[دانه کولانه]

رصدخانه هاي مهم ایران و جهان

منبع shadab.parsiblog.com


رصدخانه هاي مهم جهان
الف:رصدخانه پولکوفو روسيه. يکي از معروفترين و قديمي ترين رصد خانه هاي دنيا است و در گذشته، اغلب آن را «پايتخت ستاره شناسي دنيا» مي ناميدند. هنگامي که در سال 1839 م. رصدخانه پولکوفو گسترش يافت، ابزار آن عبارت بودند از يک تلسکوپ شکستي مجهز به دهانه 38 سانتي متري که فرانهوفر نور شناس نامي، عدسي هاي آن را تراشيد. بعدا يک تلسکوپ 76 سانتي متري با فاصله کانوني 14 متر به رصدخانه افزوده شد. در سال 1294 / 1915م. يک تلسکوپ بازتابي يک متري و يک تلسکوپ شکستي 82 سانتي متري براي رصدخانه سفارش داده شد.

جنگ جهاني دوم کار را در رصدخانه پولکوفو متوقف کرد و به تخريب کامل آن انجاميد.



اين رصدخانه در مدت محاصره لنينگراد در خط مقدم واقع شده بود. عدسي هاي گران بها و بسياري از ابزارها به لنينگراد منتقل شد. هر چند که ابزار زيادي منهدم شد، اما عدسي 76 سانتي متري تلسکوپ شکستي سالم باقي ماند. در 11 مارس 1324 / 1945م. دولت اتحاد شوروي – روسيه – تصميم به بازسازي رصد خانه گرفت. طولي نکشيد که رصدخانه پولکوفو، بار ديگر در زمره يکي از رصدخانه هاي عمده شوروي – روسيه – در آمد و در حال حاضر بزرگترين تلسکوپ دنيا يعني تلسکوپ آيينه اي 6 متري زلنچوکسکايا در آن وجود دارد و مورد استفاده محققين مي باشد.



ب: رصدخانه پالومار. کوه پالومار به ارتفاع 1706 متر از قبل به عنوان مکاني مناسب براي برپايي چيزي که بعدا به رصدخانه کوه ويلسون در آمريکا معروف شد، در نظر گرفته شد. اما، اين ايده در آن هنگام به سبب موانع راه سازي محل رصدخانه مسکوت مانده بود. اين کوه براي محل نصب تلسکوپ عظيم جديد انتخاب شد، زيرا هم به دليل فاصله اي که تا شهر مرکزي مهم لس آنجلس داشت و هم با يک رشته تپه از آن جا جدا مي شد، حتي امروز نيز آسمان شب هاي آن هنوز نسبتا تاريک است. اين رصدخانه شامل يک تلسکوپ انعکاسي است که قطر آينه آن پنج متر است. ضخامت سطح آينه در قسمت جلو فقط 10 سانتي متر است، حال آن که ضخامت کلي آن در قسمت ميله ها 60 سانتي متر است. لوله اصلي تلسکوپ هيل با 5/6 متر قطر و 18 متر طول، به ظاهر سنگين است. اندازه اين ابزار از آن جا آشکار مي شود که مرکز کانون کاسگرين آينه سوراخ بزرگي به قطر يک متر دارد. کل وزن قسمت قابل حرکت 530 تن است، اما ياتاقان هاي روغني و سيستم تعليق و توازن آن باعث مي شوند که تنها موتور هاي کم قدرت براي نشانه روي و رديابي تلسکوپ به کار روند. در اين رصدخانه، گنبد 1000 تني نيز که به طور خودکار، همراه تلسکوپ مي چرخد نيز اندازه چشمگيري دارد. از بلند ترين نقطه آن تا کف گنبد 30 متر فاصله دارد و بنابراين، با ارتفاع يک ساختمان دوازده طبقه برابري مي کند.

علاوه بر تلسکوپ بزرگ هيل، ابزار ديگري در کوه پالومار قرار دارد که به «اشميت بزرگ» معروف شده است. اشميت بزرگ، يک دوربين اشميت با دهانه باز 2/1 متر و آينه اي به قطر 8/1 متر است. با توجه به اين که دستگاه نوري تلسکوپ 5 متري، عمدتا براي بررسي اجرام منفرد طراحي شده است، «اشميت بزرگ» با ميدان ديدي معادل مساحت ظاهري 150ماه کامل امکان مي دهد که عکس هاي «جهان نما» براي مطالعه اجرام کيهاني به تعداد زياد گرفته شود.



ج:رصدخانه ملي کيت پيک آريزونا، آمريکا. رصد خانه ملي کيت پيک (kpno) حدود 90 کيلومتري توسان آريزونا قرار دارد. رصدخانه مذکور داراي بزرگترين مجموعه لوازم رصد براي بررسي آسمان در نيمکره شمالي است. طرح تاسيس رصدخانه اي ملي در حدود 25 سال پيش ارائه و جست و جو براي محلي مناسب در سال 1334 / 1955م. آغاز شد. اين مرکز در حال حاضر دوازده تلسکوپ در اختيار دارد. تلسکوپ بازتابي 4 متري مايال و بزرگترين تلسکوپ خورشيدي با دهانه 5/1 متري در صدر اين دوازده تلسکوپ قرار دارد. تلسکوپ مايال بعد از تلسکوپ بازتابي 6 متري روسيه و تلسکوپ بازتابي 5 متري کوه پالومار، يکي از بزرگترين تلسکوپ ها در جهان است. آينه 2 متري هليوسات، روي برجي در ارتفاع 31 متري از سطح زمين قرار دارد. اين آينه نور خورشيد را از درون محور مايل به آينه سهموي 5/1 متري که حدود 30 متر پايين تر از سطح زمين قرار دارد، مي رساند. قسمتي از محور که در بالاي سطح زمين قرار دارد در محفظه اي از آب سرد قرار داده شده است. فاصله بين آينه هليوسات و آينه سهموي 153 متر است. آينه سهموي، نور خورشيد را در امتداد همان محور، اما با زاويه کمي نسبت به نور ورودي عبور مي دهد و آن را دوباره به سطح زمين بازمي گرداند. آن گاه آينه اي 2/1 متري پرتو نور را از آن جا به گونه اي عمودي، به اتاق رصد در زير زمين هدايت مي کند.

تلسکوپ خورشيدي فاصله کانوني 92 متري دارد و تصوير از خورشيد به قطر 76 سانتي متر به وجود مي آورد. تلسکوپ خورشيدي، براي تجزيه نور به يک طيف نگار خلا مجهز است.



رصدخانه هاي مهم ايران

الف: رصدخانه خواجه نصيرالدين طوسي. اين رصدخانه شامل يک تلسکوپ آينه اي به قطر 70 سانتي متر و يک تلسکوپ خورشيدي مي باشد و روي کوه هاي سهند و در يک منطقه اي به نام کوهِ بلندي نصب شده است. اين رصدخانه متعلق به دانشگاه تبريز است و علاوه بر تلسکوپ هاي فوق، مجهز به دستگاه نورسنج نيز مي باشد که امکانات تحقيق را براي راصدان فراهم کرده است.



ب: رصدخانه ابوريحان بيروني. در اين رصدخانه که در شهر شيراز قرار دارد و متعلق به دانشگاه شيراز است در برگيرنده تلسکوپ انعکاسي به قطر 51 سانتي متر مي باشد و همچنين مجهز به دستگاه نورسنج و کامپيوتر است. از زمان تاسيس اين رصدخانه تا به حال محققين داخلي و خارجي از آن استفاده کرده اند و داده هاي مختلفي بخصوص در مورد ستارگان دو تايي گرفتي به دست آورده اند.



ج: رصدخانه خورشيدي مرکز ژئو فيزيک دانشگاه تهران. اين رصدخانه در انتهاي خيابان کارگر شمالي و در جوار مرکز انرژي اتمي ايران قرار دارد و متعلق به دانشگاه تهران است. در اين مرکز يک تلسکوپ 15 سانتي متري ويژه رصد خورشيد قرار دارد که مجهز به ***** هاي Ha، Hb و غيره مي باشد که توسط آن مي توان علاوه بر لکه هاي خورشيدي، فوران هاي سطح خورشيد را مشاهده و مورد بررسي و تحليل قرار داد.



د: رصدخانه بخش فيزيک دانشگاه فردوسي مشهد. اين رصدخانه در برگيرنده چهار تلسکوپ با اندازه هاي مختلف مي باشد که عبارتند از يک تلسکوپ آينه اي و ثابت به قطر 35 سانتي متر، يک تلسکوپ آينه اي پر تابل به قطر 20 سانتي متر، يک تلسکوپ شکستي به قطر 15 سانتي متر و بالاخره يک تلسکوپ شکستي کوچکتر به قطر 6 سانتي متر. اين رصدخانه اولين رصدخانه اي است که در ايران مجهز به آشکار کننده (Charged Coupled Device) CCDشده است و قادر است از کهکشان ها و اجرام دور تصوير تهيه و روي مانيتور کامپيوتر نمايش دهد. علاوه بر اين، امکان نورسنجي ستارگان دوتايي گرفتي با استفاده از آشکارساز در اين رصد خانه وجود دارد. محل رصدخانه بخش فيزيک در پشت بام ساختمان دانشکده علوم مشهد مي باشد.