لالایی ها؛ نخستین شعر های نا نوشته ی زنان ::

[ساقي]

لالایی ها؛ نخستین شعر های نا نوشته ی زنان ::

«لالایی» نخستین پیمان آهنگین و شاعرانه ای است که میان مادر و کودک بسته می شود. رشته ای است، نا مریی که از لب های مادر تا گوش های کودک می پوید و تأثیر جادویی آن خواب ژرف و آرامی است که کودک را فرا می گیرد. رشته ای که حامل آرمان ها و آرزوهای صادقانه و بی وسواس مادر است و تکان های دمادم گاهواره بر آن رنگی از توازن و تکرار می زند. و این آرزوها آنچنان بی تشویش و ساده بیان می شوند که ذهن شنونده در اینکه آنها آرزو هستند یا واقعیت، بی تصمیم و سرگردان می ماند. انگار که مادر با تمامی قلبش می خواهد که بشود و می شود و حتا گاه خدا هم در برابر این شدن در می ماند.


«لالایی» ها در حقیقت ادبیات شفاهی هر سرزمینی هستند، چرا که هیچ مادری آنها را از روی نوشته نمی خواند و همه ی مادران بی آنکه بدانند از کجا و چگونه، آنها را می دانند. انگار دانستن لالایی و لحن ویژه ی آن – از روز نخست - برای روان زن تدارک دیده شده.

زن اگر مادر باشد یا نباشد، لالایی و لحن زمزمه ی آن را بلد است و اگر زنی که مادر نیست در خواندن آنها درنگ می کند، برای این است که بهانه ی اصلی خواندن را فراهم نمی بیند، اما بی گمان اگر همان زن بر گاهواره ی کودکی بنشیند، بی داشتن تجربه ی قبلی، بدون اینکه از زمینه ی شعر و آهنگ خارج شود، آنها را به کمال زمزمه می کند. گوِیی که روان مادرانه از همان آغاز کودکی به زن حکم می کند که گوشه ای از ذهنش را برای فراگیری این ترانه های ساده، سفید بگذارد.


شاید بتوان گفت که لالایی ها طیف های رنگارنگی از آرزوها، گلایه ها و نیایش های معصومانه ی مادرانه هستند که سینه به سینه و دهان به دهان از نسل های پیشین گذشته تا به امروزیان رسیده و هنوز هم که هنوز است، طراوت و تازگی خود را حفظ کرده اند، بگونه ای که تا کنون هیچ ترانه ی دیگری نتوانسته جایشان را بگیرد.
در حقیقت لالایی ها – این دیر پا ترین ترانه های فولکلوریک- آغاز گاه ادبیات زنانه در پای گاهواره ها هستند که قدمت شان دیگر تاریخی نیست، بلکه باستان شناختی است.



از دو بخشی که هنگام خواندن یک لالایی به دست می آید؛ یعنی - آهنگ و شعر- آهنگ به کودک می رسد و شعر از آن ِ مادر است . زیرا آنچه از نظر شنیداری برای کودک گاهواره ای دارای بیشترین اعتبار است. ضرب آهنگ لالایی است، وگرنه همه می دانیم که شعر لالایی زبان فاخری ندارد و تازه اگر هم داشته باشد، کودک گاهواره ای آن را دریافت نمی کند. تنها زمزمه و لحن گیرای مادر است که کودک را محظوظ می کند و او را می خواباند. مادر چه خوش صدا باشد و چه نباشد، کودک با زمزمه ی او الفتی به هم می زند و لحن او چون جویباری در گوش های کوچکش حظّ ّ و طراوت می ریزد.

از طرفی دیگر تجربه نشان می دهد که کودکان با اینکه با لالایی بزرگ می شوند، هرگز شعر آن را یاد نمی گیرند و کلا ًذهن خود را موظف به فراگیری لالایی نمی کنند و زمانی هم که به حرف می آیند، هرگز لالایی را به عنوان ابزار خیال خود به کار نمی گیرند. حتا دختران هم هنگام خواباندن عروسک خود، برایش لالایی نمی خوانند، بلکه بیشتر سعی دارند که روی او را بپوشانند و به او امنیت بدهند. زیرا در هنگام بازی بیشتر می خواهند عروسک را در یابند، نه اینکه او را بخوابانند. اما اگر همین دخترکان بخواهند خواهر یا برادر کوچک تر خود را بخوابانند، بر اساس داشتن روان اسطوره ای مادرانه - حتما ً برایش لالایی می خوانند.

آهنگ لالایی ها نیز تناسب مستقیم با نوع گاهواره و وسعت تاب آن دارد و چون نوع گاهواره در شهر های ایران مختلف است، از این رو لحن زمزمه ی مادران نیز متناسب با آن متفاوت می شود. مثلا ً گاهواره هایی که در جنوب و نقاط مرگزی ایران برای خواباندن کودک بکار می رود، «ننو » نام دارد که بی گمان این واژه، از کلمه ی ننه گرفته شده چون گاهواره را مادر دوم کودک نیز می گویند.

ننو ها را می بندند. چنانکه یک لالایی ملایری هم می گوید:

«لالالالا کنم ایواره وختی/ للوته بونم ، شاخ درختی»
که در مجموع یعنی غروب هنگام تو را لالایی می گویم و للویت( = نانو = ننو » را بر شاخه ی درختی می بندم. (ترانه و ترانه سرایی ،ص ۱۸۶ ). برای بستن ننو در اتاق معمولا ً دو میخ طویله ی بزرگ به دو زاویه ی روبروی هم، به دیوار اتاق می کوبند و گهواره را که معمولا ً از جنس چرم یا پارچه ی سختی است، با طناب های محکم عَلَم می کنند. وسعت تاب این گاهواره بسیار زیاد است. یعنی با یک تکان دست، از این سوی اتاق تا آن سوی دیگر تاب بر می دارد و گاه صدای تاب گهواره و حتا صدای کلیک میخ طویله با زمزمه ی لالایی می آمیزد، که حال و هوای خوشی بوجود می آورد.

اما گاهواره های شمالی که به آنها گاره (= گهواره ) می گویند، از چوب است و زیر آن حالت هلالی دارد و تقریبا ً هم سطح زمین است. تکان های «گاره» کوتاه و پشت سر ِ هم و مقطع است.

اما بخش دوم یعنی شعرلالایی از آن ِ مادر است، زیرا مادر با خواندن لالایی در حقیقت با کودک گاهواره ای خود گفتگو می کند و اگر چه می داند که او سخنش را نمی فهمد، اما همین قدر که کودک به او گوش فرا می دهد برایش کافی است. شعر های لالایی ها اگر چه بسیار ساده هستند و گاهگاهی هم از وزن و قافیه خارج می شوند، اما از نظر درون مایه ی احساسی بسیار غنی و همو اره حامل آرزوهای دور و نزدیک مادر اند و از نظر مضمون نیز چندان بی زمینه نیستند.

[ساقي]

بطور کلی لالایی ها را می توان به شیوه ی زیر دسته بندی کرد :
*لالایی هایی که مادر آرزو می کند کودکش تندرست بماند و او را به مقدسات می سپارد :

لالالالا که لالات می کنم من
نگا(=نگاه) بر قد و بالات می کنم من
لالالالا که لالات بی بلا باد
نگهدار شب و روزت خدا باد!

(فرهنگ عامیانه ی مردم ایران/ص ۲۱۷)
لالاییت می کنم خوابت نمیاد
بزرگت کردم و یادت نمیاد
بزرگت کردم و تا زنده باشی
غلام حضرت معصومه باشی ...

(ترانه و ترانه سرایی/۱۹۱)
*لالایی هایی که مادر آرزو می کند، کودکش بزرگ شود، به ملّا برود، و با سواد شود :
لالالالا عزیز ترمه پوشم
کجا بردی کلید عقل و هوشم
لالالالا که لالات بی بلا باد
خودت ملا، قلمدونت طلا باد!

(ترانه های ملی ایران/ص۱۴۷)

لالالالا عزیز الله
قلم دس (= دست ) گیر، برو ملا
بخوون جزو کلام الله

(ترانه و ترانه سرایی/۱۸۲)

* لالایی هایی که مادر آرزو می کند کودکش به ثمر برسد :
لای لای دییم یاتونجه :
گؤ زلرم آی باتونچه :
سانه رم الدوز لری
سن حاصله یتوننچه

برگردان به فارسی:
لالایی می گویم تا به خواب روی.
ادامه می دهم تا ماه فرو رود.
و ستاره ها را می شمارم
تا تو بزرگ شوی و به ثمر برسی.

(همان جا/ص۱۸۷)

* لالایی هایی که مادر در آنها به کودک می گوید که با وجود او دیگر بی کس و تنها نیست :
الا لا لا تو را دارم
چرا از بی کسی نالم؟
الا لالا زر در گوش
ببر بازار مرا بفروش
به یک من آرد و سی سیر گوش ( = گوشت )

(تاریخ ادبیات کودکان ایران/ص۲۹)

لالالالاگل آلاله رنگم
لالالالا رفیق روز تنگم
لالالالا کنم، خووت کنم مو ( = خوابت کنم من)
علی بووم و بیارت کنم مو ( = علی گویم و بیدارت کنم من )

(ترانه و ترانه سرایی/ص۱۸۶)

[ساقي]

*لالایی هایی که مادر آرزو می کند کودکش - چه دختر و چه پسر- بزرگ شود و همسر بگیرد و او عروسی اش را ببیند :
لایلاسی درین بالا
یو خو سو شیرین بالا
تانریدان عهد یم بودو
تو یو نو گؤ روم بالا
برگردان به فارسی:
کودک نازم که لالایت سنگین است
خوابت شیرین است
با خدا عهد کرده ام که،
عروسی تو را ببینم ...»

(همانجا/ص۱۸۶)

نمونه ی دیگر :
قیزیم بویوک اولرسن
بیرگون اره گیدرسن
الله خوشبخت ایله سین
بیرگون ننه ایله سین

برگردان به فارسی:
لالایی دخترم روزی بزرگ خواهی شد.
به خانه ی شوهر خواهی رفت.
خدا تو را خوشبخت کند!
که روزی مادر خواهی شد.

( همانجا/ص۱۸۸)

گاه در این دسته از لالایی ها رگه هایی از حسرت و رشک ورزی به چشم می خورد:
گل سرخ منی زنده بمونی
ز عشقت می کنم من باغبونی
تو که تا غنچه ای بویی نداری
همین که گل شدی از دیگرونی ...

(کتاب کوچه/دفتر اول /حرف ب/ص ۷۷۳)

*لالایی هایی که مادر آرزو می کند هنگامی که کودکش بزرگ شد قدر شناس زحمات او باشد:
لای لای د یم آد یوه
تاری یتسون داد یوه
بو یو ک اولسان بیرگون سن
منی سالگین یاد یوه

برگردان به فارسی:
لالایی گفتم به نام تو
خداوند یاور و داد رس تو باشد.
انشاء الله روزی که بزرگ شدی،
زحمات مرا به یاد آوری.

(ترانه و ترانه سرایی/ص۱۸۷)

اما خود پیشاپیش می داند که کودک فراموش خواهد کرد :
لالاییت می کنم با دس ( = دست ) پیری
که دسّ مادر پیرت بگیری
لالاییت می کنم خوابت نمیاد
بزرگت می کنم یادت نمیاد ...

(فرهنگ عامیانه ی مردم ایران/ص۲۱۷)

[ساقي]

*لالایی هایی که مادر در آنها از نحسی کودک و از اینکه چرا نمی خوابد گلایه می کند. این لالایی ها گاه لحنی ملامت بار و گاه عصبی و گاه طنز آمیز دارد:
لالالالا گلم باشی
تو درمون دلم باشی
بمونی مونسم باشی
بخوابی از سرم وا شی ...

(کتاب کوچه/حرف ب/دفتر اول/ص۷۷۵)

نمونه ی دیگر:
لالالا لا گل پسته
شدم از گریه هات خسته ...

(همانجا/ص۷۷۶)

نمونه ی دیگر:
الالالا گل زیره
چرا خوابت نمی گیره ؟
به حق سوره ی یاسین
بیایه خو تو را گیره .... (=بیاید خواب و تو را فرا گیره)

(تاریخ ادبیات کودکان ایران/ص۲۹)

گاهی در این دسته از لالایی ها مادر پای«لولو» را هم به میان می کشد و از او کمک می گیرد. روانشناسی این دسته از لالایی ها بسیار جالب است، چون مادر با شگردی که به کار می گیرد، لولو را از بچه می ترساند ، نه بچه را از لولو . و در ضمن یک اعتماد به نفس لفظی هم به کودک می دهد. مثلا ً می گوید: « لولو برو ! بچه ی ما خوب است/می خوابد.» یا « تو از جان این بچه چه می خواهی؟/ این بچه پدر دارد و دو شمشیر بر کمر دارد. » و خلاصه چنین است و چنان :

لالالالالالالایی
برو لولوی صحرایی
برو لولو سیاهی تو
برو سگ، بی حیایی تو
که رود من پدر داره
دوخنجر بر کمر داره
دو خنجر بر کمر هچّی
دو قرآن در بغل داره ...

(ترانه و ترانه سرایی/ص۱۹۰-۱۹۱)

نمونه ی دیگر:
برو لولوی صحرایی
تو از بچه چه می خواهی ؟
که این بچه پدر داره
که خنجر بر کمر داره

(کتاب کوچه /دفتر اول/ حرف ب/ص ۷۷۵)

نمونه ی دیگر:
لالالالا گل چایی
لولو ! از ما چه می خواهی؟
که این بچه پدر داره
که خنجر بر کمر داره

(همانجا)

[ساقي]

نمونه ی دیگر:
برو لولوی صحرایی
تو از روُدم چه می خواهی؟
که رود من پدر داره
کلام الله به بر داره
(گذری و نظری در فرهنگ مردم/ص ۳۳)

*در دسته ی دیگری از لالایی ها مادر افزون بر آنکه کودک را با کلام ناز و نوازش می کند، لالایی را به نام او مُهر می زند:
لالالالا گلم باشی
انیس و مونسم باشی
بیارین تشت و آفتابه
بشورین روی شهزاده
که شاهزاده خداداده
همون اسمش خداداده

(کتاب کوچه/دفتر اول/حرف ب/ص۷۷۳)

نمونه ی دیگر، ترجمه ی یک لالایی ترکمنی:
اسم پسر من آمان است
کوه های بلند را مه فرا می گیرد
انگشتری یارش
همیشه در انگشتش است
بچه ی من داماد می شود
در هر دستش یک انار نگه می دارد
وقتی که در جشن ها می گردد
دختر ها به او چشم می دوزند ...

(تاریخ ادبیات کودکان ایران/ص ۳۲)

*دسته ای از لالایی ها واگویه ی داستان کوتاهی است، از این رو طولانی تر از یک لالایی کوتاه چهار خطی می نماید :
لالالالا گل نسری(= نسرین )
کوچه م (به کوچه ام ) کردی درو بسّی(=بستی)
منم رفتم به خاک بازی
دو تا هندو مرا دیدن
مرا بردن به هندسون
به صد نازی بزرگم کرد
به صد عشقی عروسم کرد
پسر دارم ملک جمشید
دختر دارم ملک خورشید
ملک جمشید به شکاره
ملک خورشید به گهواره
به گهواره ش سه مرواری (مروارید)
کمر بندی طلا کاری
بیا دایه، برو دایه
بیار این تشت و آفتابه
بشور این روی مهپاره
که مهپاره خداداده

(فرهنگ عامیانه ی مردم ایران /ص ۲۱۸)

این لالایی توسط شاعر معاصر منصور اوجی به این صورت هم ضبط شده است :
سر چشمه ز او (= آب ) رفتم
سبو دادم به خو ( = خواب ) رفتم
دو تا ترکی ز ترکسون(= ترکستان)
مرا بردن به هندسون(=هندوستان)
بزرگ کردن به صد نازی
شوور(= شو هر) دادن به صد جازی(= جهازی)
لالالالا بابا منصور
دعای مادرم راسون(= برسان )
دو تا گرجی خدا داده
ملک منصور به خو رفته
ملک محمود کتو (= کتاب، اشاره به مکتب) رفته
بیارین تشت و آفتابه
بشورین روی مهپاره
(کتاب هفته/ شماره ی ۱۳)

گاهی این لالایی ها داستان گونه ای زمینه ی مذهبی دارد:
لالالالا – ی - لالایی
شبی رفتم به دریایی
درآوردم سه تا ماهی
یکی اکبر، یکی اصغر
یکی داماد پیغمبر
که پیغمبر دعا می کرد
علی ذکر خدا می کرد
علی کنده در خیبر
به حکم خالق اکبر

(ترانه و ترانه سرایی در ایران/ص۱۹۲)

[ساقي]

*بسیاری از لالایی ها از نظر جامعه شناسی ارزش ویزه دارند. مثلا ً در بیشتر لالایی ها مادر ضمن نوازش کودک و مانند کردن او به همه ی گل ها - حتا گل قالی- به این اشاره دارد که پدر کودک بیرون از خانه است :

لالالالا گل قالی
بابات رفته که جاش خالی
لالالالا گل زیره
بابات رفته زنی گیره (همانجا/ص۱۸۳)

لالالالا گل نازی
بابات رفته به سربازی
لالالالا گل نعنا
بابات رفته شدم تنها
لالالالا گل پسته
بابات رفته کمر بسته
لالالالا گل خاشخاش(=خشخاش)
بابات رفته خدا همراش
لالالالا گل پسته
بابات بار سفر بسته
لالالالا گل کیش میش
بابات رفته مکن تشویش

(کتاب کوچه/حرف ب/دفتر اول/ص۷۷۳)

یا در این لالایی که مادر شادمانی خود را از آمدن مرد خانه به کودک ابلاغ می کند :
لالالا گل سوسن
بابات اومد چش ا م (= چشمم ) روشن

(همان جا/همان صفحه)

این لالایی ها افزون بر آن که به پیوند های عاطفی میان زن و شوهر اشاره می کنند، نشانگر بافت خانوادگی و چگونگی وظایف پدر و مادر در آن زمان ها هم هستند. به اینکه پدر برای فراهم آوردن هزینه ی زندگی باید بیرون از خانه باشد و مادر مسئوول امور داخل خانه و به ثمر رساندن کودکان است.

*بعضی از لالایی ها- بی آنکه عمدی در آن ها به کار رفته باشد- اشاره ی واضحی به روابط بازرگانی دوره ی خود دارند :

الا لا لا ملوس ململ
که گهوارت چوب صندل
لحافت چیت هند ستون
که بالشتت پَر سیستون
الا ای باد تابستون
نظر کن سوی هندستون
بگو بابا عزیز من /
برای رودم کتون(=کتان ) بستون

دکتر باستانی پاریزی در مورد این لالایی کرمانی می گوید:
« این ترانه اشاره ی جالبی دارد به کالایی که از سیستان به کرمان آمده و آن پر قو ست. سیستان به علت وجود هیرمند و دریاچه ی هامون، مرکز تجمع قو و مرغابی و پرندگان دیگر دریایی بود و سال ها مردم سیستان علاوه بر حصیر بافی از جگن، کالای عمده ای را که صادر می کردند، پَر بود و این پَر از طریق راه میان بُر میان سیستان و خبیص ( شهداد کنونی ) حمل می شد.»

( ترانه و ترانه سرایی ، پانویس ص ۱۹۱)

*بعضی از لالایی ها به موقعیت جغرافیایی شهر و خانه ی کودک اشاره می کند. مانند لالایی زیر از اورازان که نکته ای فلسفی را نیز در خود پنهان دارد و مادر ضمن خواندن آن به کودک هشدار می دهد که عمر به شتاب آب روان می گذرد :

بکن لالا،بکن جون دل مو(=من)
شمال باغ ملا، منزل مو
شمال باغ ملا نخلسونن(=نخلستان است)
که عمر آدمی آب روو نن(روان است)

(همان جا/ص۱۸۴)

*در بعضی از لالایی ها که از مفهوم عمیق و زیبایی سرشارند، مادر آنگونه با کودک گهواره ای خود درد دل می کند و از غم ها و نگرانی های خود به او می گوید که انگار با یک آدم بزرگ روبروست. مانند لالایی زیر که نشانگر آن است که پدر مرده و فرزند روی دست مادر مانده. در این لالایی مادر از اندوه این عشق از دست رفته و از تنهایی ناگزیرش برای کودک گلایه سر می دهد.این لالایی با تمامی لطافتی که دارد بیانگر یک زندگی به بن بست رسیده را می ماند:

گلم از دس(=دست ) برفت و خار مونده
به من جبر و جفا بسیار مونده
به دستم مونده طفل شیرخواری
مرا این یادگار از یار مونده ...

(کتاب کوچه/دفتر اول/ حرف ب/ص۷۷۴)

یا این لالایی دیگر که از بی وفایی ها و تنگناها حکایت دارد:

لالالالا عزیزم، کبک مستم
میون(=میان) هرچه بود دل بر تو بستم
لالالالا که بابات رفته اما
من بیچاره پابند تو هستم...
(همان جا)

*بسیاری از لالایی های کردی،بلوچی،آذری و دیگر نقاط ایران به سبب گویش محلی خود نگهدارنده ی زبان سر زمین خود هستند و واژگان و اصطلاحاتی که در آنها به کار رفته قابل درنگ است. این لالایی ها اگر با گویش خود خوانده شوند، حال و هوای پر شوری به دست می دهند و برگردان آنها نیز تا حد گیج کننده ای زیباست. از قبیل این لالایی بلوچی که ترجیع بند « ......... در خواب خوش فرو روی»، آن را دلنشین تر می کند :


لولی لول دیان لعل ءَ را
(من فرزند همانند) لعل خود را لالایی می دهم
لکّ مراد کسان سالءَ را
(چون برای او) صدها هزار آرزو دارم و (او هنوز) کودک است
لولی لول دیان تراوشین واب
تو را لالایی می دهم (تا) در خواب خوش فرو روی،
وشّین واب منی دراهین جان
خواب خوش( ببینی و) جان سالم من(فدای تو باد!) ای همه ی وجودم

لولی لول دیان تراوشین واب
تو را لالایی می دهم (تا) در خواب خوش فرو روی
لکّ مراد کسان سالءَ را
(چون برای او) صدها هزار آرزو دارم ، و (او هنوز) کودک است
دردپین شکر گال ءَ را
(لعل من) دهان دُر گونه دارد و سخنانی شکر وار دارد
لکّ مراد کسان سالءَ را
(چون برای او) صدها هزار آرزو دارم و (او هنوز) کودک است
وش بواین ز باد مالءَ را
(لعل من) مثل زباد بوی خوش می دهد
بچّ گون خدایی دادان
فرزندم هدیه ی خداوند است .
من اچ خالقءَ لولو کون
و من از خداوند تنها خواهان اوهستم ...

(ترانه و ترانه سرایی/ص۱۸۵)

یا این لالایی بسیار زیبای ترکی که معنایش به راستی درنگ می طلبد :

از سر و صدای لالایی من
مردم از خانه ها گریزانند
هر روز یک آجر می افتد
از سرای عمر من

(تاریخ ادبیات کودکان ایران/ص۳۵)

[ساقي]

بطور کلی در لالایی خصلتی است که آن را تنها روان زنانه دریافت می کند. مادر لالایی را از خود آغاز می کند و در آن لحظه بجز کودک و گهواره و حال دل خویش به چیز دیگر نمی اندیشد. او روایت دل خود را می خواند، ممکن است این روایت قصه ی جامعه باشد، ممکن است نباشد. حتا اگر هم باشد این مادر نیست که آن را به جامعه تعمیم می دهد، بلکه خود لالایی است که قصه ی دیگران هم می شود. از این رو بسیاری از شاعران مرد که سعی کرده اند لالایی بسرایند، در این زمینه موفق نبوده اند چرا که لالایی را از اجتماع آغاز کرده اند یا به زبان ساده تر لالایی را دستاویز گفته های اجتماعی و سیاسی خود کرده اند که از خصلت این ترانه های ساده بیرون است.
در میان لالایی های سروده شده توسط شاعران مرد که حضور این خصلت را دریافته اند، می توان تنها به لالایی دکتر قدمعلی سرامی شاعر معاصر اشاره کرد که از احساسی شگفت انگیز برخوردار است.
دریغ مان می آید که از کنار این لالایی ناخوانده بگذریم. پس نوشتار را با یاد آوری بخشی کوتاهی از آن به پایان می بریم :

سوزنم شعاع خورشید و
نَخَم رشته ی بارون
از حریر صبح روشن
می دوزم پیرهن الوون
واسه تو بچه ی شیطون
لالالالا
لالالالا

پیشونیت آینه ی روشن
دوتا چشمات، دو تا شمعدون
حالا شمعارو خاموش کن
بسه مهتاب تو ایوون
دیگه چشمات و بخو ابون
لالالالا
لالالالا

پانویس:
۱ – به نقل از دکتر قدمعلی سرامی ، مقاله ی «چگونه با بچه ها ارتباط برقرار کنید»/روزنامه ی همشهری/شماره ی ۳۱۴۰ /دوشنبه ۲۷ مرداد ۱۳۸۳
در تأیید این سخن در وبلاگ کوهبنان – همنام کوهبنان(جایی در قسمت شمال غربی استان کرمان) شعری به نام«شعر قدیمی» از آقای نیکخواه،به گویش آنجا وجود دارد که چند بیتی از آن عیناً نقل می شود :

شعر قدیمی
دلم می خوا بگم شعر قدیمی
اَ چوپونی و اَ کار زعیمی
جوونای قدیمی شاخ شمشاد
سبیلاشون نبید هشوَخ پرِ باد
وَ پاشون بید تُمون، وصله داری
اَ هِشکی هم نداشتن ننگ و عاری
وَ پاشون جفت گیوه طاق سال بید
نداشتن پول اگر داشتن حلال بید
به جای لفظ مامان بید ننو
به آبجی هر کسی می گفت دادو
برادر اون زمونا بید کاکا
به جا بابا بزرگا بید باشا



مراجع :

تاریخ ادبیات کودکان ایران ( ادبیات شفاهی و دوران باستان ) جلد اول ، محمد هادی محمدی و زهره قایینی، نشر چیستا، تهران ۱۳۸۰
ترانه و ترانه سرایی در ایران/محمد – احمد پناهی« پناهی سمنانی»/ انتشارات سروش/ چاپ اول/۱۳۷۶
ترانه های ملی ایران/پناهی سمنانی/ ناشر مؤلف/چاپ دوم/زمستان ۱۳۶۸
فرهنگ عامیانه ی مردم ایران/صادق هدایت/ به کوشش جهانگیر هدایت/نشر چشمه تهران/چاپ سوم/پاییز ۱۳۷۹
کتاب کوچه (جامع لغات، اصطلاحات،تعبیرات،ضرب المثل های فارسی)/حرف ب/دفتر اول/ احمد شاملو/ انتشارات مازیار/ تهران ۱۳۷۸
گذری و نظری در فرهنگ مردم/ سید ابوالقاسم انجوی شیرازی/ انتشارات اسپرک/تهران/چاپ اول/ پاییز ۱۳۷۱

پیرایه یغمایی

[ساقي]

لالايي هاي تركي و آذزبايجان


بالاما قوربان ایلانلار ، بالام ناواخ دیل آنلار قربون بچه ام مارها ، بچه ام کی زبان می فهمد ؟
بالاما قوربان سئرچه لر ، بالام ناواخ دیرچه لر قربان بچه ام گنجشکها ، بچه اکم کی یه کمی بزرگ میشود ؟

بالاما قوربان قارقالار ، بالام ناواخ دیل قانار قربان بچه ام کلاغها ، بچه ام کی زبان سرش می شود .
بالاما قوربان اینه کلر ، بالام ناواخ ایمه کلر قربان بچه ام گاوها ، بچه ام کی چهار دست و پا راه می رود ؟

...

قیز قیزیل آلما ، ده ر یئره سالما ، مدرسیه گئت گل ، بئواختا قالما دختر سیب طلا ، بچین و زمین نیانداز ، برو به مدرسه برگرد ، دیر نکن
قیز قیزیلا دؤنوبدور خبری یوخ اوغلانلارین دختر طلا شده ، پسرها خبر ندارند .
بو قیز دئییل قایقاناخدیر ، اره گئده جه ک قوناخدیر این دختر نیست ، خاگینه است ، به خانه بخت میرود و مهمان است .

گؤزل قیزام گلین آلین ، که بینیمه که تده ر سالین دختر قشنگی هستم ، بیائید مرا بگیرید . روستاها را مهرم کنید .
قیزدی نازدی مین تومن آزدی ، میلیونلار گتیر ، گل بو قیزی گؤتور دختر است و ناز است ، هزار تومان کم است ، میلونها بیاور و این دختر را ببر

...

گولو گولولر یارپاغی ، آستانالار تورپاغی ، بالامی نظروورانین ، گؤزونه بیبار یارپاغی گل و برگ گلها ، خاک آستن ها ، هرکی بچه ام را نظر کند ، به چشمش فرو رود برگ فلفل

...

خیرداجا قیزیم بیرقطره ، گئتدی قیرنادان سو گه تیره ، آناسی دئدی دینقیلی سان ، کوزه نی سالیب سیندیری سان دختر کوچولوم یک قطره ست ، رفت از شیر آب آب بیاره ، مادرش گفت کوچولوئی ، کوزه رو می اندازی می شکنی .

...

گولو گولوله ر یارپاغی ، آستانالار تورپاغی ، بالامی نذر لییه نین ، گؤزونه بیبار یارپاغی ، برگ گلها ، گرد آستانه ها ، هر کی بچه مو چشم بزنه ، الهی به چشمش برگ فلفل فرو بره .

...

لای لای دئییم یاتاسان لالائی بگویم بخوابی
گول غنچه یه باتاسان توی گلها و غنچه ها فرو بروی
گول غنچه لر ایچینده در بین گلها و غنچه ها
شیرین یوخو تاپاسان به خواب شیرینی بروی

...

لالای بئشیگیم لای لای لالائی گهواره ام لالائی
ائویم ائشیگیم لایلای لالائی خانه و زندگیم لالائی
سن یات شیرین یوخو گؤو بخواب و خوابهای خوب ببین
چه کیم کئشیین لای لای کشیک تو را بکشم لالائی
...
لالای بالام جان بالام لایلایئی بچه ام جان بچه ام
من سنه قوربان بالام من به قربان تو بچه ام
آغلییبان باغریمی با گریه ات قلبم را
گل ائله مه قان بالام بیا و خون نکن بچه ام

...

لای لای دئدیم بویونجا لالائی گفتم به اندازه قدت
باش یاسدیغا قویونجا به وقتی که سرت را روی متکا گذاشتی
یات سن گول یاتاغیندا تو در رختواب گلت بخواب
باخیم سنه دویونجا من نیز سیر نگاهت کنم

...

لای لای دئدیم یاتینجا لالائی گفتم تا وقتی که بخواب رفتی
گؤزله ره م اویانینجا منتظر می مانم تا بیدار شوی
زارا آمانا گلدیم به زاری و فغان آمدم
سن حاصیلا چاتینجا تا تو بزرگ شوی
...
لای لای امه ییم لای لای لالائی بهره ام لالائی
دوزوم چؤره ییم لای لای نمک و نانم لالائی
تانری دان عهدیم بودور خواسته ام از خدا این است
گؤروم کومه یین لای لای که کمکت را ببینم لالائی


....


لای لای اولدوزوم آییم
لای لای شاماما پاییم
سن گئت شیرین یوخویا
منده نفسین ساییم

لای لای گولون دسته سی
دامغانین پوسته سی
یوخلا سنه اوخویوم
قره باغ شیکسته سی!!

لای لای اوجا سهندیم
لای لای شکریم قندیم
دونیا گوزلریندن
منده سنی بیندیم

لای لای ارکین قالاسی
یات قهرمان بالاسی
یئنه شئحدن دولوبدور
گوزلرین پیالاسی

لای لای دئدیم یاتاسان
قیزیل گوله باتاسان
من آرزوما چاتمادیم
سن آرزووا چاتاسان


...

لاي لاييْنام يات بالام
گوُن ايله چيْخ بات بالام
من آرزوما چاتماديم سن آرزووا چات بالام

لالايي تو هستم بخواب ، فرزندم
بهمراه آفتاب طلوع و غروب كن ، فرزندم
من به آرزو ي خودم نرسيدم تو به آرزويت برس ، فرزندم

لاي لاي آهو گؤز بالام
لاي لاي شيرين سؤز بالام
گؤزَل ليكده دونيادا تكدي منيم اؤز بالام

لالايي فرزند چشم آهوي من
لالايي فرزند شيرين سخنم
در زيبايي در دنيا فرزند من تك است

لالاييْنام اؤز بالام
قاشي قارا گؤز بالام
ديلين بالدان شيرين دير دوداغيْند سؤز بالام

لالايي تو هستم فرزندم
فرزند چشم و ابرو سياه من
زبانت از عسل شيرينتر است حرف روي لبت فرزندم
(حرف كه از لب تو جاري ميشود ، زباني كه به آن تكلم ميكني از عسل شيرينتر است ، اي فرزند من)
{ لالايي تو هستم اصلاحي است( كه بتو لالايي ميخوانم معني ميدهد) }

لايْ لايْ ديلين دوز بالام
ديل آچ گينان تئز بالام
من اوتوروم سن دانيْش شيرين شيرين سؤز بالام

لالايي ، زبانت نمك است فرزندم
زود زبان باز كن فرزندم
من بنشينم تو حرف بزن حرف هاي شيرين فرزندم

لاي لاي بالام گوُل بالام
من سَنَه قوربان بالام
قان ائيلَه مَه كؤنلوُموُ گَل مَنَه بير گوُل بالام

لالايي فرزند گل من
من بقربان تو فرزندم
دل مرا خون نكن بيا براي من بخند فرزندم

لاي لاييْنام گوُل بالام
تئل لَري سوُنبوُل بالام
كَپَنَك دَن سئرچَه دَن يوخوسو يوُنگوُل بالام
لالايي تو هستم فرزند گل من
مو هايت مثل سنبل ، فرزندم

از پروانه از گنجشك فرزند من خوابش سبك تر است


لای لای دئییم یاتاسان
قیزیل گوله باتاسان
قیزیل گولون ایچینده
شیرین یوخو تاپاسان.

[ساقي]

لالايي هاي عاشقانه




لالالالا گل پونه بابات رفته در خونه

لالالالا گلم باشی همیشه در برم باشی




لالالالا گل آلو درخت سیب و زرد آلو

لالالالا گلی دارم به گاچو بلبلی دارم




لالالالا گل خشخاش بابات رفته خدا همراش

لالالالا گل زیره بابات دستاش به زنجیره




لالالالا گلم لالا بخواب ای بلبلم لالا

لالالالا گل لاله دوست داریم من و خاله




لالالالا گل دشتی همه رفتن تو برگشتی

خداوندا تو پیرش كن خط قرآن نصیبش كن




لالالالاگلم باشی بزرگ شی همدمم باشی

كلام الله تو پیرش كن زیارتها نصیبش كن




لالالالاگل زردم نبینم داغ فرزندم

خداوندا تو ستاری همه خوابن تو بیداری

به حق خواب و بیداری عزیز م را نگه داری




لالالالاگل خشخاش بابات رفته خدا همراش

بابات رفته به هل چینی بیاره قند و دارچینی

————————————————

لالا ، لالا ، لالایی لالایی ، لا لا، لا لا

ببار ای نم نم باران زمین خشک را تر کن

سرود زندگی سر کن دلم تنگه ، دلم تنگه


بخواب ای دختر نازم به روی سینه بازم

که همچون سینه سازم همش تنگه همش تنگه


لالایی کن مرغک من دنیا فسانه است

هر ناله شبگیر این گیتار محزون اشک هزاران مرغک بی آشیانه است


لالا، لالا، لالایی لالایی، لالایی

لالا ،لا ، لالا، لالا ……

———————————-

لالا، لالا، گل صدپر بخواب ای نازنین دلبر
لالا، لالا، گل نرگس بلا بر تو نیاد هرگز
لالا، لالا، شكر بارت‏ خدا باشه نگهدارت
لالا، لالا، گل سوسن‏ سرت بذار لبت بوسم
لبت بوسم كه بو داره‏ كه با گل گفتگو داره‏
لالا، لالا، گل زردم‏ نبینم داغ فرزندم‏
خداوندا تو ستّاری‏ همه خوابند تو بیداری‏
به‏حق خواب و بیداری‏ عزیزم را نگهداری



———————————-



لالا، لالا، گل پونه گدا آمد در خونه

نونش دادیم بدش اومد خودش رفت و سگش اومد

لالا، لالا، گلم باشی تو درمون دلم باشی

بمونی مونسم باشی بخوابی از سرم واشی

لالا، لالا، گل خشخاش بابات رفته خدا همراش

لالا، لالا، گل فندق ننه ات آمد سر صندوق

لالا، لالا، گل پسته بابات رفته کمر بسته

لالا، لالا، گل زیره چرا خوابت نمی گیره؟

که مادر قربونت میره



————————-

لالایی
لالا لالا لالا بچه پلنگا

عزيزا نازنينا اي قشنگا

لالا لالا لالا بچه قناري

نكن كوچولوي من بي قراري

لالا لالا لالا كن اي فرشته

كه دنياي مامان با تو بهشته

لالا لالا لالا لالا فيروزه

كي گفت دنياي بچه هام دو روزه

لالا لالا لالا لالا كبوتر

عزيزاي دل پدر و مادر

لالا لالا لالا لالا به اروند

به اروند قشنگ ناز بي مانند

لالا لالا لالا لالا به آرتا

به آرتاي گل ناز بي همتا

لالا لالا لالا لالا ستاره

چرا دردونه ي من بي قراره

لالا لالا لالا دلبند مادر

همه شادي، همه لبخند مادر

لالا لالا لالا كن شب بخوابي

مثه خورشيد به روز من بتابي



—————————

ّلا لا لا لا نخواب سودی نداره

همون بهتر که بشماری ستاره

همون بهتر که چشمات وا بمونه

که ماه غصه اش نشه تنها بيداره

لا لا لا لا نخواب باز هم سفر رفت

نميدونم به کارون يا خزر رفت

فقط دردم اينه مثل هميشه بدون اطلاع و بی خبر رفت

لا لا لا لا نخواب ميدونه جنگه

دست هر کی ميبينی يه تفنگه

يه عمره دور چشماش گشتم اما نفهميدم که اون چشما چه رنگه

لا لا لا لا نخواب زندونه دنيا سر ناسازگاری داره با ما

بشين باز هم دعا کن واسه اون که ما رو اينجا گذاشت تنهای تنها

لا لا لا لا نخواب اون راه دوره خدا ميدونه که حالش چه جوره

توی خلوت ميگم اينجا کسی نيست خداييش که دلم خيلی صبوره

لا لا لا لا نخواب تيره است چراغم مثل اتشقشان ميمونه داغم

به جون گلدونا کم غصه ای نيست

هزار شب شد هزار شب شد نيومد باز سراغم

لا لا لا لا نخواب خواب که دوا نيست

دل ديوونه داشتن که خطا نيست

ميگن دست از سرش بردار نميشه اخه عاشق شدن که دست ما نيست

لا لا لا لا نخواب تنها ميمونم کاش اون قدر چشماتو بدونم

چرا چشمات پر خشم عزيزم مگه من مثل اون نامهربونم

لا لا لا لا نخواب ماه رو نگاه کن

من اسفند رو ميارم تو دعا کن

بگو برگرده پيش ما بمونه کتاب حافظ رو بردار و وا کن

لا لا لا لا نخواب سرما تو راهه هميشه عمر خوشبختی کوتاهه

ميگن با يه فرشته اونو ديدن دروغه جون دريا اشتباهه

لا لا لا لا نخواب تلخ جدايی کمر خم ميشه زير بی وفايی

تو بيدار باش همه تو خواب نازن برای کی بخونم پس لالايی

لا لا لا لا نخواب تنهايی زرده اگه طولانی شه مثل يه درده اگه چشم انتظار باشی که

هيچی دروغ ميگی به دل که بر ميگرده

لا لا لا لا نخواب اشکت زلاله مثل بارون پای نخل وصاله

من و تو هم شب و هم قلب و کشتيم ولی اون چی ؟ چقدر اون بی خياله

لا لا لا لا نخواب دنيا خسيسه واسه کم ادمی خوب مينويسه

يکی لبهاش تو خوابم غرق خنده است يکی پلکاش تو خوابم خيسه خيسه

لا لا لا لا نخواب عاشق يه سيبه هميشه سرخ و تب دار و غريبه

تا اون بالاست رسيده است اما تنهاست پايين هم که بيوفته بی نصيبه

لا لا لا لا نخواب اينجا سياهی پر اما تو تنگه قصه ماهی

اونی که ما ها رو بيدار نگه داشت الهی خواب باشه حالا الهی

لا لا لا لا نخواب تا اون بخوابه بشين انقدر تا که خورشيد بتابه

زمونی که يقين کردم بيدار شد بخواب با ياد عکسی که تو يه قابه

لا لا لا لا بخواب بيدار حالا ديگه بايد بخوابی پس لالالا بخواب

ديگه تو ميتونی بخوابی

ببين خورشيد اومد بالای بالا

لا لا لا لا اين هم بود سرنوشتم

اين از امروزم و اين از گذشتم

نميخوابم تا تو برگردی يک روز

منم خواب رو واسه اون روز گذاشتم

نميخوابم تا تو برگردی يک روز

منم خواب رو واسه اون روز گذاشتم



——————————



لالايي
لالايي ماه و مهتابه
لالايي مونس خوابه
لالايي قصه ي گل هاس
پر از آفتاب پر از آبه
لالايي رسم و آيينه
لالايي شعر شيرينه
روون و صاف و ساده
زلال مثل آيينه
لالايي گرمي خونه
لالايي قوت جونه
لالايي ميگه:يک شب هم
کسي تنها نمي مونه
لالايي آسمون داره
گل و رنگين کمون داره
توي چشمون درويشش
نگاهي مهربون داره
لالايي هاي ما ماهه
بدون ناله و آهه
بخون لالايي و خوش باش
که عمر غصه کوتاهه


—————————-

[abadani]

این جور تاپیکها واقعا خیلی عالی و بجا هستند چون گوشه ای از ادبیات عامیانه مارا که بعضا مورد غفلت قرار گرفته اند از زیر غبار فراموشی بدر می آورندمتل هم از همین ادبیات اقتباس شده است مثل شعر پریای شاملو به هر حال کار زیبایی است و تشکر واجب
یا علی مدد