گلیم بافی:تاریخچه،چله کشی،بافت

[چرو]

گلیم نقش ‌برجسته ایلام

در زمینه پی‌ریزی بنای یک اقتصاد نیرومند، فعالیت‌های همه‌ جانبه‌ای لازم است و پیرامون حفظ و نگهداری صنایع بومی و دستی که مبین مظاهر هنری این سرزمین است و از طرفی در اقتصاد ملی ایران نقش بسزایی دارد باید گام‌های مۆثر و بلندی برداشته شود.در این نوشتار با ویژگیهای گلیم نقش برجسته و به طور خاص نوع ایلامی آن آشنا خواهید شد.

بی‌شک یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های فعالیت بشر را صنایع‌دستی تشکیل می‌دهد و به موجب برخی از اسناد و مدارک تاریخی، سابقه پیدایش صنایع‌دستی به عصر حجر می‌رسد و علاوه بر آن شواهدی در دست است که نشان می‌دهد صنایع‌دستی و روستایی در مراحل مختلف تکامل اقتصادی، یعنی اقتصاد شبانی، اقتصاد کشاورزی و حتی اقتصاد صنعتی، تأمین کننده بسیاری از احتیاجات بشر بوده و به خصوص تحت شرایط اقتصاد بسته، مهمترین عامل تأمین نیازمندی‌ها محسوب می‌شود.
زیراندازهای سنتی ایران که شامل حصیر زیرانداز، نمد زیرانداز، انواع گلیم، زیلو، گبه و قالی می‌شود از گذشته‌های دور تا به امروز از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بین تمامی صنایع‌دستی ایران موقعیت خاصی داشته است.
گلیم و قالی به سبب قدمت تاریخی و سنخیت با نوع زندگی زیستی مردم فلات ایران همواره از ارزش والایی برخوردار بوده‌اند و از این رهگذر انسان ایرانی به بافت زیراندازهایی چون قالی و گلیم دست می‌زند که ضمن آنکه نشستن بر روی زمین سخت را به دلیل نرمی مطبوع می‌کند با نقش و نگار و رنگ‌آمیزی خود، چشم خسته شده از دیدار مناظر خشک بیابان‌ها و کوه‌ها را نیز نوازش می‌دهد.
گلیم‌نقش برجسته، تلفیقی از گلیم ساده و گره قالی در متن آن است که به عنوان مهمترین و اصیل‌ترین صنعت دستی استان ایلام، حائز ویژگی‌ها و امتیازات بسیاری است و در این نوشتار سعی بر آن بوده که اجمالاً معرفی شود.
ماهیت گلیم نقش برجسته، بر اساس فن و تجربه و خلاقیت گلیم ساده و قالی به طور توأمان استوار است و به همین منظور ضرورت مهارت بافنده در هر دو دستبافته ایجاب می‌کند.

گلیم‌نقش برجسته، تلفیقی از گلیم ساده و گره قالی در متن آن است که به عنوان مهمترین و اصیل‌ترین صنعت دستی استان ایلام، حائز ویژگی‌ها و امتیازات بسیاری است و در این نوشتار سعی بر آن بوده که اجمالاً معرفی شود.

خطه قهرمان‌پرور ایلام که قدمتی به بلندای تاریخ کهن ایران و سابقه‌ای درخشان در فرهنگ و هنر و تمدن جهان دارد از دیرباز یکی از مراکز مهم تولید صنایع‌دستی همچون زیراندازهای سنتی بوده است و از گذشته‌های دور تا به امروز صنعتگران سختکوش و با ذوق ایلامی کوشیده‌اند تا با تولید زیراندازهایی چون قالی و گلیم و دستبافته‌‌های دیگری چون احرامی، سیاه چادر، چیت و نیز آثاری همچون ساخته‌های فلزی و زیورآلات، اندیشه‌ها، افکار، ذوق و خلاقیت و در نهایت ایمان خود به خالق هستی و اعتقاد خویش به فرهنگ بومی را در قالب محصولی که در عین زیبایی واجد ارزش‌های کاربردی و مصرفی نیز هست، بیان دارند.
گلیم نقش برجسته، از نظر اصالت و تولید مهمترین و شاخص‌ترین صنعت دستی و بومی ایلام است که با توجه به ناچیز بودن سابقه بروز خلاقیت بافندگان چیره‌دست این منطقه در امر بافت گلیم نقش برجسته، پیشرفت چشمگیری در زمینه‌های مختلف تولید حاصل شده است.
گلیم نقش برجسته که تلفیقی از گلیم ساده و گره قالی در متن آن است، صحنه نمایان پهن دشت گلیم است که بافندگان با رعد همت دست‌هایشان،باران جبین را بر آن باریده و گلستانی از گل‌ها را رویانده‌اند تا چشم‌ها را نوازش داده و روح را جلا بخشند.
گلیم نقش برجسته، احیاء کننده گلیم هشت هزار ساله مکشوف در آناتولی ترکیه (قدیمی‌ترین گلیم) و قالی 2 هزار و 500 ساله پازیریک (قدیمی‌ترین قالی) است که تکامل آن‌ها را امروزه با نوآوری حفظ کرده و توأماً ترویج می‌بخشد.

گلیم نقش برجسته که تلفیقی از گلیم ساده و گره قالی در متن آن است، صحنه نمایان پهن دشت گلیم است که بافندگان با رعد همت دست‌هایشان،باران جبین را بر آن باریده و گلستانی از گل‌ها را رویانده‌اند تا چشم‌ها را نوازش داده و روح را جلا بخشند.

در این نوع گلیم، زمینه، بافت گلیم (صوفی‌بافی) و نقوش آن گره کامل قالی است که طبیعتاً بعد از بافت نقوش آن برجسته‌تر از زمینه است.

زندگی عشیره‌ای و سنتی و پرورش دام برای تأمین معیشت زندگی مردم منطقه ایلام از دیرباز تاکنون موجبات استفاده از پشم و رشد و رونق صنایع‌دستی مرتبط با آن خصوصاً گلیم ساده را فراهم آورده است. آنان پشم مصرفی در گلیم را از دام‌های موجود تأمین و در کارگاه‌های رنگرزی کوچکی رنگ کرده و در تولید مورد استفاده قرار داده‌اند.
عشایر به دلیل کوچ‌نشین بودن و حرکت‌های مداوم، معمولاً از دارهای افقی که به راحتی جمع شده و در مناطق اسکان ایل قابل استقرار بوده، استفاده می‌کردند.
از نظر مصرف نیز قسمت عمده‌ای از گلیم‌های ساده تولید شده توسط زنان جنبه خود مصرفی داشته و در زندگی روزمره آنان مورد استفاده قرار گرفته است.
در حین بافت گلیم ساده، خانم بافنده‌‌ای از روستای زنجیره از توابع استان ایلام در قسمتی از گلیم بافت خود موفق به اجرای نقش برجسته با استفاده از گره قالی می‌شود که پس از ارسال این گلیم به سازمان صنایع‌دستی ایران، مورد استقبال قرار گرفته است.
از آن زمان تاکنون با تلاش و مساعدت مسوولان صنایع‌دستی ایلام و سعی و همت بافندگان، زمینه رشد گلیم نقش برجسته در این منطقه فراهم شده است.

[چرو]

آشنایی با انواع گلیم

این روزها بسیاری از خانم های خانه دار برای تزئین خانه های خود از گلیم استفاده می کنند چرا که این نوع از دست بافته ها، به دلیل داشتن پشم طبیعی گوسفند و رد هنر دست های بانوان روستایی، حس زندگی در خود دارند.

شما هم اگر می خواهید برای خانه خود گلیم انتخاب کنید، باید طرح ها و انواع آنها را بشناسید تا بتوانید تصمیم درست تری بگیرید.

انواع گلیم ایرانی

گلیم ایل شاهسون

مهمترین بافت آنها، گلیم های سسوماک است که در زبان محلی به آن ورنی می گویند. به طور کلی از طرح های هندسی شکسته با رنگ های ملایم استفاده می کنند و کمتر می توان دو گلیم ایل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه یافت. بهترین رواسبی در ایران، جل اسب های سون است که به صورت شش تکه با رنگ های متنوع است.

گلیم لری

لرها گلیم های مرغوبی می بافند که بیشتر با رنگ های سیاه، سبز، آبی، سفید با نقوش خاص منطقه مشخص می شود. بهترین بافت لرها خورجین بزرگ برای نگهداری اثاث خانه است. حاشیه آنها را برای آنکه محکم باشد قالی بافی می کنند.

گلیم هرسین

گلیم هرسین بنا بر ذوق و سلیقه بافنده و شرایط اطراف او بافته می شود. در حاشیه و زمینه، نقش ها ریز و پر بافته می شوند، به طوری که جای خالی در این گلیم وجود ندارد. از پشم بز به علت ضد بید بودن در حاشیه گلیم استفاده می کنند. رنگ های گلیم هرسین عمدتا به سفید، سورمه ای، سبز و قرمز و اخیرا سرخابی محدود می شود.

گلیم بلوچ

بلوچ ها به دلیل شرایط اقلیمی همیشه با طبیعت در پیکارند و همواره آرزوی برخورداری از منابع فراوان آب و مرغزار را در بافت های خود بیان کرده اند. معمولا سرتاسر گلیم بلوچ از بافت راه راه شکل گرفته که در هر ردیف آن نقوش متفاوت از طرح و رنگ به چشم می خورد. رنگ های تیره مانند قهوه ای، قرمز تیره، شتری و آبی سیر و رنگ های روشن مثل سبز، زرد، قرمز مشخصه طرح های بلوچ اند.

گلیم خمسه

خمسه از یگانگی پنج ایل شیراز تشکیل می شوند. بافت های سوماک خمسه ده بید نام دارد. متداولترین طرح گلیم ها زمینه ای طبیعی به رنگ تیره است که ستارگانی مورب به صورت لوزی های متداخل روی آن بافت شده است. گلیم های ستاره ای را بیشتر به صورت کم عرض می بافند و بعد به هم می دوزند. گلیم های جدیدتر گاه زمینه ای سفید با عرض بیشتر دارند.

گلیم سنه

سنه امروزه سنندج نامیده می شود. در هیچ جای ایران گلیم هایی به ظرافت گلیم های سنه بافته نمی شود. طرح آن بیشتر طرح هراتی آمیخته با طرح بوته ای و خطوط مورب در رنگ های متعدد است. زیباترین طرح گلیم سنه، ترنجی در وسط و زمینه ای رنگی دارد و بته ای نیز با ظرافت در آن بافته شده است.

گلیم قشقایی

رنگ های تند و شاد از ویژگی های گلیم قشقایی است اما رنگ های متضادی نیز در کنار رنگ های قرمز و زرد به کار می رود. نقوش هندسی بخش اساسی طرح های قشقایی است. مانند: هشت ضلعی، ستاره هشت پره تصاویر طاووس، بز، آهو.

گلیم افشار

طرح مخصوص افشار معمولا ستاره های متعدد روی زمینه ای به رنگ طبیعی یا رنگ سیر است. نقش ها، گل های ستاره ای هستندکه به صورت مورب کنار هم چیده می شوند و به صورت لوزی در هم نمایان می شوند.

گلیم زرند

دارای بافت چاک دار کوچک است. بیشتر کار عناصر ترک زبان شاهسون است که تعداد زیادی از آنها در این منطقه مقیم شده اند. گلیم های زرند، دراز، باریک و با دوامند. طرح های قراردادی با گل و گیاهی با مو خزنده و گاهی به صورت طرح لوزی مشبک یا دو تا سه ترنج در هم هستند.

گلیم ترکمنی

گلیم ترکمنی سبک و محکم است. در این گلیم ها رنگ مهمترین عامل است و رنگ قرمز با سایه روشن های مختلف نقش ویژه ای دارد، رنگ های دیگر نارنجی، آبی، سبز و گاهی زرد است. این رنگ های متضاد هماهنگی زیبایی به وجود می آورند.

استان مازندران

در بیشتر روستاهای مازندران نوعی دار افقی مشابه استفاده می شود که به کرچال معروف است و علاوه بر آن از دارهای عمودی نیز در تولید قالی، قالیچه، تابلو فرش و گلیم بهره می برند. آلاشت از مراکز مهم تولید جاجیمچه است.