مشاهیر و بزرگان كرد در عرصه های مختلف

[behnam5555]

سیدعلی‌ اصغر کردستانی



در سال ۱۲۶۰ شمسی در روستای صلوات آباد نزدیک سنندج به دنیا آمد پدرش نظام الدین که از سادات معروف منطقه و فرد دین داری و پرهیزکاری بود فرزند را از نوجوانی به مکتب یکی از مشایخ بزرگ دینی سنندج فرستاد و علی اصغر پس از چند سال تلمذ در آن مکتب در قرائت قرآن به استادی رسید و به خاطر صدای خوش و رسایی که داشت شهرت و آوازه اش از زادگاه و سرزمین مادری فراتر رفت. صفای باطن و فروتنی سید. افزون بر حسن و موهبت خدادادی صدایش دل های مشتاقان بسیاری را تسخیر کرد و از آنجا که انسانی بی تکبر و بخشنده بود و نغمه های روح پرورش را بیدریغ نثار دوستدارانش می کرد دیری نپایید که به محافل انس خوانین و بزرگان کردستان راه یافت. در همین محافل ارادت خویش درآورد و به تشویق یکی از آنها که از خاندان آصف دیوان و از خوانین معروف سنندج بود به تهران آمد و صفحاتی را به فارسی و کردی ضبط کرد. درباره چگونگی سفر او به تهران و آشنایی اش با ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی اطلاعات دقیق و مستندی در دست نیست و آنچه تاکنون در این مورد نوشته شده بیشتر مبتنی بر خاطرات پراکنده نزدیکان او و نیز حدس و گمان های مطلعان موسیقی بوده است. لحن محزون و بسیار دلنشن و وسعت صدا و تحریرهای ریز پی در پی در صدای اوج از ویژگی های آواز سید علی اصغر کردستانی است. آوای جان سوز و دلنشین او حتی شنوندگانی را که به زبان کردی آشنا نیستند مجذوب و محظوظ می کند. وی در سال ۱۳۱۵ وفات یافت و در زادگاهش . صلوات آباد به خاک سپرده شد.

[behnam5555]

عبدالرحمن شرفکندی

عبدالرحمن شرفکندی (۱۹۲۰-۱۹۹۰), ملقب به هَژار (به کردی: هه‌ژار Hejar، به معنی مسکین و تهیدست) از نویسندگان، مترجمان و شاعران کرد ایران بود. وی فرزند حاجی ملا محمد بود و در سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی در شهر مهاباد در شمال غرب ایران زاده شد. هنگامی که‌ ۱۷ سال سن داشت پدرش درگذشت. وی در حدود سال ۱۹۴۰ آغاز به‌ سرودن شعر نمود و تحت تأثیر شاعران برجسته‌ کرد مانند احمد خانی، وفایی، ملای جزیری و قادر کویی بود. هه‌ژار در جنبش کردی تأسیس جمهوری مهاباد به‌ رهبری قاضی محمد نقش داشت. پس از سقوط جمهوری مجبور به‌ تبعید شد. حدود سی سال در کشورهای عراق، سوریه، لبنان و مصر زیست. وی در جنبش‌ کردی به‌ رهبری مصطفی بارزانی نیز مشارکت داشت. در سال ۱۹۷۵ به‌ شهر کرج ایران آمد و تا پایان زندگی خود در ۲۲ فوریه ۱۹۹۰ در آنجا اقامت گزید.

هه‌ژار در زادگاهش مهاباد به‌ خاک سپرده‌شد.

از کارهای برجسته او لغت نامه کردی به فارسی یاهه نبانه بورینه ،ترجمه کتاب قانون در طب بوعلی سینا از عربی به فارسی و ترجمه رباعیات خیام از فارسی به کردی بود

[behnam5555]

زنان نامی کرد

در فاصله سده‌های دوم تا چهارم هجری قمری

قرن دوم هجری قمری

1 ـ حَفصَه کُردیّه: از زنان پارسای کرد در قرن دوم هجری قمری است. وی تا پایان نیمه دوم قرن دوم در قید حیات بوده است.

«عُمری را در ملازمت و خدمتگزاری شعوانه ـ عارفه قرن دوم ـ سپری کرده و از برکت صحبت وی از مراحل فنای نفس و پشت پا زدن به علایق دنیوی گذشته، و به صفای قلب و حضور دایم نایل گشته، و در زهد و تقوی شهرت به سزایی داشته» مشاهیر، ج 1، ص 5

2 ـ سِتَّه لُبابَه کُردی: از زنان بافراست اوایل قرن دوم هجری قمری بوده است.

«دختر یکی از فرمانروایان مقتدر اکراد موصل، مادر مَروان بن محمد بن مروان بن حَکَم، از ملوک اموی است که در نیمه اول قرن دوم می زیسته است» مشاهیر، ج 2، ص 4

قرن ششم هجری قمری

3 ـ فـَخرُالنـِّساء شَهده دینـَوَری (485 ـ 574 هق): شهده بنت ابونصر احمد بن فرج بن عُمر اِبری دینوری است. وی عالمه و محدثـّه و مدرّسه و خوشنویس کرد مقیم بغداد بوده و به جهت برخورداری از حُسن خط و انشاء به (شهدة الکاتبه) اشتهار یافته است.

«طالبان دانش، از اناث و ذکور، هر روز در جلسه درس وی حاضر شده و استفاده کرده‌اند .. صدای دلنشینی هم داشته است. همسر شهده مردی دانشمند و ادیب بوده است از اهل بغداد به نام ثقة‌الدوله علی بن محمد مشهور به ابن الانباری» مشاهیر، ج 1، صص 48 ـ 49

قرن هفتم هجری قمری

4 ـ امّ محمّد حَکاری (وفات 714 هق): ام محمد بنت یوسف از اهالی حَکاری، عالمه و محدثه کرد بوده است.

5 ـ زینب اسعردیّه (حوالی 625 تا 705 هق): زینب بنت سلیمان بن احمد اسعردی، عالمه و محدثه کرد مقیم قاهره بوده است.

قرن هشتم هجری قمری

6 ـ فاطمه حَکاری (683 ـ 757 هق): فاطمه بنت ابراهیم بن داوود بن نصر، عالمه و محدثه کرد بوده است.

7 ـ جُوَیریه خاتون حَکاری (693 ـ 783 هق): جویریه بنت احمد بن احمد بن حسین، خواهر اَسماء خاتون حکاری، عالمه و محدثه کرد بوده است.

«با علمای این فن ـ علم حدیث ـ جلسات بحث و گفتگو داشته» مشاهیر، ج 1، ص 108

8 ـ اَسماء خاتون حَکاری (715 - 770 هق): اَسماء بنت احمد بن حسین حَکاری، عالمه و محدثه کرد بوده است.

قرن نهم هجری قمری

9 ـ اَمَةالله خاتون حَکاری: امة‌الله بنت ابوالعلاء بن شهاب‌الدین کَُردی، از اهالی حَکاری، عالمه و ادیبه و مدرّسه کرد بوده است.

«به زنان و دختران درس ادبی و دینی داده و حدود 60 سال زندگی کرده است. از بین مردان نیز کسانی چون مؤلّف الضَّوء اللامع، سمت شاگردی او را داشته‌اند. مشاهیر، ج 1، ص 127

10 ـ عائشه جَزَری: عائشه بنت شمس‌الدین محمد بن الجزری، از اهالی جزیره واقع در کردستان ترکیه، عالمه و محدثه کرد بوده است.

«بانویی دانشمند از خاندان جَزَریهاست .. در پشت پرده طالبان را درس داده و تا اواسط قرن نهم حیات داشته است» مشاهیر، ج 1، ص 124

11 ـ فاطمه جَزَری: فاطمه بنت شمس‌الدین محمد بن الجزری، خواهر عائشه جزری، عالمه و محدثه و مدرّسه کرد بوده است.

«این بانو قرآن مجید را تمامی از حفظ داشته .. و مانند خواهرش طلبه را از ذکور و اناث درس می داده و در نیمه دوم قرن نهم درگذشته است» مشاهیر، ج 1، ص 124

12 ـ سَلمیٰ خاتون جَزَری: سَلمیٰ بنت شمس‌الدین محمد ابن الجَزَری، فاضله و راویه کرد بوده است.

«در هوش و استعداد و حافظه قوی کم‌نظیر بوده و در ثلث اول قرن نهم دنیای فانی را وداع گفته است» مشاهیر، ج 1، ص 121

13 ـ فاطمه خانم گورانی (794 ـ 873 هق): فاطمه بنت بدر محمد بن الجمال گورانی از احفاد خضر گورانی، عالمه و محدثه و مدرّسه کرد بوده است.

قرن دوازدهم هجری قمری

14 ـ زَیبُ النـِّساء زیور گـَرّوسی: شاعره کرد زیب النساء از خانزادگان علی شکر (گروس کنونی) بوده و در اواسط قرن دوازدهم می زیسته است.

«در غزل سرایی و هجو طبع غرّایی داشته و اشعار بسیاری گفته که تعداد کمی از آنها باقی مانده است. سه بیت زیر از اوست:

دور باد از تن سری کارایش داری نشد

کور به چشمی که لذت بین دیداری نشد

حیف از عمامه زاهد که با صد پیچ و تاب

رشته تزویر گشت و تار زنـّاری نشد

در دیار دوستی بی‌قدری (زیور) ببین

پیر شد (زیب النساء) او را خریداری نشد

مشاهیر، ج 1، ص 229

[behnam5555]

رضا کرمی

رضا کرمی شاعر معروف اسلام آبادی
رضا یا کرم رضا کرمی متخلص به (ته نیا) یکی از شاعران بزرگ کرد زبان در منطقه کرمانشاه میباشد او در سال
هزاروسیصدوسی وهشت در ابادی زینعل خانی از توابع روستای بزرک حسن اباد در حومه شهرستان اسلام اباد غرب
متولد شد زندگی در دامن دشت وکوه ودر دامن طبیعت طبع لطیف اورا پرورش داد واو که دارای قریحه و ذوق خدادادی
بود از همان اوان کودکی شروع به سرودن شعر کرد بیشتر شعرهای او الهام گرفته از طبیعت و زندگی ساده عشایر بود
و این باعث شد که شعر های او در میان مردم به زودی جای خود را باز کند وخیلی زود معروف شد بخصوص که رگه
هایی از طنز همیشه در اشعار او به چشم می خوردوبعضی از مسایل ومشکلات مردم را به زبان طنز و شیرین خود میسرود
رضا سپس تحصیلات خود را در شهر اسلام اباد ادامه داد وبعد برای ادامه تحصیل به شهر سنندج رفت ودر دانشگاه انجا
مدرک لیسانس خودرا گرفت و اکنون سال هاست که مدیر یکی از مدارس راهنمایی شهر اسلام اباد است و محبوب همه فرهنگیان
او بیش از سی و دو هزار بیت شعر در قالب های غزل قصیده دوبیتی مثنوی و شعر نو سروده است که مشغول گرداوری
انها برای چاپ دیوان خود می باشد و به تازگی هم یک سی دی تصویری از اشعار خود که انها را دیکلمه کرده به کوشش
روابط عمومی اموزش وپرورش اسلام اباد منتشر شده که در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است ........
رضا کرمی شاعر طبیعت وکوچ عشلیر است و خواندن شعر های او انسان را به گذشته و زندگی با صفای عشایر
برمی گرداند و اشک را گاه بر گونه می نشاند یکی از اشعار او به نام یاد ایل وه خیر را خواننده بزرگ کرد عدنان کریم
به طرز زیبای اجرا کرده و اوازه این شاعر بزرگ از مرزهای ایران عبور کرده وبه کردستان عراق نیز رسیده است
برای این شاعر خوب ارزوی موفقیت کرده و چند مورد از اشعار زیبای اورادر پایین به عنوان نمونه می خوانیم

************
یاد ایل وه خه یر

رو وه خوه م چبکه م ده نگ ته ور نیه تی
وه هار له ژیرا کوچ هه ور نیه تی
اسب بی وه پوستر زین وه عه تیقه
برنو نیه خوه نی نه غمه ی طریقه
دی بو نان داغ له روی ساج نیه تی
زرین سواری قیروقاج نیه تی
کوچکانی هیمان زیوخ خه م نوشه
له حلق کوانی مات و خه موشه
کو خرمه ی خیزان کو ئه و له شکه ره
کو ئه و خه سیو ره ی غه ذا به ش که ره
هه ی داد هه ی بیداد صه فا ها له کو
سه کو ئاو ره شه ی کو لا ها له کو
سیه مال ره م که ردن هه ر وه شه وا ره و
که س خیوری په نجه نیه ی له ده وارو
ئه لان کورده گان ویلن له ی ناوه
ته پیانه له ناو حه لق که لاوه
کو چره ی ده روه ن کو اوازه ی سیه ر
کو ئه شا یره گان یادیان وه خه یر


*************

پرده ی حه رم زیو دا وه لا هه ی هه ی له غمزه ونازی گل
هاتن مه لیل ساز وه چنگ سه ر مه س ارا پیشوازی گل
زیو زیو بدو هه ی کله وا شیپور به ژن وینه ی معاد
ساقی ده خیل له ی مه شه ره بیلا بزانم رازی گل
وا بی یه قه ی گل وان سو رشیا له گیر فانی نه سیم
ئاونگ حه ریری نقره ره نگ پوشان له غنچه ی واز گل
چیمن وه چیمن باخ وه باخ ده روه ن و ده روه ن تا وه دول
صه د ایل بولبول ها تنو خه ونن غه زل وه ساز گول
ته نیا بزان هه م اسمان ده سمال چوپی گرد وه ده س
هه ور بی وه لوطی دا له ته ول کیشا شه فه ق شا وازی گول

*********************
هیچ کورد زوانی بی فه ر ه نگ نیه

خوه د وه بی خودی وه فارس جا نه یه
وه فه ره نگی خود پشت پا نه یه
بری له کوردان وه فه ر ه نگ پیشت که ن
نان کورد خوه ون و فارسی قا وویشت که ن
دویتیل ئمرو سو یه ی ماده رن
سه ر ما یه ی فه رهنگ انتقال ده رن
بیل منا ل دان کوردی بزانی
افتخار بکه ن وی جور زووانی
فارسی یاد گرن بیل کوردی بیو شن
ریو فه ره نگی کورد بان خه ط مه کیشن

[behnam5555]

رضا کرمی

رضا کرمی شاعر معروف اسلام آبادی
رضا یا کرم رضا کرمی متخلص به (ته نیا) یکی از شاعران بزرگ کرد زبان در منطقه کرمانشاه میباشد او در سال
هزاروسیصدوسی وهشت در ابادی زینعل خانی از توابع روستای بزرک حسن اباد در حومه شهرستان اسلام اباد غرب
متولد شد زندگی در دامن دشت وکوه ودر دامن طبیعت طبع لطیف اورا پرورش داد واو که دارای قریحه و ذوق خدادادی
بود از همان اوان کودکی شروع به سرودن شعر کرد بیشتر شعرهای او الهام گرفته از طبیعت و زندگی ساده عشایر بود
و این باعث شد که شعر های او در میان مردم به زودی جای خود را باز کند وخیلی زود معروف شد بخصوص که رگه
هایی از طنز همیشه در اشعار او به چشم می خوردوبعضی از مسایل ومشکلات مردم را به زبان طنز و شیرین خود میسرود
رضا سپس تحصیلات خود را در شهر اسلام اباد ادامه داد وبعد برای ادامه تحصیل به شهر سنندج رفت ودر دانشگاه انجا
مدرک لیسانس خودرا گرفت و اکنون سال هاست که مدیر یکی از مدارس راهنمایی شهر اسلام اباد است و محبوب همه فرهنگیان
او بیش از سی و دو هزار بیت شعر در قالب های غزل قصیده دوبیتی مثنوی و شعر نو سروده است که مشغول گرداوری
انها برای چاپ دیوان خود می باشد و به تازگی هم یک سی دی تصویری از اشعار خود که انها را دیکلمه کرده به کوشش
روابط عمومی اموزش وپرورش اسلام اباد منتشر شده که در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است ........
رضا کرمی شاعر طبیعت وکوچ عشلیر است و خواندن شعر های او انسان را به گذشته و زندگی با صفای عشایر
برمی گرداند و اشک را گاه بر گونه می نشاند یکی از اشعار او به نام یاد ایل وه خیر را خواننده بزرگ کرد عدنان کریم
به طرز زیبای اجرا کرده و اوازه این شاعر بزرگ از مرزهای ایران عبور کرده وبه کردستان عراق نیز رسیده است
برای این شاعر خوب ارزوی موفقیت کرده و چند مورد از اشعار زیبای اورادر پایین به عنوان نمونه می خوانیم

************
یاد ایل وه خه یر

رو وه خوه م چبکه م ده نگ ته ور نیه تی
وه هار له ژیرا کوچ هه ور نیه تی
اسب بی وه پوستر زین وه عه تیقه
برنو نیه خوه نی نه غمه ی طریقه
دی بو نان داغ له روی ساج نیه تی
زرین سواری قیروقاج نیه تی
کوچکانی هیمان زیوخ خه م نوشه
له حلق کوانی مات و خه موشه
کو خرمه ی خیزان کو ئه و له شکه ره
کو ئه و خه سیو ره ی غه ذا به ش که ره
هه ی داد هه ی بیداد صه فا ها له کو
سه کو ئاو ره شه ی کو لا ها له کو
سیه مال ره م که ردن هه ر وه شه وا ره و
که س خیوری په نجه نیه ی له ده وارو
ئه لان کورده گان ویلن له ی ناوه
ته پیانه له ناو حه لق که لاوه
کو چره ی ده روه ن کو اوازه ی سیه ر
کو ئه شا یره گان یادیان وه خه یر


*************

پرده ی حه رم زیو دا وه لا هه ی هه ی له غمزه ونازی گل
هاتن مه لیل ساز وه چنگ سه ر مه س ارا پیشوازی گل
زیو زیو بدو هه ی کله وا شیپور به ژن وینه ی معاد
ساقی ده خیل له ی مه شه ره بیلا بزانم رازی گل
وا بی یه قه ی گل وان سو رشیا له گیر فانی نه سیم
ئاونگ حه ریری نقره ره نگ پوشان له غنچه ی واز گل
چیمن وه چیمن باخ وه باخ ده روه ن و ده روه ن تا وه دول
صه د ایل بولبول ها تنو خه ونن غه زل وه ساز گول
ته نیا بزان هه م اسمان ده سمال چوپی گرد وه ده س
هه ور بی وه لوطی دا له ته ول کیشا شه فه ق شا وازی گول

*********************
هیچ کورد زوانی بی فه ر ه نگ نیه

خوه د وه بی خودی وه فارس جا نه یه
وه فه ره نگی خود پشت پا نه یه
بری له کوردان وه فه ر ه نگ پیشت که ن
نان کورد خوه ون و فارسی قا وویشت که ن
دویتیل ئمرو سو یه ی ماده رن
سه ر ما یه ی فه رهنگ انتقال ده رن
بیل منا ل دان کوردی بزانی
افتخار بکه ن وی جور زووانی
فارسی یاد گرن بیل کوردی بیو شن
ریو فه ره نگی کورد بان خه ط مه کیشن

[behnam5555]

مه‌دهۆش


ناوى مه‌دهۆشى شاعیر “محه‌مه‌د عه‌لى محه‌مه‌دى حاجى مسته‌فاى قوربانی‌”یه ساڵى 1919 له‌ شارىسلێمانى له‌دایکبووه‌ و قۆناغه‌کانى خوێندنى سه‌ره‌تایى و ناوه‌ندى له‌شارى سلێمانى ته‌واوکردووه‌.

له‌ته‌مه‌نى منداڵیدا شاگرد خه‌یات بووه‌، له‌ ساڵى 1939 ده‌ستى کردووه‌به‌ هۆنراوه نووسین و یه‌که‌م هۆنراوه‌ى له‌ ساڵى 1940 له‌ ڕۆژنامه‌ى “ژین”دا بڵاوکردۆته‌وه‌ له‌ ژێر ناوى “به‌ عه‌شقى تۆ بریندارم” پیره‌مێردىنه‌مر که‌مێک ده‌ستکارى ئه‌م هۆنراوه‌‌ى بۆ کردووه‌.

ئه‌م شاعیرانه‌ زۆر کاریگه‌ر بوون له‌لاى مه‌دهۆش “نالى، گۆران، پیره‌مێرد،عه‌لى که‌مال باپیر”، كێشه‌ى ئه‌وین و بابه‌تى سۆزدارى به‌شێکى زۆرى له‌هۆنراوه‌کانى داگیرکردووه‌، دیمه‌نى شاخه‌کانى کوردستان کاریگه‌رى هه‌بووه‌بۆ نوسینى هۆنراوه‌کانى، ڕێڕه‌وى دانانى هۆنراوه و په‌یڕه‌وى شاعیرده‌رده‌که‌وێت له‌ سه‌ره‌تادا ویستویه‌تى به‌شێوه‌ى کێشى عه‌رز و بابه‌تىکلاسیکى وه‌ک شیعره‌کانى “نالى” بێته‌ گۆڕپانه‌وه چه‌ند هه‌نگاوێکىسه‌رکه‌وتوانه‌ى ناوه، توانیویه‌تى سامانێکى نوێ و پێویست بخاته‌ سه‌رتۆمارى گه‌وره‌ى هۆنراوه‌ى کوردى، توانیویه‌تى هه‌نگاوێکى نوێ بهاوێت له‌زمانى کچه‌کان خۆیانه‌وه‌ ده‌رباره‌ى خۆشه‌ویستى و جوانى و گیروگرفته‌کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کانیان به‌ده‌ست کۆمه‌ڵ و نه‌ریتى دواکه‌وتوى کۆمه‌ڵه‌وه‌.

نموونه‌یه‌ك له هۆنراوه‌ی مه‌دهۆش

دایه‌گیان من سه‌یرى شێوه‌ى خۆم ئه‌که‌م له‌ جوان ئه‌چم
تۆش دڵم خـۆشــکه‌، به‌یانى جـه‌ژنه‌ بـۆ مـاڵان ئه‌چـم
خـۆ له‌گــه‌ڵ ئـاوێنــه‌کــه‌م دایــم به‌ره‌و ڕوى یـه‌کتریـن
ئـه‌مـگـرێتــه‌ باوه‌ش و ئـه‌و حــه‌ز ئـه‌کــا مــن لانه‌چم
هــه‌رچــى توشــم دڵ له‌ ڕێگــه‌ تێروپـڕ سـه‌یرم ئه‌کـا
وه‌خـته‌ هــه‌ر قـوتم بـده‌ن کـاتـێ به‌ره‌و ڕویان ئه‌چـم

مه‌دهۆشی شاعیر له‌ژیانی خۆیدا چه‌ندین به‌رهه‌می به‌ئه‌نجام گه‌یاندووه. له‌وانه‌ش:

1. هه‌میشه به‌هار – ساڵی 1941 تا 1982 شه‌ش جار چاپكراوه‌ته‌وه
2. دیوانی دڵ و گوڵ - له‌ساڵی 1959دا چاپكراوه
3. دیوانی سه‌رگوڵ – ساڵی 1961 چاپكراوه
4. دیوانی شیرین – ساڵی 1962 چاپكراوه
5. دیوانی دڵی كچان – ساڵی 1967 چاپكراوه
6. چیرۆكی نه‌ریمان چی لێهات – ساڵی 1968 چاپكراوه
7. دیوانی دڵی كوڕان – ساڵی 1972 چاپكراوه
8. دیوانی یانه‌ی دڵان – ساڵی 1982 چاپكراوه

ئه‌م شاعیره‌ له‌ 26ى شوباتى ساڵى 1994 له‌ شارى سلێمانى کۆچى دواییكردووه‌

[behnam5555]

هونه‌رمه‌ند تایه‌ر تۆفیق

تایه‌ر تۆفیق"ی گۆرانیبێژی هونه‌رمه‌ندی مه‌زنی كورد له ته‌مه‌نی 65 ساڵیدا له روژي 20.10.1987 "ماڵئاوایی له كوردستان و هونه‌ر دۆستانی كردو له شاره‌كه‌ی كۆیه له نێو شه‌پۆلی خه‌م و په‌ژاره‌ی هونه‌ر په‌روه‌ران به‌ خاكی نیشتمان سپێردار.

ئه‌م هونه‌رمه‌نده مه‌زنه‌ی كورد له ساڵی 1922دا له‌شاری كۆیه هاتۆته دنیاوه، له‌باوه‌شی خێزانێكی هه‌ژار چاوی كردۆته‌وه و خوێندنی تا پۆلی سێیه‌می ناوه‌ندیی بووه و له ناوه‌ڕاستی سییه‌كانی سه‌ده‌ی بیسته‌مه‌وه له‌و كاته‌ی كه قوتابی پۆلی پێنجه‌می سه‌ره‌تایی بووه به‌هره‌ی گۆانیبێژی له لا ته‌قیوه‌ته‌وه و بووه‌ته سردوو بێژێكی ده‌نگخۆش و مامۆستاكانی هانیان داوا سروود و گۆرانی بڵێ.

كاك تایه‌ر له‌سه‌ره‌تای ژیانی هونه‌ریدا كه‌وتووته به‌ر كاریگه‌ریی گۆرانیبێژه كه‌وتووته به‌ر كاریگه‌ریی گۆرانیبێژه لێهاتووه‌كانی ئه‌وسا كۆیه‌ی وه‌ك "سێوه‌" و "مه‌لا ئه‌سعه‌د" و سوودێكی زۆریشی له هونه‌رمه‌ند "ئه‌حمه‌دی ‌حه‌مه مه‌لا" وه‌رگرتووه، به‌ڵام كاتێك كه بازووی هونه‌ری گۆرانی گوتنی به‌هێز بووه، هه‌وڵی داوه ده‌نگ و ڕێبازی تایبه‌تی خۆی هه‌بێ و له ناوه‌ڕاستی چله‌كانی سه‌ده‌ی ڕابووردووه‌وه بووه‌ته گۆرانیبێژێكی خاوه‌ن ده‌نگ و ڕێبازی تایبه‌تی خۆی.

تایه‌ر تۆفیق له ساڵی 1945ه‌وه بووه‌ته‌ سه‌ر ده‌سته‌ی مه‌قابێژانی سه‌ر شانۆی ئاهه‌نگه‌كانی نه‌ورۆزی كورد و گه‌لێك گۆرانی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی به‌ ده‌نگه خۆشه‌كه‌ی چڕێوه و گوێگرانی سه‌رسام كردووه، چونكه هه‌م خاوه‌ن ده‌نگێكی زوڵاڵی هه‌م خاوه‌ن ده‌نگێكی زوڵاڵی دڵکێش بووه و هه‌م باشترین ده‌قی شاعیره مه‌زنه‌كانی كوردی هه‌ڵبژاردووه بۆ ئاوازه‌كانی.

هه‌ركه‌سێك كه‌مێك ئاشنایی هونه‌ری ئاوازی و گۆرانی كوردی بێ و گوێی له ناوی تایه‌ر تۆفیق بێت، یه‌كسه‌ر ئاوازی گۆراییه‌ ڕه‌سه‌نه‌كانی "له‌سه‌ر شه‌و و ڕۆژی داناوه‌"ی حاجی قادری كۆیی و "له‌باخان ئاه و ناڵێن دێ"ی وه‌فایی و غه‌زه‌له ته‌ڕو پاڕاوه‌كانی مسته‌فا به‌گی كوردی و سافی هیرانی و عوسمان عه‌ونی و "گولی سه‌ربه‌ستی"ی به‌ختیار زێوه‌ر و "بیست و ‌حه‌وت ساڵه"كه‌ی فایه‌ق بێ كه‌س و "شیرین به‌هاره‌"ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و چه‌ند هۆنراوه‌یه‌كی ناسكی "هه‌ژار" و "هێمن" و "گۆران" و "مه‌دهۆش" و "دڵدار" و "دڵزار" و "مه‌جید ئاسنگه‌ر" و "بێ خه‌و" و "شار‌ه‌زا" دێته یاد.

تایه‌ر تۆفیق گۆرانیبژێكی هونه‌رمه‌ندی خاوه‌ن هه‌ڵوێستی نیشتمانی بووه، له هیچ كۆڕ و كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا گۆرانی بۆ كاردبه‌ده‌ستانی میری نه‌گوتووه و هه‌موو گۆرانیه‌كی بۆ كورد و بۆ شاركردنی دڵی هونه‌ر دۆستانی چڕیوه و له‌ماوه‌ی ژیانیدا شه‌ش نامیله‌كه و په‌رتوكی به‌و ده‌قه شیعریانه‌ی به گۆرانی گوتوونی به چاپ گه‌یاندووه و له هه‌مویان باشترین په‌ڕتووكه‌که‌ی "گوڵی سه‌ربه‌ستی"یه كه به‌ پێشه‌كی كه‌ریم شاره‌زا له ساڵی 1983 به‌چاپیگه‌یاندووه، سڵاو له گیانی پاكی ئه‌م هونه‌رمه‌نده مه‌زنه‌ی كورد.

[behnam5555]

وه لـی دێـوانـه

ناودار وه‌لی دێوانه‌ له‌ سه‌رچاوه‌كاندا ساڵی‌ له‌ دایك بوونی‌ ئاشكراو دیار نییه‌، به‌ڵام گومان له‌وه‌دا نییه‌ كه‌ له‌ سه‌ده‌ی هه‌ژده‌یه‌مدا ژیاوه‌ و كۆچی دوایی كردووه‌ (بگره‌ له‌ ساڵی 1756دا هێشتا له‌ ژیاندا بووه‌). ئه‌م شاعیره‌ هه‌ست ناسكه‌ شه‌یدای شه‌مسه‌ی كچی قادر شێروان ناوێك بووه‌، كه‌ یه‌كێك بووه‌ له‌ سه‌رۆك خێڵه‌كانی تیره‌ی كه‌ماڵه‌یی واته‌ (هه‌مان تیره‌ی شاعیر).

وه‌لی‌ به‌ ته‌واوی دێوانه‌ی (شه‌م) ده‌بێت و گه‌لێك شیعری ناسك و قه‌شه‌نگ و هه‌ستبزوێنی پێدا ده‌ڵێت . ته‌نانه‌ت خۆشه‌ویستیی شاعیر بۆ دڵداره‌كه‌ی له‌ ئه‌ده‌بی كوردیدا ده‌گاته‌ ڕاده‌ی خۆشه‌ویستیی مه‌جنون و له‌یلی‌ و شیرین و فه‌رهاد و مه‌م و زین. وه‌نه‌بێت وه‌لی دێوانه‌ش كوڕی پیاوێكی هه‌ژار بوو بێت، بگره‌ كوڕه‌ گه‌وره‌ی كه‌سێكی ده‌ستڕۆ و ده‌وڵه‌مه‌ندی نێو تیره‌ی كه‌ماڵه‌یی بووه‌ به‌ناوی حه‌مه‌ سوور، كه‌ زۆر مه‌به‌ستی بووه‌ كوڕه‌كه‌ی به‌ ئاواتی دڵی خۆی بگات . بۆیه‌ چه‌ند پیاوماقووڵێكی عه‌شیره‌ته‌كه‌ی ناردۆته‌ لای باوكی شه‌م به‌ مه‌به‌ستی داواكردنی كچه‌كه‌ی بۆ وه‌لی‌ دێوانه‌، ئه‌وه‌بوو داواكه‌ی‌ په‌سه‌ند كرا. به‌ڵام له‌ به‌دبه‌ختیی شاعیر، زۆری نه‌برد له‌ كاتی كۆچی هاوینه‌ی جاف به‌ره‌و كوێستان، ناكۆكی له‌نێوان بنه‌ماڵه‌ی شاعیر و بنه‌ماڵه‌ی خۆشه‌ویسته‌كه‌ی له‌ (كه‌لی په‌یكووڵی) دا، ڕوویداوه‌. ئیدی به‌هۆی ئه‌و ناكۆكییه‌وه‌، هه‌ردوو دڵدار به‌ یه‌ك نه‌گه‌یشتن و، وه‌لی‌ دێوانه‌ تا دواڕۆژی ژیانی ئازار و غه‌مێكی سه‌ختی چه‌شتوه‌ كه‌ له‌ شیعره‌ به‌سۆز و لوتكه‌كانیدا به‌ ته‌واوی ڕه‌نگیان داوه‌ته‌وه‌و دیاره‌. وه‌لی‌ سنبولی‌ خۆشه‌ ویستی‌ عه‌شیره‌تی‌ جافه‌و له‌گه‌ڵ شه‌مدا گه‌وره‌ترین قوربانی‌ تایه‌فه‌یه‌گه‌ریی‌ و كه‌لتوریی‌ سه‌رده‌می‌ خۆیان بوون. ئێشتاش گۆڕی‌ وه‌لی‌ دێوانه‌ به‌ قه‌د پاڵی‌ كێوی‌ ( سه‌ید صادیق )ه‌وه‌یه‌ له‌ شارۆچكه‌ی‌ سه‌ید سادقی‌ ناوچه‌ی‌ شاره‌زوور

[behnam5555]

شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید - مه‌لیكی كوردستان

دامه‌زرێنه‌ری‌ یه‌كه‌مین حكومه‌تی‌ كوردستان و قاره‌مانی‌ شه‌ڕی‌ ده‌ربه‌ندی‌ بازیان، شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید كوڕی‌ شێخ سه‌عیدی‌ كوڕی‌ شێخ محه‌مه‌ده‌ بچكۆله‌ی‌ كوڕی‌ حاجی‌ كاك ئه‌حمه‌دی‌ شێخ-ه‌.
ساڵی‌ 1881 له‌ سلێمانی‌ له‌و بنه‌ماڵه‌ ئایینییه‌ به‌ناوبانگه‌ له‌دایكبووه‌، دوای‌ هه‌ره‌سهێنانی‌ میرنشینی‌ بابان ده‌سه‌ڵاتی‌ ئایینی‌و كۆمه‌ڵایه‌تی‌و سیاسی‌ كوردستانی‌ كه‌وته‌ ده‌ست ئه‌و بنه‌ماڵه‌یه‌.
شێخ مه‌حمود به ‌منداڵی‌ خراوه‌ته‌ به‌ر خوێندنو مامۆستایانی‌ وه‌ك عه‌بدوڵڵا ئه‌فه‌ندی‌و عه‌بدوڵڵا زێوه‌ر ده‌رسیان پێوتوه‌.
هێشتا منداڵ بووه‌ كه ‌له‌گه‌ڵ‌ باوكیدا سه‌ردانی‌ ئه‌سته‌مبوڵی‌ كردووه‌و له‌وێ‌ سوڵتان عه‌بدولحه‌میدی‌ دووه‌م پێشوازی لێكردوون.
ساڵی‌ 1908 به‌پیلانی‌ تاقمی‌ ئیتیحادو ته‌ره‌قی‌ له ‌شاری‌ موسڵ شێخ سه‌عیدی‌ باوكی‌و شێخ ئه‌حمه‌دی‌ برای‌ شه‌هیدكران‌و ئیتر ئه‌ركی‌ به‌ڕێوه‌بردنی‌ كاروباری‌ بنه‌ماڵه‌كه‌ ئه‌كه‌وێته‌ ئه‌ستۆی‌ شێخ مه‌حمود كه‌ له‌و كاره‌ساته‌دا زۆر به‌زه‌حمه‌ت رزگاری‌ ببوو.
شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید وه‌ك شه‌خسیه‌تێكی‌ موسڵمان، ساڵی‌ 1915 به‌شدارییه‌كی‌ كاریگه‌ری‌ كرد له‌ شه‌ڕه‌كانی‌ ده‌وڵه‌تی‌ عوسمانیدا دژ به ‌ئینگلیز له ‌ناوچه‌كانی‌ كوت‌و شوعه‌یبه‌، به‌خۆی‌و چه‌ند سه‌د سوارێكی‌ كورده‌وه‌ به‌رگرییه‌كی‌ قاره‌مانانه‌یان نواند.
ساڵی‌ 1918 كاروباری‌ شاری‌ سلێمانی‌ گرته‌ده‌ست‌.

له‌ 18ی‌ حوزه‌یرانی‌ ساڵی‌ 1919 دا ئینگلیز به‌ تۆپ‌و فڕۆكه‌‌و هێزێكی‌ گه‌وره‌ی‌ بێ‌ شوماره‌وه‌ به‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ ژه‌نه‌راڵ فرایزه‌ر له‌ ده‌ربه‌ندی‌ بازیان په‌لاماری‌ هێزه‌كانی‌ شێخ مه‌حمودی‌ دا.

له‌و‌ شه‌ڕه‌دا هێزه‌كانی‌ شێخ مه‌حمود قاره‌مانێتییه‌كی‌ زۆریان نواندو قوربانییه‌كی‌ گه‌وره‌یان به‌خشی‌، به‌ڵام ئاكامی‌ شه‌ڕه‌كه‌ به ‌سه‌ركه‌وتنی‌ هێزه‌كانی‌ ئینگلیز كۆتاییهات.
شێخ مه‌حمود به‌برینداری‌ له‌ پاڵ‌ به‌رده‌قاره‌ماندا ده‌ستگیركراو له‌ مانگی‌ ته‌مووزی‌ هه‌مان ساڵدا بڕیاری‌ له‌ سێداره‌دانی‌ درا، به‌ڵام له‌ژێر گوشاری‌ رای‌ گشتی‌ داو له‌ترسی‌ به‌رپابوونی‌ شۆڕشێكی‌ گه‌وره‌ی‌ كورد، ئه‌و حوكمه‌ گۆڕا به‌ حوكمی‌ ده‌ ساڵ زیندانی‌و شێخ مه‌حمودیان دوور خسته‌وه‌ بۆ هیندستان.

دوورخستنه‌وه‌ی شێخ مه‌حمود بۆ ماوه‌ی‌ سێ‌ ساڵ‌ ‌بارودۆخی‌ كوردستان‌و ناوچه‌كه‌ی‌ ئاڵۆزتر كرد، بۆیه‌ ساڵی‌ 1922 رێیپێدرا بگه‌ڕێته‌وه‌ كوردستان‌و هه‌ر هه‌مان ساڵ شێخی‌ نه‌مر له‌ سلێمانی‌ حكومه‌تی‌ كوردستانی‌ دامه‌زراندو هه‌موو تواناكانی‌ خۆی‌ ته‌رخانكرد بۆ پته‌وكردنی‌ ئه‌و حكومه‌ته‌، به‌ڵام سیاسه‌تی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی‌ گه‌وره‌ هێزه‌كانی‌ دنیا دژی‌ ئامانجه‌كانی‌ گه‌لی‌ كورد بوون‌و ئینگلیز به‌ته‌واوی‌ پشتگیریی‌ له‌ ده‌وڵه‌تی‌ تازه‌ دامه‌زراوی‌ عێراق ده‌كردو له‌شكركێشییان ئه‌كرده‌ سه‌ر كوردستان.
شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید ماوه‌ی‌ چه‌ند ساڵێك شه‌ڕی‌ پارتیزانی‌ درێژه‌ پێداو دوا جار له‌ ئاكامی‌ گه‌له‌ كۆمه‌كێی هێزه‌ ناوچه‌ییه‌كان‌و هێزه‌ گه‌وره‌كانی‌ جیهان، شێخ مه‌حمود ساڵی‌ 1926 ده‌ستی‌ له ‌چالاكی‌ سیاسی‌و عه‌سكه‌ری‌ هه‌ڵگرت‌و له ‌گوندی‌ پیران دانیشت.
به‌ڵام كه‌ راپه‌رینه‌كه‌ی‌ خه‌ڵكی‌ شاری‌ سلێمانی‌ له‌رۆژی‌ شه‌شی‌ ئه‌یلولی‌ ساڵی‌ 1930 خڵتانی‌ خوێن كرا، شێخ مه‌حمود ده‌ستیدایه‌وه‌ چالاكی‌ دژ به‌هێزی‌ ئینگلیزو هێزی‌ حكومه‌تی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی‌ عێراق‌و چه‌ند نه‌به‌ردێكی‌ تۆمار كرد، له‌وانه‌ شه‌ڕی‌ ئاوباریك‌و شه‌ڕی‌ كه‌ناروێ‌و شه‌ڕی‌ سورداش. به‌ڵام پارسه‌نگی‌ هێزه‌ عه‌سكه‌ریی‌و سیاسییه‌كانی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندی‌ كورد دا نه‌بوون، بۆیه‌ شێخ مه‌حمود له‌ساڵی‌ 1931دا كه‌وته‌ ده‌ست دوژمنانی‌ كوردو به ‌ده‌ستبه‌سه‌ری‌ له‌به‌غداو ناوچه‌كانی‌ تری‌ عێراقدا خرایه‌ ژێر چاودێرییه‌وه‌. به‌ڵام له‌به‌ر ناهاوكوفی له‌چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نی‌و هێزی شه‌ڕكه‌ر بۆیه شێخی نه‌مر ناچاربوو له ڕۆژی 1931.05.13دا خۆی به‌ده‌سته‌وه‌بدات‌، پاشان دورخرایه‌وه بۆ به‌غداو سه‌ماوه‌و له‌دواییدا بۆ ناسریه، دواتر گه‌ڕێنرایه‌وه بۆ به‌غدا، تاكو له‌ساڵی 1941دا له‌كاتی شه‌ڕه‌كه‌ی ڕه‌شید عالی گه‌یلانی له‌دژی بریتانیا خۆی له‌ژیانی ده‌ستبه‌سه‌ری له به‌غدا ڕزگاركردو گه‌ڕایه‌وه‌ كوردستان‌‌و چوو له گوندی "داری كه‌لی" دانیشت.
ئه‌م گه‌وره‌ پیاوه‌ی‌ كورد جگه‌ له‌وه‌ی‌ كه‌ جێپه‌نجه‌ی‌ به‌سه‌ر هه‌موو رووداوه‌كانی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی‌ كوردستان‌و عێراقه‌وه‌ هه‌یه‌، شه‌خسیه‌تێكی‌ كۆمه‌ڵایه‌تی گه‌وره‌ش بوو. خوێنده‌وارێكی‌ به‌سه‌لیقه‌و شاعیرێكی‌ به‌هره‌داریش بوو. پێكهاته‌و حكومه‌ت‌و ده‌زگا ئیدارییه‌كانی‌ تری شێخ مه‌حمود نیشانه‌ی‌ ئه‌وه‌ن كه‌ ئه‌م پیاوه‌ هه‌ڵكه‌وتووه‌ بایه‌خیداوه‌ به‌ خه‌ڵكی‌ رۆشنبیرو زۆربه‌ی‌ ئه‌فسه‌رو شاعیرو رۆشنبیرانی‌ كورد په‌یوه‌ندییان به‌شۆڕش‌و حكومه‌ته‌كه‌یه‌وه‌ كردووه‌.
شێخی نه‌مر له ‌خه‌باتی‌ پارتیزانیشدا رۆڵی‌ خوێنده‌وارو رۆشنبیری‌ به‌رز نرخاندووه‌، بۆیه‌ چاپخانه‌كه‌ی‌ رۆژنامه‌ی‌ (بانگی‌ كوردستان)ی‌ له ‌ئه‌شكه‌وتی‌ جاسه‌نه-‌دا جێگیر كرد.
به‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی‌ بارودۆخی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی‌ كوردستان‌و ناوچه‌كه‌ ئه‌و راستییه‌ ئاشكرا ده‌بێت كه ‌له‌رووی‌ ئیداریی‌و عه‌سكه‌ریی‌و دیپلۆماسییه‌وه‌ شێخ مه‌حمودی‌ نه‌مر هیچی‌ كه‌متر نه‌بووه‌ له‌و پاشاو ئه‌میرانه‌ی‌ كه ‌له‌ده‌ورو پشتی‌ كوردستاندا پشتگیرییان لێكراوه‌.

مه‌لیكی كوردستان شێخ مه‌حموود ڕۆژی 1956.10.09دا له یه‌كێك له نه‌خۆشخانه‌كانی به‌غدا كۆچیدوایی كردو ته‌رمی پیرۆزی به ‌ڕیزێكی زۆره‌وه‌ له‌ناو ئاپۆڕه‌ی خه‌ڵكانی دڵسوزی شێخی نه‌مرو كوردو كوردستان له ته‌نیشت گۆڕی كاك ئه‌حمه‌دی شێخ له مزگه‌وتی گه‌وره‌ی سلێمانی به‌خاك سپێردرا.
رێو ره‌سمی‌ پێشوازیكردن له‌ته‌رمه‌كه‌ی‌و به‌خاك سپاردنی‌ بوونه‌ پریشكی‌ هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی‌ راپه‌رین‌و خۆپیشاندان له‌كوردستاندا.
كۆچیدوایی‌ شێخ مه‌حمودی‌ حه‌فید زیانێكی‌ گه‌وره‌ی‌ به‌ بزووتنه‌وه‌ ئازادیخوازییه‌كه‌ی‌ خه‌ڵكی‌ كوردستان گه‌یاند، بۆیه‌ زوربه‌ی‌ شاعیران‌و نووسه‌رانی‌ كورد شیعرو به‌رهه‌میان بۆ نووسیوه‌.

[behnam5555]

فایه‌ق بێکه‌س

فایه‌ق بێکه‌س ناوی‌ فایەقی‌ کوڕی‌ عەبدوڵا بەگی‌ کوڕی‌ کاکە حەمەی‌ کوڕی‌ ئەلیاسە قۆجەیە. ساڵی‌ 1905 لە گوندی‌ سیتەکی‌ سەر بە پارێزگای‌ سلێمانی‌ لە بنەماڵەیەکی‌ خوێندەوارو ناسراو لەدایک بووە. دوو ساڵی‌ سەرەتای‌ تەمەنی‌ لە (سیتەک) بردۆتە سەرو پاشان لەگەڵ خێزانەکەیدا لە شاری‌ سلێمانی‌ نیشتەجێ‌ بووە. بەمنداڵی‌ خراوەتە حوجرە. باوکی‌ کە فەرمانبەری‌ عوسمانی‌ بووە نه‌قڵی‌ بەغدا کراوەو دواتریش چۆتە تورکیا. ئەو کاتەی‌ باوکی‌ ئەمانی‌ بەجێھێشتووە، بەماڵەوە لەبەغدا بوون و لەساڵە سەختەکانی‌ جەنگی‌ یەکەمی‌ جیھانیدا کوێرەوەرییەکی‌ زۆری‌ چەشتووە. ھەر ئەو ماوەیە برایەکی‌ و دایکی‌ و خاڵی‌ کۆچی‌ دواییان کردووە و فایەق بە بێ‌ کەسی‌ ماوەتەوە. ساڵی‌ 1918 گەڕاوەتەوە سلێمانی‌ و تا ساڵی‌ 1923 لەسەر خوێندن بەردەوام بووە. لە ناوەڕاستی‌ بیستەکاندا و بۆ پەیدا کردنی‌ بژێوی‌ ژیان چەند ئیشێکی‌ گرتۆتەدەست. ماوەیەکیش مامۆستایی‌ کردووە. سەرەتای‌ ساڵی‌ 1930 بۆ سۆراخ کردنی‌ کەسوکاری‌ باوکی‌ و دۆزینەوەی‌ میراتەکەی‌ سەفەری‌ تورکیای‌ کردووە. ئەم پیاوە بلیمەتە ھەر لەتەمەنی‌ ھەرزەکارییەوە بەھرەی‌ شیعری‌ تیا دەرکەوتووەو لەھۆنینەوەی‌ شیعردا شێوازی‌ تایبەتی‌ خۆی‌ ھەبووە. فایەق بێکەس نیشتمانپەروەرێکی‌ بەھەڵوێست و تێکۆشەرێکی‌ راستگۆ بووە. بەشێکی‌ زۆری‌ بەرھەمە ئەدەبییەکانی‌ تەرخان کردووە بۆ بڵاو کردنەوەی‌ بیرو باوەڕی‌ نیشتمانیی‌ و شیعرەکانی‌ تا ئێستاش چەکێکی‌ کاریگەرن بەڕووی‌ داگیرکەران و کۆنەپەرستاندا. بێکەسی‌ شاعیر رۆڵێکی‌ یەکجار گەورەی‌ ھەبوو لەبەرپاکردنی‌ راپەرینە گەورەکەی‌ شەشی‌ ئەیلولدا لەسلێمانی‌ و لەسەر ئەم ھەڵوێستەی‌ زیندانی‌ کرا. پاش ئازاد کردنی‌ بۆتەوە بە مامۆستا و لە گەلێ‌ ناوچەدا خزمەتی‌ کردووە. ساڵی‌ 1937 فەرمانی‌ دوورخستنەوەی‌ دەرئەچێت بۆ شاری‌ (عەممارە)ی‌ خوارووی‌ عێراق و بێکەسی‌ خاوەن ھەڵوێست بڕیارەکە جێ بەجێ‌ ناکات. ساڵی‌ ١٩٤٨ دەستی‌ کردۆتەوە بە مامۆستایی‌. ئەم شاعیرە نیشتمانپەروەرەی‌ کورد رۆژی‌ 18ی‌ کانوونی‌ دووەمی‌ ھەمان ساڵ لە ھەڵەبجە کۆچی‌ دوایی‌ کردووە و تەرمەکەی‌ لە‌ گردی سه‌یوان- سلێمانی بەخاک سپێردراوە. له‌پاش خۆی نه‌شمیل و شێركۆ و گه‌زیزه‌ی به‌جێهشتووه‌. فایەق بێکەس شاعیری گەورەی شاری سلێمانی لە زستانی ١٩٤٨ دا کۆچی دوایی کردوه‌.

گۆرانی وه‌ته‌ن
خوایه‌ وه‌ته‌ن ئاواکه‌ی
چه‌ند دڵگیر و شیرینه‌
ده‌شتی خۆش و ڕه‌نگینه‌
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه

****************************‌‌
سه‌یرانگای به‌هارانی
سه‌وزه‌گیای نه‌رم و جوانی
سه‌د دڵ ئه‌بێ حه‌یرانی
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه

‌****************************‌
شاخی به‌فرین و به‌رزه‌
بۆ ڕابوردوومان ڕه‌مزه‌
چیمه‌نی جوان و سه‌وزه‌
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه ‌

****************************‌
ئه‌م شوێنه‌ شوێنی کورده
جێی قاره‌مان و مه‌رده‌
لانه‌ی شێری نه‌به‌رده‌
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره ‌
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه

****************************‌‌‌
وه‌ته‌ن چاوی لێمانه‌
ده‌ری که‌ین له‌ ته‌نگانه‌
حه‌یفه‌ بێته‌ وێرانه‌
ئاوی که‌وسه‌ره‌ ، خاکی گه‌وهه‌ره‌
پڕ له‌ گوڵ و نه‌سرینه