نگاه کوتاهی به استان تهران

deltang · #1 02-16-2010

تگاه کوتاهی به استان تهران

تاريخچه تهران

تا پیش از کشف تمدن قیطریه و همچنین کشف آثاری در تپه‌های عباس آباد ، گمان می‌رفت پیشینه تاریخی این شهر به همان آثار یافت شده در حوالی شهرری محدود می‌شود ، ولی اکتشافات باستان‌شناسی در تپه‌های عباس آباد ، بوستان پنجم خیابان پاسداران و دروس ، نشان داد تمام آبادی‌های ناحیه تاریخی قصران ، دوره‌ای درخشان از استقرار اقوام کهن و خلاقیت‌های فرهنگی را پشت سر گذارده‌اند .پس از حمله مغولان به ری و تخریب این شهر ، تهران بیش‌ از پیش رشد یافت و عده‌ای از اهالی آواره ری را نیز در خود جای داد و مساحتش در این دوران به ۱۰۶ هکتار رسیده بود . نخستین بار ، شاه طهماسب اولصفوی در ۹۴۴ هجری قمری هنگام گذر از تهران باغ و بوستان فراوان این شهر را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دورش بکشند ، این بارو که ۱۱۴ برج به عدد سوره‌های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت ، از شمال به میدان توپخانه و خیابان سپه ، از جنوب به خیابان مولوی ، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی محدود می‌شد ، مساحت تهران در این دوران به ۴۴۰ هکتار رسید .
در دوره شاه عباس اول (۱۰۳۸-۹۹۶ ه . ق ) پل ، کاخ و کاروانسراهای زیادی بنا شد ، دربخش شمالی برج و باروی شاه تهماسبی ، چهارباغ و چنارستانی ساخته شد که بعدها دورش را دیواری کشیدند و به صورت کاخ (کاخ گلستان) و مقر حکومتی درآوردند . در دوره حکومت آقا محمدخان قاجار ، تهران به پایتختی برگزیده شد ، روز یکشنبه ۱۱ جمادی‌الثانی ۱۲۰۰ ه. ق هم ‌زمان با عید نوروز آغا محمد خان قاجار در خلوت کریم‌ خانی تاج سلطنت ایران را بر سر گذارد و تهران را به عنوان پایتخت این کشور معرفی کرد .

deltang · #2 02-16-2010

نام تهران در حدود اواخر سده دوم پیش از میلاد، برای اولین بار در یمن از نوشته های تیودیس یونانی آمده است.

ابو اسعد سمعانی در کتاب خود از شخصی به نام ابو عبدالله محبدابن حامد تهرانی رازی نام برد که اهل تهران بوده و در سال 261 ه.ق چشم از جهان فرو می بندد و لذا این کتاب قدیمی ترین سندی است که به موجودیت تهران قبل از سده سوم هجری قمری اشاره می کند. ابن حوقل در سال 331 هجری قمری تهران را شهری سرسبز و دارای باغهای فراوان ذکر می کند که میوه های فراوانی داشته و ساکنان آن بیشتر در زیر زمین زندگی می کردند.

استخری در سال 340 هجری قمری در مورد تهران به تفضیل در کتاب خود (المسالک الممالک) ذکر کرده است. ابن بلخی نیز در فارسنامه حدود سالهای 500 هجری قمری از آثار تهران سخن به میان آورده است. یاقوت حموی در کتاب خود المعجم البلدان به سال 620 هجری قمری تهران را قریه ای از قراء ری می داند که اکثر آن زیر زمین ساخته شده و شامل دوازده محله است و اطراف آن باغهای زیادی است که به هم راه دارند.

ذکریای قزوینی در کتاب آثارالبلاد (674هجری قمری) که تقریبا 70 سال بعد از یاقوت حموی نوشته شده درباره تهران چنین مینویسد: تهران شهری است زیرزمینی مانند لانه مورچه که اهالی آن به محض حمله دشمن در زیرزمینها مخفی می شدند.

حمدالله مستوفی در کتاب نزهة القلوب خود به سال 740 هجری قمری تهران را اینطور تشریح می کند: تهران یکی از ییلاقات ری بوده و آب و هوایی گوارا و سالم دارد و دارای باغهای میوه فراوانی است و جمعیت زیادی هم داشته است. رونق تهران پس از حمله مغول به سبب مهاجرت اهالی ری به تهران بیشتر شد. بعدها پای جهانگردان نیز به این قسمت رسید و احتمالا اولین جهانگردی که به تهران سفر کرد روی کونثالث دکلاویخو نماینده هانری سوم پادشاه اسپانیا در دربار امیرتیمور بود که در سال 806 هجری قمری به تهران آمد. وی در سفرنامه خود از باغها و میوه های فراوان، آب زیاد و آب و هوای سالم تهران نوشته است. شهرت تهران با روی کار آمدن سلسله صفویه بیشتر شد و رونق آن با به قدرت رسیدن شاه طهماسب آغاز گردید.
به دلیل وجود آب فراوان و باغهای زیاد و شکارکاههای متنوع شاه طهماسب به تهران علاقه ای وافر نشان می داد و اقامتهای طولانی در آن داشته است و حتی در سال 961 هجری قمری دستور داد حصاری دور شهر بنا کنند که 4 دروازه و 114 برج داشت (برابر با سوره های قرآن) و طول آن حدود 6000 قدم بود. شاه عباس صفوی نیز به پیروی از شاه طهماسب تا مدتها به آبادی تهران پرداخت و حتی باغی به نام چهارباغ احداث کرده و در آن عمارتی برای اقامت موقتی خاندان سلطنت بنا کرد.

سرتوماس هربرت در سال 1308هجری قمری در مورد تهران می نویسد:
تهران در میان جلگه قرار کرفته است و دارای 3000 خانه و چند بازار است که از آجر ساخته شده اند و بازارهای آن بطوری بنا شده که فاقد سقف می باشند. و چشمه ها و تاکستانها، باغها و جویبارهای زیبایی دارد. شاه سلیمان صفوی نیز تا اندازه ای در آبادی تهران سهم داشته و نخستین کا بدستور او بنا شد. در دوره حمله افاغنه تهران سقوط کرد و به دست آنان افتاد و به دستور اشرف افغان تمامی باغها و تاکستانها تبدیل به ویرانه شد.
با ظهور نادرشاه و شکست اشرف افغان در دامغان 1141هجری قمری، آنها بزرگان تهران را کشته و راهی اصفهان شدند و اشرف افغان نیز از ورامین رانده شد. در زمان نادرشاه افشار تهران جانی تازه گرفت. وی رهبران بزرگ شیعه را جمع کرد و از آنان خواستار رفع اختلاف شیعه و سنی و اتحاد اسلام شد.

در سال 1154هجری قمری شهر را به فرزندش رضا قلی میرزا سپرده که به علت عدم کفایت توسط خود نادرشاه کور شد. با انقراض خاندان افشاریه تهران به دست سلسله قاجاریه که رقیب کریمخان زند بودند افتاد. در جنگی که بین خاندان قاجار و خاندان زند (محمدحسن خان) بر پا شد، خان قاجار شکست خورده و کریم خان چون تهران را جایی مناسب برای خود یافته بود به تهران عزیمت کرد و دستور بنای عمارت ایوانی و حرمخانه را داد و گویی قصد داشت تهران را پایتخت قرار دهد. ولی با کشته شدن محمدحسن خان قاجار و اسارت پسرش آغا محمدخان آسایش خیال پیدا کرده و راهی شیراز شد.

پس از مرگ کریمخان زند، آغامحمدخان فرصت را مغتنم شمرده و از شیراز فرار کرده و با تنی چند از بستگان خود راهی تهران شد و با همت ایل قاجار و همراهان خود موفق به تصرف تهران شد و در روز یکشنبه 11جمادی الثانی سال 1200 هجری قمری که مصادف با نوروز بود، در تهران جلوس کرد و از آن تاریخ تهران دارالخلافه خوانده شد و به عنوان پایتخت قاجاریه انتخاب گردید و به ساختن عمارت تخت مرمر که تنها یادگار آن عهد است اکتفا کرد.
ولی در زمان فتحعلیشاه ساختمانهای تازه ای احداث شد که از آن جمله می توان مسجد امام خمینی (مسجد شاه)، مسجد سیدعزیزالله، درسه مروی، قصر قاجار، نگارستان و لاله زار نام برد. در آن زمان طبق گفته ژنرال گاردان فرانسوی تهران حدود 50000 نفر جمعیت داشت (سال 1222هجری قمری) در زمان به سلطنت رسیدن محمدشاه قاجار رونق و رشد تهران ادامه یافت.

باغ داودیه، مسجد جمعه و بازار بین الحرمین در زمان سلطنت وی احداث شد. در همین دوره به دستور میرزاآقاسی دو محله به نامهای عباس آباد و محمدیه به محله های تهران اضافه شد. علاوه بر این مهاجرت اهالی قفقاز که به علت جنگ روس و ایران صورت گرفت هم در رونق و رشد تهران مؤثر بوده است، چرا که اکثرا در تهران سکونت گزیدند.

در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به همت میرزا تقی خان امیرکبیر بناهای زیادی احداث شد. از جمله آنها می توان از مدرسه دارالفنون، بازار امیر، بازار کفاشها و سرای امیر نام برد. جمعیت تهران نیز در این زمان بسیار زیاد شده و به 150هزار نفر رسیده بود. لذا میرزا یوسف مستوفی الممالک (صدر اعظم) و میرزا عیسی (وزیر) مأمور شدند تا محدوده جدید شهر را تعیین کنند و از آنجایی که این مهم نیازمند نقشه بود، در سال 1275هجری قمری گروهی به سربرستی علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه و با همکاری موسیو کرشیش سرتیب و معلم توپخانه و دستیاری چند نفر از شاگردان مدرسه دارالفنون برای اولین بار از تهران نقشه برداری کردند و در سال 1284 هجری قمری با همکاری مهندس بوهلر فرانسوی و جمعی از مهندسان و معماران نقشه جدیدی از تهران تهیه کرده و اراضی وسیعی را داخل محدوده شهر وارد کردند و شهر را با خندقها و باروهای جدید (به شکل هشت ضلعی) محدود ساختند. ارتباط شهر نیز با خارج از طریق 12 دروازه به نامهای: شمیران، دولت، یوسف آباد، دوشان تبه، دولاب ،خراسان، باغشاه، قزوین، گمرک، حضرت عبدالعظیم، غار و خانی آباد امکان پذیر بود.

در سال 1305 هجری قمری مهندس عبدالغفار نجم الملک معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون با کمک عده ای از معلمان دیگر و بیست نفر از شاگردان مدرسه مزبور از تهران جدید به مقیاس 2000:1 نقشه برداری کردند. بر اساس همین عملیات محیط شهر را 19200 متر محاسبه کردند و جمعیت تهران را هم 250 هزار نفر سرشماری کردند.
این هییت برای تهیه نقشه حدود 4 سال وقت صرف کردند و بالاخره در سال 1309 هجری قمری نقشه تهران جدید به بای چاب رسید که در مقایسه با نقشه موسیو کرشیش از دقت بالایی برخوردار بود. از دیگر بناهای مهم دوره سلطنت ناصرالدین شاه می توان باغ گلستان، باغ و قصر سلطنت آباد، مدرسه و مسجد شهید مطهری (سپهسالار)، باغ فردوس، میدان امین السلطان، شمس العماره و... را نام برد.

در این دوره چند محله نیز با نامهای سنکلج، خانی آباد، قنات آباد، پاچنار، گود زنبورکخانه و بازار بزرگ به محله های تهران اضافه شد. اینها مربوط به تحولاتی بود که تا قبل از سال 1300هجری شمسی بوقوع پیوست ولی تحول اساسی و نوین سازی تهران از سال 1300 هجری شمسی به بعد انجام شد.

تحولات بعد از 1300هجری شمسی را میتوان به 4 دوره تقسیم نمود:
در دوره اول (سالهای 1300 تا 1320): تقریبا تمامی خندقها و دروازه ها از میان رفت و کوچه ها و معابر قدیمی اصلاح شد و چهره شهر شکل منظم هندسی به خود گرفت. جمعیت تهران هم در این سده افزایش چشمگیری بیدا کرد به نحوی که طی دو سرشماری در سالهای 1310و1319 هجری شمسی از 300 هزار نفر(سرشماری اول) به540 هزار نفر (سرشماری دوم) رسید.
از ساختمانها و تأسیسات مهم این دوره می توان بانک ملی ایران، وزارت امورخارجه، شهربانی کل کشور، ایستگاه راه آهن تهران، دانشگاه تهران، ایستگاه فرستنده رادیویی تهران، باشگاه افسران و چند بیمارستان نام برد.

دوره دوم (سالهای 1320 تا 1332): این دوره مصادف با بروز جنگ جهانی دوم بود لذا تغییرات زیادی انجام نشد و تنها شهر از اطراف اندکی توسعه یافت. جمعیت تهران در این دوره مطابق آمار رسمی سال 1325 حدود 880 هزار نفر بود. دوره سوم (سالهای 1332 تا 1357ه.ش) در این دوره به علت احداث بزرگراهها، خیابانها و بلوارها، شهرکهای جدید، ساختمانهای بزرگ، تهران رشد چشمگیری داشته و از هر سو گسترش پیدا کرده بود به نحوی که یکی از شهرهای بزرگ قاره آسیا محسوب می شد. جمعیت ان نیز به سرعت افزایش پیدا کرده بود و از یک میلیون و هشتصد هزار نفر 1335 به چهارمیلیون و پانصد و سی هزار نفر در سال 1355 (طی 20 سال) رسید.

دوره چهارم از سال 1357 تا کنون: در این دوره که مصادف با پیروزی انقلاب اسلامی و سالهای بعد از آن است تهران رشد چشمگیری داشته و از هر سو گسترده شده است. علت این امر را می توان بروز جنگ تحمیلی عراق بر ایران و پدیده مهاجرت، اختصاص پاره ای از اراضی به تعاونیها برای خانه سازی و بالاخره ایجاد خانه های ارزان قیمت دانست. بر اساس آمار سال 1371 جمعیت تهران بالغ بر 6620461 نفر می باشد و اکنون از مرز 8500000 نفر گذشته است.

با توجه به اینکه تهران مساحتی حدود 1200 کیلومتر مربع دارد، لذا تراکم جمعیت آن به حدود 5518 نفر در کیلومتر مربع یا 1855 نفر در هکتار می رسد که نشانگر یکی از متراکم ترین شهرهای جهان است.

تهران کنونی از طریق یک فرودکاه بین المللی (مهر آباد) با خارج از کشور ارتباط دارد. در این رابطه باید خاطر نشان ساخت که تعداد خطوط هوایی که تهران را به نقاط مختلف دنیا مرتبط می کند در چند سال اخیر افزایش پیدا کرده است، در ضمن فرودکاه بین المللی امام (7 تیر) نیز در دست احداث است.
این فرودگاه وسعتی بالغ بر 15 کیلومتر مربع دارد و در 35 کیلومتری جنوب غربی تهران واقع شده است و بزودی با ظرفیت 5/7 میلیون مسافر در سال آغاز بکار خواهد کرد.

محور ارتباطی دیگر راه آهن می باشد. که از نظر حجم مسافر درصد بالایی را به خود اختصاص می دهد. خطوط سراسری تهران اروبا نیز از مبدأ تهران فعالیت گسترده ای دارد. علاوه بر آن مترو هم در دست احداث است که دو مسیر آن خط روگذر بوده (خط سریع السیر تهران - کرج و خط سریع السیر تهران - بهشت زهرا و بقیه زیر گذر است و شامل 4 خط عمده شمالی - جنوبی و شرقی - غربی می باشد. علاوه بر خطوط هوایی و راه آهن، راههای آسفالته بخصوص اتوبانها و بزرگراهها از اهمیت ویژه ای در ارتباط تهران با سایر نقاط برخوردار است.

تهران امروزه دارای بزرگراهها و اتوبانهای متعددی می باشد که ارتباط قسمتهای مختلف را باهم و نیز حاشیه و اطراف آن امکانپذیر می سازد. یکی دیگر از طرحهای اجرایی جهت سرعت بخشیدن به حمل و نقل مسافر ایجاد خطوط اتوبوس برقی است که در حال حاضر دو خط آن فعال میباشد: میدان امام حسین - سه راه تهرانپارس، میدان امام حسین - میدان خراسان. طرح خط ویژه هم گام مؤثری در حمل و نقل مسافر در محدوده مرکزی شهر می باشد.

طرح جامع دیگری در کاهش بار ترافیک اجرای "طرح ترافیک" می باشد. این طرح از 1358 به اجرا درآمد و امروزه با تغییراتی در حد و مرز آن از ساعت 6:30 صبح لغایت 5 بعدازظهر قابل اجراست.

برپایی نمایشگاههای بین المللی و داخلی با موضوع های مختلف علمی، فرهنگی، هنری و تجاری و ... خود به اهمیت تهران به عنوان یک مرکز ثقل می افزاید و همه ساله شاهد شکوفایی و رشد بیشتر این نمایشگاهها از نظر کمی و کیفی هستیم.

تهران دارای گردشگاهها و تفرجگاههای بسیار است که برای گذراندن اوقات فراقت اقشار مختلف مناسب بوده و توانایی جذب عده زیادی را هم دارد. از جمله این مراکز: شمشمک، دیزین، آبعلی، توچال، دربند، درکه، کولکچال، گلابدره، پارک ارم، شهر بازی، مینی سیتی، سد کرج و سد لتیان را می توان نام برد که بخصوص در روزهای آخر هفته پذیرای عده زیادی از مردم می باشند.
علاوه بر اینها پارکها و پارکهای جنگلی نیز در پر کردن اوقات فراقت شهروندان نقش ویژه ای دارد و تهران از این نظر شهر غنی بوده و دارای پارک جنگلی سرخه حصار، پارک جنگلی غزال، پارک جنگلی تلو، پارک جنگلی لویزان، پارک جنگلی قوچک، بارک جنکلی لتیان، بارک جنکلی چیتگر، پارک جنگلی خرگوش دره را نام برد.

وجود تالارها و فرهنگسراها نیز گام بزرگی در اشاعه فرهنگ و هنر بوده و در گسترش آن نیز بسیار کوشش شده است. و در این مبحث می توان از فرهنگسرای بهمن که در سال 1370 شروع به کار کرد و همچنین مجموعه فرهنگی گلستان که در سال 1377 شروع به کار کرد نام برد.

موزه های متعدد و مختلفی هم اکنون در تهران فعالیت دارند بخصوص چند سال اخیر چند موزه مهم و دیدنی گشایش یافته که موزه تاریخ طبیعی ایران و موزه باغ فردوس از آن جمله می باشند.
تهران مرکز کلیه وزارتخانه ها و ادارات و مراکز علمی کشور می باشد و بیش از 80 سفارتخانه در آن وجود دارد.
تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدعیان همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم و حمله قرار می داده اند.

روستای تهران به واسطه برخورداری از مغاک ها و حفره های زیرزمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آنها پناهگاه خوبی برای دولتمردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالاً مورد تعقیب مدعیان قرار داشته اند.
از سوی دیگر، کاروان های بزرگی که از محورهای مورد بحث عبور می کردند شکارهای سودمندی بودند و اغلب مورد حمله چپاول مردم بومی واقع می شدند. روستای تهران در واقع کانون چپاولگران و نهانگاه کالاهای دزدیده شده بود و این وضع تا زمان شاه طهماسب صفوی که قزوین را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود ادامه داشت.

پیشرفت
به عبارتی دیگر تهران ترقی و حرکت سریع خود به سوی پیشرفت را از سال انتقال پایتخت به قزوین آغاز کرد و شاه طهماسب صفوی به دلیل آنکه سید حمزه، جد اعلای صفویه در شهر ری و در جوار مرقد حضرت عبدالعظیم مدفون بود، گاه به زیارت می رفت. او با افزایش رفت و آمدهایش دستور داد پیرامون آن باروی محکمی برای وی بسازند. همچنین دستور داد بناهای جدید بسازند که در سال 971 ﻫ- ق با ایجاد 114 برج (به تعداد سوره های قرآن) در تهران آغاز شد و وی دستور داد در زیر هر برج یکی از سوره های قرآن را دفن کنند.

حصاری که دور تهران کشیده شد شش هزار قدم طول داشت و برای ساختمان آن و برج هایش از دو نقطه خاکبرداری کردند که بعدها یکی از دو محل به "چاله میدان" و دیگری به "چاله حصار" معروف شد.
پس از انقراض صفویه، نادر شاه افشار در سال 1154 ﻫ- ق تهران را به رسم تیول به پسر خود رضا قلی داد و پس از افشاریه، کریم خان زند به علت درگیری و نزاع با آغا محمدخان قاجار و از آنجا که تهران در نزدیکی طبرستان (یعنی مقر اصلی آغا محمدخان) قرار داشت صلاح خود را در اقامت در تهران دید.

تهران دارالخلافه شد
بعد از مرگ کریمخان زند، آغا محمدخان قاجار در سال 1200 ﻫ- ق در اول فروردین بر تخت سلطنت نشت و تهران را به عنوان پایتخت برگزید و "دارالخلافه" نامید.
انتخاب تهران به عنوان پایتخت از سوی خان قاجار چند علت داشته که مهم ترین آنها نزدیکی به اراضی حاصل خیز ورامین و مجاورت آن با محل استقرار ایلات ساوجبلاغ بوده است، مضافا ایلات غرب ساکن در ورامین، یعنی هواخواهان وی در حوالی تهران اقامت داشتند و جز این، تهران با استرآباد و مازندران که در حقیقت ستاد اصلی نیروهایش بود فاصله چندانی نداشته است.

در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار بر اثر موج حرکت ایران به سوی غرب، تهران بیش از پیش آباد گردید. از جمعیت تهران در دوره فتحعلی شاه اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی به طوری که در کتاب جام جم معتمدالدوله فرهاد میرزا آمده است جمعیت تهران در زمان ناصرالدین شاه، صد و پنجاه هزار نفر رسیده بود.
ناصر الدین شاه دو نفر را مأمور کرد که محدوده و نقشه ای برای پایتخت در نظر بگیرند و با وسعت بیشتری به حفر خندق های جدیدی در اطراف تهران بپردازند.

دروازه ها و محلات تهران
ساختمان حصار و حفر خندق های جدید تهران قریب به ده سال طول کشید و شهر تهران چندین برابر توسعه یافت و مساحت آن به سه فرسخ و نیم رسید و از طریق 12 دروازه به محیط بیرون خود ارتباط یافت. این دروازه ها که هم اینک نیز، اگر چه ساختمان آنها از بین رفته، اما اسمشان باقی است. عبارت اند از:
دروازه های دولت، یوسف آباد و شمیران (در شمال شهر)
دروازه های خراسان، دولاب و دوشان تپه (در شرق شهر)
دروازه های باغشاه، قزوین و گمرک (در غرب شهر)
دروازه های غار، رباط کریم و حضرت عبدالعظیم (در جنوب شهر)

در واقع حدود جغرافیایی تهران به شرح ذیل بود:
شمال: طول خیابان انقلاب فعلی، از حدود پیچ شمیران تا کمی بعد از چهار راه کالج که به شکل مایل به طرف غرب و خیابان سی متری (کارگر کنونی) امتداد داشت. غرب: از حدود چهار راه جمهوری کنونی تا حوالی میدان گمرک
جنوب: خیابان شوش، از حدود میدان راه آهن تا حوالی میدان گمرک.
شرق: خیابان شهباز (17 شهریور فعلی) تا بعد از میدان شهدای کنونی.

و محلاتی که در داخل این محدوده قرار داشتند و هنوز بسیاری از آنها با همان اسم و رسم قدیم وجود دارند. محله دولت که به دلیل نزدیکی با کاخ های سلطنتی به این نام خوانده می شد، خیابان های لاله زار، شاه آباد، اسلامبول، علاء الدوله (فردوسی) خیابان لختی (سعدی) خیابان واگن خانه (خیابان اکباتان) عین الدوله، دوشان تپه (ژاله)، نظامیه (بهارستان) و دروازه شمیران را شامل بود.

محله عودلاجان (برگرفته از واژه عربی عودلاجان به معنی بازار عطرفروشان است) تشکیل می شد از خیابان جلیل آباد (خیام) کاخ گلستان تا ناصریه (ناصر خسرو) و حدود مسجد شاه و شمال بوذرجمهری شرقی و پامنار و جنوب خیابان چراغ برق (امیر کبیر) و میدان توپخانه، که محله کلیمیان و و زرتشتیان مقیم تهران بوده است.

محله سنگلج که بخش اعظم و عمده آن را امروزه پارک شهر تشکیل می دهد، در گذشته یکی از مراکز مهم ---------- بود و با اینکه در حال حاضر تقریباً از بین رفته ولی هنوز اشتهار تاریخی خود را از دست نداده.

چاله حصار یکی دیگر از محلات جنوب تهران بود که چون آن را خاکبرداری و خاکش را به مصرف حصارکشی تهران رسانده بودند، مقدار زیادی چاله گود مانند داشت، بعدها برای تخلیه زباله های شهر از آنجا استفاده می کردند.

چاله میدان نیز که قبلا در دوره صفویه خاک آن را به مصرف حصارکشی تهران رسانده بودند، وضعی تقریباً مشابه چاله حصار داشت و محل تخیله زباله تهران به حساب می آمد، این محله محدود به جنوب بازار چهل تن و امامزاده سید اسماعیل و میدان مال فروش ها، میدان امین السلطان، گمرک، خانی آباد، دروازه غار و پاقاپوق (اعدام) بود.

تهران کهن
تهران در شمال شهر ری واقع است و دارای باغهای فراوان و میوه های متنوع و درختان زیبا می باشد و همچنین آب و هوای خوش دارد. پس از آنکه شهر ری دو بار مورد حمله مغولان قرار گرفت اهالی آن رو به بلاد دیگر من جمله تهران نهادند. کهن ترین سند فارسی موجود درباره نام تهران نشان دهنده این مطلب است که تهران پیش از سده سوم هجری قمری وجود داشته است و همچنین در نوشته های تاریخ نگارانی چون ابن اسفندیار، عمادالدین زکریای قزوینی و حمدالله مستوفی و برخی دیگر همگی معترفند که تهران دارای محلاتی بوده که در زیرزمین ساخته شده بود و اهالی آن در زیرزمین بیتوته می کردند.

تهران صفوی
اهمیت و آبادانی و رونق تهران از زمان دودمان صفوی آغاز گردید. چون نیای بزرگ صفویان بنام سید حمزه در شهر ری مدفون بوده و هم به جهت وجود باغهای وسیع و آب گوارا و چنارهای بلند و زیبا، شاهان صفوی هر چند یک بار بدانجا روی می آوردند و بدین ترتیب تهران مورد توجه پادشاهان صفوی بویژه شاه طهماسب یکم واقع گردید و وی دستور ساختمان بارویی به دور شهر را داد که دارای چهار دروازه و ۱۱۴ برج به تعداد سوره های قرآن بود و برای بنای حصار شهر از دو منطقه داخل شهر خاکبرداری انجام شد که بعدها این دو منطقه به چاله حصار و چاله میدان معروف شدند.

حدود تقریبی نخستین حصار شهر تهران از جنوب به خیابان مولوی و حاج ابوالفتح، از سوی شرق به خیابان ری، از غرب به خیابان شاهپور (وحدت اسلامی) و از شمال به امیرکبیر و سپه (امام خمینی) محدود می شد و محوطه ارگ تهران در میانه شمالی شهر قرار داشت و خندقی نیز به دور حصار کشیده شده بود و محله های عمده درون حصار شامل بازار، عودلاجان، سنگلج، ارگ، چاله میدان و چاله حصار می شده است.
محدوده درون حصار حدود ۴ کیلومتر مربع بوده و درازی باروی دور آن در کتابهای معتبر حدود ۶ هزار گام نگاشته شده است و فضای بیرون از حصار شامل باغها و کشتزارهای پهناوری بوده که امروزه همگی به محدوده های شهری تهران مبدل گردیده اند.
پس از استقرار خاندان صفوی در قزوین و سپس در اصفهان، تهران از رشد و گسترش بازمانده و بی توجهی شاه عباس اول به تهران نیز خود به این مسئله افزود زیرا که وی در سال ۹۹۸ که رهسپار جنگ با عبدالمؤمن خان ازبک شد در تهران به سختی بیمار گردید و ناگزیر از سرکوبی به موقع ازبکان بازماند و در نتیجه ازبکها مشهد را گرفتند بدان جهت خاطره تلخی از تهران به دل گرفت و نسبت به پیشرفت و رشد آن بی توجه ماند.

در روزگار واپسین پادشاهان صفوی برخی اوقات تهران مقر موقتی دربار گردید و حتی شاه سلیمان در آنجا کاخی بنا نهاد و در زمان سلطان حسین صفوی که هم زمان با حمله افاغنه در تهران بسر می برده برابر یورش افغانها به سختی ایستادگی نموده و تلفات سنگینی را به نیروهای اشرف افغان وارد ساخت اما سرانجام تهران سقوط نمود و افغانها نیز به جهت گرفتن انتقام شهر را ویران کردند و بعدها پس از راندن افغانها، شاه تهماسب دوم به تهران بازگشت و در زمان نادرشاه افشار تهران از نو نام و نشانی یافت و وی فرمان داد که انجمنی از همه دین شناسان شیعه و سنی در آنجا تشکیل شود و آنان اختلافات دیرینه خویش را کنار گذارند و موجبات یکپارچگی اسلام را فراهم آورند.

تهران قاجاری
بعدها با سرنگونی افشاریان، تهران در گستره نفوذ قاجارها که رقیب کریمخان زند بودند درآمد و در طی جنگ و کشاکش میان خان قاجار و کریمخان لشگر قاجار تارومار شد و کریمخان با لشگر خویش وارد تهران گردید و ظاهراً قصدش این بود که تهران را پایتخت خویش کند بدان سبب که ساختمان دیوانی را در آنجا بنا نهاد و به فرمان او برج و باروی شهر تعمیر گردید و ارگ سلطنتی نیز بازسازی شد.
پس از مرگ کریمخان زند آقا محمدخان پس از نبرد سختی که با لطفعلی خان زند داشت بر کشور چیره گردید و تهران را در آغاز سده سیزدهم و به سال ۱۰۲۴ پایتخت خویش قرار داد و از آن پس تهران دارالخلافه (به معنی پایتخت) نامیده شد.

در طول روزگار قاجاری تهران گسترش زیادی یافت و ساخت و سازهای فراوانی در آن انجام گرفت و در دوره سلطنت فتحعلی شاه محلات تازه و ساختمانهای چندی در تهران ایجاد گردید که از آن جمله مسجد امام خمینی (شاه)، مسجد سید عزیزالله، مدرسه مروی، قصر قاجار باغ نگارستان و لاله زار را می توان نام برد. همچنین طول باروی شهر به ۵/۷ کیلومتر افزایش یافت و با ۶ دروازه به بیرون از شهر پیوسته گردید.
در زمان محمدشاه قاجار گسترش و رونق تهران همچنان ادامه یافت و دو کوی تازه، یکی بنام عباس آباد و دیگری محمدیه به محلات تهران افزوده گشت و آب رودخانه کرج بنام نهر کرج به تهران انتقال یافت که آب روان میان بلوار کشاورز یادگار همان زمان است.

در آغاز پادشاهی ناصرالدین شاه به جهت افزایش چشمگیر جمعیت دیگر فضایی برای ساخت و ساز درون حصار قدیمی باقی نمانده بود بنابراین ایجاد محلات در بیرون از حصار قدیمی انجام یافت که از آن جمله کاخهای شاهی، کوشک های اعیانی، سفارتخانه ها و منازل خارجیان همگی در بیرون از حصار ساخته شد و به کوشش اصلاحگر بزرگ ایران، امیر کبیر نهادهای چندی از جمله مدرسه دارالفنون، بازار امیر، بازار کفاشها و سرای امیر پدید آمد که خود در گسترش مکانی شهر تهران بی تأثیر نبوده است.

جمعیت تهران در این دوره بیش از ۱۵۰ هزار نفر نگاشته شده است. در همین زمان نیاز به تعیین محدوده تازه شهر تهران احساس می شد و این کار نیازمند تهیه نقشه ای از تهران بود. از این رو در سال ۱۲۷۵ گروهی به سرپرستی اعتضادالسلطنه با همکاری موسیو کرشیش سرتیپ و آموزگار توپخانه و دستیاری چندین نفر از شاگردان دارالفنون نقشه ای از تهران تهیه کردند و این نخستین نقشه دارالخلافه تهران به مقیاس ۱:۱۰۰۰ بوده است و از آنجایی که امکانات و وسایل فنی در اختیار هیئت تهیه نقشه نبوده از اینرو فاصله ها با گام و زاویه ها با تقریب اندازه گیری می شده است، بر این پایه نقشه مزبور از جهت نشان دادن شکل و موقعیت شهر و محله های درون آن و دروازه ها در نوع خود نقشه موفقی بوده و چهره تهران قدیم را کاملاً در برابر دیدگان مجسم می سازد.

آمار شهر
پس از تهیه نخستین نقشه تهران، از نو در سال ۱۲۸۴ با همکاری مهندس بوهلر فرانسوی و تعدادی از مهندسان و معماران ایرانی نقشه دیگری از تهران طرح ریزی شد که در آن پیرامون شهر را به وسیله خندقها و باروهای نو به شکل هشت ضلعی و با ۱۲ دروازه محدود ساختند که ارتباط داخل و خارج شهر از طریق این دروازه ها صورت می پذیرفته است. دروازه های مزبور به ترتیب شمیران، دولت، یوسف آباد، دوشان تپه، دولاب، خراسان، باغشاه، قزوین، گمرک، حضرت عبدالعظیم، دروازه غار و خانی آباد نامیده شدند.
مقارن سال ۱۳۰۵ مهندس عبدالغفار نجم الملک معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون با دستیاری عده ای از معلمان دیگر و بیست نفر شاگردان مدرسه مزبور از شهر جدید به مقیاس ۱:۲۰۰۰ نقشه برداری کردند و محیط شهر را به میزان ۱۹۲۰۰ متر اندازه گیری کرده و جمعیت تهران را در حدود ۲۵۰ هزار نفر سرشماری نمودند. هیئت نامبرده برای تهیه نقشه ۴ سال وقت صرف نمودند و بالاخره در سال ۱۳۰۹نقشه تهران جدید به چاپ رسید که در سنجش با نقشه های قبل از دقت بیشتری برخوردار بوده است.
امروزه بخش بزرگی از مردم تهران از مهاجران تشکیل شده است. اکثریت مهاجرین به تهران ایرانی هستند و درصد کمی از مهاجرین را مهاجرین از کشورهای دیگر همچون افغانستان - عراق - یوگسلاوی - بوسنی و روسیه تشکیل می دهند.

تهران پهلوی
بیگمان دگرگونی های بنیادین در تهران از سال ۱۳۰۰ به بعد ایجاد شده است که به چهار دوره کاملاً جدا تقسیم می شود. سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ که در طی آن خندقها و دروازه ها از بین رفت و شهر از چهار جهت رو به گسترش نهاد و اندکی شکل منظم و هندسی یافت همچنین ساختمانها و تأسیسات بانک ملی، وزارت امور خارجه، شهربانی کل کشور، ایستگاه راه آهن، دانشگاه تهران و ایستگاه فرستنده رادیو تهران باشگاه افسران و چند بیمارستان مربوط، به این دوره می باشد.
سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ که هم زمان با جنگ جهانی دوم بوده و به دلیل پیامدهای ناشی از جنگ جهانی و مسائل و مشکلات ---------- برآمده از آن تغییرات چشمگیری در کشور پدید نیامد.
سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷ که طی آن شهر تهران به سرعت توسعه یافت و ساختمانها و شهرکها و باغراه ها (بلوارها)ی تازه ای ساخته شد و جمعیت شهر بر پایه آمار سال ۱۳۵۵ به ۴.۳۵۰.۰۰۰ نفر بالغ گردید.

تهران پس از انقلاب
دوره چهارم سال ۱۳۵۷ که هم زمان با انقلاب 1357 خورشیدی، تغییر رژیم ---------- کشور و حاصل آن تغییر چشمگیر در همه ابعاد جامعه بوده است که به وضوح شاهد آنیم، گسترش تهران در طی این سالها مربوط به عوامل چندی از جمله جنگ تحمیلی و مسئله جنگ زدگان، تمرکز همه امکانات آموزشی و بهداشتی، درمانی و رفاهی در تهران موجبات گسترش بی رویه جمعیت در این شهر گردیده است و دقیقاً همین امر سبب ایجاد معضلات اجتماعی و اقتصادی بیشماری برای شهروندان تهرانی در پی داشته است که از آن جمله به اختصار می توان آلودگی محیط زیست، راهبندان ها و مشکلات ترابری شهری، پیشه های کاذب و بسیاری مسائل اقتصادی و زیستی را برشمرد.
تهران مرکز کلیه وزارتخانه ها و ادارات و مراکز علمی کشور می باشد و هم اکنون نمایندگیهای ---------- بیش از ۹۰ کشور جهان در تهران و اطراف آن مانند موزه ایران باستان، کتابخانه ملی، مجموعه کاخهای پیشین، بوستان ها و فضای سبز و موارد دیدنی دیگر نام برد.

deltang · #3 02-16-2010

تاریخ تهران

تاريخ افسانه اي تهران به " شيث بن آدم " و " هوشنگ پيشدادي " مي رسد. در عهد ساسانيان كيش زردشت در ري واج يافت و چندين آتشگاه بزرگ در شمال و جنوب تهران ايجاد شد. آتشگاه نخستين قصران در فاصله 30 كيلومتري مركز تهران رو به روي يكي از ارتفاعات كوه توچال قرار داشت. در فرهنگ آنندراج آمده است " شهر تهران در قمست جنوبي شهر حاليكه تهران بنا شده و خانه هاي پستي داشتند كه شبيه به غار ولي به تدريج از طرف شمال توسعه يافت و منازل را بيشتر به سرچشمه قنوات نزديك كرده اند". در كتاب" تهران عصر ناصري " آمده است : تهران از قرن ششم ه.ق. يكي از روستاهاي ناچيز و كم اهميت بود و شهر ري كه تقريبا" در شش كيلومتري تهران قرار داشت، كانون عظيم تمدون و فرهنگ قديم اين خطه به شمار مي رفت. تا اين كه با هجوم ويران گر مغول جنگ هاي داخلي، كشمكش هاي مذهبي و تفرقه اندازي هاي فرقه هاي مذهبي و .. . ري رو به ويراني نهاد. در كتاب " عجايب البلدان " آمده است: تهران قريه اي است معظم و ولايات ري داراي باغات زياد با اشجار و ثمرات خوب و فراوان و سكنه در خانه هاي سرداب مانند به سر مي برند، همين كه دشمن حمله آورد، به خانه هاي تحتاني پناه مي برند كه هر قدر محصور بود نشان امتداد يابد به سبب كثرت آذوقه كه از فرط احتياط ذخيره كرده اند آسوده اند ... و دايما" به سلطان عصر ياغي و با عسا كر او در كارزارو زد و خوردند، ماليات خود را به مسكوك نمي پردازند، بلكه در عوض نقود رايج خروس و مرغ مي پردازند. تا حمله مغول، هنوز هم تهران به صورت قريه اي نه چندان معتبر باقي مانده بود و مانند ديگر قراء ري زيرنظر خوارزمشاهي اداره مي شد. " ياقوت حموي " سياح بزرگ عرب هنگام فرار از دست مغولان در سال 617 ه.ق. از اين قريه ياد كرده است. با سكونت اهالي ري پس از زلزله هاي متناوب و نيز حمله مغولان، تهران به تدريج از شكل روستا بيرون آمد و به شهركي تبديل شد كه داراي چهار امامزاده و چند بقعه متبركه بود. به عنوان اولين امامزاده هاي تهران بايد از امامزاده زيد، يحيي، اسماعيل و سيد نصر الدين نام برد. در اين دوره كشاورزي و باغداري توسعه پيدا كرد و اين امر نظر مهاجمان و ساكنان روستاهاي اطراف تهران را به خود جلب كرد. اين وضع تا پايان دوره هاي تركمانان و اوايل صفويه دوام يافت

وجه تسميه تهران:

برخي از مورخين تهران را جزيي از شهر قصران ري مي دانند كه قريه بالاتر از آن مهران نام داشت و به روايتي قصران و مهران دو برادر بودند. " ران " به معني دامنه است، و مهران دامنه بالايي و قصران دامنه پاييني رشته كوه البرز بود.نخستين وجه تسميه تهران را از عبارت " ياقوت حموي " در معجم البدان مي توان اخذ كرد : " از مردي اهل ري كه محل وثوق و اعتماد شنيدم كه طهران ديهي است بزرگ و بناي اين ديه تمامي در زير زمين واقع است و احدي را ياراي آن نيست كه بدان ديه راه يابد مگر آن كه اهالي آنجا اجازت ورود بدهند " .در اين عبارت اشاره به زيرزميني بودن تهران شده است. اين مساله عده اي را برانگيخت كه تهران را به دو كلمه" ته " به معناي زير و " ران " تجزيه نمايند و تهران را " مكان زيرزميني " معنا كنند.اعتماد السلطنه در مرات البلدان درباره وجه تسميه تهران چنين آورده است: " چون اهل آنجا ( تهران ) در وقتي كه دشمن براي آنها به هم مي رسيد در زير زمين پنهان مي شدند، از اين جهت به اين اسم موسوم شده است كه به " ته ران" يعني زير زمين مي رفته اند" .كسروي درباره نام تهران و شميران، طي پژوهش هايي به اين نتيجه رسيده كه تهران ( و تارم، كهران، گهران، گهرام، جهرم ) به معناي منطقه گرمسير و شميران ( شميرام، شميرم، شميلان، سميران و سميرم) به معناي منطقه اي سردسير است.

تهران در دوره صفویه:

اين دوره از حيات شهر تهران، از زمان شاه تهماسب صفوي ( 948 – 930 ) آغاز مي شود. در اين زمينه دكتر ناصر تكميل همايون در كتاب تاريخ اجتماعي و فرهنگي تهران آورده است: شاه تهماسب صفوي كه به دليل مدفون بودن جد اعلاي صفويان- امامزاده حمزه ( ع ) – در جوار حضرت عبدالعظيم ( ع ) بارها از قزوين به زيارت اين اماكن ديدار كرد و از آن خوشش آمد و به شكارگاه هاي آن علاقه مند شد و چندين بار در سفرهاي خود در آن قريه اقامت گزيد. او سرانجام در سال 961 ه.ق. دستور داد در پيرامون تهران 6000 گام محيط آن بود، بارويي با يكصد چهارده برج ( به عدد سوره هاي قرآن مجيد ) بنا كنند و در هر برج سوره اي از كلام الله را براي تبرك پنهان سازند. برج ها با فاصله منظم از يكديگر به اين شرح پديد آمد : سمت جنوبي 40 برج، سمت شمالي 31 برج، سمت غرب 22 برج و سمت شرق 21 برج. تهران ابتدا از نظر وسعت اندكي بزرگ تر از چند شهر آن روزگار بود و از چهار طرف دروازه هايي به اين شرح داشت

*جنوب : دروازه اصفهان يا دروازه حضرت عبدالعظيم در مدخل كنوني بازار عباس آباد، خيابان مولوي
*شمال : دروازه شميران در مدخل كنوني خيابان پامنار
*غرب : دروازه قزوين در مدخل كنوني بازارچه قوام الدوله، ميدان شاهپور سابق
*شرق : دروازه دولاب در مدخل كنوني بازارچه نايب السلطنه خيابان ري. شاه تهماسب علاوه بر آباداني تهران، باغ ها وبناهاي حكومتي متعدد بنا كرد. پس از مرگ شاه تهماسب، جانشين او شاه اسماعيل دوم نيز توجه خاصي به تهران داشت. تهران تا پايان سلسله صفويه روبه ترقي و توسعه داشت. با حمله افاغنه به ايران و سقوط اصفهان با تمام عظمت و هيبت آن، شاه سلطان حسين نيز به قتل رسيد و افغان ها حكومت را در دست گرفتند.

تهران در دوره تسلط افغان ها:

در اين دوره اگر چه پاره اي از مناطق ايران تسليم ايرانيان شرقي ( قندهاري و كابلي و .... ) شده بود، اما شهرهايي هم در دفاع از سلطنت صفويه مقاومت نشان دادند، از جمله تهران كه اندك اندك به صورت يكي از مناطق برجسته نظامي در مي آمد. شاه تهماسب دوم، جانشين پادشاه مقتول ، در سال 1137 ه.ق. از همين شهر " احمدخان تفنگچي " را نزد " فتحعلي خان قاجار قوانلو "، به استرآباد فرستاد و از او براي مقابله با افغان ها مدد خواست. تهران و قزوين در برابر افغان ها مقاوم بودند. اشرف افغان كه پس از فتح اصفهان به سوي شمال حركت كرده بود، از راه قم خود را به تهران رساند و در حوالي ابراهيم آباد ميان دو لشكر افغان و فتحعلي خان قاجار كه مدد شاه تهماسب با جنگجويان ايل به تهران آمده بود، نبرد سختي در گرفت. در اين كشمكش ها تهران آسيب فراوان ديد و سرانجام به دست افغان ها افتاد. آنها در ارگ تهران جاي گرفتند و براي جلوگيري از حمله آن دروازه اي ايجاد كردند. پس از قدرت گيري نادر شاه در سپاه شاه تهماسب، خاصه پس از تاج گذاري وي، موقعيت تهران دگرگون شد . در دوره سرداري نادر سرانجام افغان ها مجبور به ترك تهران شدند.

تهران دوره افشاريه :

پس از پايان غائله افغان و آغاز زمامداري نادر شاه، تهران همچنان در راه گام بر مي داشت. با آن كه در اين دوره پايتخت ثابتي وجود نداشت و مركزيت حكومتي و اداري هم در اصفهان نگه داشته شده بود، تهران براي نادر شاه اهميت نظامي يافت و توجه او به تهران به گونه اي بود كه در سال 1152 ه.ق. فرزند و وليعهد خود رضاقلي ميرزا را به حكومت تهران مامور كرد و تمام ولايت به تيول وي درآمد.

تهران دوره زنديه :

با غلبه زنديان و پيروزي كريم خان زند بر محمد حسن خان قاجار و فتح تهران در سال 1172 ه.ق. كريم خان زند در تهران به سلطنت رسيد. در اين دوره اندك رونقي در اوضاع واحوال تهران پديد آمد. كريم خان زند براي آباداني تهران كوشش هاي بسيار كرد. دو محله بزرگ به نام هاي عود لاجان و چال ميدان از تركيب محله هاي كوچك سابق به وجود آمد و بيشترين جمعيت شهر را در خود جاي داد. كاروانسراها، دكان ها و محل كار بازرگانان و پيشه وران در بخشي متمركز شد و به مرور بازار تهران پديد آمد. كريم خان به علت درگيري و كشمكش با محمد حسن خان قاجار و كاستن حمايت تركمن ها از محمد حسن خان، مجبور شد به شيراز برود. از اين رو در سال 1176 ه.ق. حكومت تهران را به غفور خان واگذار نمود و پايتخت را از تهران به شيراز منتقل كرد. اهميت تهران از همين زمان شروع شد. در پايان دوره زنديان تهران سيماي شهري يافت و از زماني كه كه لشگريان قاجار به سرگردگي " مجنون خان پازوكي " آن را گشودند ( 1199 ه.ق. ) به صورت شهري كامل جلوه گر شد.

تهران دوره قاجاريه :

در سال 1200 ه.ق. آقا محمد خان قاجار اين شهر جديد التاسيس را كه تا آن زمان جنبه نظامي داشت، به پايتختي انتخاب نمود و به نوشته اعتماد السلطنه، پس از تحكيم پايه هاي حكومت خود در سال 1209 ه.ق. رسما" در اين شهر تاج گذاري كرد از اين زمان نهادهاي حكومتي در تهران استقرار يافت. آقا محمد خان بر خلاف ديگر پادشاهان، علاقه چنداني به ساخت بناهاي عظيم و با شكوه نداشت. به طوري كه از زمان وي تنها عمارت تخت مرمر باقي مانده است. جمعيت شهر تهران را در اين دوره 25000 نفر تخمين زده اند. پس از آقا محمد خان، فتحعلي شاه ( 1212 – 1265 ه.ق. ) بناها و عمارت هاي جديد در تهران ساخت. توسعه و تزيين عمارت تخت مرمر، احداث تخت مرمر در وسط ميدان، مسجد شاه، مسجد عزيزالدوله و مدرسه مروي و چندين باغ از جمله باغ نگارستان از اين جمله است. در اين دوره بسياري از زمين هاي داخلي شهر به مرور به خانه، قصر و بناي دولتي و سفارتخانه و ... تعلق گرفت. در دوره محمد شاه با آوردن آب كرج به تهران و تثبيت مالكيت زمين و بالا رفتن مهاجرتها، آباداني شهر چشمگير شد. در زمان محمد شاه احداث بناهاي همچنان ادامه داشت. ضلع جنوبي مسجد جمعه تهران و بازار بين اين مسجد و مسجد امام – " بين الحرمين " – از آثار اين دوره است. در جنوب تهران نيز دروازه ديگري به نام دروازه محمديه در ميدان " پاقاپوق محمديه " يا ميدان اعدام ساخته شد. دروازه ديگري نيز كه افغان به نام دروازه ارگ يا دروازه دولت در مدخل خيابان " باب همايون " ساخته بودند، مرمت و بازسازي شد. در دوره حكومت ناصر الدين شاه، جمعيت تهران حدود 150000 نفر بود. همراه با گسترش شهر تهران، ناصر الدين شاه، " ميرزا يوسف مستوفي الممالك " صدر اعظم و " ميرزا عيسي " وزير را مامور طراحي نقشه شهر تهران كرد. در اين دوره به سبب اداره كشور و سازمان دهي درست، به دستور ميرزاتقي خان امير كبير محله ارگ با كوشش معمار با سابقه و برجسته اي به نام " عبداله خان معماري باشي " توسعه يافت و بناهاي جديد در آن احداث شد. در هسته مركزي شهر اندك اندك بازار تهران شكل نهايي به خود گرفت و راسته بازارها، تيمچه ها، كاروانسراها و سراهاي متعدد ايجاد شد. به اين ترتيب تهران سيماي شهرهاي سنتي ايران را يافت و توسعه جديد و مهاجرت هاي بسيار پديد آمد.

تهران دوره پهلوی:

در سال آغازين سلطنت رضا شاه كه پويش شهر نشيني شكل تازه اي به خود گرفته بود، جمعيت شهر تهران بار ديگر رو به فزوني نهاد. از اين رو دست اندركاران به فكر گسترش بناهاي شهر افتادند. در سال 1309 شهردار وقت كه خواهان نوسازي و توسعه شهر تهران بود، بدون توجه به اهميت تاريخي حصارها، برج و بارو و دروازه ها، آنها را ويران كرد. اما محله هاي پيرامون اين دروازه ها باقي ماند. از ميان محله هاي باقي مانده مي توان محله سنگلج، چال ميدان، خاني آباد، زنبورك خانه، پاچنار، دروازه قزوين، عودلاجان و . . را نام برد.

تهران دوره انقلاب اسلامي:

بعد از انقلاب اسلامي به دليل وقوع جنگ تحميلي روند توسعه تهران به تعويق افتاد، اما پس از سال 1368 اقدامات عمراني پايتخت مجددا" آغاز شد. و با احداث اتوبان هاي متعدد، بخشي از موارد توسعه طرح جامع شهر تهران عملي شد. پارك ها و فضاهاي سبز عمومي گسترش يافت و صدها مركز مذهبي و فرهنگي جديد در نواحي مختلف شهر با كاربري هاي متفاوت احداث شد. از اقدامات ارزنده سال هاي اخير تبديل كشتارگاه تهران به فرهنگسراي بهمن در سال 1370 است. در طي سال هاي اخير ميادين و بناهاي جديد با سبك هاي متفاوت معماري در نقاط مختلف تهران احداث و بسياري از بناهاي قديمي مركز شهر تهران توسط بخش خصوصي يا دولتي نوسازي و مرمت شد يا تغيير كاربري يافت.

deltang · #4 02-16-2010

مشاغل قدیم در طهران

deltang · #5 02-16-2010

deltang · #6 02-16-2010

deltang · #7 02-16-2010

deltang · #8 02-16-2010

deltang · #9 02-16-2010

كرج با بيش از 6000 سال پيشينه تاريخي

كرج از نخستين مراكزي است كه با مهاجرين اوليه از سرزمين هاي شمالي ، بر نخستين بامداد تمدن چشم گشود ونام آن نيز در اوستا آمده است. اين شهر با توجه به ظرفيت هاي اقليمي ، داشتن راههاي ارتباطي و نزديكي به پايتخت توانسته است عنوان اولين شهرمهاجرپذيركشوررابه خوداختصاص دهد واز رشد جمعيت كم نظيري برخوردارباشد. به استناد مركز آمار كرج يكي از7 شهر پر جمهيت كشوراست . كرج از سال 1333 بعنوان يك شهرستان شناخته شده است. در هر صورت وجود رودخانه كرج با آب گواراي آن كه طبعا جمعيتي را به گرد خود جمع كرده است وروستاها واجتماعات كوچك آن زمان در حال حاضر تبديل به كلا نشهر كرج شده است.
سرزمين كرج كه در طول تاريخ در ميان سه كانون بسيار فعال و پرحادثه قرار داشته است. سرزمين هاي كناره ي بحر خزر در شمال، سرزمين قزوين در غرب، و ري در شرق. بدون شك تحولات و جريانات و حوادث هر يك از اين سه كانون زمان بر سرزمين كرج و مردمان آن تاثيرات فراوان داشته و كرج و مردمان آن نيز كم و بيش در حوادث جريانات كانون هاي اطراف آن تاثيرات و نقش هاي بسيار داشته اند. در واقع تاريخ كرج را بايد در تاريخ اين سه كانون جستجو كرد. ـ نگاهي به گذشته ي باستاني كرج و تمدن هاي كشف شده در آن نشان مي دهد كه اين سرزمين در حدود شش هزار سال قبل آباد و مسكون بوده و انسان هايي با شيوه ها و عقايد و آداب و رسوم خاص خود در آن مي زيسته اند. در گوشه و كنار اين سرزمين آثاري از روزگار باستان به چشم مي خورد كه شناسايي بهتر و بيشتر آنان نياز به تحقيقات و كاوش هاي علمي دارد در قرن هاي اوليه دوره ي اسلامي، كرج به علت نزديكي و ارتباط تنگاتنگي با شمال ايران با جريانات و تحولات و حركت هاي موجود در آن نواحي، در ارتباط است؛ در موج دوم حمله ي مغول، سرزمين كرج عرصه ي تاخت و تاز مغولان مي گردد و هولاكوخان نوه ي چنگيز با گذر از اين سرزمين پايگاه قدرت اسمائيليان در الموت را نابود مي سازد حكومت صفويان در ايران و اقدامات عمراني آنها باعث بر پايي بناهاي مهمي چون: كاروانسراهاي، شاه عباسي و امام و پل قديمي كرج و بقعه ها و امام زاده هاي متعدد در اين سرزمين شد. كرج و نقش آن در تاريخ وقتي بر جسته تر مي شود كه آقا محمد خان قاجار در سال 1210 تهران را به پايتختي بر مي گزيند؛ از اين پس كرج به علت نزديكي به پايتخت روز به روز آبادتر و با اهميت تر مي شود و هم چنين در دوره ي پهلوي اولين كارخانه ها و موسسات در كرج تاسيس مي گردد؛ پس از پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي ايران كرج با سرعت هر چه تمامتر مسير ترقي و پيشرفت را پيموده، به طوري كه چهره ي امروز كرج با چهره ي مربوط به چند دهه ي گذشته ي آن تفاوت غير قابل مقايسه اي دارد.
امروز كرج از جهات مختلف داراي اهميت است كه اهم آنها عبارتند از:
1ـ كرج بزرگترين شهر نزديك به پايتخت است. 2ـ كرج بازار بزرگ براي توزيع و مصرف توليدات كارخانه هاي تهران است. 3ـ بخش عظيمي از آب شرب تهران از سد كرج تامين مي شود. 4ـ بسياري از نيازهاي ساكنان تهران در مزارع و باغات و موسسات دامپروري موجود كرج تامين مي شود. 5ـ كرج و نواحي اطراف آن محلي مناسب براي پذيرش جمعيت سرزمين تهران است. 6ـ كرج ناحيه ارتباطي تهران به غرب و شمال كشور است. 7ـ كارخانه هاي موجود در كرج توليد كننده ي بسياري از محصولات و فرآورده هاي مورد نياز كشور مي باشند. 8ـ كرج داراي نقاط خوش آب و هوا و خوش منظره و هم چنين پديده هاي طبيعي و آثار تاريخي متعدد جهت انجام امور سياحتي است.
وجه تسميه هايي براي كرج دراقوال ونوشته ها آمده كه بدين قراراست :
كرج از كلمه كاوات يا كارك به معني ميان تهي امده ومنظور شهري است كه ميان آن تهي واقع شده است.
كرج از كلمه كراج به معناي بانگ وفرياداست زيرا در تپه اتشگاه وكوههاي مراد تپه وكلاك وقلعه دختر و شهرستانك در زمانهاي قد يم با افروختن آتش خبر واطلاع رساني ميشده است .
لغت كرج ازكلمات كوثر به معناي كشت وكرزره به معناي كشت وزراعت ، پل بندي وكرت بندي زمينهاي كشاورزي وشيب داركوهپايه اي است .
درفرهنگ نفيس ، كرج (به فتح اول وسكون ثاني ) به معني گوي ، گريبان وچاك وشكاف آمده است وآن رودخانه اي است كه ازكوهستانهاي البرزشمال غربي جاري ميشود و مناطق شهريار و ساوجبلاغ را مشروب مي سازد.
يادگارهاي باستاني و آثار تاريخي خطه كرج: 1ـ آثار تاريخي دهكده ست مارد ـ كن 2ـ تخت رستم در جنوب كرج ـ آثار يك آتشگاه ساساني 3ـ آثار تاريخي را راك آباد 4ـ قلعه دختر شهرستانك 5ـ بقعه ي امامزاده قاسم 6ـ بقعه ي بي بي شهربانو 7ـ برج طغرل 8ـ مسجد جامع ورامين 9ـ بقعه ي امامزاده عبدالله 10ـ قلعه ي صلصال 11ـ دره وسيه و قلعه ي گيري 12ـ كاخ گلستان 13ـ تالار برليان 14ـ و از امامزاده هاي مهم كرج مي توان: امام زاده سوهان، امامزاده يحيي، امام زاده محمد صوفي آباد، امام زاده عبدالله قلعه چندار، امام زاده صدر كلاك، امامزاده طالقان ...از كاروانسراهاي مهم كرج مي توان به: كاروانسراهاي: شاه عباسي، محمد آباد، سنگي و ...از جاده هاي باستاني:جاده باستاني زمان صفويه و پل قديمي راه اشتهارد و پرستشگاه هاي ناهيد و...نيزآثارآرامگاه زردشتيان و آثار دفينه در گلودره در قريه آتشگاه و آثار خط ميخي در سه راه چشمه و از نقاط جالب اين خطه كشمش گله و آب حسن چشمه است.در كرج علاوه بر تپه هاي چندي كه از ادامه داشته اند، ساختمانها و معابد و آتشگاه هايي در اين نواحي موجود بوده است كه آثاري چون بي بي شهربانو ، برج طغرل و ... مي توان به مسجد جامع آن و نيز آرامگاه حمد الله مستوفي كه قدمت بسياري دارند اشاره نمود.

deltang · #10 02-16-2010

نقاط دیدنی و تفریحی تهران بزرگ

آرامگاه بی*-بی*-شهربانو

در دامنه جنوبی کوه ری، که اکنون به کوه بی بی شهربانو شهرت یافته، بقعه ای با گنبد مینایی رنگ واقع است که مردم، آن محل را آرامگاه همسر امام سوم شیعیان حسین بن علی و مادر امام چهارم شیعیان سجاد و دختر یزدگرد سوم ساسانی می پندارند.

محوطه ای به طول 33 متر (شمال جنوبی) و عرض 22 متر (شمال غرب) با دیوار سنگی بسیار قدیمی محصور گردیده،سمت شمال آن سنگ طبیعی کوهستان قرار دارد.آن چه از سنگ و طاق آجری و وضع ساختمان بر می آید. هسته اصلی بنای مزبور را در دوران ساسانی ساخته اند.از نظر معماری قسمت گوشه جنوب شرقی آن که مشتمل بر بنای چهار گوش منظم و استوار سنگی با پوشش ضربی سنگ و آجری می باشد و از عهد آل بویه و حرم و اطاق طویل جنوبی آن از دوران ساسانی و دیوارهای خارجی صحن همزمان با بنای سنگی عهد آل بویه و عصر سلجوقیان می باشد.در قرون بعدی به وسیله احداث رواق و دیوارها و اطاق های مختلف و راهرو و ... محوطه اصلی را به دو صحن تقسیم و به صورت کنونی درآورده اند. گنبد بقعه از عهد دیالمه است. صندوق منبت روی قبر، احادیث نبوی و القاب شهربانو را دربرداشته و تاریخ 888 هجری قمری و نام بانی و سازندگان آن ذکر شده است. در منبت زیبایی از دوران شاه طهماسب در جنوب شرقی حرم که مدخل اصلی و قدیمی آن است قرار دارد. گچ بری ها و تزیینات دوره قاجاریه هم در این بقعه به چشم می خورد. در این بقعه آثار تاریخی دیگری نیز یافت می شود که شرح آن به درازا می کشد.

بازار تهران

ازار تهران بازاری است قدیمی واقع در مرکز شهر تهران در منطقه ۱۲ شهری تهران.

این بازار در میان خیابان*-های مولوی در جنوب، سیروس (مصطفی خمینی) در شرق، بوذرجمهری (پانزده خرداد) در شمال و خیام در غرب قرار گرفته است. در تقاطع این خیابان*-ها میدان محمدیه، چهارراه مولوی و چهارراه سیروس قرار گرفته اند.

میدان پانزده خرداد در بیرون از محدوده بازار و سبزه*-میدان در محدوده بازار قرار گرفته است. از گذرهای اصلی درون بازار می*-توان از گذر لوطی*-صالح نام برد.

برج طغرل بنایی است آجری که در بخش شرقی مجموعه گورستان ابن بابويه در شهر ری ، نزدیکی تهران قرار دارد. این برج به احتمال قوی مدفن طغرل بيك پادشاه سلجوقی است که به دلیل علاقه ی زیاد وی به نجوم این برج را بنا کرده است. این بناي زیبای آجري از جمله آثار به جا مانده از دوره سلجوقيان و مربوط به نيمه دوم قرن ششم قمري است و ارتفاع آن در حدود 20 متر است*-. بر اساس طرح*-هاي موجود در اسناد تاريخي و برخي اظهار نظرهاي سياحان و پژوهشگران، در قسمت فوقاني برج تزيينات و كتيبه*-اي به خط كوفي وجود داشته كه در قرون گذشته از بين رفته است*-.پوشش بيروني سقف برج براساس شواهد و مدارك تاريخي و با مقايسه بناهاي تاريخي مشابه هم عصر از نوع طاق رك (مخروطي) بوده، كه درحال حاضر اثري از آن موجود نيست.

نوع تزئینات بدنه ی برج از داخل به صورت دایره و از بیرون به شکل ستاره 24 پر و به گونه ای است که می توان برج را به عنوان یک ساعت طبیعی(خورشیدی)نیز به حساب آورد.درکف این برج حدود1500 تاموزائیک به کاررفته است.و این که در اطراف وخود این بنااشیای قیمتی پیداشده که قدمت آن رامیتوان به بالای 1200 سال نسبت داد.و دری که در دیواره ی بیرونی برج قراردارد ،در واقع هواخور برج است اما محققان در این باورندکه آنها حیوانات را می کشتند و در آن جا آویزان می کردندتا پرندگان از آن تغذیه کنند. پیکر استاد سيدمحمد محيط طباطبايي*-، اديب معاصر، پدر تاريخ ايران در سال ‪ ۱

تله کابین توچال در انتهای خیابان ولنجک و در ۳ کیلومتری میدان تجریش در منطقه شمیرانات واقع شده است. اين تله کابين دارای سه خط اصلی و سه خط تله*-سی*-یژ و یک خط تله اسکی می*-باشد. مجموع طول سه خط اصلی تله کابين در حدود ۷۵۰۰ متر می*-باشد که در بین تــله کابین*-های نصب شده در جهان یکی از طــولانی ترین خطــوط تله کابین پیوسته محسوب می*-شود. سرعت حركت كابين*-ها در مسير تله كابين، ۴ متر بر ثانيه مي*-باشد.

مناظر زیبا و دلچسب، هوای پاک کوهستان و چشمه*-سارهای متعدد به پاکی و طراوت منطقه توچال می*-*-افزاید

نگه واشی یا تنگه ساواشی مکانی با جاذبه*-های گردشگری است که در حدود ۱۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان فیروزکوه قرار گرفته و با داشتن آب و هوای مناسب در تابستان*-ها، میزبان جمعیت کثیری از مسافران و گردشگران می*-باشد. شاید یکی از جذابترین بخش*-های سفر به تنگه واشی حرکت در رودخانه*-ای است که در بین یک دره سنگی قرار دارد. با توجه به نزدیکی تنگه واشی به شهر تهران، امکان مسافرت یک روزه به این منطقه وجود دارد و بخصوص در تابستان هزاران نفر از ساکنین استان تهران و دیگر استان*-های اطراف به این منطقه مسافرت می*-کنند. در سال*-های اخیر، بسیاری از موسسه*-های توریستی، اقدام به برگزاری تورهای گوناگونی در این منطقه نموده*-اند که همین امر باعث افزایش شهرت و معروفیت این منطقه شده*-است

تنگه واشی به طول حدود ۳۰۰ متر و با دیواره*-های صخره*-ای بلند به ارتفاع حدد ۱۰۰ متر محل عبور رودخانه*-ای است که از کوه*-های ساواشی سر چشمه می*-گیرد و از میان دشت می*-گذرد. در فصل تابستان که آب به کمترین میزان خود می*-رسد، عمق آن به حدی است که در برخی نقاط تا زیر زانوی شما را خیس نماید. یکی از مهم ترین جذابیت*-های این تنگه، همین عبور کل مسیر از میان آب است.

برای رفتن به تنگه ساواشی در کیلومتری ۲ جاده فیروزکوه-تهران، پس از ورود به یک جاده فرعی و طی حدود ۹ کیلومتر روستای جلیزجند نمایان می*-گردد. این روستا در حاشیه یک دشت سرسبز با مزارع گندم و سیب زمینی و باغات مختلف بنا شده*-است. بعد از عبور از روستا و طی حدود ۴ کیلومتر در جاده*-ای که میان دشت و در کنار جوی*-های پر از آب زلال، احداث شده، محل پیاده روی تنگه ساوشی شروع می*-شود.

بعد از عبور از تنگه اول و گذر از دشتی زیبا، تنگه دوم قرار گرفته که حدود ۲ کیلومتر با تنگه اولی فاصله دارد. این تنگه هم مانند تنگه اول چشم نواز است و از دیواره*-های سنگی آن در نقاط مختلف چشمه*-های آب زلال و خنک به سمت پایین روان است. در انتهای این تنگه نیز هیاهوی ریزش آب آبشاری زیبا مسافران را به خود می*-خواند تا در زیر آبشار و در هوای گرم تابستانه تنی به آب بزنند.

در تنگه واشی گیاه کمیاب باریچه که مصارف مهم صنعتی و دارویی دارد می*-روید. چیدن باریچه به دلیل کمیابی آن جرم است و پیگرد قانونی دارد.

تنگه واشی علاوه بر طبیعت زیبا، دارای آثار باستانی نیز می*-باشد. یکی از سه کتبیه معروف دوره قاجار در این تنگه واقع شده*-است. دو کتبیه دیگر در چشمه علی شهر ری و تونل وانا در جاده هراز واقع شده*-اند. هر سه این کتیبه*-ها به دستور فتحعلی شاه قاجار حکاکی شده*-است. فتحعلی شاه که دوران پیش از پادشاهی خویش را در شیراز گذرانده بود، با دیدن نقش برجسته*-های آن دیار، سه نفر به نامهای حجارباشی، نقاش باشی و معمارباشی را مسئول ساخت این سه کتبیه در تهران کرد.

کتیبه واقع در تنگه ساوشی دارای ابعاد شش در هفت متر است که وقایع زمان فتحعلی شاه دور تا دور کتیبه روایت شده*-است. بزرگ*-ترین نقش برجسته این کتیبه*-ها، نقش شکارگاه با تصویر اسب، نیزه و شکارهایش است که در اطراف آن می*-توان عباس میرزا، علی قلی میرزا و علی نقی میرزا پسران فتحعلی شاه و همچنین نوادگانش را در حال شکار دید. این کتیبه که حدودا ۱۸۵ ساله*-است به گونه*-ای در دل کوه حک شده که از بارش باران و تابش آفتاب در امان بوده*-است اما صنعت گردشگری به آن آسیب وارد نموده*-است.

دَربَند یکی از محله*-های تهران پایتخت ایران است.

دربند از دهکده*-های قدیمی شمیران و در شمال باغ سعدآباد است. محله دربند از مناطق خنک و گردشگری تهران است

دربند در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و آغاز یکی از راه*-های اصلی صعود کوهنوردان به البرز است. کوره*-راهی از دربند آغاز می*-شود و به آبشار دوقولو و شیرپلا ختم می*-شود. محله*-های قدیمی دربند عبارت*-اند از مرغ*-محله (مغ*-محله)، کنارمحله، کلاغ*-پر و سربند. رودی به نام رودخانه دربند از میان دهکده دربند می*-گذرد. در سال ۱۹۸۷ سیلی در این رودخانه ایجاد شد که بازار تجریش را نابود کرد. دره*-های اصلی رودخانهٔ دربند عبارت*-اند از دره اوسون، دره آبشار، دره اما*-م*-زاده ابراهیم، دره کاک، آب شیردره و دره زون.

در زمان قاجار برخی از شاهزاده*-های قاجار از جمله شاهزاده الله*-وردی*-میرزا و ابوالموک کیومرث*-میرزا در اینجا نشیمن داشتند.

روز چهارشنبه رمضان ۱۳۰۳ قمری ناصرالدین*-شاه قاجار در راه پس*-قلعه و آبشار به دربند هم آمد. وقتی که بابی*-ها به ناصرالدین*-شاه تیر زدند یکی از ایشان به نام میرزا حسین*-علی با گروهی به محله مرغ*-محله دربند گریختند. مأموران پس از مدتی آن*-ها را یافته به زندان انداختند.

از آنجا که دربند در قدیم مرکز عده*-ای از سادات دعانویس شده*-بوده کامران*-میرزا نایب*-السلطنه، پسر سوم ناصرالدین*-شاه نیز سالی یک*-بار برای دعا گرفتن به دربند می*-رفته.

خانهٔ دکتر ملیسپو، مستشار مالی آمریکایی نیز در دربند بوده.

در زمین*-های دهکده دربند به فرمان رضاشاه مهمانخانه و چندین ویلا ساختند. چون محله سربند تنگنا بود پل بزرگی بر روی رودخانه آن زدند و تندیس کوهنوردی نیز در میدانگاه سربند نصب شد. پیش از رسیدن به میدان سربند، در سمت چپ رودخانه هتل دیپلمات قرار دارد که درزمان رضاشاه محل پذیرایی مهمانان خارجی بوده*-است.