[behnam5555]

شاه‌ بال موسقی سنتی کوردی

مظهر خالقیدر شهریور سال ۱۳۱۷ در سنندج در میان خانواده‌ای از مشایخ کردستان دیده به جهان گشود. در دوران جوانی نخست به مدت ۱۱ سال به آموختن و فراگیری موسیقی اصیل ایرانی و تمرین سبک ها و ردیف های آواز فارسی پرداخت و اولین اجرای آواز او در اواخر دهه سی در رادیو سنندج به زبان فارسی ضبط شده است. وی سپس در رشته فیزیک در دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و بنا به تحصیلات دانشگاهی ابتدا در دبیرستان های تجریش و شمیران دبیر درس ترمودینامیک بود، اما دوستی با شادروان انجوی شیرازی او را به رادیو کشانید تا به ترجمه مطالب ادبی و هنری زبان کردی بپردازد و به همراه دیگر هنرمندان کرد مانند یوسف زمانی، حسن کامکار، مجتبی میرزاده، سواره ایلخانی زاده، محمدصدیق مفتی زاده، محمد کمانگر، فریدون مرادی، شکرالله بابان ، عثمان احمدی، ابراهیم ستوده، عابد سراج الدینی و...، به ترویج و اشاعه زبان و ادبیات کردی کمک کند. در حین همکاری با ارکستر رادیو، خالقی با اکثر هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر مانند « ناصری، کسروی، بهاری، حنانه، گلسرخی، شجریان و...» آشنا می شود.

در همان اوائل فعالیت هنری «مظهر خالقی»، حنانه، کسروی و یوسف زمانی، صدای او را به عنوان صدایی ممتاز شتاختند که جنس صدایش شباهت زیادی به غلامحسین بنان، استاد فقید آواز، دارد و با وجود اظهار علاقه خالقی به ادامه‌ی اجرای آواز فارسی، حنانه مانع او می شود . در اواخر دهه‌ی چهل، آغاز رسمی فعالیت هنری او و آوازهایش در رادیو کردی با همکاری ارکستر مشیر همایون شهردار(از پیشکسوتهای هوشمند موسیقی ایرانی) با استقبال بی نظیر مردم کرد مواجه شد که در اینباره صدیق تعریف معتقد است " خالقی در همان آغاز به اوج شهرت رسید و همچنان در آن قله افتخار مانده است".
خالقی پس از ضبط و اجرای بیش از۲۵۰ آهنگ فولکلور و ترانه های اصیل کردی، در اواسط دهه‌ی ۵۰ مدیریت سازمان رادیو و تلویزیون کرمانشاه را عهده دار می‌شود و بنا بر یک سوءتفاهم نامیمون در دوران انقلاب، به اتهام همکاری احتمالی او، به عنوان یکی از مدیران ارشد دستگاه دولت شاهنشاهی با ساواک، دستگیر و چند هفته‌ای زندانی می شود و آن بر چسب سیاسی و هاله‌ی ابهام موجب رنجش خالقی و قهر او از عرصه‌ی هنر شد اما سر انجام بنا به مساعدت اهالی فرهنگ در رفع سوء تفاهم پیش آمده، با کمک جلال طالبانی از طریق کردستان عراق راهی انگلستان می‌شود زیرا مظهر خالقی و جلال طالبانی هر دو دختران ابراهیم احمد، نویسنده‌ی نام‌آشنای کرد را به همسری اختیار کرده‌اند که اثر معروف ایشان با نام ژانی گه‌ل(درد ملت) با ترجمه‌های محمد قاضی و قانعی‌فرد به زبان فارسی در بازار کتاب عرضه شده است. خالقی سالهای بعد در لندن رحل اقامت می‌افکند. همانطور که ذکر شد، از او بیش از ۲۵۰ آواز فولکلوریک ضبط و ثبت شده است که از ترانه‌های مشهور وی می‌توان

«په‌پووله‌ی ئازادی» ، « ئه‌گه‌ڕێمه‌وه» ، « ئاسۆی کورد» و « بیرت ده‌که‌م » را نام برد.

مظهر خالقی آخرین بار در اواخر دهه‌ی ۶۰ در یک مجموعه کنسرت دور اروپا به همراهی هنرمندانی مانند سعید فرج پوری، رضا شفیعیان، مجید درخشانی، رضا قاسمی نوازنده‌ی سه تار و نویسنده‌ی داستان ارکستر شبانه در اجرای صحنه ظاهر شد، اما پس از آن تا به امروز اثر جدیدی را اجرا نکرده است.
پس از تحولات اخیر کردستان عراق، خالقی دست اندرکار تحقیق و نگارش درباره‌ی موسیقی کردی است و در عین حال مدیریت (ئه‌نیستیتۆی که‌له‌پوری کورد) انستیتوی میراث فرهنگی کردستان عراق را بر عهده دارد.
اندیشه‌ی هنری و سیاست حرفه‌ای خالقی را می‌توان تا حد زیادی به استاد محمد رضا شجریان شبیه دانست، زیرا همواره از موسیقی مبتذل و غیر اصیل پرهیز داشته است. مظهر خالقی به شدت به حفظ اصالت اخلاقی و هویت هنری در اجرای کار هنری و اینکه موسیقیدان متولی فرهنگ و راوی جامعه است و باید حرمت آن نگه داشته شود، باور دارد.

درباره مظهر خالقی ، هنرمندان کرد و صاحب نظران موسیقی چنین می‌گویند:

دکتر بهمن کاظمی، محقق موسیقی کردی، معتقد است که اندیشه و عقاید این استاد برجسته‌ی موسیقی معاصر کردی بدون شک برای نسل جوان منبعی مفید و آموزنده خواهد بود، زیرا خالقی به وجود نسل جوان برای اعتلا و شکوفایی هر چه‌ بیشتر موسیقی کردی در سطح بین المللی امید وافر دارد.
جمشید عندلیبی، آوازهای او را عامل شهرت و سوءاستفاده‌ی بسیاری از هنرمندان می‌داند که درغیبت او با بازسازی و گاه کپی نغمه‌ها و آهنگها به سود جویی ازخالقی پرداخته‌اند.
کیخسرو پورناظری، بر این عقیده است که وجود هنرمند والامقام و بزرگی مانند خالقی برای موسیقی امروز کردستان، ضرورتی غیر قابل انکار است و حضور مجدد او می‌تواند موجب رشد و شکوفایی در آواز کردی امروز، به عنوان بخشی از موسیقی نواحی ایران زمین باشد.
سعید فرج پوری باور دارد که اجرای مجدد خالقی مشابه موجی نو در موسیقی کردی است که مخاطبان، موسیقی اصیل کردی را از زبان راوی صادق آن می‌شنوند.
بهرام ساعد، صدای ساده و صمیمی خالقی را یادآور بزرگانی همچون سید علی‌اصغر کردستانی، حسن زیرک، علی مردان، طاهر توفیق، محمد ماملی، هومر دزه‌ای، عارف جزراوی و... می‌داند و مجتبی میرزاده، آهنگ ساز آثارخالقی، می‌گوید : «در استودیو و هنگام ضبط، خالقی تسلط و توانایی خاصی در اجرا دارد و گاهی با یکبار خواندن و بدون تمرین نسخه‌ی اصلی را ضبط کرده‌ایم.»
اما طهمورث پورناظری با گله از خالقی یاد می‌کند و ساکت نشستن و کناره‌گیری او را گناهی بزرگ و غیر قابل بخشش‌می‌داند.
شهرام ناظری، که همواره با احترام از خالقی یاد می‌کند، معتقد است « در موسیقی معاصر کردی کسی دیگر مانند خالقی، این ستاره تابناک آواز کردی تا چند سال آینده ظهور نخواهد کرد».
و در اینباره رامبد صدیف استاد آواز می‌گوید: « مظهر خالقی را به عنوان راوی صادق فرهنگ و هنر کرد می‌شناسم که صدایش یاد آورنده‌ی خاطرات تلخ و شیرین تاریخ پر فراز و نشیب کرد است و نغمه‌ی او آواز آزادی و عشق است و این بلبل عاشق و بی‌قرار سالهاست خاموش است، زیرا در میان مردمانش موسم گل نیافته است ».

در نهایت خالقی در یک مصاحبه با کانال ماهوراه‌ای کردستان عراق اعلام کرد که دیگر آوازی نخواهد خواند و جا را برای خوانندگان جوان خالی خواهد کرد چون اعتقاد دارد که جوانان می‌توانند جای خالی او را پر نمایند و جانشین خوب او در عرصه‌ی موزیک کردی باشند.
استاد مظهر خالقی پس از زنده‌یاد سید علی‌اصغر کردستانی، به عنوان استاد مسلم آواز کردی معاصر معروف است، زیرا اکثر کردها معتقدند که صدای محزون و لحن دلنشین او هر شنونده‌ای را مجذوب و محظوظ می کند اما متاسفانه در بیست سال اخیر کمتر شاهد فعالیتی جدی از وی بوده‌ایم و همچنان به غیبت و سکوت خود ادامه داده است. در صورتی که حضور پرشور و فعالیت جدی هنرمندان کرد در موسیقی معاصر ایران پس از انقلاب بسیار مشهود و انکار ناپذیر است، هنرمندانی از چند نسل مختلف مانند « یوسف زمانی، میرزاده، فرج پوری، ناظری، کامکار ها، عندلیبی، تعریف، ساعد، پور ناظری، خاک طینت و ...."، که البته برادران یوسف زمانی را جزو بنیان گذاران موسیقی کردی به شیوه‌ای علمی و آکادمیک در ایران می‌شناسند.
ملودی، ریتم و رنگ یا ضربی موسیقی کردی را کمتر کسی هست که درگوشه‌های موسیقی ملی ایران بارها نشنیده باشد. در این رابطه پرویز مشکاتیان معتقد است که گذر از موسیقی ایران زمین بدون مطالعه آکادمیک و علمی موسیقی کردی امکان پذیر نیست و محمد موسوی هم می گوید: « گاه در برابر غنای موسیقی کردی باید تسلیم شد».
در میان هنرمندان معاصر آواز کردی، شهرام ناظری، جلال الدین محمدیان، محمد رضا دارابی، صدیق تعریف، بیژن کامکار، علاالدین باباشهابی، عزیز شاهرخ، عباس کمندی، حسین شریفی، بهروز توکلی، هومه‌ر دزه‌ای و...، خلاء غیبت و سکوت چند ساله‌ی استاد مظهر خالقی بسیار محسوس است. هر چند که هیچ کدام از این هنرمندان، قریحه و سبک موثر خالقی را نادیده نمی گیرند و حتی ملودی ها و نغمه‌های او را به عنوان گنجینه‌ی آواز کردی معرفی می کنند.