, ابتدا برای جست‌وجوی آب وارد عمل شویم. اكنون به این نتیجه قطعی دست یافته‌ایم كه در گذشته در این كره مقدار زیادی آب وجود داشته است و در حال حاضر نشانه‌های منابع فراوانی از آب منجمد زیر سطح مریخ وجود دارد.»
به این ترتیب گام مهمی در پاسخ به این سوال برداشته شده است كه: «آیا ما زمینی‌ها در جهان هستی تنها هستیم یا در سیارات دیگری نیز انسان‌های دیگری یا دست كم امكان زندگی انسان روی آنها وجود دارد. یا خیر.»
دو كاوشگر «روح» و «فرصت» با هزینه‌ای معادل 3میلیون دلار در ماه به مریخ اعزام شدند. نادری می‌گوید: «ممكن است همین فردا به یك‌باره به نقص فنی در این دو كاوشگر بربخوریم و مجبور شویم ماموریت آنها را تمام یافته اعلام كنیم. اكنون سنگی را یافته‌ایم كه بر اثر مجاورت با آب دچار دگرگونی شده است و این یعنی مدرك وجود آب بر روی كره مریخ.»
دكتر نادری درباره استقبال ایرانیان از موفقیت‌هایش ادامه می‌دهد: «اكنون دریافته‌ام كه هموطنانم در سراسر جهان به محض انتشار خبر مثبتی درباره ایران تا چه حد خوشحال می‌شوند. باید اعتراف كنم كه احساس می‌كنم مسوولیتم بیشتر شده است. شاید به نوعی مدیون دعاها و آرزوهایی هستم كه هموطنانم بدرقه راه من كرده و تشویق ها و دلگرمی‌هایی كه در این مدت به من داده‌اند. آنها اینك بخشی از خانواده‌ام هستند, خانواده‌ای كه به واسطه حضور آنها بسیار بزرگ شده است.»
او معتقد است نباید بیش از 5 سال در یك سمت باقی بماند, زیرا: «تغییرات باعث می‌شود ایده‌های آدم تازه بماند و خلاقیت تولید شود. بسیار خوش‌شانس بودم كه توانستم تعدادی از مهمترین ماموریت‌های ناسا را رهبری كنم. من همیشه به مدیریت مراحل اولیه ماموریت‌ها علاقه‌مند بودم كه آن را به دست آوردم. معتقدم در این فاز خلاقیت‌ها امكان بیشتری برای بروز پیدا می‌كند.
در دهه 1960, كندی‌رییس‌جمهور وقت آمریكا اعلام كرد, انسان باید پیش از پایان آن دهه به ماه سفر كند. البته این دیدگاه بیش از آن كه بر مبنای ضرورت‌های علمی بنیان گذاشته شده باشد, بر مبنای رقابت‌های سیاسی وقت میان آمریكا و شوروی سابق اعلام شد. به محض این كه آمریكا «ماه» این مسابقه را برد, دیگر برنامه‌ای برای ادامه نداشت. آمریكا به ماه رفته بود, پرچم خود را در آنجا نصب كرده و ردپای فضانوردان خود را در آن نقطه به یادگار گذاشته بود و همه چیز پایان یافت. اكنون امیدواریم برنامه جدید آینده‌نگرتر از برنامه قبلی باشد. برنامه فعلی به اعزام فضانوردان تا پیش از سال 2015 و حداكثر تا سال 2020 به ماه تاكید دارد. ناسا هم اكنون روی یك كپسول فضایی سرنشین‌دار به نام (EV=Crew Exploration Vehicle) كار می‌كند كه یكی از عناصر اساسی مورد نیاز برای فرستادن یك گروه 6نفره فضانوردان به ماه است. پروژه جدید فتح ماه با برنامه آپولو متفاوت است. در آن پروژه تمامی وسایل مورد نیاز برای سفر به ماه, فرود به سطح آن و بازگشت به زمین, همگی درون یك محموله و همراه هم با كمك یك موشك غول‌آسای ساترن 5 به فضا پرتاب می‌‌شد. اما در سیستم جدید از یك پرتاب چند مرحله‌ای كوچتر استفاده می‌شود و از ابزارهای مورد نیاز در یك مدار نزدیك زمین با هم تركیب شده و برای سفر به ماه آماده خواهد شد. براساس یكی از گزینه‌های فعلی این ماموریت از 4پرتاب مستقل اولیه تشكیل خواهد شد. كه یكی از آنها كپسول CEV و 6فضانورد همراه آن خواهد بود. درباره اهداف سفر به ماه نظریات مختلفی وجود دارد. گروهی معتقدند انسان باید شهرك‌های كوچكی بر سطح ماه بسازد و خود را برای اقامت دایم و اشغال آن آماده كند. گروه دیگری نیز معتقدند سفر به ماه تنها برای انجام آزمایش‌های علمی لازم و انجام تمرین‌های ضروری برای آمادگی سفر به ماه صورت می‌گیرد. من در گروه دوم قرار دارم و نگران آن هستم كه ماه نیز تبدیل به یك ایستگاه بین‌المللی فضایی شود كه در حال حاضر, تنها منابع مالی ناسا را می‌بلعد. درباره ادامه چشم‌انداز فضای, در حالی كه گروهی روی پروژه ماه كار می‌كنند, ما نیز به بررسی‌های خود درباره مریخ ادامه می‌دهیم. ما سفر به مریخ را برای پیشبرد اهداف علمی كه پیش از این درباره آن با هم صحبت كردیم, ادامه خواهیم داد و درعین حال, روی مسایل پیش روی انسان برای سفر به مریخ - كه 30 سال دیگر باید رخ دهد – كار خواهیم كرد. یكی از فناوری‌هایی كه در این زمینه روی آن كار می‌كنیم, تلاش برای تهیه سوخت لازم برای بازگشت سفر احتمالی فضانوردان به مریخ است. در این طرح قرار است كربن از جو مریخ جدا شود و ضمن تركیب با هیدروژنی كه از ذوب كردن منابع یخ زیر سطح مریخ به دست می‌‌آید, متان به دست آوریم. این متان با اكسیژن تركیب خواهد شد تا سوخت مورد نیاز به دست آید. برای بازگرداندن فضانوردان به زمین از مریخ به 10تن متان و 30تن اكسیژن نیاز خواهیم داشت! من امیدوارم ناسا تعادلی بین برنامه‌های ربوتیك علمی, برنامه‌های ربوتیك مرتبط با سفر انسان (مانند تهیه سوخت) و ماموریت‌های انسانی برقرار كند.
چرایی اكتشافات فضایی, سوالی است كه هر تمدنی از خود بارها پرسیده است. من اطمینان دارم ساكنان 500 سال‌پیش اروپا از خود می‌پرسیدند, چرا یك نفر باید بخواهد به آن سوی اقیانوس‌ها و به سوی سرزمین‌های ناشناخته سفر كند؟ اما آنها این كار را انجام دادند و آمریكا كشف شد. بدون توجه به دیدگاه شما نسبت به دولت آمریكا, هیچ شك و نقدی درباره جامعه‌ای كه یك قرن پیش باعث شد پیشگامان ما سرزمین جدیدی را كشف كنند, وجود ندارد و ما امروز در شرایط مشابهی قرار داریم كه این بار راهی را به سوی نقاط دیگر منظومه شمسی باز خواهد كرد. یكی دیگر از دلایل اصلی كه من به كاوش‌های فضایی علاقه‌مندم این است كه چنین اكتشافاتی توان آن را دارد كه مردم جهان را به هم نزدیكتر كند.