مامۆستا ناری

مامۆستا مه‌لا موحه‌ممه‌د ناسراو به‌ "مه‌لا کاکه‌ حه‌مه‌ی بێلو " له‌ ساڵی1874ی زاینی؛1290ی کۆچی؛1253ی هه‌تاوی- له‌ دێی "بائڵان(بایه‌ڵان)"چاوی به‌ دنیای رووناک هه‌ڵێنا.
دێی "بائڵان(بایه‌ڵان)" سه‌ر به‌ هه‌رێمی گه‌رمک و قه‌زای پینجوێنه‌ .
ناوی باوکی مه‌لا ئه‌حمه‌د باوای مه‌لا موحه‌ممه‌د باوای باوکی مه‌لا عه‌بدولره‌حمان بووه‌.
چه‌ندین پشت له‌ بنه‌ماڵه‌که‌ی مامۆستای ئاینی بووه‌.
بنه‌ماڵه‌که‌ی دانیشتووی گوندی زێرهه‌رمێ(زڕهه‌رمێ)بوون.
به‌پێی داب و نه‌ریتی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی فه‌قێیه‌تی کوردستان له‌ لای باوکی،قورئان و کتێبه‌ورده‌کانی خوێندووه‌.
پاشان بۆ درێژه‌دان به‌ خوێندن له‌م شارانه‌ دا ماوه‌ته‌وه‌؛مه‌ریوان،سلێمانی ،سنه‌،پینجوێن،بانه‌،وان،باشقه ‌ڵا،هه‌ولێر و ره‌واندز.
له‌ ساڵی1897ی زاینی؛له‌ ته‌مه‌نی 23 ساڵیدا له‌ شاری ره‌واندز له‌ سه‌ر ده‌ستی مامۆستا ئه‌سعه‌د ئه‌فه‌ندی ئیجازه‌ی مه‌لایه‌تی وه‌رگرتووه‌.
پاش وه‌رگرتنی ئیجازه‌ی مه‌لایه‌تی ‌گه‌ڕاوه‌ته‌ور بۆ مه‌ریوان و له‌ ئاوایی کیکن مه‌لایه‌تی و ده‌رس گوتنه‌وه‌و رێنموونی خه‌ڵکی ده‌ست پێکردووه‌.
کیکن ئاواییه‌کی سه‌ر به‌ ناوچه‌ی مه‌ریوانه‌ له‌ نێوان نه‌چێ ، ساوجی،میرگه‌درێژ، میراوا دا یه‌.
"حسه‌ین به‌گ" له‌ پیاوه‌ به‌ ده‌سه‌ڵات و ناودار و خۆشناوه‌کانی گوندی بێلو بووه‌. له‌ ساڵی1904ی زاینی،ئه‌چێ به‌ شوێنیا تاکوو داوای لێکات ببێ به‌ مامۆستای بێلو.
مامۆستا مه‌لا کاکه‌ حه‌مه‌، که‌ ده‌بینێت بێلو له‌ کیکن ئاوه‌دانتر و گه‌وره‌تر و ناسراوتره‌ داواکاریه‌که‌ی "حسه‌ین به‌گ"ره‌ت ناکاته‌وه‌و له‌ پاش حه‌وت ساڵ مه‌لایی له‌ کیکن ساڵی1904ی زاینی،له‌وێ ماڵاوایی ده‌کات و ده‌بێت به‌ مامۆستای بێلو.
40 ساڵی دوایی ته‌مه‌نی به‌ ده‌رس گوتنه‌وه‌ و مه‌لایه‌تی و شیعروتن هه‌ر له‌ گوندی بێلو ده‌باته‌ سه‌ر.
ساڵی1944ی زاینی،(1363ی کۆچی ،1323ی هه‌تاوی )سالێکی ماته‌مین و خه‌مبار و به‌که‌سه‌ر ده‌بێت بۆ ناوچه‌ی مه‌ریوان به‌تایبه‌ت بێلو؛له‌م ساڵه‌دا مامۆستا مه‌لا کاکه‌ حه‌مه‌ ی بێلو دوای حه‌فتا ساڵ ته‌مه‌ن، دڵه‌ ناسکه‌که‌ی له‌ لێدان ده‌که‌وێت و بۆ هه‌میشه‌ "کاروانسه‌رای ره‌نگ"به‌جێ دێلێت.
خه‌ڵکی بێلو به‌ خه‌م و په‌ژاره‌یه‌کی زۆره‌وه‌ له‌شه‌ جوان و خاوێنه‌ که‌ی له‌ گۆڕستانی "شێخ ئه‌حمه‌و و شێخ ره‌زا"به‌ یه‌زدانی مه‌زن ده‌سپێرن.
هه‌نووکه‌ش مه‌زاری پیرۆزی له‌ نێوان هه‌ڤاڵه‌کانیدا گۆڕستانی له‌ مێژینه‌ی"شێخ ئه‌حمه‌و و شێخ ره‌زا"ی بێلوی رازاندۆته‌وه‌.
ئێستاکه‌ش کوڕ و کوڕه‌زاکانی "مامۆستاناری" له‌ شاری مه‌ریواندان.
مه‌لا کاکه‌ حه‌مه‌ی بێلو هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای شیعروتنیه‌وه‌ نازناوی"ناری"بۆ خۆی هه‌ڵبژاردوه‌.
له‌"مامۆستاناری"بڕێک شیعر ی ناسک و جوان به‌ جێماوه‌ که‌ زۆربه‌یان له‌ سه‌ر شێوه‌ی داڕشتنی غه‌زه‌ڵن.
به‌ بڕی90 شیعر له‌ شیعر ه‌کانی"مامۆستاناری" له لایه‌ن‌ "کاکه‌ی فه‌للاح"ه‌وه‌ کۆکراوه‌ته‌وه‌ و به‌ پێشه‌کیه‌کی پوخت و پاراوه‌وه‌ چاپ و بڵاو کراوه‌ته‌وه‌.

نمونه‌یه‌ک له‌ شیعر ه‌کانی"مامۆستاناری":

بولبولی دڵ بۆ خه‌یاڵی نیکته‌ په‌روازی ئه‌کا
تۆ خودا کێ وا ده‌زانێ خونچه‌ده‌م رازی ئه‌کا

له‌شکری شاماتی زولفه‌ینی له‌ گه‌ردوش دا ده‌ڵێی
عه‌سکه‌ری سوڵتانی رۆمه‌ و مه‌شقی سه‌ربازی ئه‌کا

موغ به‌چه‌ی خاڵی له‌ سه‌ر گوڵ ئاته‌شی لێوی له‌لاده‌م
ساحیری هیندوستانه‌ ئاته‌ش ئه‌ندازی ئه‌کا

سوحبه‌تی ئه‌مشه‌و په‌شێوی روومه‌تی گیراوییه‌
ئه‌و حه‌به‌ش زاده‌ی قوله‌،هه‌ر که‌سبی غه‌ممازی ئه‌کا

بۆله‌سه‌ر دانم هه‌میشه‌،تێخی عیشوه‌ی حازره‌
من به‌ قوربانی،به‌ شه‌هدی لێوی شانازی ئه‌کا

قازیی و موفتی ده‌ڵێن:یانی حه‌رامه‌ سوحبه‌تی
رووی ئه‌وه‌ ره‌ش بێ به‌ قه‌وڵی موفتی و قازی ئه‌کا

بێته‌ سه‌ر ره‌وتی کومه‌یتی به‌یتی خۆش ته‌علیمی من
هه‌ر که‌سێ وا ئه‌سپی ته‌بعی فێره‌ رمبازی ئه‌کا

وا ئه‌زانم بێ ئه‌ده‌ب نابێ ئه‌گه‌ر''ناری''بڵێ
ئه‌م غه‌زه‌ڵمانه‌ له‌ له‌هجه‌ی شێخی شیرازی ئه‌کا

مامۆستاناری

سه‌ید كامیلی ئیمامی ، ئاوات

بیستنی به‌سه‌رهاتی ژیانی سه‌ید كامیل ئیمامی (ئاوات) له‌ زمانی خۆیه‌وه, وێنه‌یه‌كی ساڵانی دوورمان بۆده‌نه‌خشێنێ:

« له‌ ساڵی 1282ی هه‌تاوی(1903) له‌ گوندی زه‌نبیل له‌ بنه‌ماڵه‌ی سه‌یدانی زه‌نبیل له‌ دایك بووم, له‌ شێعردانازناوی ئاوات م بۆخوم هه‌ڵبژاردووه‌, بابم خوالێخۆش بوو, سه‌ید عه‌بدولحه‌كیم كوڕیسه‌ید عه‌بدولكه‌ریمی زه‌نبیله كه هه‌ردووكیان له‌ ڕێبه‌ران و به‌ڕێوه‌به‌رانیته‌ریقه‌تی نه‌قشی و قادری بوون, له‌ نێو خوێنده‌وار ومه‌لا وفه‌قێ دا چاوم كراوه‌, قامكی باب ومام وكه‌س وكاری خوێنده‌وار پشت پشتیان بۆكردم, له‌ ساڵی 1291(1912) داله‌ لای مه‌لا مه‌حموودی مه‌شهور به‌ مه‌لا ڕه‌شه‌ له‌ زه‌نبیل ده‌ستم كرد بهخوێندنی سیپاره‌ و ده‌رسه‌ فارسی و عه‌ره‌بیه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه و پاش دو سێ ساڵله‌ خزمه‌ت كاكم دا خوالێخۆشبو سه‌ید محه‌مه‌د نورانی چووینه‌ خزمه‌ت مامم مه‌رحومیحاجی بابه‌ شێخ له‌ ئاوایی جه‌میان بۆ خوێندن, دو ساڵ له‌ وێ بوین و چوینه‌ دێیتورجان و له‌ لای ماموستا مه‌لا سادقی واسق بیلا درێژه‌مان به‌ خوێندن دا, دوای ساڵو نیوێك هاتینه‌وه زه‌نبیل و له‌ خزمه‌ت ماموستا مه‌لا عه‌بدوڵای فه‌هیمی ناسراوبه‌ مه‌لای ده‌رزیوه‌لی دا خوێندمان, تا ماموستا ماڵی رۆیشت بو ئاوایی كانی سێو كه‌هه‌ر له‌وێ ئه‌مری خودای به‌ جێ هێنا و ماوه‌ی ساڵێك بێ ده‌رس ماینه‌وه و پاش ئه‌وساڵه‌ له‌ گه‌ڵ برای زۆر خۆشه‌ویست و به‌رێزو له‌ گیانم شیرین تر كاك هه‌باس یمه‌شهور به حه‌قیقی چووینه ئاوایی باغچه‌ی سه‌ر به شاری مه‌هاباد و له‌ خزمه‌تماموستا مه‌لا سه‌ید كه‌ریمی موده‌ریسی له‌ خوێندن هه‌ڵچووینه‌وه, یه‌كمان گرت و جاوه‌ره‌ ده‌رسان بخوێنه‌ و ده‌وران وه‌كه‌ و هه‌رچی شیعری بیستووته‌ ونه‌ت بیستووه‌شێوی كه‌و وردی ده‌وه. شیعرمان ده‌كوت و به‌ ده‌سته‌وام تاریفی یه‌كترمان ده‌كرد, مه‌گه‌ر له خه‌وتن دا ده‌نا هه‌ر موشه‌رعێن و شه‌ڕه‌ شیعر و گاڵته‌ وگۆرانی و خۆشیبو, ئه‌وه‌نده‌مان دڵ خۆش بوو هه‌رچیمان ده‌خوێند زۆر زوو له‌ به‌رمان ده‌كردوماموستا زۆرمان لێ رازی بو, هه‌روه‌ها ئێمه‌ش به‌ ته‌واوی له‌ ژیانمان رازی بووین, چه‌ند جاری دیشم گوتووه‌ به‌ قه‌ولی كوردی سه‌دبریا هه‌ر ئه‌وده‌م مردبام چونكی نه‌له پێشدا خۆشی وام دیبو, وه‌ نه‌ له پاشان توشی هاتمه‌وه ئه‌و سه‌رده‌مه‌ كه ساڵێكبو وه‌ك باغچه‌یه‌كی سه‌وز و پڕ گوڵ وایه‌ له كێڵگه‌ی كه‌س نه‌كێڵ و به‌رده‌ ڕه‌قیژیانمدا. له‌ ساڵی 1309(1930)دا به‌ هۆی ناساغی بابمه‌وه ده‌ستم له‌ خوێندن هه‌ڵگرتو ژنیان بۆ هێنام و سه‌رئه‌نجام له‌ ساڵی 1313(1934)دا بابم وه‌فاتی كرد و دوایساڵێك ماڵم چووه ئاشی چۆمی زه‌نبیل و ساڵێك له‌وێ بوم و به‌ كشتوكاڵ رامبوارد ومنداڵم بون به‌ ریشه‌وه دوایی ماڵم چووه‌ دێێ گه‌ردیگلان. ڕه‌نگه دۆسته‌كانم بزاننكه‌ له سه‌ره‌تای ژیانمه‌وه به ده‌ست و قه‌ڵه‌م و نووسین و گوتن وچه‌ك دژی شاورژیمه‌كه‌ی كارم كرد وماڵم هه‌ر له گه‌ردیگلان بوو, له‌ ساڵی 1325(1946) به‌ ده‌ستبه‌كرێ گیراوه‌كانی په‌هله‌وی گیرام و خرامه‌ به‌ندیخانه‌و ماوه‌ی دو ساڵ له‌زیندانه‌كانی بۆكان و سه‌قز وورمێ ومه‌هاباد دا مامه‌وه‌, له‌ سه‌ره‌تای 1327(1948)دا ئازادكرام و هاتمه‌وه ماڵێكی سارد وسڕو بێ نان وئاو, چوونكه‌منداڵه‌كانم ورد بوون و ته‌نیا كاكم پێیان ڕاده‌گه‌یشت, ئه‌ویش خۆی ده‌وڵه‌مه‌ندنه‌بوو به‌ڵام هه‌رچی له‌ پاش منداڵه‌كانی من مابایه‌وه بۆ خۆی و منداڵه‌كانیده‌یان خوارد, ئیتر ماڵم بۆ خڕنه‌كراوه‌ و قسه‌ی خۆمان بێ پێشم خۆش نه‌بوو وه‌خڕیكه‌م, به‌شی ئه‌وشێوه‌م ببوایه‌ بۆ سبه‌ینێ ده‌مگوت: خودا گه‌وره‌یه وئێسته‌شهه‌روام. له‌ ساڵی 1329(1950)دا ماڵم چووه‌ ئاوایی جه‌میان و ساڵی 1330(1951) چوومه‌ ئاوایی زه‌نبیل و ساڵی 1332(1953)چوومه ئاوایی شێخ چۆپان هه‌ر له‌و ناوچه‌ وساڵی 1333(1954) هاتمه‌وه دێی قاقڵاوا دراوسێی زه‌نبیل و ئێستاش هه‌ر له‌و گونده‌مو خه‌ریكی كشت و كاڵم و له‌ باره‌ی هه‌ژاری و ده‌وڵه‌مه‌ندی ماڵییه‌وه وه‌ك مه‌لاگوته‌نی, به‌ردێكی قورس له‌ حه‌وشه‌ی خۆمانه به‌ جه‌وانی نه‌مده‌توانی به‌رزیكه‌مه‌وه و ئێستاش, كه‌ پیریش بوم هه‌ر بۆم به‌رز نابێته‌وه كه‌ وایه‌ هه‌ر وه‌كخۆمم.»


شاری دڵ

من ده‌ڵێم شاری دڵم باغ و گوڵستانه‌ ده‌چم
عه‌قڵ ئه‌ڵێ ناقه‌سه‌به‌ی شۆرشی مه‌ستانه‌ نه‌چی

منده‌ڵێم نوخته‌یی ئه‌و ره‌زه‌یی ریزوانه‌ ده‌چم
ئه‌و ده‌ڵێ نا ره‌شه‌ جێراوگه‌یی شه‌یتانه‌ نه‌چی

من ده‌ڵێم مه‌سكه‌ن وئارامگه‌یی جانانه‌ ده‌چم
ئه‌و ده‌ڵێ سه‌ربه‌سه‌ری تێكچووه‌ وێرانه‌ نه‌چی

من ده‌ڵێم جێگه‌یی هه‌ر شێت وجنونانه‌ ده‌چم
ئه‌وده‌ڵێ,نا زه‌ده‌ییپه‌نجه‌یی په‌ریانه‌ نه‌چی

من ده‌ڵێم مه‌ركه‌زی ئه‌سراری حه‌ریفانه‌ ده‌چم
ئه‌ده‌ڵێ جێ ته‌مه‌عی چاوی حه‌سودانه‌ نه‌چی

من ده‌ڵێم وه‌ختیخه‌ته‌ر مه‌ئمه‌ن و قه‌ڵغانه‌ ده‌چم
ئه‌و ده‌ڵێ كونكونه‌ جێگه‌ی سه‌ره‌په‌یكانه‌ نه‌چی

له‌م هه‌موچون و نه‌چونه‌ سه‌ری سوڕما كامیل
من ده‌ڵێم جوانه‌ بچم, ئه‌و ده‌ڵێ واجوانه‌ نه‌چی

کورته يه ک له ژياني خوا لي خوشبوو ماموستا مه لا عبدالکريم مدرس


کورته يه ک له ژياني خوا لي خوشبوو ماموستا
مه لا عبدالکريم مدرس
نووسینی: عرفان زوموررودی

شيره مه ردانی مه يانی قاره مانی نامرن
چوون له ميژووی راپه رينا تا ئه به د خوراگرن
وامه زانه گوری ته نگی خول ئه سيری کردوون
چون له خه تی گوره پانی عيشق عاله م دا گرن
ته رمی گه رمی شيره مه ردان سارد وسرنابيته وه
شورشن تينن ته وژمن وه ک بليسه ی ئا گرن
به ردی بنچينه ی قه لا ی به رزی ميلله تن
تيری چاوی دوژمنن يا داوی ده ست و پا گرن

· ناوی عبدالکريم کوری محمد له ئاوايی ته کيه , ناوچه ی خورمال سالی 1323 ک/1280 هـ /1901 ز / له عه شيره ی هوزی قازی چاوی به دونيا هه ليناوه
· سه ره تا به خويندنی قورئانی پيروز و دواتر سالی 1331 به ده رسی ( ته سريفی زه نجانی )ده ستی پي کردوه . به زيره کی و لی هاتوو يی سه رنجی ماموستا کانی بو لای خوی راکيشاوه .
· له هه ورامان , سليمانی , دورو , ته ويله , بياره و ... له زانايانی به ناو بانگی وه ک مه لا محمد امين باليکدری , مه لا احمد رش , عه للامه ی ناسراو به ابن قرداغی خويندوويه تی.
· له سه ر ده ستی عه للا مه ابن قرداغی (سالی 1343 ) موله تی مه لايه تی وه ر گرتوه و زانای به ناو بانگ شيخ محمد نجيب قرداغی موله ت نامه که ی هه له و کو ره دا خويندو ته وه .
· له سالی 1343 ک / 1300 هـ ت/ ده سی کردوه به ته دريس و ته ئليف و ده يان به رهه می به پيز ی لی به جی ماوه و هه زاران زانای گه وره ی راسته و خو يان ناراسته و خو پی گه ياندوه .
· ماوه يک له خانه قای بياره ته دريسی کردوه وله نه فه سی شيخه کانی بياره به هره مه ند بوه و دواتر چووه بو سليمانی و له مزگه وتی حاجی خان وانه ی وتوه ته وه و دواتر له که رکووک له ته کيه ی شيخ جميل طالبانی به رده وام ده رسی داوه و دوا جار ته شريفی بردوته به غداو تا دوا ساته کانی ژيانی به ده وام له خزمه ت به دين و گه له که ی ده سی نه کيشاوه .
· روژی سی شه ممه ريکه وتی 8/6/1384 ک هـ / دوای 104 سال ژيانی پر به ره که ت و له دوای 84 سال ته دريس و ته ئليف دله گه وره که ی له ليدان راوه ستاوچاوی له دونيا ی فانی هه لگرتوو کوتری روحی به ره ودوا مه نزلی ژيان هه لفری

.
کورته يه ک له به ر هه مه کانی

1-ته فسيری قورئانی پيروز به کوردی له 9 جه لددا
2-شه ريعه تی ئيسلام به کوردی
3-چل چرای ئيسلام له ته فسيری چل فه رموده به کوردی
4-ئاوی حه يات له ميژووی پيغه مبه ران به کوردی
5-کوکردنه وه وليکولينه وه ی ديوانی وانی مه وله وی به کوردی
6-شه رحی عه قيده ی مه رزيه ی مه وله وی به کوردی
7- الوسيله له شه رحی الفضيله ی مه و له وی به عه ره بی
8- شه رحی فوائح ی مه وله وی به فارسی
9- شه رحی ديوانی نالی
10- شه رحی ديوانی مه حوی
11- شه رحی ديوانی فه قی قادری هه مه وه ندی
12- شه رحی ديوانی مه لا موسته فای بيسارانی
13- يادی مه ردان – له ميژوو دا
14- بنه ماله ی زانياران – له ميژوو دا
15- زانايانی کورد له خزمه تی زانست و ديندا له ميژوودا

... وه ده يان به رهه می تر.


مه لاعبدالکريم مدرس له روانگه ی ماموستا هيمنه وه


هه موو کورديکی پاک , چاک ,ديندار , دلسوز و ئه ده ب دوست ئه گه ر به دل و گيان خوی به منه ت بار و قه رز داری ما موستای هيژاو زانای کورد مه لا عبدالکريم مدرس نه زانی نا هه قی ده کا .چونکه ماموستا و کوره کارامه و ليزانه کانی به هه موو هيزو توانای خويانه وه به هيچ باريک له خزمه تی کوردی چاره ره شی , دووره به شی هه ژار دريخيان نه کردووه ...
جاريک ده گه ل چه ند ماموستا ی گه وره و ماقول له باره گای حه زره تی غه و س له حوجره ته نگ و چکوله که ی دا له خزمه تی ماموستا دانيشتبووين , من ئه و بيره م به ميشکدا ده هات ئه گه ر هه موو نوو سينه به نرخه کانی ئه م ماموستا کورته بالا , ره زا سووک , خوين شيرين و قسه خوشه بينی و له تايه کی ترازوی باوی و جه سته ی لاوازی خوشی له تايه کی ديکه بخه ی ئا يا سه ری وه ميچی حوجره که ی نا که وی ؟
به شی له پارچه شيعريکی خوا لی خوشبوو ماموستا مدرس که له مه دینه ی پیروزدا و خیتاب به پيغه مبه ری خوا( ص)هونيو يه ته وه


من ميوانی توم , من ميوانی توم
ميوانی خوانی خانه دانی توم
ريبواره که ی بی توشه و زادم
چاوه ری سفره ی نا و ديوانی توم
ريگه گوم کردووی تاريکه شه وم
چاوه ری چرای ريگه وبانی توم
داماوی سارای سه رگه ردانی بوم
جويای نیشانه ی ئا وه دانی توم
کلولی که شتی مه وجی گيژاوم
چاوه ريی ده رکی ده ريا بانی توم
له عيل براوی بی که سو ده ستم
چاوه ری سه رعيل خاوه ن شانی توم
ديلم له بيری تاريکی بيرا
چاوه ری چرای شا بورهانی توم
له م جه ژنا هاتم بو فيدا کاری
قوچی قوربانی ده رگاو بانی توم
ئه گه رشاياوی حوزوری شا نيم
به نده ی وا مه نده ی ده رگا وانی توم
له گشت ولاتی به نده ی تو زورن
منيش به نده که ی کوردستانی توم

ژیاننامه ی :

عه بدولخالق...نه قیب (سردشتی)
له زمانی خویه وه

به ناوی خوای گه وره و بی هاوتا
من ناوم عه بدولخالق نه قیب کوری مه رحوومی موحه ممه د سالحی نه قیب(یه کیک له ئه دیبان و خه ت خوشانی به ناو بانگی ولاته که مان)کوری مه ر حوومی حاجی ئه حمه دی نه قیبه له بنه ماله یه کی ئایینی و مام ناوه ندی له سالی 1325ی هه تاوی له شاری سردشت(گه ره کی مزگه و تی جامیعه)له دایکی خوشه ویستم ئامنه ی مه لا قاسمی با نه یی له دایکبووم..... دووکورو سی کچم هه یه و به مووچه ی ته قاعودی(بازنشستگی) ژیانمان تیپه رده که ین.........
به پیویست ده زانم بو ئه وه ی که میک له لایه نی ژیانی هونه ریم بو خوینه رانی به ریز شی که مه وه که چون بوو بو لای شیعروئه ده ب چووم .هیما به مه تله بیک که م که بووبه ها نده ری من بو لای جیهانی شیعر و دنیای ئه ده ب.
له راستی دا من هه ر له سه ر ده می منالیمه وه عاشق و شه یدای موسیقا و گورانی بووم......هه ستم به ده نگخوش خوم کرد بوو وه وه گه لیک جاران له گه ل دوست و هاوه لانم له نیو ره ز و باغ و چیمه نی رازاوه ی ده ورو به ری شاره که مان گورانیم ده گوت.هه ست و ئه وینی موسیقا به شیک له ووجوود و ژیانی منی داگرتبوو........
گورانی ببو شوق و حه سره تی من .به لام داخه که م هه تا گه وره و گه و ره تر ده بووم کوت و به ندی داب و نه ریتی دوا که و توویی به تایبه ت له و سه ر ده مه دا زیاتر له ده ست و پیم ده هالا و ریی پی نه ده دام به ته رزیکی ئاشکرا و به ر چاو گورانی بلیم. تا وای لیهات. هیور هیور ئه م هه ست و خروشه پر له جوشه م بیره حمانه سرکوت کرا و پیم وایه ئه گه ر به پیچه وانه ی ئه م بارودوخه ناله باره هه لیکم بوره خسا با ئیستاله بواری موسیقا و گورانی دا گه لیک سه رکه و توو ده بووم و هیمان خزمه تیکی گرنگ و هه راوم به جهاتی هونه ری موسیقا ده کرد....به کورتی ئه م به هره سه رکوت کراوه یه م که ئیستاش له حه سره تی دا ئاخ هه لده کیشم و دل و ده روونم ده کروژی. له خاکه لیوی سالی 1356ی هه تاوی دا له شوینیکی دیکه وه سه ری هه لدا.........له پر شتیک له ده رونم دا ژیرو روو بوو..... ئه وینی شیعر له ناخم دا کلپه ی ساند و هه ستم کرد که جیگا بو جیهان و زامیکی تر ده کریته وه و برینی کونی موسیقا به شیعر ساریژ ده بیته وه :تومه ز به سه ر چاوه ی ئه فسوونای گشت ئه وینه کان گه یشتووم......
له راستی دا سه ر هه لدانی شیعری من عوقده ی سه ر کوت کراوی موسیقا بوو له گه ل دانانی هه و ه لین شیعرم به ناوی(به هاری سه ر ده شت) کاری بی برانه وه له م بواره داده ستی پی کرد و ئیستاش هه ر به رده وام به م کاره دریژه ده ده م و خه ریکی دانانی شیعر و کاری وه ر گیرانم.
به کورتی ئیستا ته نیا دالده و په نای من شیعره. باوه ربفه ر موون هه ر کاتیک شیعریکی جوان و هه ست بزوینم ده ست ده که وی و ده یخوینمه وه گریان به روکم ده گری و ئه سرین له چاوم دا قه تیس ده مینی شیعر په ناگایه کی له شکان نه هاتووی ئه ووی ئه و تویه که منی له ته ووژمی هیرشی بوردومانگه لی په یتا په یتای ئه م ژانه ژینه زه لیل کوژه به رده وام پاراستووه و له چنگیان رزگاری کردووم.........
شیعر بو من په ناگاو سه نگه ریکه که زه برو زه نگی گشت تاویر و گاشه به رده کانی زه مانی سه رجه م خستوته سه رشان و خوراگرانه له ئاست ئه م دیارده سه خت و دژوارانه دا راوه ستاوه.
ئه گه رشه و دالده و په نای شه که تا نه و ئاسمان په ناگای ئه ستیره کان.......شیعر بو من هه م شه وه و هه م ئاسمان و هه م سه نگه ره.
شیعر بومن ئارمان و ئامانجه ئایدولوژی نیهایی ئینسانه و به ر له ئینسان و ئه م کوره ی خاکیه دا له دایک بووه.
شیعر ئایه تیکی هه میشه یی و به رده وامه و ئه و ینیکی ئه به دیه و من ده مه وی وه هاله م ئایه ته هه میشه یی و ئه به دیه دا بتویمه وه که له سه ر ژیان له گه ل مه رگ به ربه ره کانی بکه م. هیچ گولیک توانای تاریف کردن و مه د ح کردنی بون و به رامه ی گو ل به لکوو ته نیا بو بون کردنی و به س..زور جار بیرده که مه وه که دوای مه رگی من شاعیریکی ئه ویندار له سووچیکی ئه م کوره ی خاکیه دا به چ شیعریک ده گا.. ئاره زو ده که م که بتوانم ئاهه نگی شیعری سالانی دا هاتوو ببینم: جالیره بو ئه و ه ی زیاتر سه رتان نه ئیشینم نموونه له شیعره کانم پیشکه ش به ئیوه ی خوشه و یست ده که م.
به بو نه ی بوردوما ن کردنی شیمیایی سه ر ده شتی خویناوی به فه ر مانی صه ددام ئه و نیره نه هه نگه شیته ی میژووی لخین کردبوو وه ئیسکی خوره تاوی ده کروشت


((سوگا))
بو سویه له دل دیت و خه فه تباره ولاتم
قه ت وینه یی ئه مرو نه بووه شارو دیهاتم
دل پر غه م و پرژانه بریندارو په روشه
هه ر جه رگه وه کووره له گرفین و خروشه
پی ده شت و چیا .به نده ن و لا پا ل و که ژوکو
لیی نیشتووه ته م .خه لکه ده کا شیوه ن و رو رو
هه رماتم و سوگایه ئه واشین و شه پوره
هه ر لایه ده چی چه مه ریه و شینی به کوره
شین گیری جگه ر گوشه یه تی دایکی خه فه تبار
هه ر باوکی کلوله که ده کا شیون و ها وار
فرمیسکه که ده رژی وه کوو بارانی به هاری
هه ر خوشک و برایه که ده که ن شیوه ن و زاری
هه ر خوینی شه هیدانی نه مر مانه رژاوه
هه ر میشکی صه دان لاوه له گشت لاوه پژاوه
په ر په ر بووگولی سویسن و نه سرین و هه لاله
بر ژاوه دلی نیرگزو شللیرو گولاله
ئا سو شه به قی داوه به خوین سوور و شه لاله
هه ر کو ته لی را زا وه یه وا چه شنی گولا له
صه ددامی دزیو مل هوری جه للاد بزانه
ها کا له پرا توش بکه نه په ندی زه ما نه
هه رد یته وه ئه وروژه به لی روژی سزادان
ئه و روژه که هه و ری خه فه ت و مه ینه تی را دان
هه ر قه تره یه کی خوینی شه هیدانی گه لی کورد
پیک دینی هه زاران نه به زی کوردی وه کووگورد
ئه و کورده نه وه ی کاوه یی ئا سنگه ره هه یها ت
میشکت ده پژینیت و ده گا به وپه ری ئا وات
((ها کا== هه ربینا))
پیش بینیه کی که له و شیعره دا به دیی ده کری جیگای سه رنج و سه ر سوورمانه کی ده یگوت رژیمی سه ددام په نجا سا لی دیکه ش خوراده گری. به لام خه باتی خویناوی ساله های سالی گه لانی عیراق به تایبه تی گه لی کورد له کوردستانی عیراق ئه وه ی سه لماند که حوکمی حاکمه و ده ردی موفاجات.

((تاکی))
ئا ئه و پیره دار به رووه
له و به نده نه
لقیکی به شان و با هوی را گرتووه و ..........
لقه که ی تر:
له شه ویکی تو فا نی دا
به پیلانی گژه باوه
بی ره حمانه تیک شکاوه!
ئاخر تا که ی؟ تا که ی؟ تا که ی؟
ئه م داره ئازار چیشتوه
به بی تاوان
له ژیرشریخه ی بروسکه و ئاگر باران
له سه نگه ری ته نیایی دا
خوی را گری؟

((دارستان))
دارستا نیک ئاگری گرت
ره وه ئه سپیک
له ده و ری گر ده یا نحیلاند!
گول ئاخی بو هه لده کیشا
کانی فرمیسکی ده رشت و
چه میک له دوور ده یزریکاند!
دار به روه کانی که ناریش:
را ده ژان و ده یان نا لا ند...
**
- با – هه لیکرد................
هاواری نیو دارستانی
به گو یچکه ی هه وردا چرپاند
هه و ر راسا و .....
به گرم و هوور
هه موو ده شت و چیای هه ژاند!
بارانیکی به خور دایکرد.

((شه نگه بی))
چومی خورین
چاوی لیلی
به که فی سپی و به فرینی شه پو له کان ده شواته وه و ......
به تیله ی چاوی عاشقی
له دیمه نی دلرفین و
شه نگ و شوخی تو ئه روانی.......
ئه ی شه نگه بیی!

((کاتی مردم))
کاتی مردم
بمخه نه سه ر تا ته شوری ئاخه کا نتان!
تیر. تیر . بمشون:
به عه تری گولجا ره گه نمیکی پی ده شت و
زه نگول زه نگول ئاره قی
نیو چاوانی وه رزیره کان!
گولاو پر ژینی با لام که ن: به شه ونمی به ره به یان.
بمنینه سه ر شان وبا هوی په له هووریکی کوچه ری.....
به سه ر بنار و ئا سودا
شور بیته وه و ..........
له نیو له میه ری زریانا
هه ر چوارقو ژبنی و لاتم بپشکینی
به نیو جه نگه لی هاواردا بگرمینی و
دوور دوور بمبا.......
له قوولایی ئا سمانا
په ری زاده ی شیعره کانم
له نیو که ژاوه ی ئه وینا
بیته سه رم و
له سه ر ته رمی سه ر براوی خه و نه کانم
شین بگیری و ........
حه یران بیژی بالا که م بی!

((مه زاره که م))
به گولیکی ره نگا و ره نگ و
به تریفه و لاو که سووره و شه و قی چرای شیعره کانم وه رازینن
با کو مه لی په پو و له کان
له ده وری گلکوی بی نازم کو ببینه وه و
به بیریته ی کورده واری

ماملێ له دنیای هه‌رمان دا

به‌ وردی نازانم له‌ كه‌نگێوه‌ گوێم به‌ ده‌ نگی ماملـێ ڕاهاتوه‌، هه‌ ر وه‌ك له‌ بیرم نیه‌ كه‌ی و له‌ چ هه‌ ل و مه‌ رجێكی ژیانم دا بۆ هه‌ وه‌ ڵ جار ده‌ نگی ئه‌ و هونه‌رمه‌نده‌ مه‌زنه‌م
بیستوه‌.دیاره‌ ئه‌وه‌ش بۆ من كه‌ ئێستا ده‌مه‌وێ وه‌ك كه‌سێك كه‌ ئۆگر و ئه‌و ینداری ده‌نگی ماملـێێه‌، چه‌ند دێڕێك له‌ سه‌ر ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ بنووسم، زۆر گرینگ نیه‌. به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ ده‌زانم كه‌ من له‌ سه‌روبه‌ندی ده‌-دوازده‌ ساڵیه‌وه‌ له‌ گه‌ڵ ده‌نگی ماملـێ‌ئاشنام، ئه‌وه‌نده‌ی‌بۆم ڕه‌خسابێ، سه‌ره‌تا له‌ ڕادیۆ و گڕ امافۆنه‌وه‌ - كه‌ زۆر به‌ زه‌حمه‌ت ده‌ست‌ ده‌كه‌وت - و دواتریش له‌ ته‌له‌ویزیۆن و كاسێتی زه‌بت و ویدیۆوه‌ گوێم له‌گۆرانی‌یه‌كانی گرتوه‌ و له‌ گه‌ڵ ئه‌و ده‌نگه‌ خۆشه‌ چوومه‌ سه‌فه‌ری خه‌یاڵ. ئه‌و ده‌نگه‌ له‌ گه‌ڵ بیر و هه‌ستم تێكه‌ڵاو بوه‌. زۆر جار به‌ بزه‌ لێوه‌كانمی نه‌خشاندوه‌ و كاتی واش بوه‌ فرمێسكی له‌ چاوم وه‌راندوه‌.



ئێستا كه‌ وردتر ده‌بمه‌وه‌ و بۆ دیاری كردنی سه‌ره‌ تای ئاشنا بوون له‌ گه‌ڵ ئه‌و نه‌وا خۆش و دڵبزوێنه‌ چاو به‌ فیلـمی ژیانم دا ده‌خشێنمه‌وه‌، زۆر بیره‌وه‌ریم له‌و پێوه‌ندی‌یه‌ دا و ه‌ك خه‌ون دێنه‌وه‌ بیر. ده‌بینم هه‌موو ته‌مه‌نی پێگه‌یشتوویی و لاوه‌تیم و به‌شێكی زۆریش له‌ ته‌مه‌نی منداڵیم ئه‌و هاوڕێ وه‌فاداره‌م له‌گه‌ڵ بوه‌ و كه‌متر وا بوه‌ به‌جێم هێڵێ . ده‌ ڵێن بیری منداڵی‌یه‌ تیژه.‌ بێ گومان هه‌ر بۆیه‌شه‌ كاتێك ده‌گه‌مه‌وه‌ سه‌رده‌می منداڵی، ده‌بینم بیره‌وه‌ری یه‌كان ڕوونتر و خه‌ونه‌كان دیارترن . ته‌نیا وه‌ك له‌ پێش دا گوتم خراپی‌یه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ساڵه‌كان و كاته‌كانم به‌ وردی نایه‌نه‌وه‌ بیر و بۆم دیاری ناكرێن.
به‌هه‌رحاڵ به‌پێی هه‌ڵسه‌نگاندنی خۆم ده‌بێ ئه‌و بیره‌وه‌ری‌یانه‌م بگه‌نه‌وه‌ دوا مانگی پاییزی ساڵی چل، یان چل و یه‌كی هه‌تاوی . ماڵمان له‌ دیێ ”دایماو” بوو، كه‌ هێشتاش هێندێك له‌ براكانم و خزمه‌كانم هه‌ر له‌ وێ نیشته‌ جێن. ئه‌و كات هێشتا وا باو نه‌بوو كه‌خه‌ڵكی دێهات ڕادیۆیان هه‌بێ. دێیه‌كه‌مان كه‌ نێزیك به‌ په‌نجا ماڵ‌ده‌بوو، ته‌نیا دوو ڕادیۆی تێدابوو . شه‌وانه‌ خه‌ ڵكێكی زۆر له‌و دوو ماڵه‌ كه‌ ڕادیۆكانیان هه‌بوو ، كۆده‌بوونه‌وه‌ و هه‌موو به‌ ئاوات و ئاره‌زووه‌ وه‌ چاوه‌ڕوانی بیستنی به‌رنامه‌ی‌كوردی ده‌بوون، ئه‌و كاته‌ ڕادێۆ به‌غدا له‌ ڕۆژ دا چه‌ند سه‌عات به‌رنامه‌ی‌ كوردیی هه‌بوو و له‌ تارانیش به‌رنامه‌یه‌ك هه‌بوو. ماوه‌ی به‌رنامه‌كوردی یه‌كه‌ی تاران- وه‌ ك له‌ بیرم بێ -سه‌عاتێك بوو و شه‌وانه‌ بڵاو ده‌كرایه‌وه‌. دیاره‌ به‌رنامه‌كانی به‌غداش زۆر خۆش بوون ، به‌ڵام خه‌ڵكه‌ كه‌ زۆرتر ئۆگری به‌رنامه‌ی ڕادیۆ تاران بوون، كه‌ هونه‌رمه‌نده‌ خۆماڵی‌یه‌كان گۆرانی‌یان تێدا ده‌گوت.

http://salamdj2.persiangig.com/image/Mamle.jpg


زۆرجار خه‌ڵكه‌كه‌ له‌ ژووری ماڵه‌كان دا جێیان نه‌ ده‌بۆوه‌ و له‌ سه‌رسه‌كۆی پێش په‌نجه‌ره‌ و له‌سه‌ر كه‌وشانیش كه‌ به‌ شێوه‌ی ئاسایی یان له‌پێشخانه‌ - ئه‌گه‌ر دیوه‌كه‌ پێشخانه‌ی هه‌با - و یا له‌ گۆشه‌ی خواره‌وه‌ی دیوه‌كه‌ ده‌بوون، داده‌نیشتن. زۆرتر سه‌ ركه‌وشان و پێشخانه‌ وه‌ به‌ر ئێمه‌ی منداڵ ده‌كه‌وتن . له‌ترسی وه‌ش كه‌ نه‌كا وه‌ده‌رمان بنێن ، ڕازی و شوكرانه‌بژێربووین. كه‌به‌رنامه‌ كوردی‌یه‌كه‌ ده‌ستی پێده‌كرد ، هه‌موو بێ ده‌نگ ده‌بوون ، به‌تایبه‌ت كاتێك گۆرانی‌یه‌كی خۆش بڵاو ده‌كرایه‌وه‌، مته‌ق له‌دارو به‌ردی هاتبا، له‌خه‌ڵكی نێو ئه‌و ژووره‌ی نه‌ده‌هات. بیره‌وه‌ریی دووری ئه‌و شه‌وانه‌ له‌بیر و مێشكی من دا له‌گه‌ڵ ده‌نگی ماملـێ، حه‌سه‌ن زیره‌ك و سه‌ید عه‌لی ئه‌سگه‌ری كوردستانی تۆمار كراون.



له‌بیرمه‌ زۆرم ئاره‌زوو ده‌كرد كه‌ له‌ ماڵه‌ خۆمان ڕادیۆ یه‌كمان هه‌بێ و بتوانم جارێك له‌ په‌نای دانیشم و گوێ بده‌مه‌ به‌رنامه‌ی كوردی. زۆری پێ نه‌چوو ئه‌و ئاواته‌م به‌ شێوه‌یه‌كی چاوه‌ڕوان نه‌كراو وه‌دی هات. ئێواره‌یه‌ك له‌سه‌ر سه‌ربانێك كه‌ له‌پێش ماڵی خۆمان هه‌ڵكه‌و تبوو، له‌گه‌ڵ چه‌ند منداڵی دیكه‌ كایه‌م ده‌كرد. بابم چه‌ند ڕۆژ بوو چووبوه‌ شاری ( مه‌به‌ستم مهاباده‌). منیش كه‌چاوه‌ڕوانیی هاتنه‌وه‌ی بابم ده‌كرد، جار جار ئاوڕێكم وه‌لای ڕێگای شاری ده‌داوه‌ . ئه‌و كات هێشتا گونده‌كان ماشێنی خه‌تیان نه‌بوو و هات و چۆ به‌پێیان و به‌سواری وڵاغ ده‌كرا. یه‌ك - دوو جیپی ماڵه‌ ئاغاكانیش هه‌بوون كه‌ بۆخۆیان هات و چۆیان پێ ده‌كردن و دیاره‌ زۆر كه‌م خه‌ڵكی دیكه‌یان سوار ده‌كرد . بابم وڵاغی سواری‌یه‌ی نه‌بردبوو و به‌پێیان له‌گه‌ڵ چه‌ند جیرانان كه‌ وڵاغیان پێ بوو، و قه‌ولیان پێدابوو له‌و سه‌ری كه‌ گه‌ڕانه‌وه‌ ، شته‌كانی بۆ هه‌ڵگرن، چووبوو و، ڕوون نه‌بوو كه‌نگێ ده‌توانێ بگه‌ڕێته‌وه‌. هه‌ر بۆیه‌ منیش زۆر دڵنیا نه‌بووم كه‌ ئه‌و ڕۆژه‌ بتوانێ بێته‌وه‌ . به‌ڵام له‌پڕ چاوم به‌ بابم و شارچی یه‌كان كه‌وت كه‌ تازه‌ له‌سیلـه‌ی ڕێگایه‌ وه‌ده‌ركه‌وتبوون و ورده‌ ورده‌ ده‌هاتن. به‌غاردان چووم بۆ لای بابم و ماندوونه‌بوونیم لێ كرد. ئه‌و به‌سته‌یه‌كی گه‌وره‌ی به‌ده‌سته‌وه‌ بوو كه‌ من پیم وابوو حاجه‌ت و حوجه‌تی ماڵێی تێدایه‌. دیاره‌ هه‌موو جارێ كه‌ له‌ شار ده‌گه‌ڕایه‌وه‌ ، شیرنیات و غوڕابیشی بۆ ئێمه‌ دێنا. هه‌ر بۆیه‌ من چاوێكم هه‌ر له‌لای به‌سته‌كه‌بوو و پێم خۆش بوو هه‌ر چی زووتر بگه‌ینه‌وه‌ و بیكه‌ینه‌وه‌ ، تا به‌ تامی خۆشی غورابی و شیرنیاتان زارم شیرن كه‌م . كه‌گه‌یشتینه‌وه‌ ژوورێ. بابم به‌ئه‌سپایی به‌ سته‌كه‌ی له‌لای سه‌رووی ماڵێ دانا. پاكه‌تی شیرنیاتاتیشی له‌ گیرفانی ده‌رێنا و به‌سه‌رمانی دا دابه‌ش كرد. تێگه‌یشتم كه‌ نه‌خێر ئه‌و به‌سته‌یه‌ شتێكی زۆر گرینگتر له‌كه‌ل و په‌لی ماڵێ و غوڕابیانی تێدایه‌. كاتێك بابم به‌ ته‌واوی حه‌ساوه‌ ، به‌سته‌ی گۆرینی كرده‌وه‌. ئای خودایه‌چه‌ند خۆشحاڵ بووم . نه‌م ده‌توانی باوه‌ڕ بكه‌م . ڕادێۆیه‌كی ”سیڕا”ی جوان له‌نێو بوخچه‌كه‌ هاته‌ ده‌رێ . له‌خۆشیان زار بزاوتنم لێ بڕا و تامی شیرنیانم له‌بیرچۆوه‌ . هه‌ر ئه‌من نا ، هه‌مووخه‌ڵكی ماڵه‌كه‌ مان به‌ سه‌رخوشحاڵی‌یه‌كی كه‌موێنه‌ دا كه‌وتبوون. به‌تایبه‌ت له‌به‌ر ئه‌وه‌ كه‌ بابم پێشتر باسی ڕادیۆ كڕینی هه‌ر نه‌كردبوو. ئه‌و یه‌ك -دوو سه‌عاته‌ی بۆ ده‌ست پێ كردنی به‌رنامه‌ی كوردی مابوون، خۆیان لێ‌درێژ ده‌كردمه‌وه‌و ته‌واو نه‌ده‌بوون . سه‌رئه‌نجام كاتی پروگرامه‌كه‌ هات .

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...5fIxz3JB7RPf3Q


دوای هێندێك خه‌به‌ر و مه‌به‌ر و قسه‌وباس، وێژه‌ری به‌رنامه‌كه‌ ڕایگه‌یاند كه‌ ئه‌و جار كاتی بڵاوكردنه‌وه‌ی چه‌ند گۆرانی یه:‌
” ئاخ من په‌روانه‌م له‌دوای خاڵت سووتام به‌ئیشقی جه‌ماڵت
كۆچی یارم كۆچی
سووره‌ به‌هاره‌ خێڵ به‌ره‌وژووره‌
من ئاشقم شێت و شه‌یدا بۆسووره‌ گوڵ له‌و باخه‌ی دا”
..........................
ئه‌وه‌ ده‌نگی ماملـێ بوو كه‌له‌ فه‌زای بچووكی نێو ماڵی ئێمه‌دا ده‌له‌رایه‌وه‌. ئه‌و ده‌نگه‌ خۆشه‌ هه‌ستێكی تایبه‌تی و خه‌یاڵاویی له‌ من دا پێك هێنا. ئێدی له‌و كاته‌وه‌ بووم به‌ یه‌كێك له‌ ئه‌ویندارانی ده‌نگی ماملـێ و كاتێك له‌ماڵی خۆمان له‌ده‌وری یه‌كتر كۆده‌بووینه‌وه‌ و گوێمان ده‌دا به‌رنامه‌ی ڕادیۆ ، چاوه‌ڕوانی بیستنی گۆرانی‌یه‌كانی ده‌بووم.
زۆری پێ نه‌چوو ئیزگه‌ی كوردیی ڕادیۆ كرماشان كرایه‌وه‌ . ئه‌وه‌ش به‌ بڕوای من ڕووداوێكی یه‌كجار گه‌وره‌ بوو. ئه‌و جار به‌رنامه‌ی كوردی هه‌موو ڕۆژێ بۆ ماوه‌ی سێ‌سه‌عات بڵاو ده‌كرایه‌وه‌ . ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ گه‌ورانه‌ی ده‌روازه‌ی گۆرانیی كوردی‌یان له‌سه‌ر شه‌پۆلی ڕادیۆ به‌ سه‌ر خه‌ڵكی كوردستان دا كرده‌وه‌ . به‌ سه‌دان هه‌وای گۆرانیی ڕه‌سه‌نی كوردی‌یان تۆمار كرد و زۆر له‌و هه‌وایانه‌شیان له‌مه‌ترسی له‌بیر چوونه‌وه‌و له‌ نێو چوون ڕزگار كرد، وه‌ك: ماملـێ ، حه‌سه‌ن زیره‌ك ، خاله‌قی و ...به‌هۆی ئه‌و ڕادیۆیه‌وه‌ به‌رده‌وام میوانی كۆمه‌لانی خه‌ڵكی كوردستان بوون و دیاریی‌ هونه‌ریی خۆیان پێشكه‌ش ده‌كردن. گۆرانییه‌كانی ”هه‌واره‌”،” كۆچی سوور”،”مریه‌م سابڵاغی” ، ”له‌به‌رنازی تۆ”، ”لێم‌زیزه‌ ” و”گۆوه‌نده، ‌زه‌ماوه‌نده‌” له‌ ڕیزی ئه‌و گۆرانی‌یانه‌ی مامۆستا ماملـێ دان، كه‌ من ئه‌و كات له‌ ڕادیۆ كرماشانه‌وه‌ گوێم لێبوون و هێشتاش هه‌ر كات له‌سه‌ر كاسێت لێیانده‌ده‌مه‌وه‌، هه‌ر وه‌ك یه‌كه‌م جار پێم‌خۆشن، پێیان ده‌چمه‌وه‌ ژوانی ده‌یان بیره‌وه‌ری و هه‌ستم پێیان ده‌گه‌شێته‌وه‌.
هه‌رله‌سه‌ر و به‌ندی منداڵی‌یه‌وه‌ به‌دڵ ئاره‌زووم ده‌كرد، جارێك خاوه‌نی ئه‌و ده‌نگه‌ خۆشه‌ له‌نێزیكه‌وه‌ بینم، به‌ڵام وه‌دی هاتنی ئه‌و ئاره‌زووه‌م دووره‌ده‌ست بوو. به‌بنه‌ماڵه‌ و ئاشنایه‌تی لێك نێزیك نه‌بووین .ئه‌و به‌ ته‌مه‌ن بوو و من لاو. ئه‌و له‌شار و من له‌دێ بووم و قه‌تیش هه‌ڵكه‌وتێكی وا نه‌ده‌هاته‌ پێش له‌نێزیكه‌وه‌ چاوم پێی بكه‌وێ. چه‌ند جارێك له‌نێو بازاری ، له‌ شاری ، له‌دووره‌وه‌ دیبووم و كوتبوویان ئه‌وه‌ ماملـێ‌یه‌ ، به‌ڵام به‌ قسه‌و به‌ دانیشتن نه‌مدیبوو. تا ئه‌وه‌ی ساڵی60 ی هه‌تاوی و له‌كاتی پێشمه‌رگایه‌تی دا بۆ یه‌كام جار له‌دێی خۆمان ”دایماو” له‌ماڵی كاك مه‌لا سمایلـی حاجی ئه‌و چاوپێكه‌وتنه‌م بۆ ڕه‌خسا. زۆر خۆش بوو . هه‌ر كاك مه‌لا سمایل و من و ئه‌و، سێ به‌ سێ، چه‌ند سه‌عاتێك دانیشتین و قسه‌مان كرد. به‌ ڕاستی ماملـێ ڕوخۆش و ڕه‌زاسووك بوو. له‌ پێش دا به‌ ته‌قیه‌وه‌ قسه‌م ده‌كرد، به‌ڵام هه‌ر دوای‌چه‌ند ده‌قیقه‌یه‌ك وه‌ك ئه‌ وه‌ وابوو كه‌ له‌مێژساڵ بێ ئاشنای یه‌كتر بووبین.

http://static1.cloob.com//public/use.../5/14131-b.jpg



قسه‌مان كه‌متر له‌هونه‌ر كرد و زۆرتر سه‌باره‌ت به‌هه‌ل و مه‌رجی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی بزووتنه‌وه‌ی كوردستان دواین. مرۆڤ زۆر زوو ده‌یتوانی هه‌ست به‌وه‌ بكا كه‌ ماملـێ شه‌یدای ئه‌وینی كوردایه‌تی‌یه‌ و ئه‌ و سۆزه‌ تایبه‌تی‌یه‌ی له‌ ده‌نگی ساف و مێرانه‌ی ئه‌ و دایه‌، به‌شێكی هه‌ره‌گه‌وره‌ی له‌و ئه‌وینه‌ به‌رزو به‌شكۆیه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ،
دوای ئه‌و چاوپێكه‌وتنه‌ هیوادار بووم زۆر جاری دیكه‌ ش بتوانم بیبینمه‌وه‌ و قسه‌ی له‌گه‌ڵ بكه‌مه‌وه‌ . به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌ كه‌ ناوچه‌كه‌مان كه‌وته‌ به‌ر په‌لامار، بارو دوخه‌كه‌ گۆڕا و سه‌ره‌نجام من خۆشم له‌و زێده‌ خۆشه‌ویسته‌م دوور كه‌وتمه‌وه‌، ته‌نیا یه‌ك جاری دیكه‌ توانیم بیبینمه‌وه‌ و قسه‌ی له‌گه‌ڵ بكه‌مه‌وه‌. ئه‌ویش هه‌ر پاییزی ئه‌و ساڵه‌ بوو. ماملـێ باغێكی چكۆڵه‌ی له‌ مه‌زرایه‌كی دایماوێ، كه‌ كه‌وتبوه‌ په‌نا ماڵی ”مه‌حمه‌شه‌ی سه‌رێ”، هه‌بوو. كۆمیته‌ی حیزب زه‌كاتی ساڵانه‌ی له‌خه‌ڵك وه‌رده‌گرت و منیش ئه‌ندامی كۆمیته‌ بووم . له‌سه‌ ر بڕیاری كۆمیته،‌ من و كاك مسته‌فای مه‌ولوودی، كه ئێستا ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبه، بۆ زه‌كات وه‌رگرتن چووینه‌ لای ماملـێ. ده‌مانزانی ئه‌و له باغی‌یه‌. پاییز بوو و كاتی سێو ڕنینێ بوو. كه‌ گه‌یشتینه‌ نێو باغه‌كه‌، دیمه‌نێكی خۆشمان هاته‌ به‌رچاو. ده‌- پازده‌ كرێكاری كچی جحێڵی له‌بار و جوان سێویان بۆ ماملـێ لێ ده‌كرده‌وه‌. سمایل ماملـێش له‌وێ بوو. كه‌یف سازو به‌ ده‌ماغ، له‌گه‌ڵ كچان هه‌ڵده‌ه‌سووڕا وبه‌ده‌م سێو لێكردنه‌وه‌وه‌ گۆرانیی بۆ ده‌كوتن. ماملـێ بۆ خۆشی جارجار به‌ده‌نگێكی نه‌رم و له‌سه‌ره‌خۆ به‌ندێكی ده‌گه‌ڵ ده‌گوت، یان سه‌ربه‌نده‌كه‌ی بۆ ڕا ده‌گرت. كچ به‌و گۆرانی‌یه‌ خۆشانه‌ واگه‌رم داهاتبوون، ئه‌وه‌نده‌ی بڵێی یه‌ك و دوو داریان ده‌ڕووتاندنه‌وه‌ و كارتۆنیان له‌سێوان پڕ ده‌كردن .
ماملـێ به‌ڕوو خۆشی‌یه‌كی زۆره‌وه‌ وه‌ریگرتین. له‌سه‌ر چیمه‌نێ. له‌به‌رسێبه‌ری خۆشی داره‌سێوێك به‌ڕه‌یه‌كیان بۆ ڕاخستین. دانیشتین و ده‌ستمان به‌قسان كرد. سمایلـیش هات و تاوێكمان له‌ لادانیشت. ماملـێ پێی گوت : ”كوڕه‌ سمایلـه‌ ڕه‌ش! ده‌بێ ئه‌وڕۆ به‌و حاڵ و هه‌وا خۆشه‌ و له‌نێو ئه‌و كێژه‌ جوانانه‌ چاكی بڵێی. بابم كێ‌ هه‌ل و مه‌رجی وای بۆ گۆرانی گوتن بۆ هه‌ڵده‌كه‌وێ؟”.
ئه‌و ڕۆژه‌ دوو-سێ سه‌عاتێك له‌لای مامۆستا ماملـێ ماینه‌وه‌. مه‌سه‌له‌ی زه‌كاتمان حه‌ل كرد و باسی سیاسه‌ت و هونه‌رمان كرد. سێ-چوار گۆرانیی خۆشیشی بۆگوتین. یه‌كێكیان ”یادی به‌خێر” بوو، كه‌ ئه‌من هه‌میشه‌ زۆرم پێخۆش‌ بوه‌. به‌ڕاستی یادی ئه‌و ڕۆژه‌ش به‌خێر. ئێستاش زۆر جار كاتێك زه‌ین ده‌ده‌مه‌ داره‌ سێوان، یان چه‌ند كه‌سێك ده‌بینم كه‌ خه‌ریكی سێو لێ كردنه‌وه‌ن ، ئه‌و بیره‌وه‌ری‌یه‌ خۆشه‌م دێته‌وه‌ بیر و به‌ یادی ئه‌و ڕۆژه‌ و ئه‌و سه‌رده‌مه‌ ئاخێكی سارد هه‌ڵده‌كێشم.

http://tehranpic.net/images/sgmdeaglmst08zow0os.jpg

له‌دوای كۆچی دوایی مامۆستا ماملـێوه‌ تا ئێستا چه‌ند جار به‌رنامه‌ی گه‌وره‌ و ڕێك و پێكی ته‌له‌ویزیۆنی بۆ یادكردنه‌وه‌ له‌و هونه‌رمه‌نده‌ گه‌وره‌یه‌ له‌ كاناڵه‌ كوردی‌یه‌كان ڕێكخروان، زۆر وتار له‌ گۆڤار و ڕۆژنامه‌كان دا بڵاو كراونه‌وه‌ و گه‌لێك هونه‌رمه‌ند و نووسه‌ر له‌و باره‌وه‌ دواون و نووسیویانه‌. پێش مه‌رگی ماملـێ و ته‌نانه‌ت له‌ بیرمه‌ پێش نه‌خۆشی‌یه‌ فه‌رامۆشی‌یه‌كه‌شی ڕادیۆ و گۆڤاری كوردی به‌مه‌به‌ستی هه‌ڵ سه‌نگاندنی هونه‌ری ماملـێ و ستایش له‌و، به‌رنامه‌ و وتاریان بڵاو كردۆته‌وه‌ - بۆ وێنه‌ رادیۆ ده‌نگی كوردستانی ئێران. ساڵی 89 ی زاینی، واته‌ ده‌ساڵ پێش مه‌رگی ماملـێ به‌رنامه‌یه‌كی جوانی له‌سه‌ر گۆرانی‌یه‌كانی بڵاو كرده‌وه‌ - كه‌ پێم شك نایه‌ بۆ هونه‌رمه‌ندی دیكه‌ كرابێ. وه‌ك له‌بیرم بێ زۆربه‌ی ئه‌و خاوه‌ن هونه‌ر و قه‌ڵه‌م به‌ده‌ستانه‌ش كه‌باسی ماملـێیان كردوه‌، كوتوویانه‌ كه‌ له‌و كات ده‌رفه‌ته‌ كورتانه‌ دا لێكدانه‌وه‌ و هه‌ڵ سه‌نگاندنێكی ته‌واو و تێر و ته‌سه‌ل سه‌باره‌ت به‌و هونه‌رمه‌نده‌ گه‌وره‌یه‌ ناگونجێ، كه‌وابوو منی ده‌سكورتیش له‌و چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌ دا ناتوانم بڵێم شتێكی گرینگم له‌سه‌ر هونه‌ری ماملـێ نووسیوه‌ . له‌ڕاستییش دا من لێره‌دا ته‌نیا له‌هه‌ستی خۆم ده‌رحه‌ق به‌ هونه‌ری ماملـێ دواوم. دڵنیام ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ مه‌زنه‌ له‌ ئاینده‌ دا زۆر زیاتریشی له‌سه‌ر ده‌نووسرێ و ستایشی ده‌كرێ. به‌ڵام پێم حه‌یفه‌ لێره‌دا، ئه‌گه‌ر زۆر به‌ كورتیش بێ، ئیشاره‌ به‌سێ تایبه‌تمه‌ندیی گۆرانی‌یه‌كانی ماملـێ نه‌كه‌م، كه‌ پێم وایه‌ ره‌مزی سه‌ركه‌وتنی ده‌نگ و هونه‌ری ئه‌ویان تێدا شاردراوه‌ته‌وه‌.
یه‌كه‌م : نێوه‌رۆكی گورانی‌یه‌كانی ماملـێ مه‌ندن و هه‌وڵی‌داوه‌ شێعری ڕێك و پێك هه‌ڵ بژێڕێ . بۆ وێنه‌ زۆر ئاهه‌نگی خۆش و به‌نێوبانگی له‌سه‌ر شێعره‌كانی مامۆستایان: وه‌فایی،هه‌ژار،هێمن، خالیدی حیسامی ، سه‌ید كامیل ئیمامی، و... داناون، كه‌ مانای به‌رزی ئه‌و شێعرانه‌ له‌گه‌ڵ سۆزی ده‌نگی ماملـێ بوونه‌ته‌ هۆی ئه‌وه‌ كه‌ زۆر زوو ئه‌و گۆرانی‌یانه‌ به‌دڵی خه‌ڵكه‌وه‌ نووساون وكه‌وتوونه‌ سه‌ر زار و زمانیان. نموونه‌ی ئه‌و گۆرانی‌یانه‌ زۆرن ، به‌ڵام ئه‌من ته‌نیا ئیشاره‌ به‌و چه‌ند گۆرانی‌یه‌ ده‌كه‌م: ”لای لایه‌”،”په‌یمان شكێن ”،”فه‌وزیه‌”و ”من ده‌ڵێم”. ماملـێ ته‌نانه‌ت كاتێك شێعری فۆلكلـۆریی له‌ئاهه‌نگه‌كانی دا جێ‌كردۆته‌وه‌، وردبوونه‌وه‌ی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌بوه‌. ئێمه‌ ده‌زانین فۆلكلـۆر گه‌لێك ده‌وڵه‌مه‌نده‌، به‌ڵام هه‌موو هۆنراوه‌ یه‌كی فۆلكلـۆری به‌سه‌نگ و وه‌زن نیه‌. ماملـێ هه‌وڵی داوه‌ ئه‌و هۆنراوانه‌ به‌كار بێنێ كه‌ قسه‌ی سووك و جنێویان تێدا نیه‌،ئه‌وه‌نده‌ی توانیویه‌تی له‌ گوتنه‌وه‌ ی ئه‌و هۆنراوانه‌ی قسه‌ی ناحه‌زیان تێدا بوه‌، خۆی پاراستوه‌ و له‌ به‌رامبه‌ر دا به‌سه‌دان هۆنراوه‌ی درێژ و كورتی جوان و فۆلكلـۆری بڵێ و زیندوویان ڕاگرێ. بۆ نموونه‌ سه‌رنج بده‌ ئه‌و به‌نده‌ فۆلكلـۆرییه‌ جوانه‌ كه‌ ماملـێ له‌ گۆرانیی ”ده‌دێ دا” دا به‌كاری هێناوه‌: (مه‌به‌ستم شێوه‌ی هه‌ڵبژاردنی ماملـێیه‌، ده‌نا گۆرانی بێژی دیكه‌ش ئه‌و چه‌شنه‌ شێعرانه‌یان له‌ گۆرانی‌یه‌كانی خۆیان دا گونجاندوه)‌
له‌كه‌نده‌ كووڕی‌ سێڵوێ تا ده‌گاته‌ خاڵداری،
سوێسنه‌ و هه‌ڵاڵه‌ و به‌یبوون ده‌گه‌نه‌ ڕكێفی سواری،
چاوجوانێ شۆخ و شه‌نگم دێنێته‌ خوار پێشباری.
دووهه‌م : ده‌نگ و هونه‌ری ماملـێ زۆرجار سه‌ره‌ڕای دژوار بوونی هه‌ل و مه‌رج و باسی سه‌ربوونی باسی سه‌ربه‌ستی و خۆشه‌ویستیی نیشتمان، به‌ڕوونی هه‌ستی خه‌باتگێڕی و نیشتمان په‌رستیی ئه‌ویان ده‌رخستوه‌. ئه‌وه‌ش ڕاسته‌ و ڕاست ڕه‌نگدانه‌وه‌ی سۆزی ده‌روون و ئاوات و ئاره‌زووه‌ نه‌ته‌وایه‌تی‌یه‌كانی خه‌ڵكی كوردستان بوه‌. ماملـێ چه‌ند جار له‌سه‌ر ئه‌و چه‌شنه‌ گۆرانی‌یانه‌ تووشی زیندان و چه‌رمه‌سه‌ری بوه‌ ، به‌ڵام هه‌ر نه‌یتوانیوه‌ ده‌ست هه‌ڵگرێ و له‌ قۆناخه‌ جۆراوجۆره‌كان دا ئه‌و چه‌شنه‌ گۆرانییانه‌ی گوتوه‌. بۆ وێنه‌ ”لایلایه‌”، ”ئه‌خته‌ر”، ”به‌هاران خۆشه‌ زمزیران ” و......كه‌ هه‌ركام له‌ هه‌لومه‌رجێكی تایبه‌تیدا گوتراون و ده‌وری به‌رچاویان له‌گه‌شاندنه‌وی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی دا هه‌بوه‌. كه‌وابوو گۆرانیی ماملـێ هه‌ر بزوێنه‌ری هه‌ستی ئه‌وین و به‌یانی ده‌ری دووری و گریان له‌ هیجری دڵبه‌ر نه‌بوون و په‌یامی گه‌وره‌تر، واته‌ هاواری خه‌بات و هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تییشیان پێ بوه‌ و به‌شێكی گه‌وره‌ی جێگرتن و خۆشه‌ویستی‌یان له‌دڵی خه‌ڵكدا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر ئه‌و تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌ گرینگه‌.
سێهه‌م: به‌بڕوای من ئه‌وه‌ وه‌ك شانازی‌یه‌كی گه‌وره‌ بۆ ماملـێ ده‌مێنێته‌وه‌، كه‌ ئه‌و چوارچێوه‌ی تاوڵی هونه‌ریی خۆی له‌سه‌ر ئه‌ستونده‌كی ره‌سه‌نی و سه‌ربه‌خۆیی ڕاگرت و له‌ هیچ هه‌لومه‌رج و له‌ ژێر شوێنه‌واری هیچ بارو دۆخ و بۆنه‌یه‌ك دا ده‌نگی خۆی نه‌خسته‌ خزمه‌تی پێهه‌لگوتن به‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی سه‌رده‌م و دوژمنانی نه‌ته‌وه‌كه‌ی. بۆ دڵی خۆی و خه‌ڵكه‌كه‌ی گۆرانیی گوت و هه‌وڵی دانیشانده‌ری هه‌ستی ده‌روونیی وان بێ. چاوخشاندنێك به‌سه‌رجه‌می گۆرانی‌یه‌كانی دا ئه‌و تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌ش به‌ڕوونی نیشان ده‌دا. ماملـێ به‌هۆی ده‌نگی خۆش ، هونه‌ری به‌رز و سۆزی نیشتمانویستی‌یه‌وه‌، چۆته‌ نێودنیای هه‌رمانه‌وه‌ و بۆ هه‌تا هه‌تایه‌ له‌نێو كوردان دا ده‌مێنێته‌وه‌.
ئاشق ( بۆ ڕێزگرتن له یادی ماملێ)
ئه‌م وتاره له كتێبی" كاروانی هونه‌ری ماملێ" دا چاپ كراوه. هه‌روه‌ها له" ئه‌ده‌ب‌و‌هونه‌ر"ی ڕۆژنامه‌ی" كوردستان" و سایتی "كوردستان سایت" یش دا، یه‌ك‌ ـ دوو ساڵ پێش ئێستا، هاتوه..

بررگان کرد(باستان و جهان) گه وره پیاوانی کورد

دیائه کوو: پاشایی گه وره ی کورد ی ئیران و سه ر پاشای میدیایی.
دیاکو: شاه کرد ایران و سرسلسله ی حکومت ماد.

زه ردووشتی په یه مبه ر: حه زره تی زه ردووشت( دروودی له سه ر بی) ته نیا پیه مبه ری کورد له کاتی که دیار نابی له شاری شیز یا گه نجه ک له دایک بووه. زه ردووشت یا زه ر تووشتره کوری پوورووشه سپه. په رتووکی گه وره ی زه ردووشت ئه ویستا بی که به زمانی کونه ی کوردی نووسیه. ئه م په رتووکه یه کیک له کیتابه کانی ئه سمانیه. به داخه وه ئیستاکه که سی په ره ی ئایینی زه ردووشتی نه ستینی و ئه م ئایینی گه وره به راو له بین چوون ری به ری.
زرتشت پیامبر: حضرت زرتشت ( درود بر او باد ) تنها پیامبر کرد است که در زمانی نا مشخص در شهر گنجه یا شیز به دنیا امده است. زرتشت یا زرتشتره پسر پورشسب می باشد. کتاب بزرگ ایشان اوستا می باشد که به زبان کردی قدیمی نوشته شده است. این کتاب بزرگ یکی از کتاب های آسمانی است. متاسفانه امروز دیگر کسی به دین زرتشت نمی گرود و این دین بزرگ به سوی نابودی کشیده می شود.

باربود: موسیقازانی زور گه وره ی کورد له زه مان ساسانی دا.
باربد: موسیقی دان بزرگ کرد زمان ساسانی.

مانی: نه قاشیکه ر و ره نگه پیامبه ری کورد.
مانی : نقاش و احتمالا پیامبر کرد.

په رین: ئافره تی زانای کوردی ئیرانی. کچی گوبادشا.
پرین: زن دانشمند کرد ایرانی و دختر قباد شاه ساسانی.

ئازاد: یه که م ئافره تی کوردی ئیرانی که له سالی ۱۱ کوچی مانگی دا موسولمان بو.
آزاد: اولین زن کرد ایرانی که در سال ۱۱ هجری مسلمان شد.

پووران خاتوون : ئافره تی زانا و ئه ستیره ناسی كۆرد له ساڵی ۱۹۲ی كۆچی مانگی دا له دایك بووه.
پوران خاتون : زن دانشمند و ستاره شناس کرد که در سال ۱۹۲ هجری قمری به دنیا آمده است.

پووراندۆخت: شێڕژنێ كورد و پاشاێ ساسانی
پوراندوخت: شیرزن کرد و پادشاه ساسانی

بۆزۆرگمێهر: وه زیری گه وره ی كوردی ساسانی.
بزرگمهر : وزیر بزرگ کرد ساسانی.

داره مرواری : ئافره تی به ناوبانگی كورد.
دار مروارید: زن مشهور کرد.

سه ڵا‌حه دینێ ئه یووبی: مه زنی به ناوبانگی كورد كه شاری ئورشه ڵیم بۆ مۆسۆڵمانه كان ئازاد كردوه.
صلاح الدین ایوبی سردار مشهور کرد که توانست شهر اورشلیم را برای مسلمانان آزاد کند.

نادێر شاێ هه وشار: پاشاێ كوردێ ئێران و سه رپاشای ئه فشار( هه وشار)
نادر شاه افشار: پادشاه کرد ایران و سرسلسله ی افشار یا هه وشار

عبد الله بیگ:

عبد الله بیگ پسرمحمد شفیع بیگ یکی از خانهای هورامان تخت بوده که در ادب هورامی اهتمام تام داشته و شعر هورامی نیکو می سرود .
درواقعه سال 1310هجریشمسی که رضا شاه اقدام به دستگیری عده زیادی از سران مناطق کرد نشین نمود، عبدالله هم دستگیر شد و در اصفهان به مدت 10 سال زندانی شد ؛ آنجا بودکه بیشتر اشعارش را به تحریر گذاشت .
عبدالله سه سال پس از آزادی از زندان(1323ه.ش) در سن 67 سالگی وفات کرد

.

یاران ، هامسه ران ، ئیمشه و خـاوی دیم
جـــه زندان سخت عه جه ب خاوی دیم

ئـــــــــــــازادی وطن ، هــــــــــورامانم دیم
ئیلاخانی چـــــــــــول ، کوسالانم دیم

وه نه وشه ی وه ش بو ، چنـــور هه ردان
ئاما نه خـــاوم ، په ی ده وای ده ردان

چه نی هامسه ران نشسته بیم شــــاد
به که یف و ئاهه نگ غم مه دام وه باد

گوش وه صدای ساز ، چه م به نگــــــاوه
جـــه قاوه خـــانه یرای کـه مـــــالاوه

لیــــــــو به پیـاله ی عـــه قیق ره نگه وه
گاهی پر به شه وق،گا به خـه نده وه

جه ی عیش و نشاط جه ی خه وی به تال
زندانم ئه صله ن نــــامان وه خـــه یال

هه ر پاســـــــه م زانان ، ویــم شهریارم
چه رخــــی که ج کردار نه دان ئازارم

پاسه م مــــه زانا شای خاوه ن به ختم
نه زانــــام مه زلووم زندانی سه ختم

مه لک حوسێن خان کولیایی ...
وه ناو خودایی "رحمن الرحیم"
به خشنده ی حه یات ته وانای قه دیم
"انه اعزاعظم اکبر"
"من ان یوصف و من ان یذکر"
سه نا گووی زاته ش کووته مه قاڵه ن
په ی بردن وه کوی زاته ش مه حاڵه ن
....
ساڵی له دایک بوون و کۆچی دوایی "مه لک حوسێن خان"روون نییه،هه رئه وه نده زانراوه که له "سه ده ی 13ی کوچی" له گوندی (گودارپه هه ن)ی ناوچه ی کولیایی له دایک بووه وله حوجره ی فه قێیان برێک فارسی و ورده ڵه کتێبی خوێندوه ته ووه ،ژیان و گوزه رانی له رێگای کشتو کاڵه وه به ر ێوه چووه.
به هۆی خوێنددنه وه ی کتێب و ته فسیره ئایینی یه کان پله ی زانیاری خۆی بردووه سه رێ. ده ستێکی باشی له هۆنینه وه ی شێعر داهه بووه. شێعره کانی پتر له مه دحی خوداو پێغه مبه رو ئیمامان و مه سایلی ئه خلاقی دایه.
شێعره کانی خۆی له (538)به یت ده دات به زاراوه ی هه ورامی تێکه ڵبه که ڵهوری هۆنیویه ته وه.
شاعێر له نه جه ف کۆچی دوایی کردووه و هه رله وێش به خاک سپێردراوه .

ساقی باوه ره جامێ په ی مه ستی
سوودم ژمه ستی،زیان ژهه ستی

سه رچاوه:ئاویه ر به رژماره ی بیست و سێهه م "وه له د به گی "

مولوی كرد

سید عبدالرحیم فرزند ملا سعید نوه ملا یوسف جان فرزند ملا ابوبكر مصنفی چوری كه منتسب به سید محمد زاهد كه معروف به پیر خدر شاهو است می باشد . تخلص شعری وی ( مه عدوومی ) است و در فرهنگ و ادبیات كردی به مولوی مشهور است .مه وله وی (مولوی ) در سال 1221 هجری قمری در روستای سرشانه ( سه رشانه ) در منطقه تاو گوز كردستان عراق در خانواده ای فرهنگی - دینی چشم به جهان گشود . در كودكی همراه با خانواده به روستای بیژاوه نزدیك شهر حلبچه می رود و در آنجا نزد پدر قرآن می آموزد همزمان كتاب های مقدماتی فارسی و صرف و نحو عربی را نیز آموخته است . پس از آن همچون بسیاری از طلبه های كردستان برای فراگیری علم به شهر پاوه رفته است و پس از فراگیری علوم در شهر پاوه به چور از توابع مریوان رفته و پس از آن به سنه (سنندج ) رفته و در مسجد وزیر به تحصیل علوم زمان پرداخته است سپس به بانه و پس از آن به سلیمانی ( سلیمانیه ) رفته ور در مسجد گه وره ( بزرگ ) آن شهر از خدمت عالم بزرگ شیخ معروف نودی استفاده نموده است سپس به مسجد جامع حلبجه رفته و از وجود شیخ عبدالله خه رپانی استفاده نموده بعد از ان به قه لای جوانرود رفته و پس از آن دوباره به سنه (سنندج ) رفته و در مسجد دار الاحسان مدتی بیشتر از بار اول راگذرانده است . سپس به سلیمانی ( سلیمانیه ) رفته و در خدمت ملا عبدالرحمن نودشه ای كه مفتی سلیمانیه بوده و امام مسجد مه لكه ندی بوده است درس طلبگی را تمام كرده و موفق به اخذ اجازه از محضر ایشان گردیده است . پس از آن به روستای چروستانه در اطراف حلبچه رفته و در آنجا به تدریس پرداخته است . پس از مدتی هوای تصوف اورا مجذوب كرده و گرفتار ذوق اهل معنا می گردد و بهمین دلیل به شهر ته ویله رفته و صوفی شیخ عثمان سراج الدین كه خلیفه مولانا خالد نقشبندی بزرگ طریقه نقشبندی در كردستان می شود . و مدت زیادی را به عنوان مرید شیخ سراج الدین بسر می برد . پس از چند سال به روستای بیاویله نزدیك حلبچه می رود و پس از مدتی به روستای گونه رفته و چند سال نیز در آنجا می ماند . سپس به شه میران كه در آن زمان تحت اداره شیخ علی عبابیلی بوده است می رود كه شیخ علی احترام بسیار زیادی برای مولوی قایل بوده است اما پس از مدتی عثمانی خاله بدستور محمد پاشای جاف اداره شه میران را از شیخ علی گرفته و بهمین دلیل مولوی راهی روستای سه رشاته كه زادگاه اوست می شود و در همان روستا دیده از جهان فرو می بندد .
مولوی در سالهای حیات خویش با چند حادثه و فاجعه سخت مواجه شده است ( آنگونه كه از شعرهای او برمی آید ) اول سوختن كتابخانه مولوی كه در آن كتابهای بسیار و نوشته ها و حتی دیوان شعر او می سوزد . دوم وفات عنبر خاتون همسر مولوی است كه آنگونه كه پیداست احترام و عشق زیادی به او داشته است . سوم از دست دادن بینایی بمدت هفت سال كه همان باعث وفات و افول ستاره ای بی بدیل در آسمان شعر و ادب اورامان و كردستان می شود . سر انجام مولوی پس از 79 سال عمر سراسر با بركت در سال 1300هجری قمری دیده از جهان فرو بست .
از مولوی آثار ارزشمندی بجای مانده است .

دیوان مه وله وی

الفضیله : كه شامل 2031 شعر عربی است و در سال 1285 هجری قمری آنرا به رشته تحریر در آورده است .

العقیده المرضیه : مشتمل بر 2452 شعر كردی كه در سال 1352 هجری قمری از سوی محی الدین صبری النعیمی در مصر بچاپ رسیده است . اولین بیت دیوان اینگونه آغاز می شود .

زوبده ی عه قیده و خو لاصه ی كه لام
هه ر له تو بو توس ثه نای تام

الفوائح : كه شامل 527 شعر فارسی است كه همراه العقیده در سال 1352 توسط محی الدین صبری النعیمی در مصر بچاپ رسیده است .
بجز این موارد كتابی در باره اصول طریقه نقشبندی از ایشان بجای مانده است .



ئاماوه وه هار - مولوی هورامی

ئاماوه وه هار ُ وه هاری شادی
بوی عه تر نه سیم غونچه ی ئازادی

خیل خانه ی خه فه ت بار به نی یش که رده ن
مه ینه ت روو نی یان وه ماوای مه رده ن

خه م وینه ی که مان قامه ت خه م بی یه ن
هه وارگه ی قه دیم نه ده سش شی یه ن

به زم شه وق و عه یش نه ده رووم جه مه ن
ئانه هیچ نه بو نه ده روون خه مه ن

ئینه نه تیجه ی دیای بالای تون
نیشانه ی وصال خال ئالای تون

مظهر(مه زهه ر)خالقی هنرمند بزرگ کردستان


استاد مظهر خالقی پس از زنده یاد سید علی اصغر کردستانی ، به عنوان استاد مسلم آواز کردی معاصر معروف است ، زیرا اکثر کردها معتقند که صدای محزون و لحن دلنشین او هر شنونده ای را مجذوب و محظوظ می کند اما متاسفانه در بیست سال اخیر کمتر شاهد فعلیتی جدی از وی بوده ایم و همچنان به غیبت و سکوت خود ادامه داده است.در صورتی که حضور پرشور و فعالیت جدی هنرمندان کرد در موسیقی معاصر ایران پس از انقلاب بسیار مشهود و انکار ناپذیر است ، هنرمندانی از چند نسل مختلف مانند " یوسف زمانی ، میرزاده ، فرج پوری ، ناظری ، کامکار ، عندلیبی ، تعریف ، ساعد ، پور ناظری ،خاک طینت و .... " ، که ابته برادران یوسف زمانی را جزو بنیان گذاران موسیقی کردی به شیوه ای علمی و آکادمیک در ایران می شناسند.
با وجودی که در باره موسیقی کردی ، منبع و ماخذ جامع و یا اطلاعات منظم و مدونی در دست نیست ، اما در موسیقی معاصر ایران اکثر استادان و صاحب نظران به قدمت و غنای موسیقی کردی اعتراف می کنند، زیرا ملودی ،ریتم و رنگ یا ضربی موسیقی کردی را در کمتر کسی هست که درگوشه های موسیقی ملی ایران بارها نشنیده باشد. در این رابطه پرویز مشکاتیان معتقد است که گذر از موسیقی ایران زمین بدون توجه به موسیقی کردی امکان پذیر نیست و محمد موسوی هم می گوید: " گاه در برابر غنای موسیقی کردی باید تسلیم شد".
در میان هنرمندان معاصر آواز کردی - شهرام ناظری ، جلال الدین محمدیان ، محمد رضا دارابی ، صدیق تعریف ، بیزن کامکار ، علاالدین باباشهابی ، عزیز شارخ ، عباس کمندی ، حسین شریفی ، بهروز توکلی ، عمر دزه ای ، ناصر رزازی ، نجم الدین غلامی ، رشید فیض نزاد و...- خلاء غیبت و سکوت چند ساله استاد مظهر خالقی بسیار محسوس است . هر چند که هیچ کدام از این هنر مندان ، قریحه و سبک موثر خالقی را نادیده نمی گیرند و حتی ملودی ها و نغمه های او را به عنوان گنجینه آواز کردی معرفی می کنند .
درباره مظهر خالقی ، هنرمندان کرد و صاحب نظران چنین می گویند:
دکتر بهمن کاظمی ، محقق موسیقی کردی ، معتقد است که اندیشه و عقاید این استاد برجسته موسیقی معاصر کردی بدون شک برای نسل جوان منبعی مفید و آموزنده خواهد بود ، زیرا خالقی به وجود نسل جوان برای اعتلا و شکوفایی هر چه بیشتر موسیقی کردی در سطح بین المللی امید وافر دارد.جمشید عندلیبی ،آوازهای او را عامل شهرت و سوء استفاده بسیاری از هنرمندان می داند که در غیبت او با بازسازی و گاه کپی نغمه ها و آهنگ ها به سود جویی ازخالقی پرداخته اند. کیخسرو پور ناظری ، بر این عقیده است که وجود هنرمند والامقام و بزرگی مانند خالقی برای موسقی امروز کردستان ضرورتی غیر قابل انکار است و حضور مجدد او می تواند مو جب ایجاد رشد و خلاقیت در آواز کردی امروز ، به عنوان بخشی از موسیقی نواحی ایران زمین باشد . سعید فرج پوری باور دارد که اجرای مجدد خالقی مشابه موجی نو در موسیقی کردی است که مخاطبان ، موسیقی اصیل کردی رااز زبان راوی صادق آن می شنوند. بهرام ساعد ، صدای ساده و صمیمی خالقی را یادآور بزرگانی همچون سید علی اصغر کردستانی ، حسن زیرک ، علی مردان ، طاهر توفیق ، محمد مامله ، عمر دزه ای ، عارف جزراوی و...می داند و مجتبی میرزاده ، آهنگ ساز آثارخالقی ، می گوید : " در استودیو و هنگام ضبط ، خالقی تسلط و توانایی خاصی در اجرا دارد و گاهی با یکبار خواندن و بدون تمرین نسخه اصلی را ضبط کرده ایم ". اما طهمورث پورناظری با گله از خالقی یاد می کند و ساکت نشستن و کناره گیری او را گناهی بزرگ و غیر قابل بخشش می داند و آن جمله خالقی در کتاب را ، مبنی بر عدم همراهی نوازنده حرفه ای ، مورد اشاره قرار می دهد و می پرسد: " علاوه بر پیگیری مکرر و مشتاقانه کامکارها و اعلام آمادگی گروهی حرفه ای و مشهور مبنی بر اجرای کنسرت افتخاری با استاد خالقی ، چرا او همه این دعوت ها را بدون پاسخ گذاشته است ؟ ". شهرام ناظری ، که همواره با احترام از خالقی یاد می کند ، معتقد است " در موسیقی معاصر کردی کسی دیگر مانند خالقی – این ستاره تابناک آواز کردی - تا چند سال آینده ظهور نخواهد کرد" و در این باره رامبد صد یف – استاد آواز - می گوید: " مظهر خالقی را به عنوان راوی صادق فرهنگ و هنر کرد می شناسم که صدایش یاد آورنده خاطرات تلخ و شیرین تاریخ پر فراز و نشیب کرد است و نغمه او آواز آزادی و عشق است و اگر این بلبل عاشق و بی قرار سال هاست خاموش است ، زیرا در میان مردمانش موسم گل نیافته است ".
مظهر خالقی در شهریور سال 1318 در سنندج - در میان خانواده ای از مشایخ کردستان - دیده به جهان گشود . در اعوان جوانی نخست به مدت 11 سال به آموختن و فراگیری موسیقی اصیل ایرانی و تمرین سبک ها و ردیف های آواز فارسی پرداخت و اولین اجرای آواز او در اواخر دهه سی در رادیو سنندج به زبان فارسی ضبط شده است.. وی سپس در رشته فیزیک در دانشگاه تهران ادامه تحصیل د ا د و بنا به تحصیلات دانشگاهی ابتدا در دبیرستان های تجریش و شمیران دبیر درس ترمودینامیک بود ، اما دوستی با شاد روان انجوی شیرازی او را به رادیو کشانید تا به ترجمه مطالب ادبی و هنری زبان کردی بپردازد و به همراه دیگر هنرمندان کرد – مانند یوسف زمانی ، کامکار ، مجتبی میرزاده ، سواره ایلخانی زاده ، محمد صدیق مفتی زاده ، محمد کمانگر ، فریدون مرادی ، شکر الله بابان ، عثمان احمدی ، ابراهیم ستوده ، عابد سراج الدینی و...- به ترویج و اشاعه زبان و ادبیات کردی کمک کند.در حین همکاری با ارکستر رادیو ، خالقی با اکثر هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر مانند " ناصری ، کسروی ، بهاری ، حنانه ، گلسرخی ، شجریان و..." آشنا می شود و تحت تاثیر آنان تجارب و آموخته هایش را سمت و سوئی خاص می دهد .
در همان اوائل فعالیت هنری مظهر خالقی ، حنانه ، کسروی و یوسف زمانی ، صدای او را به عنوان صدای ممتازی شتاختند که جنس صدایش شباهت زیادی به غلامحسین بنان ، استاد فقید آواز ، دارد و با وجود اظهار علاقه خالقی به ادامه اجرای آواز فارسی ، حنانه مانع او می شود زیرا اعتقاد داشت در میان فارس ها ، خالقی خوانند ه ای درجه سه می شود اما نغمه خوش الحان او در میان کردها بر صدر خواهد نشست! و پیش بینی او واقعیت داشت ، زیرا در اواخر دهه چهل ئ آغاز رسمی فعالیت هنری او در رادیو کردی با همکاری ارکستر مشیر همایون شهردار - از پیشکسوت های هوشمند موسیقی ایرانی – آوازهایش با استقبال بی نظیر مردم کرد مواجه شد که در این باره صدیق تعریف مغتقد است " خالقی در همان آغاز به اوج شهرت رسید و همچنان در آن قله افتخار مانده است ".
خالقی پس از ضبط و اجرای بیش از 250 آهنگ فولکلور و ترانه های اصیل کردی ، در اواسط دهه 50 مدیریت سازمان رادیو و تلویزیون کرمانشاه را عهده دار میشود و بنا بر یک سوء تفاهم نامیمون در دوران انقلاب ، به اتهام همکاری احتمالی او، به عنوان یکی از مدیران ارشد دستگاه دولت شاهنشاهی با سا واک ، دستگیر و چند هفته ای زندانی می شود - و آن بر چسب سیاسی و هاله ابهام موجب رنجش خالقی و قهر او از عرصه هنر شد - اما سر انجام بنا به مساعدت اهالی فرهنگ در رفع سو ء تفاهم پیش آمده ،با کمک جلال طالبانی از طریق کردستان عراق راهی انگلستان می شود- زیرا مظهر خالقی و طالبانی هر دو دختران ابراهیم احمد ، نویسنده نام آشنای کرد ، را به همسری اختیار کرده اند و اثر معروف زانی گل << درد زایمان ملت >> با ترجمه های محمد قاضی ودکتر عرفان قانعی فرد به زبان فارسی در بازار کتاب عرضه شده است - و سالهای بعد در لندن رحل ا قامت می افکند و از آن روز تاکنون به ایران بازنگشته است، هر چند بارها به طور رسمی از سوی نهادهای هنری از وی دعوت شد تا آشتی طلبد و به مام وطن بازگردد ، اما تاکنون با سر عتاب رفته است! هر چند که پخش تصویر و صدای خالقی پس از انقلاب بنا بر دلایل نامعلومی در رسانه های رسمی و محلی جمهوری اسلامی ممنوع بوده است.
مظهر خالقی آخرین بار در اواخر دهه 60 در یک مجموعه کنسرت دور اروپا به همراهی هنرمندانی مانند سعید فرج پوری، رضا شفیعیان ، مجید درخشانی ، رضا قاسمی - نوازنده سه تار و نویسنده داستان ارکستر شبانه – در اجرا ی صحنه ظاهر شد ، اما پس از آن تا به امروز اثر جدیدی را اجرا نکرده و همچنان در سکوت وعزلت و اندوه غربت مانده است. هم اکنون پس از تحولات اخیر کردستان عراق دست اندر کار تحقیق و نگارش درباره موسیقی کردی است و در عین حا ل مدیریت انستیتوی میراث فرهنگی کردستان عراق را بر عهده دارد.
اندیشه هنری و سیاست حرفه ای خالقی را میتوان تا حد زیادی به استاد محمد رضا شجریان شبیه دانست ، زیرا همواره از موسیقی مبتذل و غیر اصیل پرهیز داشته است و ایجاد محدودیت قانونی دولت برای پخش و اجرای موسیقی اصیل را عامل اصلی ایجاد موسیقی مبتذل و کافه ای می داند که کمتر جوهر و اصالت موسیقی ایرانی را دارد.مظهر خالقی به شدت به حفظ اصالت اخلاقی و هویت هنری در اجرای کار هنری باور دارد و اینکه موسیقی دان متولی فرهنگ و راوی جامعه است و باید حرمت این هنر پاک و مقدس نگاه داشته شود و از این لحاظ خود شخصیتی بسیار آرام، مبادی آ داب و فروتن دارد.
در این کتاب ، خالقی وضعیت موسیقی کردی امروز ایران را بسیار متحول و پر تحرک تر از دوران قبل از انقلاب می داند و علت ایجاد چنین فضائی را در پیشرفت ، تلاش و خلاقیت هنرمندان و توجه مردم جامعه و رشد فرهنگی مخاطبان می داندو اظهار میدارد که مردم کرد قدر هنر را می دانند و به هنر مندانشان وفادارند و بدین موسیقی کردی زنده و پویاست. هر چند در کتاب آهنگ وفا نه مصاحبه گر و نه مصاحبه شونده از ابراز بینش و تفکر سیاسی خود به دور نمانده اند.
در حاشیه کتاب آهنگ وفا لازم است که به واقعیتی اشاره کرد و آن هم فعالیت جدی و پیگیر نویسنده این کتاب در احیا و معرفی بهتر مظهر خالقی و به عبارتی بازشناخت او ، بعد از دوران انقلاب اسلامی در ایران است ، که از سال 1380 تاکنون تحقق یافته است . هر چند دکتر عرفان قانعی فرد ، با پشتکار و علاقه خاصی در ارائه نمائی از بزرگان هنر و ادب کردی به صورت تدوین و ترجمه در این دهه اخیر فعالیت قابل تاملی داشته است مانند : دمی با قاضی و ترجمه ، محمد قاضی و رسالت مترجم ، درد زایمان ملت ( ابراهیم احمد) ، در حصار میله ها ( مری سنرز آنا برونی)، خاطرات یک رعیت کرد( روناک یاسین)، مافیای قدرت و دفن دمکراسی ( نادر انتصار ) وآهنگ وفا ، که پس از کتاب " سروش مروم " دومین و شاید آخرین تدوین آ قای دکتر قانعی فرد درباره شخصیت های موسیقی معاصر باشد.< 1 >
در این باره مظهر خالقی می گوید که ابتدا توسط انستیتو کرد لندن با آقای قانعی فرد آشنا می شود و سپس دوستی نزدیک و رابطه عاطفی بین آن دو آغاز شده است و معتقد می باشد که وی جوانی آرمان گرا و هدفمند است که با عشق و صداقت تالیف و ترجمه می کند و در ضمن فعالیت در حوزه تخصصی اش – زبانشناسی و تر جمه سیاسی – از تدوین درباره فرهنگ سرزمین مادری اش ابایی ندارد و همواره بدون توجه به مخالفت ها و سانسورها با چهرهای خندان و بی قرار زحمت می کشد. و سپس با فروتنی خاصی برای ابراز حق شناسی خود حضور دکتر قانعی فرد را سلسله جنبان فعالیت های اخیر خود می داند. که از جمله آن فعالیت ها می توان به این چند مورد اخیر اشاره کرد :

1. برگزاری و اجرای مراسم بزرگداشت مظهر خالقی در اسلو.
2. برگزاری و اجرای مراسم بزرگداشت مظهر خالقی در تهران.
3. انتشار چند مطلب درباره خالقی در مطبوعات مانند " حیات نو ، آفتاب یزد ، بنیان ، همبستگی ، سیروان و...
4. تهیه و تنظیم مجدد مجموعه آهنگ ها ی خالقی در کتابی تحت عنوان " کاروان مهر ".
5. انتخاب و عرضه نخستین مجموعه آ,وازها و تصنیف های خالقی در مجموعه سی دی" جشن بهاران ".
6. تدوین آهنگ وفا ، مجمو عه عقاید مظهر خالقی درباره موسیقی کردی.