پی سی سیتی - خزندگان - معرفی مارها

انواع مارهای ایران

http://www.irandeserts.com/pics-5/snake-6big.jpg

افعی ایرانی (گرزه مار)

تا آنجایی كه مشاهده و مطالعه شده است، مارهای بزرگ ایران در حدود 2متر هستند و مارهای كوچك از چند سانتیمتر تجاوز نمی‏كنند. در ایران بیش از 21گونه مار سمی ونیمه سمی و 35گونه مار غیر سمی و بیش از 5گونه مار دریایی وجود دارد. مارهای ایران به اسامی مختلفی از جمله موارد زیر نامیده می‏شوند: افعی البرزی، افعی پلنگی، طلحه مار، یله مار، تیرمار، آلوسر، كورمار، مارشتری، مار درفشی، مار پلنگی، گرگ مار، گوند مار، لوس مار، سیاه سوجه، مار آتشی، قمچه مار، مار قیطانی، مار خالدار، كك مار، افعی زنجانی، افعی دماوندی، افعی تكابی، افعی آذربایجانی، كوتوله مار، مارگورخری، مارخاكی .

در ایران چهار گروه مار سمی به شرح زیر وجود دارد كه ممكن است گزش آنها عوارض نامطلوبی به بار آورد:

.1گروه افعی‏ها (مانند افعی و گرزه مار) .2گروه مارهای كبرا (مانند كبرا و كفچه مار) .3گروه مارهای دریایی .4گروه مارهای نیمه سمی .

لازم به ذكر است كه معمولا مارهای غیر سمی سهم بیشتری در به وجود آوردن حوادث مارگزیدگی دارند. گزشهای خطرناك مارگزیدگی در ایران بیشتر مربوط به گروه افعی‏ها و به خصوص گزش گرزه مار یا افعی است كه غالبا در چراگاهها و مناطق كشاورزی اتفاق می‏افتد.

شایع‏ترین نقاط بدن كه توسط مارها مورد گزش قرار می‏گیرند، دستها و پاها هستند. بر حسب گونه مار، علایم و نشانه‏های بالینی مارگزیدگی متفاوت است. حجم مار، سن مار، مقدار تزریق سم، قدرت كشندگی سم، محل تزریق سم در بدن و فاكتورهای متفاوت دیگر در بروز تظاهرات بالینی مارگزیدگی مؤثرند. با توجه به این عوامل بسیاری از افرادی كه توسط مارهای سمی گزیده می‏شوند دچار مسمومیت خفیف شده و تظاهرات بالینی قابل توجهی از خود نشان نمی‏دهند. لازم به ذكر است كه بسیاری از تظاهرات بالینی مارگزیدگی ارتباطی به آثار اختصاصی سم تزریق شده توسط مار ندارد. به طوری كه تهاجم مار و فروشدن دندانها در بدن، باعث ترس و وحشت فرد مارگزیده خواهد شد و علاوه بر آن انجام بعضی از اقدامات و كمكهای اولیه ممكن است باعث تپش قلب، لرزش، برافروختگی، تعریق، احساس سنگینی، درد قفسه سینه، نفس زدن، گیجی، غش، گرفتگی و بی حسی دست و پا، بی حالی و كرختی شود، یا به عنوان مثال بستن محكم عضو مورد گزش توسط بند و غیره می‏تواند باعث تورم و تغییر رنگ عضو شود. مصرف بعضی داروهای سنتی نیز می‏تواند باعث تهوع و استفراغ شود.
به طور كلی، آثار مسمومیت با سم مار شامل:

آثار موضعی مانند: تورم، التهاب، سیاه شدن موضع گزیده شده، تاول و...

آثار عمومی مانند: تهوع، استفراغ، سر درد، فلج اعصاب، اختلالات خونی، فلج تنفس، مشكلات عضلانی، قلبی، كلیوی، و غیره است. این علایم معمولا در ظرف مدت چند دقیقه تا چند ساعت و روز اتفاق می‏افتد .

ولی گاهی ممكن است به علت واكنشهای حساسیتی نسبت به سم مار در طی مدت زمان كوتاهی اختلال هشیاری، استفراغ، دردهای شكمی، و خس خس سینه بروز كند.

توپوگرافى مارها

http://www.irandeserts.com/pics-4/snake-4.jpg
http://www.irandeserts.com/pics-4/snake-1.jpg

یكى از عوامل تشخیص مارها شكل و مشخصات ظاهرى آنها است. در اندام مارها سه ناحیه وجود دارد ( سر ، شكم و دم ). فاصله بین انتهاى سر و قلب را گردن مى نامند. شكل مارها متفاوت و اكثرا استوانه اى شكل و قابل انبساط است. دم مارها معمولا مدور و گرد است مگر در مارهاى دریایى كه داراى دمى مسطح و پهن هستند. بعضى مارها خیلى بزرك مانند بوآ و برخى كوچك كه با كرمها قابل اشتباه اند. بدن مارها از پولك هایى پوشیده شده است كه در قسمتهاى مختلف بدن به نامهاى مختلفى موسوم اند. دانستن تعداد ، شكل و قرار گرفتن این پولكها روى بدن ، از نظر شناسایى مارها بسیار حائز اهمیت است. این پولك ها در ناحیه سر نامهاى مختلفى دارند.

پولك ها در ناحیه بدن در قسمت بالایى بنام پولك هاى پشتى كه ممكنست صاف یا تیغه دار باشند و در قسمت پائینى بنام پولك هاى شكمى و در انتهاى بدن و در انتهاى دم بنام پولك هاى سطح زیرین دم موسوم اند.

http://www.irandeserts.com/pics-4/snake-3.jpg

در شكل زیر روش شمارش پولكهاى سطح پشتى نشان داده شده است.

http://www.irandeserts.com/pics-4/snake-2.jpg

به طور كلى طرز قرار گرفتن پولك هاى ناحیه سر و بدن ، شكل مردمك چشم یعنى گرد یا بیضى یا عمودى بودن ، رفتار ، زیستگاه و منطقه پراكندگى مارها حائز اهمیت است. طول بدن مار با اندازه گیرى فاصله مابین نوك پوزه یا قسمت قدامى دهان تا انتهاى دم و طول دم از ابتداى آنال یا پولك مخرج تا انتهاى دم به حساب مى آید.

مارهاى بزرگ ایرانى تا آنجایى كه مشاهده و مطالعه شده است در حدود دو مترند و مارهاى كوچك از چند سانتیمتر تجاوز نمى كنند. دم مارهاى سمى معمولا كوتاه است ولى گاهى ممكن است كه بلند باشد . به طور كلى مى توان نشانى هاى مارها سمى چنین خلاصه نمود:

در گروه افعیها سر مثلثى شكل یا گوشه دار و از پولك هاى كوچك پوشیده شده است ، مردمك چشم عمودى و دم كوتاه است و داراى گردن مشخص هستند. در گروه الاپیده یا مارهاى كبرى معمولا سر مار به اندازه بدن و در امتداد آن قرار دارد و از پولك هاى مشخص یا قرینه كه با شكل پولك هاى بدن متفاوت است پوشیده مى باشد. در حالت طبیعى ناحیه گردن كاملا مشخص نیست . مردمك چشم گرد یا بیضى و دم نستا بلند است.

تغذیه این مارها متناسب با اندازه و نوع زیستگاهشان متفاوت است، مارهای آبی که زیستگاهشان منحصرا آب نیست- از قورباغه، ماهی و حیوانات کوچکی که در مناطق جنگلی و مرطوب شمال یافت می شوند تغذیه میکنند، مارکوتوله معمولی، عمدتا حشرات را شکار میکند و مارهای بزرگتر، جوندگان، پرندگان کوچک، سوسمارها و مارهای دیگر را شکار می کنند، مار آبی طعمه را با دهان می گیرد، گرگ مار با مهارت دور شکار خود حلقه میزند که از دست نرود، در حالی که حلقه بستن ماردرختی و گونه مار به دورشکار به منظور انقباض و خفه کردن آن است. هشت گونه از مارهای خانواده کلو بریده سمی و بقیه غیر سمی اند، سم نیش خلفی هشت گونه از این مارها، هنگام شروع به بلعیدن طعمه و جهت بی جان کردن آن موثر واقع می شود، نیش خلفی بیشتر جهت محکم گرفتن شکار اختصاص یافته و معمولا برای کار دفاعی مورد استفاده قرار نمی گیرد.

زهر آلود شدن انسان توسط این مارها بسیار نادر است و معمولا زمانی روی می دهد که در موقع دستگیری یا اسارت با بی احتیاطی با آنها رفتار شود، البته گزش این مارها دردناک است ولی خطر مرگ ندارد.

رفتار بعضی ازمارهای این گروه از دید رفتارشناسی نیز درخور توجه است، طلحه مار با بلند کردن سرو پهن کردن پوست گردن حرکات کبری را تقلید می کند، شتر مار (که سمی نیست) درمواردی که احساس خطر میکند، ادای مارجعفری را درمی آورد، حتی از لحاظ تقلید صدای جزجزآن و با جدیت تمام، مانند افعی ها سر را برای گاز گرفتن به جلو می اندازد، واکنش مار موشخور خاوری که غیر سمی و بی آزاد است در مقابل تجاوز، بسیار کمیاب است، چون پس از برخاستن ، به طور تهدید آمیزی، خود را با جهش از هوا به طرف متجاوز پرتاب میکند.