[ترنم]

چرا باید فشار خون را جدی گرفت؟


به بیماری پرفشاری خون یا فشارخون بالا در اصطلاح پزشکی هیپرتانسیون می گویند. از آنجایی که این بیماری اغلب بدون علامت است و به صورت بسیار مخفیانه اختلال در سیستم های حیاتی بدن ایجاد می کند، به آن لقب بیماری قاتل خاموش (بی صدا) یا بیماری موذی نیز داده شده است.
در بیشتر موارد بیماری پرفشاری خون بدون علامت است و با عوارض خود را نشان می دهد. اگر این بیماری به موقع تشخیص داده نشود عوارض بسیاری را به همراه خواهد داشت. به طور کلی فشارخون بالا می تواند به سیستم های حیاتی بدن آسیب بزند و عوارض جبران ناپذیری را برجای بگذارد که از جمله این عوارض می توان سکته قلبی (انفارکتوس قلبی)، سکته مغزی، نارسایی کلیه، اختلال عروقی و اختلال در شبکیه چشم (مشکلات بینایی) را نام برد.
شیوع و میزان مرگ ومیر بیماری پرفشاری خون
در جهان در حال حاضر یک میلیارد نفر به بیماری پرفشاری خون دچار هستند. سالانه در حدود 9 میلیون نفر به خاطر عوارض ناشی از این بیماری فوت می کنند. در سال های بسیار نزدیک تخمین زده می شود که مرگ ومیر ناشی از این بیماری و عوارض به حدی برسد که این بیماری به عنوان سومین عامل مرگ و میر شناخته شود. بیماری های قلب و عروق که اولین عامل مرگ و میرهای در جهان است، در حدود 50 ، 60 درصد موارد به علت فشارخون بالا رخ می دهد. در حالی که بسیاری از این مرگ و میرها قابل پیشگیری هستند.
تعریف فشارخون
با ورود خون به داخل سرخرگ ها در اثر پمپاژ قلب، فشاری به دیواره سرخرگ ها وارد می آید. این نیروی فشاری، فشارخون نامیده می شود. فشارخون تحت تاثیر دو عامل یک میزان برون ده قلب و دیگری میزان مقاومت رگ است.
انواع پرفشاری خون
الف: پرفشاری خون اولیه، که اغلب موارد در حدود 95 درصد الی 90 درصد پرفشاری خون (فشارخون بالا) از این نوع است و علت مشخصی ندارد ولی یکسری عوامل زمینه ساز (مساعدکننده) در ایجاد آن دخیل شناخته شده است که آن ها را به دو دسته کلی (عوامل قابل تغییر و عوامل غیرقابل تغییر) تقسیم می کنیم که در ادامه به آن ها اشاره خواهم کرد.
ب: پرفشاری خون ثانویه، که همان طور که از اسم آن پیدا است در ایجاد این بیماری، یک بیماری یا یک عامل دیگری اولیه (به عنوان مثال مصرف برخی از داروها) وجود داشته، که این بیماری به دنبال آن رخ داده است. 10 درصد تا 5 درصد از پرفشاری خون ها از این نوع هستند.
غربالگری (اسکرینیگ) و تشخیص پرفشاری خون
فشارخون بسیار ساده قابل غربالگری و تشخیص است. دستگاه فشارسنج و یک گوشی پزشکی جهت غربالگری فشارخون به کار گرفته می شود. دستگاه فشارسنج به صورت عقربه ای، جیوه ای، دیجیتالی و... در بازار وجود دارد. مهم تر از هر چیز درست کار کردن و دقت اندازه گیری دستگاه فشارسنج است که باید مدنظر قرار گیرد و در نگهداری آن دقت لازم را کرد ضمنا لازم است که هر از چندگاهی دستگاه فشارسنج از نظر دقیق نشان دادن فشارخون واقعی بررسی شود و در صورتی که دستگاه نیاز به تنظیم (کالیبره کردن) داشته باشد بهتر است که این کار توسط تیم تخصصی (مسئول لوازم پزشکی) صورت پذیرد.
مهم است که علاوه بر درست بودن دستگاه فشارسنج، فشارخون به روش صحیح اندازه گیری شود و فردی که فشارخون را اندازه گیری می کند آموزش لازم را دریافت کرده و عملا کار او توسط تیم تخصصی مورد تایید قرار گرفته باشد تا عددی را که برای مددجوی خود اعلام می کند عدد واقعی فشارخون فرد باشد که او و تیم درمانی را به اشتباه نیندازد. برای قرائت عدد فشارخون دو عدد مطرح است که عدد اولی که قرائت می شود همان اولین صدایی است که شنیده می شود: فشارخون سیستول (قلب در حالت انقباض است و خون را به داخل سرخرگ پمپ می کند) و عدد دوم که آخرین صدایی مربوط به فشارخون دیاستول است که به صورت کسری نوشته می شود و در صورت کسر عدد سیستول و در مخرج آن عدد دیاستول نوشته می شود و واحد آن را بر حسب میلی متر جیوه (mmHg) بیان می کنیم.
در موقع قرائت آن به این گونه است: فرضا فشارخون 100 روی 70 میلی متر جیوه. برای تعیین این که فرد دچار پرفشاری خون است لازم است در چندین نوبت فشارخون وی کنترل شود و معدل آن اگر در محدوده غیرطبیعی باشد و مداوما فشارخون در این رنج باشد تشخیص پرفشاری خون برای او داده می شود و در صورت نیاز برای تایید تشخیص از روش های دیگر هم ممکن است پزشک معالج فرد صلاح بداند که استفاده کند.
علل بیماری پرفشاری خون (فشارخون بالا) چیست؟
معمولا علل بیماری پرفشاری خون ناشناخته است. تعداد کمی از موارد در اثر مشکلات مانند بیماری مزمن کلیه، تنگ شدن سرخرگ آئورت، اختلال در بعضی از غدد درون ریز، تصلب شرایین ایجاد می شوند، ولی یکسری عوامل زمینه ساز (عوامل خطر) در بروز بیماری دخیل شناخته شده است.
عوامل زمینه ساز بیماری پرفشاری خون (فشارخون بالا)
همان طور که قبلا هم اشاره شد یکسری عوامل در بروز فشارخون دخیل هستند که با شناخت این گونه عوامل و تحت کنترل درآوردن آن دسته از عواملی که قابل کنترل هستند بسیار می توانند هم در پیشگیری بیماری پرفشاری خون و هم در کنترل آن بعد از بروز نقش داشته باشند.
1. از میان عوامل قابل کنترل در بروز پرفشاری خون می توان به سبک زندگی (عادات و رفتارهای روزمره هر فرد) اشاره داشت که می تواند این سبک زندگی که فرد برای خود انتخاب کرده از نوع مثبت (سالم و بهداشتی) باشد که کمک به پیشگیری و درمان بیماری ها به خصوص بیماری های مزمن (در پیشگیری برخی از بیماری ها حتی تا 80درصد موثرند) و برعکس نقطه مقابل آن سبک زندگی منفی (ناسالم و غیربهداشتی) باشد که زمینه ساز یا از عوامل اصلی در بروز بیماری های مزمن مانند بیماری پرفشاری خون می تواند باشد. سبک زندگی ابعاد گوناگونی (از جمله عادات و رفتارهای تغذیه ای، فعالیت بدنی و ورزش و...) دارد. به طورکلی با راهکارهای اساسی (انتخاب شیوه زندگی سالم و تداوم در حفظ این رفتارها در تمامی طول زندگی) می توان زندگی طولانی و باکیفیتی داشت.
عوامل قابل کنترل در بروز پرفشاری خون عبارت است از:
- عادات تغذیه ای نادرست (مصرف غذاهای شور، چرب و پرکالری) - عدم تحرک و ورزش نکردن منظم - سیگار کشیدن - اضافه وزن و چاقی - مصرف الکل - داشتن استرس زیاد در زندگی یا محیط کاری .
2. از میان عوامل غیرقابل کنترل در بروز بیماری پرفشاری خون: سن (بالای 50 سال)، جنس، نژاد و سابقه خانوادگی.
درمان بیماری پرفشاری خون:
الف: تعدیل سبک زندگی و جایگزینی رفتارهای بهداشتی (فرضا ترک سیگار، محدودکردن مصرف نمک و...)
ب: درمان دارویی که برای درمان پرفشاری خون از داروهای کاهنده فشارخون استفاده می شود و انواع مختلفی دارد: داروهای مدر، داروهای بلوک کننده بتا و بلوک کننده کانال کلسیم و... . - لازم به ذکر است که درصورتی که پزشک معالج دارویی را تجویز کرد باید به درستی طبق دستور پزشک سر وقت مصرف شود و به هیچ وجه داروها سرخود قطع نشود و در صورت بروز عوارض دارویی با پزشک معالج خود مشورت شود.
پیشگیری از بیماری پرفشاری خون
بیماری پرفشاری خون فقط با انتخاب سبک زندگی و حذف عوامل خطر قابل پیشگیری است.
توصیه های بهداشتی درخصوص پیشگیری و کنترل پرفشاری خون
- مصرف نمک در برنامه غذایی محدود شود. - از مصرف غذاهای چرب و پرکالری خودداری گردد (غذاهای آماده، فست فودها، لبنیات پرچرب و...). - از مصرف موادغذایی که به هر شکلی در ترکیب آن مواد شیرین (قند، شکر) به کار رفته است خودداری شود. - ورزش منظم و مرتب (روزانه حداقل 45-30 دقیقه) حداقل پنج بار در هفته، ورزش های پیاده روی، شنا، دوچرخه سواری و به طورکلی ورزش هوازی انجام شود. - به هیچ وجه سیگار کشیده نشود و در صورت سیگاری بودن اقدام به ترک سیگار توصیه می شود. - استرس های زندگی تا حد ممکن کنترل شود (از روش های آرام سازی و مدیریت استرس استفاده شود). - وزن در محدوده طبیعی حفظ شود و در صورت اضافه وزن و چاقی از روش های سالم برای کاهش وزن اضافی و با کمک از مشاوره تخصصی و ارداه قوی به مرور وزن کم شود تا به حد طبیعی برسد و سپس در آن محدوده وزن حفظ شود.