[رزیتا]

'بازار قديم ' روايتگر تاريخ و خاطرات كرمانشاه
كرمانشاه - بازار سنتي شهر كرمانشاه كه به عناويني همچون بازار قديم ، تاريكه بازار و بازار زرگرها در ميان مردم مشهور است ، بخشي از ميراث كهن ديار كرمانشاهان است كه گذشته از معماري دلپذير و درخور توجه اش ، روايتگر تاريخ ، خاطرات و انديشه هاي شهر مي باشد.

بازار كرمانشاه به عنوان يكي از اصلي ترين بخشهاي شهر محسوب مي شود كه تركيب دلپذيري از فعاليتهاي توليدي، بازرگاني، اجتماعي، فرهنگي، مذهبي و ... را در خود جاي داده و با همه گوناگون كاركرديش، كل يكپارچه يگانه ايست كه به درستي شالوده اصلي شهر كرمانشاه مي باشد.

مي توان هنگام عبور از بازار سنتي كرمانشاه بخصوص در فصل تابستان در خنكاي دلپذير آن به آرامش رسيد و اوج زيبايي و فرهنگ و هنر را آميخته به هم ديد و همچنين سوغاتي هاي رنگ رنگ به يادگار گرفت.

بازار كرمانشاه كه احداث آن به دوره حكومت فتحعلي شاه قاجار باز مي گردد در زمان خود طولاني ترين بازار سرپوشيده خاورميانه به شمار مي رفته است.

بازار قديمي كرمانشاه داراي 18 راسته بازار است كه به فعاليتهاي مختلف با عناوين بازار زرگر ها ، مسگرها ، علافخانه ، كلوچه پزها ، صرافها ، آهنگرها ، بزازخانه كهنه و نو و غيره اختصاص دارد.
بازار بزرگ كرمانشاه از اوايل دوره قاجاريه و در زمان سلطنت فتحعليشاه برجاي مانده است. فتحعليشاه فرزند ارشدش محمدعلي ميرزاي دولتشاه را در سال 1221 ه.ق به عنوان فرمانرواي ايالت كرمانشاه منصوب كرد، دولتشاه با ساختن بازار بزرگ، سربازخانه شهري، كارخانه چوب سازي، بناهاي مذهبي، ميادين شهري، حمام ها و ساير ابنيه عمومي در شهر كرمانشاه اين شهر را از شهرهاي مهم و آباد ايران قرار داد.

او همچنين ساخت بازار اوليه را دركنار رودخانه آبشوران آغاز نمود.

پس از گسترش شهر، بازار از رودخانه گذشته و در مسير راه بازرگاناني كه از شهر مي گذشته راه خود را بر زمين ناهموار پيدا كرده و در اين مسير دراز هرجا پهنه همواري بوده گسترده شده و هرجا شيب زمين ممكن مي داشته شاخه هاي خود را به درون بافت پيش رانده است و پس از گسترش شهر اين بازار بوده كه شهر را شكل داده است، اين بازار از دروازه پل سيد جمعه آغاز شده و به دروازه چقاسرخ ختم شده است.

پس از محمدعلي ميرزاي دولتشاه فرزند وي امامقلي ميرزا عمادالدوله به عنوان فرمانرواي كرمانشاه منصوب گرديد.

ساخت بناهاي فرهنگي، مذهبي همچون مسجد عمادالدوله و تجاري مانند سراي عمادالدوله و قيصريه و همچنين ساخت چندين عمارت باارزش از جمله كاخ عماديه، كاخ مسعوديه و همچنين توسعه بازار با ايجاد چندين سرا و احداث چهارسوق از جمله فعاليتهاي امامقلي ميرزا عمادالدوله در كرمانشاه است.

چهارسوق در تقاطع بين راسته بازار مسگرها و راسته بازار زرگرها به بازار بزرگ مركزيت بخشيد و بازار كرمانشاه رونق دوباره خود را باز يافت.

تا قبل از دوران قاجار كرمانشاه هرگز نتوانست به عنوان قطب تجاري و اقتصادي غرب كشور مطرح شود و همواره تحت نفوذ شهر همدان بود ؛ اما در دوره قاجار با قرارگيري گمرك غرب در كرمانشاه امتياز ويژه اي به لحاظ مالي، اقتصادي، اعتباري و ... به شهر اعطا شد و بازار كرمانشاه توانست خود را مطرح نمايد و نقش عمده اي در تجارت كشور برعهده گيرد، بازاركرمانشاه مانند ديگر بازارهاي خطي در جهت طولي رشد كرده و فضاهاي عمومي در دوسوي آن جاي دارند. كليه فضاهاي بازار با هم مرتبط بوده و در دو طرف راهروهاي خطي معماري خاصي را بوجود آورده اند كه هركدام علاوه بر ارتباط با فضاهاي اصلي و فرعي يكنواخت بوده و مسير طولي را حفظ كرده اند.

نظم موجود با توجه به نقش هر صنف در ارتباط با اصناف ديگر، احتياج مشتري بازار و بافت شهري اطراف آن در طول زمان پايه گرفته و با گذشت زمان ميان بخشهاي مختلف آن هماهنگي معقولي برقرار شده است.

همجواري فعاليتهاي سازگار براي پيشرفت كسب و تسريع در داد و ستد و ساخت كاروانسراها در خارج از راسته هاي اصلي از انسجام و يكپارچگي و هماهنگي در بازار خبر مي دهد.

تكرار شكل گنبدي و منحني و نورگيرهاي سقف به شكل دايره يا چهارضلعي اصلي بسيار مهم در بازار است و سقف به عنوان عامل حفاظت كننده موجب احساس امنيت در ميان بازاريان و خريداران مي شود.

دوران پهلوي سرآغاز ايجاد تغييرات اساس در بازار كرمانشاه است ؛ با آمدن وسايل نقليه موتوري به شهر كرمانشاه به منظور دسترسي به درون محلات فيض آباد و برزه دماغ و چناني، نقشه خيابان مدرس (سپه) در سال 1312 تهيه و عمليات اجرايي آن آغاز گرديد.

با احداث خيابان مدرس بازار به دو پاره شرقي و غربي تقسيم شده، گذرهاي درون بافت قطع و خيابان پس از عبور از مقابل مسجد جامع و وسط سبزه ميدان با از بين بردن اين فضاي شهري شاخه هاي اصلي بازار را قطع كرده و با ايجاد واحدهاي تجاري در دو طبقه و جداره سازي شهري اين خيابان به يكي از اصلي ترين محورهاي بافت كرمانشاه تبديل گرديد.

جذابيت مغازه هاي تجاري ساخته شده در بدنه خيابان مدرس موجب رونق اين مغازه ها و كم رونق شدن واحدهاي بازار گرديد و بسياري از بازاريان صاحب نفوذ به سمت واحدهاي تجاري برخيابان مدرس كشيده شدند.

پس از احداث خيابان مدرس خيابان جليلي برزه دماغ از شمال به جنوب احداث شد كه پاره شرقي بازار به دو بخش تقسيم شده و راسته بازار چال حسن خان در سمت راست و راسته هاي آهنگرها، بنكدارها، صندوق سازها، بزازخانه كهنه و نو و بازار كليمي ها در سمت چپ اين خيابان قرار گرفتند، احداث خيابان جوانشير در ضلع غربي خيابان مدرس بازار توپخانه را از راسته بازار علافخانه جدا نمود.

با تغييراتي كه در بازار بزرگ كرمانشاه بوجود آمد بسياري از اصناف از جمله مسگري، سفيدگري، سراجي، صندوق سازي، گيوه كشي، نعل سازي، رنگرزي، صرافي و ... براي هميشه به بوته فراموشي سپرده شد.

با توجه به قدمت اين بازار درگذر زمان بخشهايي از آن دچار آسيب شده بود كه طي سالهاي اخير سازمان ميراث فرهنگي استان كرمانشاه اقدام به بازسازي و مرمت بخش هاي آسيب ديده بازار سنتي كرمانشاه كرده است كه هم اكنون با اتمام بخش زيادي از اين مرمت ها بازار كرمانشاه دوباره جلوه خاصي به خود گرفته است.

با توجه به اينكه بازار سنتي كرمانشاه نمايانگر ارزشهاي پايدار معماري اين منطقه است مرمت و احياي بازار علاوه بر مانايي و ماندگاري معماري ارزشمند اين خطه و ارج گذاري به حفظ ميراث فرهنگي در ترغيب بازاريان به ادامه فعاليت خود و رونق اقتصاد استان بسيار اثرگذار است.