بلوغ، و تغییرات شخصیتی عمیق و ماندگار

[امیر عباس انصاری]

بلوغ، و تغییرات شخصیتی عمیق و ماندگار


نوجوانی دوره ای از زندگی است که نخستین تجارب زندگی در حساس ترین دوران رشد انسان رخ می دهد،آینده نگری، انقلابی گری و شورش، عشق، رابطه جنسی، تحصیل و شغل آینده وتثبیت هویت، همه در این دوران شکل می گیرند.

شاید از همین روست که توجه به روانشناسی نوجوانی در دهه های گذشته از اهمیت بیشتری، به ویژه در کشورهایی که جمعیت جوان آنها رو به افزایش بوده، یافته است.

در ایران براساس آمار رسمی نوجوانان حدود سی درصد از کل جمعیت جوان کشور را تشکیل می دهند.

این درحالی است که به نسبت این جمعیت نه تنها متخصصان روانشناسی بالینی و مشاوره کافی وجود ندارد بلکه هنوز جایگاه و نقش آنان در فرایند بهداشت روانی نوجوانان به خوبی روشن نشده است.

در این نوشتار به مرور برخی از مفاهیم روانشناسی نوجوانان می پردازيم:

تعریف بلوغ:
نوجوانی دوره ای از مراحل رشد انسان است که حد فاصل کودکی و جوانی محسوب شده و مشخصه اصلی آن بلوغ و پديداری ويژگی های جنسی در فرد است.

سن آغاز بلوغ با خصائص اجتماعی و فرهنگی، زيست بوم و تفاوت های فردی به ويژه خصائص ارثی در جوامع، شهرها و يا حتی خانواده های مختلف متفاوت است، در سال های اخير انقلاب ارتباطات نيز به عنوان يکی از عوامل موثر بر بلوغ زود رس مطرح شده است.

روانشناسان رشد می گويند ارزيابی ها نشانگر آن است که سن آغاز بلوغ بطور کلی از قرن بيستم تا اولين دهه قرن بيست و يکم در چندين مرحله پايين تر آمده است؛ در اوايل قرن بيستم سن آغاز بلوغ در اروپا و آمريکای شمالی بطور متوسط شانزده سال محسوب می شد.

آغاز بلوغ در دهه شصت به زير پانزده سال رسيد و در دهه نود به چهارده سال و گفته می شود که هم اکنون در اروپا و آمريکا بين دوازده تا سيزده سال است.

درک صحيح از سن آغاز بلوغ از آن رو دارای اهميت است که جامعه، خانواده و مدرسه آمادگی لازم را برای برخورد با شرايط حساس و ويژه کودک در اين مرحله گذر داشته باشند.

در ايران تا پيش از دهه پنجاه سن بلوغ شانزده سال برآورد می شد اما در سالهای پس از انقلاب ۱۳۵۷ اين سن به زير چهارده سال رسيد، يکی از دلايل اصلی اين امر جو انقلابی آن سال ها و مشارکت و گاه پيشگامی نوجوانان درعرصه فعاليت های انقلابی بود.

با اين حال اولين مطالعات گسترده روانشناسی رشد در دهه هفتاد خورشیدی در ایران نشانگر آن بود که ميان سن آغاز بلوغ در استان های جنوبی به ويژه خوزستان و استان های شرقی مانند ايلام و کردستان با ديگر استان های کشور تفاوت چشمگيری وجود دارد و سن بلوغ بطور متوسط يک سال تا يک سال و نيم در آبادان زودتر از تهران آغاز می شود.

اين امر علاوه بر آن که مويد آن است که در آب و هوای گرمسيری بلوغ زودتر از آب و هوای سردسير رخ می دهد، تابع شرايط فرهنگی و متغيرهای خاص منطقه مانند جنگ در خوزستان، ايلام و کردستان نيز هست.

به هر روی پژوهش های روانشناسان ايرانی حاکی است که سن بلوغ برای کودکان در تهران بين سيزده تا چهارده سال است.

بين دختران و پسران در آغاز بلوغ تفاوت چشمگيری به چشم می خورد، دختران زودتر به بلوغ می رسند و زودتر مرحله بلوغ را به پايان می رسانند ولی پسران ممکن است بيشتر از يک و يا حتی دو سال از دختران در رسيدن به بلوغ عقب بمانند.

بين طبقات مختلف نيز تفاوت هايی ديده می شود،در طبقه فقير بلوغ زودتر آغاز می شود، به عبارت ديگر بررسی مجموع تحولات روانی- جسمانی در يک دختر سيزده ساله ساکن جنوب شهر تهران که در خانواده ای کارگری رشد کرده است با دختری که از نظر سن تقويمی با او يکسان است ولی در خانواده ای مرفه درشمال شهرزندگی می کند، در اغلب مواقع نشانگر بروز نشانه های مشخص بلوغ در دختر جنوب شهری است.

با اين حال عواملی چون رسانه ها وگستردگی و در دسترس بودن آنها رفته رفته اين تفاوت را به سوی متعادل شدن پيش می برد.

به عبارت ديگر اگر دختر سيزده ساله ساکن نواحی محروم شهری بنا به شرايط محيطی و اقتصادی با بلوغ زود هنگام روبرو می شود، دختر سيزده ساله ساکن نواحی مرفه نشين شهری به دليل دسترسی به رسانه های مختلف آماده رويارويی با بلوغ می شود.

برای آن که سرانجام بدانيم سن آغاز بلوغ که مشخصه نوجوانی است از چه زمانی است به يافته های روانشناسی استناد می کنيم که بيانگر آن است که سن شروع نوجوانی در ايران و بيشتر کشورهای اروپايی از ۱۲ و ۱۳ سالگی شروع و در ۱۸ و ۱۹ سالگی خاتمه می يابد.

ويژگی های نوجوانی:
برخی از مردم تصور می کنند که نوجوانان دمدمی مزاج، افراط گرا، بی بند و بار، پيرو مد و يا شورشی هستند در حالی که تمام اين خصائص بخشی از بحران بلوغ محسوب می شود.

در واقع نوجوان در این دوران بطور دائمی در حال تغییر و تکامل است از همین روست که ممکن است دیدگاه های متفاوت و متعارض در هر دوران نسبت به موضوعات یکسان از خود نشان دهند و یا حالات روانی متفاوتی داشته باشند، گاهی بسیار پر شر و شور و گاهی آرام و درونگرا.

درهمین دوران است که نوجوان باید با یکی از مهمترین بحران های روانی زندگی خود رو در رو شود: بحران بلوغ.

بحران بلوغ، بخشی از خصيصه طبيعی اين دوران انقلابی است که اگر نوجوان موفق شد به خوبی با آن رو در رو شود و از پس آن بر آيد در مرحله جوانی با مشکلات کمتری روبرو خواهد شد.

نوجوان ويژگی های منحصر به فردی دارد که می تواند آنها را چنين دسته بندی کرد:

نوجوان موجودی است:

- از نظر بدنی در حال دگرگونی و تحول، از لحاظ عاطفی نابالغ، از جهت تجربه محدود؛ از ديدگاه فرهنگی تابع محيط
- همه چيز می خواهد، اما نمی داند چخ چيز بايد بخواهد
- فکر می کند همه چيز می داند اما چيزی نمی داند
- تصور می کند همه چيز دارد اما در واقع چيزی ندارد
- نه از مزايای کودکی بهره می برد نه از امتيازات بزرگسالی
- در رويا و تخيل زندگی می کند اما با واقعيت رو در روست
- مستی است هشيار و خوابيده ای است بيدار
(هاروکس)

نوجوان چه می خواهد:

نيل به آزادی و رهايی از سلطه پدر و مادر: نوجوان برای اثبات هويت و شخصيت خود در صدد اثبات خود است.
- گرايش به ارتباط با نوجوانان ديگر: يادگيری اجتماعی
- علاقه به انتخاب شغل و آمادگی برای قبول مسئوليت: آزمون و خطا و استعداد
- کوشش در راه تامين مالی و استقلال اقتصادی: عدم وابستگی به والدين
- گرايش به انتخاب همسر و تشکيل خانواده: خيال پردازی و آزمون وخطا
- آمادگی برای پی بردن به ارزشهای اخلاقی و معنوی: روش حل مشکل
- آگاهی از محدوديت ها و توانايی های خود و نوجوانان ديگر:برخورد منطقی با رقابت ها و واقع بينی
- قابليت پيشرفت در مفاهيم ذهنی و مهارتهای مختلف: کسب تجربه و درک مفاهيم بزرگسالان
- نياز به راهنمايی و پيشرفت به سوی کمال: الگوها و تجارب مناسب

هويگهرست( دکتر محمد پارسا)

انقلاب جسمانی و روانی:
نوجوانان در طول چند سال بارها تغيير می کنند نه تنها از نظر جسمانی بلکه همچنين از نظر روانی

دگرگونی های جسمانی و روانی با ترشح غده های جنسی آغاز و با ترشحات ساير غدد نظير هيپوفيز و فوق کليوی تکميل می شود.

متابوليسم انقلابی، ماهيچه های قوی، رشد استخوان ها، رشد سريع تر ساق های پا به نسبت بالا تنه، حجم قلب به دوبرابر افزايش می يابد که همزمان با بالارفتن فشار خون است.

اما رشد مغز به نسبت دوران کودکی چندان سريع نيست و بسيار ناچيز جلوه می کند؛ ميانگين وزن مغز دختران ۱۲۴۴ و پسران ۱۳۷۴ گرم است، اما وزن مغز به خودی خود تاثير در افزايش هوش بهر ندارد.

بلوغ جنسی:
در مناطق گرمسيری ممکن است بلوغ دختران از نه سالگی آغاز شود، ولی در سطح جهانی انتظار می رود که دختران بين سنين نه تا چهارده سالگی وارد اين مرحله از رشد جنسی شوند.

در عوض پسران به ندرت ممکن است زودتر از يازده سالگی وارد بلوغ شوند.

اولين عارضه بلوغ جنسی، تمايل شديد به برقراری رابطه جنسی با جنس مخالف ( يا رابطه جنسی به معنای کلی آن) است.

در واقع تمايلات نهفته و کمتر متمرکز شده جنسی دوران کودکی در اين دوران به طرزی کاملا آشکار بارز می شوند.

خصائص اوليه نوجوانی: آلت جنسی، اندام جنسی، تکوين رشد جنسی

خصائص ثانويه نوجوانی:موهای بدن،دورگه شدن صدا در پسران، بزرگ شدن سينه و لگن خاصره و باسن در دختران

نشانه های بلوغ در دختران:
افزايش قد (تا حدود هشتاد درصد تا زمان توقف در حدود ۲۵ سالگی از کل قد)، بزرگ شدن سينه ( تا حدود نود درصد از رشد کامل)، لگن خاصره و باسن( تا حدود هشتاد درصد از رشد کامل) : عادت ماهيانه- پايان رشد بدنی و بلوغ جنسی

نکته: عادت ماهيانه اغلب همراه با تخم گذاری نيست، افزايش استروژن در بدن دختران گاه تا سه سال طول می کشد.

اضطراب عادت ماهيانه:
عادت ماهيانه ممکن است در برخی موارد با اضطراب در ميان دختران همراه شود، در جوامع و خانواده هايی که آموزش جنسی الزامی به نوجوانان ارائه نمی شود، اولين عادت ماهيانه ممکن است با تعبيراتی نادرست از جنسيت، اعتقادات مذهبی و يا احساس طرد شدگی و سردرگمی در دختران همراه شود.

نوجوان ممکن است تصور کند که عادت ماهيانه که معمولا همراه با خونريزی،درد در آلت جنسی، احساس ضعف و حالات جسمانی ناخوشايند مانند سر درد و يا دل درد است نوعی بيماری است، به ويژه انکه برخی از دختران در اين دوران دستخوش اختلالات خلقی ملايم هم می شوند،بی حوصله، گوشه گير و عصبی و يا بهانه جو و پرخاشگر می شوند.

تمام اين نشانه ها ممکن است نوجوانی که تجربه و يا اطلاعات کافی در باره عادت جنسی ندارد را دچار اظطراب کند.

از همين رو بسيار ضروری است که از پيش برای تجربه عادت ماهيانه دارای آمادگی باشد و بداند که چگونه بايد با آن روبرو شود و يا معنای اين رخداد در بلوغ برای وی چيست.

عادت ماهيانه دردناک که با نشانه های درد شديد در مهبل همراه است در برخی از نوجوانان از همان اولين بار بروز می کند با اين حال اين تجربه که می تواند ناشی از عوامل روانی يا روانی/جسمانی باشد بر روی زندگی آتی و به ويژه خصايص جنسی نوجوان تاثير بگذارد.

در برخی موارد ممکن است سبب واکنش افراطی وی به جنسيت و *** شود و او را به دوری گزيدن از جنس مخالف و *** وادارد و يا سبب سردی وبی ميلی جنسی وی شود ، که تشخيص و درمان عادت ماهيانه دردناک می تواند از عواقب بعدی آن پيش گيری کند.

در سالهای اخير توجه به بروز زمينه های عادت ماهيانه دردناک در نوجوانان بيشتر شده است و تمرکز بسياری بر عوامل روانی و عواقب آن صورت گرفته است.

همچنين در مورد عادت ماهيانه تصورات و باورهای مذهبی نيز می توانند مشکل زا باشند، مثلا اگر دختر نوجوان عادت ماهيانه را دورانی بداند که در آن نجس و ناپاک است و از برخی فعاليت های اجتماعی منع شود می تواند تاثيرات منفی در ساختار شخصيت وی بگذارد.

عادت ماهيانه در دختران سرآغاز توجه جدی تر به جنسيت هم هست، دختران در اين سن به نشانه های بلوغ در بدن خود توجه بيشتری نشان می دهند و در واقع بدن خود را کشف می کنند، ساعات بسياری را به مشاهده اندام خود در آينه می گذرانند و به ويژه به آلت جنسی خود دقت زيادی می کنند، در برخی موارد ممکن است اين توجه به جنسيت سبب شود تا اثر تاثيرات محيط خانواده جهت يابی های جنسی نوجوان دستخوش تغييرات ناخواسته ای شود. مثلا در خانواده ای که دختر خانواده را همچون پسر بار آورده اند و يا از وی خواسته اند که نقش های پسرانه را ايفا کند، دوگانگی يا بحران جهت يابی جنسی ممکن است به درازا بکشد و يا سبب در هم آميختن نقش های جنسی شود.

آموزش جنسی دختران:
دختران در برخی جوامع کمتر در مورد بلوغ با يکديگر صحبت می کنند و يا از آموزش های رسمی، آموزش های خانواده و يا يادگيری از رسانه ها در مورد بلوغ برخوردار می شوند از اين رو کمتر از پسران از آمادگی برای روبرويی با تغييرات سريع و اظطراب برانگيزی که در بدن خود می يابند، برخوردار می شوند.

در برخی جوامع مانند ايران ممکن است برخی از دختران در اين دوران گوشه گير، پرخاشجو و به ويژه نسبت به جنس مخالف دوری گزين شوند، خجالتی و يا عصبی به نظر برسند ولی آن چه همه آنها در اين دوران تجربه می کنند ميل شديد به تجربه رابطه جنسی است که به دليل شرايط فرهنگی و منع های اجتماعی سبب می شود که اغلب دختران اين ميل را از طريق “والايش” سرکوب کنند و به فعاليت های ديگر فرهنگی، هنری، علمی و يا ورزشی برای مهار آن روی بياورند.

از آنجايی که رابطه با پسران ممکن است از سوی خانواده مخاطره آميز يا گناه آلود تلقی شود، اغلب اين نوجوانان به رابطه با جنس موافق يا خود ارضايی روی می آورند، برخی از مطالعات در ايران نشانگر آن است که ميزان دختران نوجوانی که در سنين نوجوانی خود ارضايی می کنند تقريبا يک و نيم برابر پسران است.

همچنين برخی مطالعات نشانگر تجربه جنسی دختران با همجنسان خود در اين سنين است، در واقع در سال ۱۳۷۹ در يک مطالعه در تهران، نود درصد پاسخگويان مونث در باره اولين تجربه جنسی خود گفته بودند که اولين بار با يک دختر ديگر چنين تجربه ای داشته اند.


مقالات خود را برای ما ایمیل کنید
منبع:سایت پزشک