نادر شاه...

[behnam5555]

نادر شاه...


نادر قلی فرزند امام قلی از قبیله " قرخلو " بود كه شاخه ای از ایل افشار به شمار می رفت . طایفه مزبور ، از آغاز سلسله صفوی برای جلوگیری از هجوم ازبكان و تركمانان به منطقه شمال خراسان كوچ داده شد و در منطقه ابیورد و دره گز استقرار یافت . مورخ رسمی دربار نادری ، میرزامهدی خان ،‌تاریخ تولد نادر را روز شنبه بیست و هشت محرم سال 1100 هجری قمری ذكر كرده و با توصیف مختصری از حیات عشایری ، اصل و نسب آخرین فاتح بزرگ آسیایی
را در پرده نگاه داشته است . آنچه مسلم است نادر تا طغیان افاغنه غلزایی قندهار و برافتادن حكومت دویست و پنجاه ساله صفویان ، در گمنامی به سر می برده و زندگانی بی پیرایه چوپانی او ، تنها با هنر نماییها و قهرمانیهای ساده ای همراه بوده است .
سقوط اصفهان در سال 1135 ه.ق. بهانه خوبی به دست سركشان داخلی و مدعیان خارجی ایران داد تا هر یك از گوشه ای سر برآوردند و كشور را به هرج و مرج طولانی مبتلا كنند . نادر نیز در راس گروهی كه برای حمایت از حیات و هستی اهل ابیورد فراهم ساخته بود ابتدا در خدمت خان همین منطقه قرار گرفت و پس از ازدواج پیاپی با دو دختر او ، وارث حكومت محلی كوچك وی شد . آن گاه در سال 1139 ه.ق كه شاهزاده سرگردان صفوی ( تهماسب میرزا ) در جستجوی یاران و همراهان فداكاری بود به او پیوست و عزم نجات ایران كرد .
سردار افشار در خلال چهار جنگ پیاپی كه با شورشیان افغان داشت توانست سردسته آنان ، یعنی اشرف و همراهانش را در مناطق مهماندوست دامغان ، سردره خوار ( نزدیك تهران ) مورچه خورت اصفهان و زرقان فارس در هم بكوبد . راه را برای استقرار مجدد حكومت صفوی هموار كند . پس از آن در طول چندین نبرد بزرگ و كوچك با تركان عثمانی كه بیست سال طول كشید ( به غیر از یك مورد ) همه جا نادر پیروز بود. وی نیروهای عثمانی را شكست داد و آنان را از خاك ایران تا منتهی الیه دریای سیاه و ارمنستان و گرجستان بیرون راند . نیروهای روسی نیز كه وصیت پتر كبیر از اختلافات درونی ایران استفاده كرده بودند با سیاست و تدبیر عاقلانه وی تمامی خطه شمال و باریكه ساحلی خزر را ( از دربند و باكو تا مازندران ) تخلیه كردند . نادر با بهره گیریهای به موقع از ضعفهایی كه شاه تهماسب دوم ( 1145 – 1125 ه.ق. ) از خود نشان داد وی را از سلطنت خلع كرد. پس از آن با خلع فرزند خردسال شاه تهماسب دوم یعنی عباس سوم از سلطنت خود در شوال سال 1148 ه.ق. با رای و اراده بزرگان ، سرداران ، ریش سفیدان و روحانیان عالیمرتبه ای كه در دشت مغان گرد آورده بود ، سلطنت نشست . اقدامات بعدی او ، سركوبی سركشان داخلی در قندهار و ایجاد نظم در سراسر كشور بود . از آنجا كه دولت گوركانی هند جمعی از فراریان افغان را پناه داده بود و به توقعات نادر نیز وقعی نمی نهاد، نادر ناچار شد كه عازم شبه قاره شود . نبرد قطعی میان فریقین ، در منطقه كرنال در 15 ذیعقده سال 1151 ه.ق. ( 24 فوریه 1739 ه. ) روی داد كه به شكست محمد شاه گوركانی انجامید . نادر به همراه سپاهیان خود وارد دهلی شد پس از ضرب سكه و اعلام انقیاد حریف ، دگرباره تخت سلطنت را به محمد شاه واگذاشت . پادشاه گوركانی نیز در مقابل آن ، مناطق غربی آب اتك و رودخانه سند را به ایران تسلیم كرد . شهرت دارد كه نادر در حین عزیمت به هند حاكمی برای كشمیر معین كرد، ولی دلایل دیگری درباره تثبیت حاكمیت او بر آن منطقه در دست نیست .
در بازگشت نادر به ایران خدایارخان عباسی (‌فرمانروای سند ) نافرمانی آغاز نمود كه نادر ناگزیر سالی را برای مطیع ساختن مجدد وی و افاغنه متمرد منطقه صرف كرد و تمشیت كامل به امور آن نواحی داد . واقعه مهم پایانی سال 1153 ه.ق. لشكر كشی شاه ایران به ماوراءالنهر و تصرف مناطق جنوبی آمودریا ( جیحون )‌ بود . ابوالفیض خان ( از احفاد چنگیز ) به شكست قطعی معترف شد و از سوی نادرشاه حكومت سمر قند و بخارا و آن سوی رودخانه تا صفحات سغد و فرغانه را به دست آورد . اما ، ایلبارس خان ( والی خوارزم ) از در جنگ در آمد و لامحاله جان بر سر دعوی نهاد .
بدین سان ، خوارزم جایگاه تاریخی خود را بازیافت و صفحات مابین دریاچه های آرال و مازندران تا حوالی دشت قبچاق قدیم ، كه با قزاقستان كنونی مطابقت دارد ،‌فرمان پذیر شدند .
نادر بر اثر اشتباهی كه در تشخیص و داوری در مورد سوء قصد كنندگان به خود مرتكب شد ، به فرزند ارشد خود ( رضا قلی میرزا ) خشم گرفت و چشمهای او را كور كرد ( 1154 ه.ق. ). این فاجعه موجب شد كه اعتدال روانی وی مغشوش شود و وخامت احوالش فزونی یابد . اغتشاشات داخلی لزگیها در داغستان و قیامهای محلی فارس و گرگان و دیگر نقاط همراه با لجاجتی كه عثمانیها برای رد شرایط پیشنهادی وی نشان می دادند و از پذیرش مذهب شیعه جعفری به عنوان ركن پنجم اسلام سرباز می زدند ، موجب گردید كه نادر از لشكركشی به روسیه و استانبول و مناطق ماوراءالنهر منصرف گردد و درگیر گرفتاریهای نفس گیر و ایذایی داخلی شود .
سرانجام هلاكت وی به دست جمعی از سرداران مقربی انجام گرفت كه همگی بر جان خویش بیمناك بودند . به همین سبب با توطئه هولناكی كه در یازدهم ماه جمادی الثانی سال 1160در قوچان ترتیب دادند ، او را از پای در آوردند .
نادر از فرمانروایانی بود كه برای آخرین بار ایران را به محدوده طبیعی فلات ایران رسانید و با تدارك كشتیهای عظیم جنگی ، كوشید تا استیلای حقوق تاریخی كشور را بر آبهای شمال و جنوب تثبیت كند .