[amir ahmadi]

كمال اخلاقى

انسان داراى دو دسته از صفات و اخلاقيّات است:
غرائز حياتى:
كه براى ادامه حيات ضرورت دارد و در تمام افراد ديده مى شود مانند:
علاقه به خود و زن و فرزند، حس انتقام، حس ترس، غريزه شهوت و غضب و...
افراط و تفريط در اين قسمت، سبب بدبختى انسان مى گردد و بايد اعتدال، رعايت گردد.
اگر انسان به خودش علاقه نداشته باشد، بدون ترس خود را در خطرها قرار مى دهد و جان خود را دستخوش فنا و نابودى مى كند;
و از طرفى اگر علاقه او به خود در جهت افراط واقع شود و همه چيز را براى خود بخواهد، مسلّم است كه اين هم مايه بدبختى و هلاكت اوست. افراد متهوّر و نترس، غالباً عمر خود را به پايان نمى رسانند و افراد ترسو هم از عمر خود بهره مند نمى شوند و از فعّاليّت هاى مثبت اجتماعى محرومند.
اشخاص غضبناك، انسان هاى غير قابل اعتماد و معمولا بى ارزشى از آب در مى آيند و در مقابل، افراد خونسرد هم ناقصند;
زيرا در صحنه مبارزات اجتماعى، قادر به دفاع از حقوق مسلّم خود نخواهند بود.
بنابراين براى هر يك از اين غرائز، حدّ و اندازه اى است كه اگر از آن حدّ و اندازه تجاوز كنند، موجب زيان انسان مى گردند و فقط در صورت اعتدال صفات مزبور، بشر مى تواند از آنها بهره مند شود و از اين نظر كامل گردد.
2. روحيّات عالى انسانى: اين دسته از صفات، حدّ و اندازه معينى ندارند و هر قدر زيادتر باشد، باعث كمال بيشتر انسان خواهند بود.
صفاتى مانند:
عدالت، حق دوستى، حق طلبى، وظيفه شناسى و... را مى توان از روحيّات عالى انسانى دانست.
هر كس كه از اين صفات، سهم بيشتر داشته باشد كامل تر است.
مثلا:
در هر كس حس عدالت پرورى، بيشتر يافت شود، به همان اندازه اين فرد از لحاظ اخلاقى و روحيّات ممتاز انسانى، كامل تر است. بنابراين تكميل و پرورش اين روحيّات نيز يكى از مراحل تكامل اخلاقى است.
از آنچه گفته شد، اين گونه نتيجه مى گيريم كه: ايجاد تكامل اخلاقى در انسان به تعديل غرائز حياتى و پرورش روحيّات عالى انسانى، بستگى دارد.
اكنون بايد به اين مطلب توجه نمود كه كدام نيرو مى تواند به غرائز حياتى، اعتدال بخشد و روحيات عالى انسانى را در وجود بشر بپروراند؟
با مراجعه به دستورات دينى روشن مى شود كه بيشتر دستورات دينى در جهت تعديل غرائز و پرورش روحيات عالى انسانى است. اين موضوع ثابت مى كند كه: دين صحيح، ضامن تكامل اخلاقى انسان است.
زيرا روشن است كه اولين شرط تعديل غرائزى همچون
خودخواهى، شهوت، خشم و... احساس يك مسئوليت درونى و باطنى است كه در همه جا، حالات، افكار و رفتار انسان را كنترل كند. سرچشمه اين احساس مسئوليت، فقط و فقط ايمان به خداست.
اين ايمان است كه در اعماق وجود شخصى ديندار جا دارد، وجدان او را تحث تأثير معنوى خود قرار مى دهد و از كجروى ها و انحرافات باز مى دارد.
از طرفى، دين به منظور ايجاد كمال اخلاقى ، نويد بهترين پاداش نيك را به انسان مى دهد و در نتيجه، باشوق، او را به سوى كمالات اخلاقى، هدايت مى كند و براى عدم كنترل غرائز، بالاترين مجازات را گوشزد مى كند و در نتيجه، ترس از مجازات، او را از صفات ناپسند و طغيان غرائز باز مى دارد.
البته نمى توان انكار كرد افرادى پيدا مى شوند كه بدون احتياج به مقررات جزا و كيفر، خواهان كمال اند و به اصطلاح، كمال را براى كمال مى خواهند، ولى آنچه تجربه هاى اجتماعى نشان داده است اين است كه: تعداد اين گونه افراد، خيلى كم و به علاوه تأثير اين گونه روحيات در خود اين اشخاص نيز محدود است.
كسانى كه تصور مى كنند تنها وجدان مى تواند انسان را از كجرويها و تجاوزات باز دارد، كاملا در اشتباه اند.
يكى از دانشمندان بزرگ تعليم و تربيت مى گويد:
كسانى كه سعى دارند اخلاق را از دين جدا كنند و مستقلا به تكميل آن بكوشند، دست به كار خطرناكى زده اند.
لامارتين ، فيلسوف و شاعر فرانسوى مى گويد:
وجدان بدون خدا مانند محكمه دادگاه بدون قاضى است.