شهرهای مهم تهران و مختصری از آن
فیروزکوه
خورشید اگر ز گنبد فیروزه سر زند
فیروزکوه مطلع این آفتاب شد (ادیب الممالک فراهانی)
شهرستان فیروزکوه در شرق شهرستان دماوند قرار گرفته و شرایط آب و هوایی سردتری در مقایسه با شهرستان دماوند دارد. آثار تاريخی و فرهنگی متعددی نيز در شهرستان فيروزکوه قرار گرفته که قدمت تاريخی اين منطقه را می نماياند. نقش برجسته تنگ واشی که به دوره قاجاريه تعلق دارد، کاروان سراها و قلعه های قديمی، قبرستان های تاريخی و کهن به همراه بقعه امام زاده های متعددی که در اين شهرستان وجود دارند، از جاذبه های تاريخی شهرستان فيروزکوه به شمار می آيند. به نظر آنوبانینی آنچه بر اهیمت گردشگری این شهرستان می افزاید شرایط آب و هوایی و جاذبه های طبیعی گردشگری آن است. وجود غار بورنیک و دریاچه آهنگ، رودخانه حبله رود و باغات سر سبز از جاذبه های طبیعی این منطقه هستند. در حال حاضر بیشترین بازدید از منطقه بخاطر بازدید از روستای ساواشی و تنگه واشی و حجاریهای دوره قاجاریه در مسیر رودخانه حبله رود انجام می گیرد و به نوعی می توان گفت که فیروزکوه نیز از نظر عملکرد گردشگری، بیشتر در سطح محلی و استانی عمل می کند. از طرف دیگر آثار فرهنگی موجود که بیشترین تعداد آن امامزاده ها و قلعه ها هستند، بیشتر در سطح خود شهرستان دارای اهمیت بوده و در سسلامدت گاههای روستایی شهرستان پراکنده اند.
ورامین
ورامین یکی از شهرستان های مهم تهران است که به لحاظ تاریخی نیاز به بررسی ویژه ای دارد. آبادانی ورامین پس از ویرانی ری توسط مغولان و تیموریان شروع شد. مردم ری پس از خرابی این شهر به ورامین نقل مکان کردند؛ و از سده هشتم هجری ورامین از آباد ترین شهرهای این بوم گردیده است؛ اما از سده نهم تهران به مرور آباد تر شده و جای ورامین را گرفت.
نام ورامین را زبانشناسان بر گرفته از نام بهرام گور؛ پادشاه کاردان و بزرگ ساسانی میدانند و ورامین از جمله نقاطی است که گور بهرام پنجم ساسانی (بهرام گور که در 421 میلادی بر تخت نشست) را به آن نسبت داده اند. و وجود دشتی در نزدیکی ورامین به نام "دشت بهرام" و نیز ویرانه های دژ عظیمی مربوط به دوره ساسانی با نام "قصر بهرام" در نود کیلومتری ورامین را به عنوان سند یاد میکنند.
این شهر همواره یکی از مراکز تجمع شیعیان بوده است. ورامین امروزه یکی از شهرهای بزرگ استان تهران به شمار میرود.
کرج
کرج در غرب شهرستان تهران قرار گرفته و امروزه یکی از کلانشهرهای ایران است. این منطقه از نظر جغرافیای، هم در دامنه های جنوبی البرز و هم در حاشه رود خانه کرج قرار گرفته و به همین دلیل تنوع آب و هوایی قابل ملاحظه دارد. شرایط آب و هوایی مناسب، پیست اسکی دیزین، پیست اسکی خور، فضای سبز و باغات وسیع باعث شده که شهر کرج از نظر گردشگری محلی و حتی ملی دارای اهمیت ویژه ای باشد. به دلیل نزدیکی و مجاورت با شهر پر جمعیت تهران و قرار گرفتن در مسیر تهران-شمال، شهرستان کرج از اهمیت گردشگری خاصی برای استان برخوردار است.
آتشگاه و آتشكده سنگی که بنای آن به زمان اشكانيان و ساسانيان باز می گردد و عمارت کاخ سليمانيه که به دوران قاجار مربوط است، از آثار باستانی شهرستان کرج به شمار می رود.
تهران
تهران! تهران بزرگ، شهر درختان سر به فلک کشیده، شهر
توچال، شهر
میدان آزادی و برج میلاد، شهر ترافیک، شهر آدم و ماشین، شهر دود، شهر گربه و کلاغ. در روزگاری نه چندان دور دهکده کوچکی در شمال
ری بود. جایی کوچک، خوش آب و هوا و سرشار از باغ های میوه. کهن ترین سند فارسی موجود نشان دهنده وجود این شهر پیش از سده سوم هجری است.
اهمیت و آبادانی و رونق تهران از زمان پادشاهان صفوی آغاز شد. نیای بزرگ صفویان به نام سید حمزه در
شهر ری مدفون بوده و به جهت وجود باغ های وسیع، آب گوارا و چنارهای بلند و زیبا، هرچند وقت یکبار به آن روی می آوردند و به این ترتیب تهران مورد توجه پادشاهان صفوی به ویژه طهماسب یکم واقع شد. وی دستور ساخت بارویی به دور شهر را داد که دارای 4 دروازه و 114 برج به تعداد سوره های قرآن بود. برای بنای حصار شهر از دو منطقه داخل شهر خاک برداری انجام شده که بعدها این دو منطقه به نام های چاله میدان و چاله حصار معروف شدند. بنا بر تحقیق آنوبانینی حدود تقریبی نخستین حصار شهر تهران از جنوب به خیابان مولوی و حاج ابوالفتح، از سوی شرق به خیابان ری، از غرب به خیابان وحدت اسلامی و از شمال به امیر کبیر و امام خمینی محدود می شد و محوطه ارگ تهران در میانه شمالی شهر قرار داشت و خندقی نیز به دور حصار کشیده شده بود. محله های عمده درون حصار شامل؛ بازار، عودلاجان، سنگلج، ارگ، چاله میدان و چاله حصار بود و وسعتی حدود 4 کیلومتر مربع داشت. درازای باروی دور شهر در کتابهای معتبر حدود 6 هزار گام نگاشته شده است و فضای بیرون از حصار شامل باغ ها و کشتزارهای پهناوری بوده که امروزه به محدوده های شهر تهران بدل شده است.
پس از استقرار خاندان صفوی در
قزوین و سپس در
اصفهان، تهران از رشد و گسترش باز ماند و بی توجهی شاه عباس اول به تهران نیز خود مزید بر علت شد. شاه عباس در 998 ه. ق که رهسپار جنگ با عبدالمومن خان ازبک گردیده بود در تهران به سختی بیمار شد و از سرکوبی به موقع ازبکان باز ماند و به همین دلیل ازبک ها توانستند
مشهد را به تصرف در آورند. از آن پس خاطره تلخی از تهران به دل گرفت و نسبت به پیشرفت و رشد آن بی توجهی نمود.
برج میلاد؛ نماد جدید تهران
بی گمان دگرگونی های بنیادین در تهران از سال 1300 به بعد ایجاد شد. بین سال های 1300 تا 1320 خندق ها و دروازه ها از بین رفت و شهر از چهار جهت رو به گسترش نهاد. احداث ساختمان ها و تاسیسات بانکی و وزارت امور خارجه، شهربانی کل کشور، ایستگاه راه آهن، دانشگاه تهران و ایستگاه فرستنده رادیو تهران، باشگاه افسران و چند بیمارستان، مربوط به این دوره می باشد.
بر پایه آمارگیری سال 1375 شهر تهران دارای جمعتی حدود 7 میلیون نفر و مساحتی حدود 864 کیلومتر مربع می باشد و جمعیت کنونی تهران را بین 10 تا 12 میلیون تخمین میزنند.
تهران در عین حالی که شهری دیدنی نیست شهری دیدنی است! به رغم نداشتن اثار باستانی قدیمی و معروف (در مقایسه با شهرهایی همچون
شیراز و
کرماشاه و
اصفهان و
همدان و...)، آنقدر اثر باستانی در خود جای داده که قطعا هیچ ایرانگرد و جهانگردی نمی تواند بدون دیدن این شهر، عظمت ایران را درک کند. وجود ده ها موزه معروف که بیشتر آثار کشف شده از گوشه و کنار این مملکت را در خود جای داده، تاییدی بر صحت این ادعا است. یک بازدید کننده از
شهر سوخته،
هگمتانه،
حسن لو و
سیلک چیز زیادی از آثار کشف شده در آن اماکن را در موقعیت مادریشان مشاهده نمی کند زیرا اگر نگوییم همه آثار، درصد قابل توجهی از آثار کشف شده به موزه ها و به خصوص موزه های تهران منتقل شده است.
ارتفاع تهران از سطح دریا در حدود 900 تا 1800 متر است. در میدان تجریش ارتفاع حدود 1300 متر و در میدان راه آهن 1100 متر بالاتر از سطح دریا می باشد. تهران به لحاظ آب و هوایی، یکی از شهرهای ویژه ایران به شمار می رود. از جنوب تا شمال شهر، تغییرات آب و هوایی کاملا محسوس بوده و این تفاوت، به یکی از شگفتی های تهران بدل گشته است. در همان حالی که در شمال شهر هوا کاملا برفی و سرد است، در جنوب شهر ممکن است معتدل و بدون برف باشد. به طور کلی؛ هوای تهران در شمال شهر معتدل و در جنوب و مرکز گرمسیر تقسیم بندی می شود.
نمایی از شهر شلوغ تهران از فراز کوه های شمال تهران
عمارت ها و کاخ های زيادی در تهران وجود دارند که بيش ترين آن ها به دوره های صفويه و قاجاريه تعلق دارند. مدرسه های تاريخی و قديمی که اغلب دارای مسجد نيز هستند، امام زاده ها و کليساهای مختلف که هر يک از ارزش های خاصی برخوردارند، عمارت ها و برج های معروف به همراه بازارهای قديمی بخشی از ديدنی های تاريخی شهرستان تهران است. سر در باغ ملی، باغ فردوس، کاخ شمس العماره، کليسای آشوريان، مسجد امام-بازار تهران، گورستان ظهيرالدوله و ده ها اثر مشهور دیگر را می توان در این شهر مشاهده نمود.
دماوند
آمد ز کوهسار دماوند کیقباد
شد کشور از قدومش چون روضه ی جنان (ملک الشعرای بهار)
شهرستان دماوند در شرق استان در مسیر تهران به فیروزکوه قرار گرفته است. این شهرستان به دلیل وجود آثار تاریخی و سابقه سسلامدت از یکسو و وجود شرایط آب و هوایی مناسب در تابستانها و جاذبه های طبیعی از سوی دیگر؛ در جهانگردی استان دارای نقش و اهمیت است. این شهرستان با مساحتی حدود 188 هزار هکتار در میان شهرستانهای فیروزکوه، آمل، ورامین، گرمسار و تهران قرار دارد و منطقه ای کوهستانی است که متوسط ارتفاع آن از سطح دریا حدود 2000 متر است. از میزان 188هزار هکتار مساحت شهرستان، 83 درصد جزو منابع ملی و 16 درصد جزو زمینهای کشاورزی و حدود یک درصد بقیه نیز جزو حوزه شهری است.
طبیعت دماوند شامل تنوع گونه های کمیاب میباشد و دارای جانورانی همچون کل، بز، میش، پلنگ به عنوان عمده ترین حیوانات موجود حیات وحش شهرستان و علاوه بر آن پرندگان گوناگونی نظیر کبک، تیهو، کبک دری، پرندگان شکاری مانند عقاب طلایی، قرقی، دلیجه میباشد. این شهرستان از لحاظ کشاورزی نیز بسیار حائز اهمیت بوده و بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی مورد نیاز استان تهران را تامین میکند؛ و از معروفترین محصولات آن میتوان از سیب دماوندی نام برد.
این یک گوید بیا به سیب دماوند
آن یک گوید بیا به آلوی قزوین (ملک الشعرای بهار)
آثار تاريخی و فرهنگی موجود در شهرستان دماوند نيز از دید آنوبانینی نمايشگر قدمت تاريخی اين منطقه از استان تهران است. برج و مقبره شبلی که مربوط به قرن 5 هجری قمری است، معروف ترين بنای تاريخی ناحيه بوده و قلعه باستانی گل خندان که در دوره ساسانی ساخته شده، از ديگر آثار تاريخی شهرستان دماوند است. مساجد، امام زاده ها و بقعه ها که به سده های مختلف تعلق دارند، نيز در قسمت های مختلف شهرستان دماوند پراکنده شده اند و از جمله آثار تاريخی استان تهران به شمار می آيند.
چند دهه قبل نزدیک شهر دماوند دو ظرف سفالین قرمز رنگ، بدون پایه به طور اتفاقی به دست آمد. قسمتی از ظرف به شکل سر گوزن بود و نیز در همین مکان دو سکه از فرهاد دوم (۱۳۸ پ.م) و مهرداد دوم (۸۸-۱۲۳ پ.م) اشکانی کشف شد. همچنین روی یک مهر ساسانی که در دماوند کشف شد، نام دمباوند حک شده است. در متون اسلامی نیز نام این محل به صورت دنباوند آمده است.
شاهنامه فردوسی را میتوان در شمار اسناد قدیمی که از دماوند نام برده است، به شمار آورد. فردوسی بارها از این شهر در شاهنامه نام برده است. کوه دماوند آشیانه سیمرغ، محل پرورش زال، محل به بند کشیده شدن ضحاک مار دوش توسط فریدون و محل و قوع بسیاری از اسطوره های ایرانی است.
بیاورد ضحاک را چون نوند
به کوه دماوند کردش به بند (شاهنامه)
بام ایران - دماوند
قله دماوند در 75 کیلومتری شمال شرقی تهران قرار داشته و بلندترین قله رشته کوه های البرز است که 5671 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. دماوند یکی از زیباترین کوه های مخروطی ایران است که با شکوه و عظمت وصف ناپذیری رخ نموده است. از آنجا که در اطراف این قله، کوه های بلند زیادی وجود ندارد؛ عظمت و شکوه آن بسیار بیشتر از قله های مرتفع تر دنیا نمود دارد. این قله در روزهای صاف و تمیز، از برخی نقاط تهران دیده می شود.