ژیاننامه‌ و به ر هه مه کانی هیمن.....

http://upload.wikimedia.org/wikipedi...9%85%D9%86.jpg


هێـمن نازناوی شاعیریی، نووسه‌ر و شاعیری مه‌زنی كورد سه‌ید محه‌مه‌د ئه‌مینی كوڕی سه‌ید حه‌سه‌نی شه‌یخولئیسلامی موكرییه و له ساڵی 1921دا له گوندی "لاچین"ی نزیك شاری مه‌‌هاباد له كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات چاوی ژیانی هه‌ڵێناوه.

سه‌ره‌تای خوێندنی له‌لای مامۆستا سه‌عید ناكام ده‌ست پێكردووه، ئینجا باوكی ناردوویه‌تی بۆ شاری مه‌هاباد و له قوتابخانه‌ی "سه‌عاده‌ت"دا له‌به‌ر خوێندنی فه‌ڕه‌میی داناوه تاكو ته‌واوكردنی پۆلی چواره‌می به‌ زیره‌كی ده‌رچووه، ئینجا باوكی له‌و قوتابخانه‌یه‌ی ده‌ریهێناوه و بردوویه‌تیه به‌ر خوێندنی مه‌لایه‌تی له خانه‌قای شێخ بورهان و چوار ساڵیش له‌و خانه‌قایه‌ی خوێندووه و له ته‌مه‌نی 17 ساڵیدا ده‌ستی له خوێندن هه‌ڵگرتووه و بووه‌ته لاوێكی خوێنده‌واری هۆشیار و له‌ وێژه‌ی كوردی و فارسی شاره‌زایه‌كی باشی په‌یدا كردووه و له سا‌ڵی 1941ه‌وه به‌هره‌ی شاعیری له‌لا خوڵقاوه و ده‌ستی به‌ هۆنینه‌وه‌ی شیعری كردووه و له‌سه‌ره‌تادا لاسایی شاعیره مه‌زنه‌كانی پێش خۆی كردۆته‌وه و له دوایشدا بووته خاوه‌نی ده‌نگی تایبه‌تی خۆی.

http://razzazi.se/gallery/images/2/naser_hemn.jpg

هێـمن له‌گه‌ڵ دروست بوونی كۆمه‌ڵه‌ی "ژ.ك" له 1942.09.16دا بووه‌ته ئه‌ندامی ئه‌و ڕێكخراوه ڕامیارییه‌ی كورد و كاتێكیش كه ناوی ئه‌و كۆمه‌ڵه‌یه‌ له 1945.08.16دا كرا به پارتی دیموكراتی كوردستانی ئێران، هێمن بووه ئه‌ندامێكی ئه‌و پارته شیعری نه‌ته‌وه‌یی و وتاری به‌نرخی بڵاوده‌كرده‌وه و كاتێكیش كه كۆماری دیموكراتی كوردستان به سه‌رۆكایه‌تی پێشه‌وا قازیی محه‌مه‌د له 1946.01.22دا دامه‌زرا، هێـمن شیعری له‌و بۆنه پیرۆزه‌دا خوێنده‌وه و له‌گه‌ڵ هه‌ژاری شاعیر دا بووه شاعیرێكی خۆشه‌ویستی پێشه‌وا و كاتێكیش كه ئه‌و كۆماره ساوایه‌ی كورد له 1946.12.17دا ڕووخێنرا، خۆی له‌به‌ر چاوی سازمانی ئاسایشی شاهه‌نشاهی ون كرد و كاتێكیش كه هه‌واڵی له سێداره‌دانی قازی محه‌مه‌د و هه‌ڤاڵانی بیست خۆی گه‌یانده كوردستانی باشوور، تاكو باری كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات هێور بووه‌وه، ئینجا گه‌ڕایه‌وه گونده‌كه‌ی خۆی و ماوه‌یه‌كیش له مه‌هاباد ژیا.

له‌دوای هه‌ڵگیرسانی شۆڕشی ئه‌یلوولی ڕزگاریخواز له كوردستانی باشوور هاته ئه‌م به‌شه‌ی كوردستان و چووه پاڵ شۆڕشگێڕان و له‌دوای ڕێككه‌وتننامه‌ مێژووییه‌كه‌ی 11ی ئاداری 1970شدا ماوه‌یه‌ك له به‌غدا وه‌ك په‌ناهه‌نده‌ ژیا و له‌گه‌ڵ به‌رپابوونی شۆڕشی گه‌لانی ئێران له شوباتی 1979دا گه‌ڕایه‌وه كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات و گۆڤاری سرووه‌ی ده‌رچوواند تاكو له ڕۆژی 17ی نیسانی 1986دا كۆچی دواییكرد.

له‌سایتی خۆزگه‌ وه‌رگیراوه‌

فریشته‌ی په‌ڕیوه‌

‌Hemin

سه‌رنجم گه‌ر ده‌بڕمه‌ به‌ژن و باڵات
کچی جوان! بۆچی ڕووگرژی چه‌ قه‌یدی ؟
منم ئه‌و شاعیره‌ جوانی په‌رسته‌
که‌ چاوی من جگه‌ له‌ جوانی نه‌یدی
.....
به‌ منداڵی که‌ په‌روه‌رده‌ی چیا بووم
که‌وم دی، پۆڕ و سوێسکه‌ و ئاسکم دی
به‌ لاوچاکی له‌ شاری کورده‌واری
کچم دی، نازه‌نین و ناسکم دی
.....
گه‌ڕاوم چۆم و نواڵه‌ و مێرگ و بژوێن
به‌ ماه‌ و زه‌ردی ئه‌سته‌م هه‌ڵگه‌ڕاوم
ته‌ماشا‌ی سوێسن و به‌یبوون و شللێر
به‌ دینی جوانی ڕاهێناوه‌ چاوم
.....
له‌به‌ر تاوێ له‌ سه‌رپشت ڕاکشاوم
له‌ ده‌م جۆگه‌ له‌ سه‌ر فه‌رشی وه‌نه‌وشان
له‌سه‌ر گوێسوانه‌ کردم چاوه‌بڕکێن
له‌گه‌ڵ گه‌وره‌کچی به‌رده‌رکی حه‌وشان
.....
به‌ ڕۆژی سارد و ساو دیومه‌ به‌ زستان
تروسکه‌ی به‌فری به‌ر تیشکی هه‌تاوێ
شه‌وی هاوین له‌ نێو ئه‌ستێره‌کاندا
گه‌لاوێژم ده‌دی پڕشنگی داوێ
.....

له‌ ناو گۆم و گه‌رمک و چۆم و قۆپی
به‌ پۆلم دین قورینگ و سی و هه‌ڵه‌تانج
له‌به‌ر بێر و له‌ هاوێر و له‌ پاراو
گه‌لێکم دیوه‌ کیژی شۆخی کرمانج
.....
له‌ مه‌یدان دیومه‌ نێسکه‌ی ئه‌سپی خۆشبه‌ز
له‌گه‌ڵ ده‌ست و جلیتی شۆڕه‌ سواران
گه‌ڕی شاییم له‌ پێش چاوی گه‌ڕاوه‌
له‌ره‌ی مه‌م، سووکه‌ ڕه‌وتی گوێ به‌ گواران
.....
خوڕینی شوور و بازی مامزم دی
شه‌پۆڵی گۆم و که‌ف هه‌ڵدانی تاڤگه‌
به‌ مێڕۆژ و سیاسووتی به‌هارێ
گه‌لێک شه‌و ماومه‌وه‌ تا ڕۆژ له‌ ڕاوگه‌
.....
له‌سه‌ر دوندی چیای سه‌ربه‌رزی هه‌ڵگورد
ڕه‌وی هه‌ورم له‌ ژێر پێمدا به‌دی کرد
ته‌ماشای دیمه‌نی سه‌وزی وڵاتم
منی سه‌رسام و شاگه‌شکه‌ و خه‌نی کرد
.....
به‌هه‌شته‌ کورده‌واری من، به‌هه‌شته‌
فریشته‌م من ، فریشتێکی په‌ڕیوه‌
به‌ جوانی تۆ ده‌ژیم له‌م دوور وڵاته‌
وه‌ره‌ لێم مه‌بڕه‌ ئه‌و ته‌نیا بژیوه‌
.....
به‌ڵێ تۆ کیژی، نازداری، له‌باری
منیش پیرێکی زورهان و دزێوم
به‌ڵام شیرنتره‌ له‌و شه‌کره‌ لێوه‌
وشه‌ی کوردی که‌ هه‌ڵده‌ڕژێ له‌ لێوم

ئاره‌زووی فڕین

ژین به‌ یه‌خسیری و دیلی بێ که‌ڵکه‌

بۆیه‌ له‌مێژه‌ له‌ ژینم تێرم

گوزه‌ران بۆ من له‌ناو ئه‌م خه‌ڵکه‌
سه‌خته‌، ناخۆشه‌، چۆنی ڕابوێرم
.....
هێزم لێ بڕا تاکه‌ی ده‌ربه‌رم
له‌ ناو مه‌ینه‌ت و ده‌ردی سه‌رزه‌مین
ئه‌وه‌ به‌ینێکه‌ که‌وتۆته‌ سه‌رم
بیری ئازادی و ئاره‌زووی فڕین
.....
به‌لام داخه‌که‌م نیمه‌ باڵ و په‌ڕ
که‌ بفڕم ، بڕۆم خۆم بده‌م نه‌جات
بچمه‌ شوێنێکی لێی نه‌بێ به‌دفه‌ڕ
له‌ باوه‌ش بگرم نۆبووکی ئاوات
.....
ئه‌ی سروه‌ باکه‌ی به‌یانی! وه‌ره‌
به‌ شنه‌شن و، پشووی خۆت توند که‌
له‌سه‌ر ئه‌و دونیا نه‌ویه‌م لابه‌ره‌
هه‌تا ده‌توانی ئه‌من بڵند که‌
.....
نا نا هه‌وه‌ره‌ ڕه‌ش! ئه‌وڕۆ نه‌وی به‌
له‌و به‌رزانه‌وه‌ وه‌ره‌ به‌ره‌و خوار
که‌م که‌مه‌ وه‌ره‌ ڕێکی زه‌وی به‌
له‌سه‌ر پشتی خۆت ئه‌من بکه‌ سوار
.....
ئه‌وجار هه‌سته‌وه‌، بڕۆ به‌ره‌و ژوور
مه‌وێسته‌ هه‌تا ته‌شکی ئاسمان
بمبه‌ره‌ نێزیک ئاسۆی جوان و سوور
نه‌جاتم بده‌ له‌ کاولی خه‌مان

Hemin

شیلاناوێ 1328

ئاره‌ق و تین

پێش ئه‌وه‌ی گزنگی هه‌تاو
ترۆپکی چیا بنگێوێ
پێش ئه‌وه‌ی شنه‌ی به‌یانی
بسکی به‌ره‌زا ببزێوێ

.....

پێش ئه‌وه‌ی قاسپه‌ی خاسه‌که‌و
له‌ زه‌رد و ما ده‌نگ داته‌وه‌
پێش ئه‌وه‌ی بولبول بخوێنێ
خونچه‌ ده‌می بکاته‌وه‌

.....

پێش ئه‌وه‌ی سێڕه‌ی هه‌ڵۆیان
په‌رده‌ی بێده‌نگی دادڕێ
پێش ئه‌وه‌ی چوڕه‌پۆپنه‌کی
به‌ره‌و ڕوناکی بفڕێ

.....

پێش ئه‌وه‌ی شه‌می سه‌رچاکی
ئاخر فرمێسکی هه‌ڵوه‌رێ
پێش ئه‌وه‌ی گژه‌بای تووڕه‌
ژیله‌مۆی په‌پووله‌ به‌رێ

.....

پێش ئه‌وه‌ی لاوی به‌خته‌وه‌ر
ده‌م ڕاگوێزێ له‌سه‌ر خاڵان
پێش ئه‌وه‌ی شه‌وگه‌ڕی دڵته‌ڕ
وه‌ڕه‌ز بێ له‌ ماڵه‌و ماڵان

.....

پێش ئه‌وه‌ی بێری شل و مل
چاوی خه‌واڵووی هه‌ڵبێنێ
پێش ئه‌وه‌ی شوان مه‌ڕی شه‌وێن
وه‌گێڕێ، به‌ردا ده‌سبێنێ

.....

پێش ئه‌وه‌ی پۆلی نه‌شمیلان
شل شل داگه‌ڕێن بۆ کانی
پێش ئه‌وه‌ی سه‌رکانی و ده‌راو
ژاوه‌ی بێ له‌ په‌ری جوانی

.....

پێش ئه‌وه‌ی حاجی سه‌له‌مخۆر
هه‌ژارێک هه‌ڵنێ به‌ ته‌مال
پێش ئه‌وه‌ی ڕێچکه‌ ببه‌ستن
بۆ مزگه‌وتێ شان به‌ به‌رماڵ

.....

پێش ئه‌وه‌ی ده‌روێشی چڵکن
په‌نجه‌ی خه‌ڵیفه‌ی کوشیبێ
پێش وه‌ی شێخ وه‌ک تارمایی
به‌ره‌و خانه‌قا خوشیبێ

....

پێش ئه‌وه‌ی گزیری به‌دفه‌ڕ
له‌ دیوه‌خان پاروو بادا
پێش ئه‌وه‌ی خاتوونێک به‌ناز
په‌رده‌ی کۆشکی ئاغا لادا

.....

من کاوی خۆم له‌ کار دیوه‌
من جه‌رگی زه‌ویم دڕیوه‌
من شێله‌گه‌م هه‌ڵبڕیوه‌
من یه‌کسه‌ریم ئاخنیوه‌

.....

من ڕێزه‌ سواڵه‌م داناوه‌
شه‌غره‌ وێنجه‌م پێوه‌ داوه‌
من گاگێره‌م تێر کراوه‌
یاخۆیانم وه‌رگێڕاوه‌
هاوین و پایز و به‌هار
هه‌تاو لێی نه‌داوم بێکار

.....

من جوتیارم، من جوتیارم
من له‌گه‌ڵ هه‌تاو هاوکارم
من به‌ ئاره‌ق و ئه‌و به‌ تین
دامان ڕشتووه‌ بناغه‌ی ژین
باسکی من و تیشکی ئه‌وی
بژیوده‌ستێنین له‌ زه‌وی
گه‌ر جوتیار ئاره‌ق نه‌ڕێژێ
گه‌ر هه‌تاو تیشک ناوێژێ
دانیشتووی ناو کۆشک و قه‌ڵا
ده‌خۆن نانی گه‌ڵا گه‌ڵا؟

.....

به‌لام حه‌یف ئێستاش لێره‌
من برسیم و که‌سێک تێره‌
نه‌ قه‌ت ئاره‌قی ئه‌سڕیوه‌
نه‌ قه‌ت گه‌وزی هه‌ڵبڕیوه‌
نه‌ مه‌چه‌کی جه‌مام بووه‌
نه‌ چۆڵه‌مه‌ی له‌ جێ چووه‌
نه‌ ئه‌نگوستی ڕاگیراوه‌
نه‌ داسۆ له‌ چاوی داوه‌
نه‌ دڵی پێی دڕ دڕ بووه‌
نه‌ بن هه‌نگڵی خڕ بووه‌
نه‌ که‌فی ده‌ر دا به‌ کڵۆ
نه‌ په‌نجه‌ی ده‌ری کرد دڵۆ
نه‌ ده‌ستی پاشباره‌ی ناسی
نه‌ ساوێکی دا له‌ داسی
نه‌ به‌ گه‌رما داهێزاوه‌
نه‌ خه‌وی له‌ چاوی زاوه‌
نه‌ به‌ سه‌رمایه‌ ته‌زیوه‌
نه‌ له‌ کای پایز خزیوه‌
نه‌ نووسه‌که‌ی پێوه‌ نووسا
نه‌ له‌ به‌ر بارانێ خووسا
نه‌ زوقمی به‌سه‌ر دا باری
نه‌ له‌ قوڕ دا که‌وت باری
نه‌ دی شه‌و و شه‌ونخوونی
نه‌ چێشتی ده‌ردی نه‌بوونی

.....

تاکه‌ی وابم، تاکه‌ی وابم
ده‌س به‌تاڵ و ڕه‌نج به‌ با بم
تاکه‌ی ڕه‌نجی شان و پیلم
بۆ دوژمن بێ، بۆ من دیلم؟
نا، نا ، تازه‌ ڕاپه‌ڕیوم
ناتوانن بده‌ن فریوم
ڕێبازی شۆڕش به‌رناده‌م
مه‌ودا به‌ داگیرکه‌ر ناده‌م
له‌ شان و باهۆی خۆم ڕادی
هه‌ڵگرم ئاڵای ئازادی

‌Hemin

ئاواتی به‌رز

‌
لاگری سوڵحه‌ ته‌واوی ڕه‌نجبه‌ری وشیاری کورد
چاوه‌نۆڕی ده‌رفه‌تێکه‌ خه‌ڵکی لادێ و شاری کورد
کوندی شوومی شه‌ڕ له‌ زه‌ندۆلان خزی به‌ دزی و فزی
کۆتری سوڵح و ئاشتی نیشتووه‌ له‌ سه‌ر دیواری کورد
.....
ده‌ستی دا ده‌ستی برای و هاته‌ ناو کۆڕی خه‌بات
کیژی نه‌شمیل و له‌بار و شۆخ و گوێ به‌گواری کورد
کورد گوتوویه‌ سوار هه‌تا نه‌گلێ قه‌ت نابێ به‌ سوار
ئێسته‌ چابوک سواره‌، چونکه‌ زۆر گلاوه‌ سواری کورد
.....
فێری زۆر ده‌رسی به‌که‌ڵک و باشی کرین تێشکان
جا ببینه‌ ڕاپه‌ڕین و شۆڕشی ئه‌مجاری کورد
به‌یت و بالۆره‌ی هه‌زار جار بۆ بڵێ کۆنه‌په‌رست
تازه‌ وێژینگێکی نادا دیده‌که‌ی بێداری کورد
.....
ڕۆژ به‌ ڕۆژ قایمتره‌، مه‌حکه‌متره‌، بڕوایه‌که‌ی
ده‌م به‌ ده‌م چاکتر ده‌بێ ، باشتر ده‌بێ، ئاکاری کورد
بێ وچان ده‌ڕواته‌ پێش و ڕێگه‌ ده‌بڕێ بۆ هه‌ده‌ف
زۆر له‌ ساڵان ڕوونتره‌ ئه‌وساڵه‌که‌ ئه‌فکاری کورد
.....
کورد به‌زینی بۆ نه‌بوو، ده‌ستی نه‌دا، با دوژمنیش
ڕانه‌وه‌ستابێ له‌ تاڵان و بڕۆ و کوشتاری کورد
ئه‌و له‌ ئازار و شکه‌نجه‌ی قه‌ت نه‌بوو خافڵ، به‌ڵام
کوردی کردۆته‌ سماته‌ جه‌زره‌به‌ و ئازاری کورد
.....

سه‌د هه‌زار به‌رگێڕه‌وه‌ی با بێته‌ سه‌ر ڕێ، ئاخری
هه‌ر ده‌گاته‌ مه‌نزڵی ئاوات و خۆشی باری کورد
مافی کوردی هه‌ر ده‌بێ بستێندرێ، بستێندرێ
دوژمنی کورد تێ گه‌یشتووه‌ ناکرێ باشاری کورد
.....
وا گزینگی دا به‌یانی جوانی ئازادی به‌شه‌ر
ڕۆژی ڕوناکه‌، نه‌ماوه‌ زوڵمه‌تی شه‌وگاری کورد
نایه‌وێ یاریده‌دان و کۆمه‌کی ئه‌سڵی چوار
جووجه‌ڵه‌ی ئاغای (ترۆمن) وێی که‌وت پللاری کورد
.....
هه‌رکه‌ تووشی بوو ده‌ڵێ: ( یانکی گۆهۆم، یانکی گۆ هۆم)
تازه‌ ده‌ستی ئه‌جنه‌بی ناتوانێ بگرێ زاری کورد
تووڕه‌یی خه‌ڵکی که‌ دی وا کلکی گرته‌ ناو گه‌ڵۆز
دوژمنی خوێڕی، وه‌کوو ڕێوی له‌ ترسی داری کورد
.....
دێته‌ سه‌ر ڕێبازی ڕاست و دێته‌ ناو کۆڕی خه‌بات
خواره‌پێچه‌ی لێ بڕاوه‌ پیاوی خێچ و خواری کورد
هێزی بێگانه‌ی‌ له‌ پشت خۆی دیبوو، بۆیه‌ وای ده‌کرد
باری هێلکان نابزێوێ خاینی لاساری کورد
.....
دانه‌نیشێ گه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و په‌تک و سینگه‌ بێگومان
تۆ له‌ ئه‌ستۆیدا ده‌بینی په‌تک و گوێله‌وساری کورد
تێک ده‌ده‌ن کۆشکی بڵیندی مفته‌خۆری زگ زه‌لام
پاڵه‌ و جوتیاری برسی، کارگه‌ری بێکاری کورد
.....
دیوته‌ چۆن خۆی شارده‌وه‌ خوێڕیانه‌ وه‌ک ئاغایه‌که‌ی!
ئه‌و گزیره‌ به‌دفه‌ڕه‌ی ده‌نگی ده‌دا بێگاری کورد
خۆی له‌به‌ر لافاوی قینی توندی گه‌ل ڕاناگرێ
دوژمنی وه‌حشی و ده‌ڕنده‌ و زاڵم و زۆرداری کورد
.....
ده‌چته‌ سه‌ردارێ له‌ ڕۆژی ئینتیقام و تۆڵه‌دا
ئه‌و که‌سه‌ی کوشتی به‌ ناهه‌ق پێشه‌وا و سه‌رداری کورد
نایه‌ڵن ئادار به‌سه‌ر پاداری ئه‌و ده‌رباره‌وه‌
چونکه‌ ده‌یگوت نایه‌ڵم ئاداری کورد، پاداری کورد
.....
"پاش قڕانی مودده‌عی ده‌س پێده‌که‌ن ته‌عمیری موڵک"
دێته‌ دی ئاواتی به‌رزی "ئه‌حمه‌دی موختاری کورد"
"ڕێگه‌یی ئاسن ده‌چێته‌ شاخی هه‌ورامانه‌وه‌"
هه‌رکه‌ که‌وته‌ ده‌ستی کوردی چاره‌نووس و کاری کورد
.....
مه‌دره‌سه‌ و دانیشکه‌ده‌ بۆ شار و لادێ داده‌نێن
خوێنده‌وار بێ تاکو ڕۆڵه‌ی زیره‌ک و ئازادی کورد
ئه‌و زه‌مانه‌ شیرنه‌ی ئێمه‌ په‌ره‌ی ده‌گرێته‌وه‌
نادڕێ چیدی کتێب و ده‌فته‌ری ئه‌شعاری کورد
.....
بێ بره‌و نابێ مه‌تاعی کورده‌واریمان ئیتر
ڕه‌ونه‌قی په‌یدا ده‌کا ئه‌و جاره‌که‌ بازاڕی کورد
داده‌مه‌زرێنن له‌ گشت شاری وڵات کارخانه‌یه‌ک
تا به‌ ده‌ستی خۆی ڕه‌نێو بێ به‌رهه‌م و کرگاری کورد
.....
به‌ر ده‌ده‌ن گاجووتی له‌ڕ، سواری تڕاکتۆران ده‌بن
دێته‌ ده‌ر بووره‌ و به‌یار و به‌نده‌ن و نیساری کورد
کشتوکاڵ و جووت و گامان دێته‌ سه‌ر باری له‌بار
پڕ ده‌بێ تێڕ و جه‌واڵ و مشت ده‌بێ عه‌مباری کورد
.....

خه‌سته‌خانه‌شمان ده‌بێ، دوکتور و ده‌رمانیش فره‌
ناکه‌وێ تازه‌ له‌ کوچان خه‌سته‌ و بیماری کورد
به‌ختیار و خوێنده‌وار و ساغ و تێر و پڕ ده‌بێ
دێته‌ ده‌ر ماکه‌ی نه‌هاتی و نه‌گبه‌تی و ئیدباری کورد
.....
ده‌ست له‌ ئه‌ستۆی یه‌ک ده‌که‌ن ئازاد و شاد و به‌خته‌وه‌ر
کیژ و کوڕ، لاو و گراوی ، دلبه‌ر و دڵداری کورد
بۆنی ڕزگاریت له‌ شیعری دێ چ جوانت هۆنده‌وه‌
ئه‌ی هه‌ژار، ئه‌ی شاعیری تێکۆشه‌ری ناوداری کورد
.....
(کۆتری پیکاسۆ که‌ موژده‌ی هێمنی هێنا، گوتی
مرد، به‌سه‌رچوو، ڕۆژی ئیستیعباد و ئیستیسماری کورد
ئه‌ی مه‌لی خۆش خوێنی ئاواره‌ و ته‌ره‌ و بێ ئاشیان
موژده‌ بێ زوو دێیه‌وه‌ ناو میلله‌تی ڕزگاری کورد
بولبوله‌ سه‌رمه‌سته‌که‌ی باخی موکوریان ئه‌و چه‌لیش
تێر بخوێنه‌، ده‌نگ هه‌ڵێنه‌ تۆ له‌ناو گوڵزاری کورد
.....
خۆشه‌ویستی میلله‌تی خۆتی له‌بیر چۆن ده‌چییه‌وه‌ ؟
چاوه‌ڕێته‌ ئێسته‌کانه‌ شاری بێ ئه‌غیاری کورد
ئه‌وژیانه‌ی بێ تۆ ڕای ده‌بوێرێ "هێمن" مردنه‌
بێکه‌سێکه‌ پاشی تۆ و پاشی سه‌ره‌ک کۆماری کورد

مه‌هاباد 1332
Hemin

ئاپۆلۆی ماچ

به‌ حیجابی ئیسلامییه‌وه‌ دیم جوانێ
ماڵه‌بابم ئای له‌و خه‌له‌ و خه‌رمانه‌
نه‌مدیبوو مانگی چارده‌ وا ڕوناک بێ
به‌ ساوی پاک له‌ نێو جه‌غزی خه‌رمانه‌
.....
گوناح نه‌بوو، تێم هه‌ڵڕوانی، نه‌ترسام
له‌ چه‌مۆڵه‌ و جنێو و بۆڵه‌بۆڵی
ئه‌وی جوان بوو له‌ ڕووی ئه‌ودا به‌دیم کرد
هه‌نیه ‌، کوڵمه ‌، دیده ‌، برۆ ، مژۆڵی
.....
که‌ دین نه‌بێ ، دینی ده‌گۆڕێ بۆ تۆ
ئه‌و ته‌رسایه‌ی بێ ترس ڕایموسی خاچ
کچی شه‌رمین به‌ ڕووسوری ده‌نیشێ
له‌ سه‌ر ڕووی تۆ شه‌وێکیش ئاپۆلۆی ماچ

‌Hemin
ورمێ
2ـ4ـ1363

بابرده‌ڵه
‌
له‌به‌ر ئازاری ژینی ناله‌باری
ده‌ناڵێ بولبولی شه‌یدا به‌زاری

به‌ سۆز و داخه‌وه‌ ده‌یگوت فه‌قیرم
په‌ڕ و پۆم هه‌ڵوه‌ری، بێ واده‌ پیرم

مه‌لێکی فێری دارستان و لێڕ بێ
قه‌فه‌ز پیری ده‌کا با شووی له‌ زێڕ بێ

ته‌لار و سه‌رسه‌را و کۆشک چ دێنێ
که‌ کۆیله‌ وه‌رهه‌می تێدا هه‌ڵێنێ

له‌ گه‌ڵ کازیوه‌ بۆی نه‌فڕم چڵاو چڵ
نه‌بینم گوڵ، چلۆن ئارام ده‌بێ دڵ

چ خۆشه‌ عیشق و سه‌رمه‌ستی، چ خۆشه‌
چ خۆشه‌ ژین به‌ سه‌ربه‌ستی، چ خۆشه‌

چ تاڵه‌ کۆیله‌تی و دیلی، چ تاڵه‌
به‌ که‌م بێ ژینی وا پڕ ئاه‌ و ناڵه‌

من و کونجی قه‌فه‌ز ئه‌ی داد و بێداد
ئه‌من دیلم، قه‌لیش سه‌ربه‌ست و ئازاد

له‌ سوێی هێلانه‌که‌م له‌ت له‌ت بوو جه‌رگم
له‌ تاوی گوڵ نه‌مام، نیزیکه‌ مه‌رگم
ده‌بێ چه‌ند به‌رد له‌ هێلانه‌م کرابێ ؟
گوڵی سوورم چلۆن په‌ڕپه‌ڕڵ کرابێ ؟

ده‌بێ چۆن فێر کرابێ باڵ بکا کل
له‌ به‌ر پللاری دوژمن بێچوه‌ بولبول

ده‌سا ئه‌و ڕاوکه‌ره‌ کوێر بێ له‌ چاوان
منی خسته‌ قه‌فه‌ز بێ سووچ و تاوان

چ ئینسافه‌ ئه‌من به‌و ده‌نگی خۆشم
ئه‌سیر و دیل و زیندانی و خه‌مۆشم

به‌ڵام ئێستا قه‌لی ڕووڕه‌ش له‌ گوڵزار
به‌ قاڕه‌قاڕ ده‌دا گوێی خه‌ڵکی ئازار

گوتم ئه‌ی بولبولی خه‌مگینی دڵمه‌ند
مه‌ناڵێنه‌ له‌ ده‌س داو و له‌ ده‌س به‌ند

بزانه‌ تۆ، ئه‌وه‌ی ئه‌هلی هونه‌ر بێ
ده‌بێ یا ده‌س به‌سه‌ر یا ده‌ربه‌ده‌ر بێ

هونه‌رمه‌ند و ژیانی خۆش مه‌حاڵه‌
هونه‌رمه‌ند ڕه‌نجه‌ڕۆیه‌، ژینی تاڵه‌

ورینگه‌ خۆشه‌که‌ت بۆ تۆ به‌ڵایه‌
ئه‌تۆ خۆش خوێنی حاڵت بۆیه‌ وایه‌

ئه‌گه‌ر نه‌تبا ورینگه‌ و ده‌نگی وا خۆش
به‌ڕه‌ڵڵا بووی وه‌کوو ئه‌و ڕوو ڕه‌شه‌ تۆش
منیش ئه‌ی بولبولی به‌ندی وه‌کوو تۆم
وه‌ها دوورم له‌ هیلانه‌ و گوڵی خۆم

منیش وه‌ک تۆ له‌ کیسم چوو گوڵی سوور
منیش هێلانه‌که‌م لێکراوه‌ خاپوور

منیش بابرده‌ڵه‌ی به‌ر گێژه‌ڵووکه‌م
ده‌مێک له‌و قوڵکه‌، تاوێک له‌و چڵووکه‌م

منیش زۆرداری پرزه‌ی لێ بڕیوم
منیش به‌دکاری بواری لێ ته‌نیوم

منیش بێدادی شاباڵی شکاندم
به‌ ناکامی له‌ خوێناوی تلاندم

منیش چونکه‌ بڕێک خاوه‌ن هونه‌ر بووم
هه‌میشه‌ ڕه‌نجه‌ڕۆ بووم، ده‌ربه‌ده‌ر بووم

هه‌زار گۆوه‌ند و سه‌د په‌ندم به‌سه‌ر هات
له‌ ئامێزم نه‌گرتوه‌ بووکی ئاوات

هه‌زار سوڕکه‌م له‌ بن هه‌نگڵ دراوه‌
ده‌مم گیراوه‌، چاوم به‌ستراوه‌

له‌ ئامێزی گه‌رم بێ به‌ش کراوم
وه‌کوو تۆ تووشی ڕۆژی ڕه‌ش کراوم

ژیانم پڕ له‌ ڕه‌نج و ده‌رد و داخه‌
ئه‌وه‌ گیرساومه‌وه‌ له‌و کێو و شاخه‌
که‌سێک نه‌ی پرسی ، نه‌یزانی چلۆنم
له‌ یادان چوومه‌وه‌، چیرۆکه‌ کۆنم

به‌ شه‌و ژان و په‌ژاره‌م دێنه‌ پاڵێ
به‌ ڕۆژ ئۆقره‌م نیه‌ ساتێک له‌ ماڵێ

به‌ڵام هاوده‌ردی ئازیزم هه‌تا هه‌م
وه‌کوو تۆ ده‌ردی دڵ ناکه‌م له‌ ده‌س خه‌م

ئه‌من پێم خۆش نیه‌ ئاوده‌نگی قه‌ل بم
ئه‌من پێم خۆش نیه‌ بێزراوی گه‌ل بم

هه‌تا دوژمن نه‌گه‌زێنێ ده‌ خوێنم
ده‌خوێنم بۆ گه‌لی خۆم ، هه‌ر ده‌خوێنم

Hemin
1948

بارگه‌ی یاران


دێت و ڕاده‌برێ وه‌کوو سه‌روی ڕه‌وان من چبکه‌م ؟
که‌ به‌ قوربانی نه‌که‌م ڕووحی ڕه‌وان من چبکه‌م ؟

قه‌دی ئه‌و شۆخه‌ وه‌کوو دووخ و خه‌ده‌نگه‌، ئه‌فسووس
پشته‌که‌م کۆمه‌ وه‌کوو ماڵی که‌وان من چبکه‌م ؟

تازه‌ هه‌نگاوی شلم کوانێ ده‌بێ بۆ شه‌و ڕاو
جوانه‌، زۆر جوانه‌ به‌ڵێ ڕه‌وتی که‌وان من چبکه‌م ؟

زه‌بری ئاوزه‌نگی بڕا و شل بووه‌ ده‌ستی جڵه‌وم
دێ ده‌نا پڕمه‌یی بۆر و بده‌وان من چبکه‌م ؟

ژوانی خۆشی هه‌ڕه‌تی لاوه‌تی دێنێته‌ خه‌وم
کاتی ئاویلکه‌ ده‌گه‌ڵ زینده‌ خه‌وان من چبکه‌م ؟

شه‌و هه‌تا ڕۆژێ له‌ به‌ر ئێشی له‌شم ناڵه‌م دێ
دێته‌ گوێم ده‌نگی گه‌لۆ و نیوه‌شه‌وان من چبکه‌م ؟

بارگه‌یان تێکه‌وه‌ پێچا و به‌ڕێ بوون یاران
له‌ دنێ وا به‌ته‌نێ پاشی ئه‌وان من چبکه‌م ؟

ژیانی من ئێسته‌ وه‌کوو خۆری ده‌می زه‌رده‌په‌ڕه‌
پێم نه‌ما تین و گوڕ و هێز و ته‌وان من چبکه‌م ؟

سروه‌ هات خونچه‌گوڵی باخی ئه‌ده‌ب پشکووتن
باخه‌وانی گه‌ره‌که‌ تازه‌جه‌وان، من چبکه‌م ؟

ئاو نه‌بوو ئه‌وده‌مه‌ هێمن مه‌له‌وانی کورد بوو
ئاو شوکر زۆره،‌ وه‌رن زوو مه‌له‌وان، من چبکه‌م ؟

‌Hemin

بلوێری شوان
‌
نیوه‌شه‌وه‌، دنیا خامۆش
دێته‌ گوێم ئاهه‌نگێکی خۆش
ئاهه‌نگێکی گیان په‌ره‌وه‌ره‌
شادی هێنه‌، خه‌فه‌ت به‌ره‌
ئاهه‌نگێکی دڵنه‌وازه‌
تاره‌؟ یۆڵۆنه‌ ؟ یا سازه‌ ؟
نا ... نا ... ئاهه‌نگی بلوێره‌
جا وه‌ره‌ گوێی بۆ ڕادێره‌
هه‌زار خۆزگه‌م به‌ خۆت شوانه‌
که‌ به‌و مانگه‌ شه‌وه‌ جوانه‌
دانیشتووی له‌سه‌ر ئاوهه‌ڵدێر
په‌نجه‌ ده‌بزێوی له‌ بلوێر
ده‌گه‌ڵ ته‌بیعه‌ت هاوده‌می
شادی، به‌که‌یفی ، بێ خه‌می
ئاغاش به‌ نۆکه‌ر ناگری
وه‌ک من له‌ داخا نامری
وه‌ره‌ شوانه‌ هه‌موو شه‌وێ
نیوه‌ی شه‌وێ، کاتی خه‌وێ
له‌و کێو و نواڵه‌ زه‌نوێره‌
تێی تووڕێنه‌ له‌و بلوێره‌
له‌ سه‌ر ترۆپکی ئه‌و کێوه‌
په‌نجه‌ له‌ بلوێر ببزێوه‌
با کێوه‌که‌ ده‌نگ داته‌وه‌
شاعیریش خه‌و بیباته‌وه‌

هیمن

به‌ره‌و ئاسۆ

سۆفیی گۆشه‌ێ خانه‌قا بووم، ئێسته‌ پیری مه‌یکه‌ده‌م
زاهیدی خه‌ڵوه‌ت نشین بووم، ئێسته‌ مه‌ست و مه‌یزه‌ده‌م

سه‌روی ئازادیش له‌بار و دڵکه‌ش و به‌رزه‌ ، به‌ڵام
گیانه‌که‌م ! من شێت و شه‌یدای لار و له‌نجه‌ی ئه‌م قه‌ده‌م

جیلوه‌یی جوانی له‌ هه‌رچی دا هه‌بێ خۆشم ده‌وێ
ڕۆژێ کوشته‌ی مینی ژۆپ و ڕۆژێ گیرۆده‌ی شه‌ده‌م

هه‌ر یه‌که‌ی بۆ خۆی ده‌جووڵێنێته‌وه‌ هه‌ستی ده‌روون
زه‌رده‌په‌ڕ، کاروانکوژه‌، تاریک و ڕوونی سوبحده‌م

ئاسمانی ساو و ده‌ریای مه‌ند و تارمایی چیا
سێوی لاسوور و به‌هێی زه‌رد و هه‌ناری گوڵبه‌ده‌م

کێ وه‌کوو من سارد و گه‌رمی ڕۆژگاری چێشتووه‌ ؟
گا له‌ ده‌شتی گه‌رمه‌سێر و، گا له‌ کوێستانی گه‌ده‌م !

وه‌ک شه‌پۆلی زێی خوڕه‌م ساتێ هه‌دادانم نییه‌
گێژ ده‌خۆم، پێچی ده‌ده‌م، من ڕۆڵه‌ کورده‌ی ئه‌م سه‌ده‌م

ڕێگه‌ سه‌خت و پڕ له‌ که‌ند و له‌ند و هه‌ڵدێر و گه‌وه‌
هه‌ر ده‌بێ ببزووم، ده‌بێ بکشێم، وچانی لێ نه‌ده‌م

سێبه‌ری مه‌رگم له‌ پێشدایه‌ و به‌ره‌و مه‌نزڵ ده‌ڕۆم
ناخی گۆڕی ته‌نگه‌ جێگام، هه‌ر تل ئاسا بێ قه‌ده‌م


من به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ڕووناکی باڵم گرتووه‌
چۆن به‌ره‌و تاریکی ده‌خشێم، پاڵ وه‌ شه‌یتانی ده‌ده‌م !

کانیی ڕوونم دی به‌ لێشاوی به‌هار شلوێ نه‌بوو
به‌فری گه‌وره‌م دی چیای گرت و به‌ تاوێ بۆه‌ قه‌ده‌م

ژینی کورتم دی پڕاوپڕ له‌ شانازی و شه‌ره‌ف
عومری زۆرم دی که‌ دوایی هات به‌ ڕیسوایی و نه‌ده‌م

ئاگری سینه‌م بڵێسه‌ی دێ و وڵات ڕۆشن ده‌کا
ئه‌و ده‌مه‌ی خۆم وه‌ک دڵۆپێک ده‌چمه‌ نێو ده‌ریای عه‌ده‌م

هیمن

به‌هار هه‌ر دێ
له‌ گیاندانا ده‌گوڕڕێنم : بژی هه‌ر کورد و کوردستان
به‌ گولله‌ی دوژمنانی گه‌ل دڵیشم بێته‌ ڕاوه‌ستان

پشووی دواییم ده‌خوێنم بۆ گوڵ و گوڵزاری ئه‌م خاکه‌
له‌ سایه‌ی ئه‌م گوڵ و گوڵزاره‌یه‌ بوومه‌ هه‌زارده‌ستان

ده‌زانن زامی دیلی چه‌ند به‌ ئێش و چه‌ند به‌ ئازاره‌ !
ده‌بێ ڕابێین هه‌تا ئێمه‌ش ده‌گه‌ینه‌ ڕێزی سه‌ربه‌ستان

خه‌تای خۆمانه‌ تا ئێستا، که‌ هه‌ر وا کۆیله‌ و دیلین
ئه‌وانه‌ی شاد و ئازادن که‌مێ زووتر له‌ خه‌و هه‌ستان

نه‌تاندیوه‌ که‌ ڕووباری خوڕێن به‌ردی ده‌قه‌ڵشێنێ
وه‌هاش هه‌ر زۆر و زۆرداری ده‌سووتێنێ گڕی هه‌ستان

له‌ مه‌یدانی شه‌ڕانخێوی خه‌باتی قه‌ڕنی بیسته‌مدا
سه‌رم سووڕما که‌ ئه‌سپی سووکه‌سواری کوردی بۆ وه‌ستان

وه‌ڵامی دامه‌وه‌ پیرێکی ئازاده‌ی جیهاندیده‌ :
خه‌تای سواران نه‌بوو، پێش سواره‌کانمان قورس و ناوه‌ستان

هه‌تا که‌نگێ سیاچاڵی به‌سامی دوژمنی زاڵم
پڕاوپڕ بێ له‌ ڕۆڵه‌ی گه‌ل، جمه‌ی بێ وا له‌ ده‌س به‌ستان

هه‌تا که‌ی ئه‌شکی خوێنینی کچه‌ کوردی برا کوژراو
له‌ جێی باده‌ و له‌ به‌زمی دوژمنان بدرێته‌ ده‌س مه‌ستان

مه‌ترسن رۆڵه‌کانی قاره‌مانی گه‌ل له‌ گیانبازی
له‌ کۆڕی ئه‌م خه‌باته‌ بی وچانه‌ تاقه‌ یه‌ک هه‌ستان

سه‌هۆڵبه‌ندانی بیدادی ئه‌گه‌رچی تووش و دژواره‌
به‌ڵام لێم سووره‌ وه‌ک ڕۆژێ، به‌هار هه‌ر دێ له‌ دووی زستان

به‌ خه‌ڵکی عاله‌می سه‌لماندووه‌ تاریخی ئازادی
ده‌بێ زاڵم له‌به‌ر تیکۆشه‌ران به‌رداته‌وه‌ ده‌ستان


هیمن

به‌هاری زه‌رد

هه‌میشه‌ ده‌رد ده‌بینم، ده‌رد ده‌بینم
درۆی دوژمن ، ده‌هۆی نامه‌رد ده‌بینم
مه‌گه‌ر زه‌ردایی ناکه‌ن چاوه‌کانم
که‌ ڕه‌نگی نه‌وبه‌هاری زه‌رد ده‌بینم
.....
به‌ سۆزه‌ی با که‌ سکڵی دڵ گه‌شاوه‌
ده‌روون پڕ سۆز و، فرمێسکم خوناوه‌
له‌ دووی له‌یلا به‌ واوه‌یلا و شیوه‌ن
ده‌ڕۆم و پۆلی شینگێڕم به‌ دواوه‌
.....
بزه‌ی هاتێ گوتی : ڕووناکه‌ ئاسۆم
وه‌ره‌ جه‌للاد په‌تت باوێژه‌ ئه‌ستۆم
ئه‌وه‌ په‌ت نییه‌ میداڵی ئیفتیخاره‌
که‌ بوومه‌ قاره‌مانی میلله‌تی خۆم
ئه‌وه‌ی بیست شاعیر و گریا به‌زاری
ئه‌گه‌رچی به‌سترابوو لێو و زاری
گوتی: له‌یلا هه‌میشه‌ پایه‌داری
له‌ ژێر خاکا له‌ پێش چاوان دیاری
.....
که‌ تۆ تۆرای له‌ چاوان وه‌ک خه‌وی من
له‌ بسکت ڕه‌شتره‌ مانگه‌ شه‌وی من
بڕۆ مه‌جنوون به‌ له‌یلای خۆت مه‌نازه‌
که‌ ناوبانگی پتر ده‌رکرد ئه‌وی من

هیمن

به‌هاری کوردستان


شه‌ماڵ هات به‌ گاڵه‌ گاڵ هه‌ور بوون گه‌واڵ گه‌واڵ
پشکووت گوڵی گه‌ش و ئاڵ بولبول که‌وته‌ ناڵه‌ ناڵ
.....
به‌ له‌نگێزه‌ و به‌ باران به‌ شنه‌ بایی به‌هاران
توانه‌وه‌ وه‌کو جاران که‌وی به‌فری نیساران
.....
نه‌ما مژ و سه‌رما و سۆڵ نه‌ سیخوار ما نه‌ سه‌هۆڵ
تا‌ت و ڕژد و شیو و دۆڵ لێی هاته‌ ده‌ر گیا و گۆڵ
.....
ده‌شت و چیمه‌ن ڕازاوه‌ کێو و به‌نده‌ن نه‌خشاوه‌
زۆنگ و چینکه‌ ژیاوه‌ گیا سه‌ری پێوه‌ ناوه‌
.....
له‌ هه‌وشین و گه‌ده‌ و له‌ند له‌ کوێستانی ده‌ سامڕه‌ند
هه‌ڵز و بیزا و گیابه‌ند تێک چڕژا، بۆته‌ زه‌مه‌ند
.....
کار و کووری بزن و مه‌ڕ لرفه‌ لرفی لۆک و نه‌ڕ
کۆڕژنی ئه‌سپی به‌دفه‌ڕ گوێچکه‌ی پیاوی ده‌کا که‌ڕ
.....
وه‌نه‌وشه‌ی جوانی خۆشبۆ هاته‌ ده‌ر له‌ لێوی جۆ
دار ده‌ری کردوه‌ چرۆ که‌روێشکه‌ی کرد گه‌نم و جۆ
.....
سوێسن و به‌یبوون و شللێر ڕواون له‌ جێگای زه‌نوێر
قه‌ڵبه‌زه‌ی به‌ست ئاوهه‌ڵدێر شه‌پۆڵان ده‌دا ئه‌ستێر
.....
بۆنی خۆشی هه‌ڵاڵه‌ پیاو مه‌ست ده‌کا له‌ نواڵه‌
وه‌ک شه‌هیده‌ گوڵاڵه‌ له‌ خوێناو دا شه‌ڵاڵه‌
.....
گرمه‌ی هه‌وری به‌هاران دێ به‌یانان و ئێواران
خوناوه‌ی ورده‌باران ته‌ڕ ده‌کا گه‌ڵای داران
.....
ئه‌و ترۆپک و نشیوه‌ ئه‌و یاڵ و خڕ و شیوه‌
له‌ گوێن به‌هه‌شت خه‌مڵیوه‌ کێ مه‌ڵبه‌ندی وای دیوه‌ ؟
.....
تیره‌گ و گه‌وه‌ و لاپاڵ پێی دادرا تارای ئاڵ
سه‌رچاوه‌ی سارد و زوڵاڵ هه‌ڵقوڵی وه‌ک زیوی قاڵ
.....
هات له‌ ڕه‌وه‌ز و له‌ زه‌ردان قاسپه‌ی که‌وی سه‌ربه‌ردان
ورته‌ ورتی هه‌وێردان دێ له‌ ناو شیناوه‌ردان
.....
له‌ کن کارژیله‌ و به‌رخه‌ل له‌ کن بزن و مه‌ڕی شه‌ل
که‌ بۆیان هه‌ڵکه‌وێ هه‌ل کچ و کوڕ ده‌که‌ن هه‌مزه‌ل
.....
کیژۆڵه‌ی شۆخی جوان چاک شۆڕه‌ژنی داوێن پاک
ڕوو هه‌ڵماڵاو و بێ باک ده‌ڕه‌تێنن زاو و ماک
.....
فیته‌ی شوان، ئۆحه‌ی گاوان دێ له‌ مۆڵگه‌ و ده‌راوان
دێته‌ گوێ لاوکی لاوان بالۆره‌ی به‌ڵه‌ک چاوان
.....
منداڵ له‌ ڕژد و هه‌ڵدێر به‌ر ده‌ده‌نه‌وه‌ تاوێر
شوانه‌ له‌سه‌ر به‌رده‌ بێر تێی توووڕاندوه‌ له‌ بللوێر
.....
مه‌ڕ له‌ گۆشتا بووه‌ سوور خۆ هه‌ڵداوێن شه‌ک و کوور
گه‌ماڵ ده‌که‌ن چه‌ق و لوور سه‌وه‌ڕیان ده‌چێ بۆ دوور
.....
کچی له‌باری ڕه‌وه‌ند هه‌ڵی کرد به‌له‌ک و زه‌ند
که‌زێی هۆنیه‌وه‌ وه‌ک به‌ند کوڕان ده‌گرێ به‌ که‌مه‌ند
.....
له‌ به‌ر ده‌رکی ڕه‌شماڵان ده‌بینی چاو که‌ژاڵان
دڵان ده‌به‌ن به‌ تاڵان کاس ده‌که‌ن کوڕ و کاڵان
.....
لێو ئاڵن، ده‌م بچووکن خوێن شیرن ، ڕه‌زا سووکن
کوڵمه‌یان وه‌ک گڵوکن گه‌وره‌ کچن ، نه‌و بووکن
.....
شل و مل و له‌بارن چاو به‌کل ، گوێ به‌ گوارن
ده‌سماڵ پووڵه‌که‌دارن شه‌ده‌ و گێلگێله‌دارن
.....
ناسک و نه‌رم و نۆڵن خاوێنن ، سپی و سۆڵن
بڵباسی و توند و تۆڵن به‌ مژۆڵ جه‌رگان ده‌کۆڵن
.....
هه‌ڵیان ماڵیوه‌ باسک باسکی قه‌ڵه‌و و ناسک
که‌ ده‌که‌ن تاسکه‌ تاسک ڕه‌وه‌کترن له‌ ئاسک
.....
کیژی مه‌زرینگ و سه‌کردن به‌ له‌نجه‌ و لار ڕاده‌برن
ناز ده‌که‌ن چاو داده‌گرن کوڕگه‌ل ده‌به‌ریان ده‌مرن
.....
کابانی قۆڵ به‌ بازن شه‌نگه‌بێری کێل گه‌ردن
له‌ نێو مه‌ڕ دێن و ده‌چن وه‌ک پۆلی پۆڕان ده‌چن
.....
سوێسن و وه‌نه‌وش و هه‌مین که‌ژێ و خه‌ندان و جه‌مین
خاسێ، که‌وێ، خاتوزین به‌ پۆل ده‌چنه‌ مه‌ڕ دۆشین
.....
زێڕن و کابان و مێرێ دانیشتوون له‌به‌ر بێرێ
ئه‌ستی ده‌کا هاوێرێ گوڵێ به‌رخان ده‌ژمێرێ
.....


خونچه‌ و گوڵووک و گه‌وه‌ر شه‌م و که‌ژاڵ و دلبه‌ر
زین و مرۆت و ئه‌سمه‌ر له‌ تاوڵی هاتوونه‌ ده‌ر
.....
مامز دایگرتووه‌ شیری ناسک ده‌کوشێ په‌نیری
ناز ده‌شێلێ هه‌ویری کاڵێ ده‌کا نان تیری
.....
ئامان چۆته‌ کوڵێنێ په‌ری مه‌شکه‌ی ده‌ژێنێ
به‌سێ لۆرکی ده‌کوڵێنێ خه‌یاڵ ئاوردووی دێنێ
.....
(هێمن) له‌سه‌ره‌خۆ به‌ نه‌که‌ی بچی بۆ هۆبه‌
ده‌نا ده‌شکێنی تۆبه‌ ئاور ده‌گری وه‌ک سۆبه‌

هیمن

فرمێسکی ڕونوو

تۆ گوتت: " من ئاشقی سه‌وداسه‌ر و دینم ده‌وێ "
من گوتم: " تاکو به‌ ئاواتت بگه‌ی دینم ده‌وێ"

هه‌ڵکه‌وێ تاوێکی چاوێکی له‌ دیدارت بکه‌م
تا بزانی کوانێ بۆ جوانی دڵ و دینم ده‌وێ ؟

بزگوڕی ڕه‌ش دابپۆشێ ڕوومه‌تی گه‌ش تابه‌که‌ی ؟
شاعێری گه‌ش بینم و کوا چاوی ڕه‌ش بینم ده‌وێ ؟!

ئه‌ی په‌ریزادی مه‌هابادی ! ئه‌تۆ ون بووی له‌من
تۆم هه‌بێ له‌ کوێ په‌ریزاده‌ و په‌ری چینم ده‌وێ

ڕوتم و یاقوت و ئاوریشمم له‌بیر ناچێته‌وه‌
لێوی سوور و ئاڵ و بسکی خاو و چین چینم ده‌وێ

تۆ نه‌دیوی بۆیه‌ شه‌و چاوم له‌ ئاسمانێ بڕی
تۆ به‌دی که‌م، گرشه‌ گرشی مانگ و په‌روینم ده‌وێ ؟!

تا وه‌کو ساقی ئه‌جه‌ل نه‌مداتێ تاڵاوی نه‌مان
چاوه‌بڕکه‌، ده‌س بزێوی، ماچی شیرینم ده‌وێ

ژوانی بن سیله‌ و په‌سیوی لاوه‌تی یادی به‌خێر
بۆ ئه‌وه‌ی پیرانه‌ نه‌مرم یادی دێرینم ده‌وێ

کوانێ ئه‌و شه‌وگاره‌ بێده‌نگه‌ له‌ ژوانگه‌ی جێ هه‌وار؟
کچ ڕه‌وه‌ک بوو من گوتم: هێدی به‌! حه‌جمینم ده‌وێ

کوانێ ئه‌و ڕۆژه‌ی که‌ سه‌رچۆپیم ده‌گرت ، بانگم ده‌کرد
دۆم ده‌وێ، دۆی قۆڵ به‌ بازن و په‌نجه‌ نه‌خشینم ده‌وێ؟

شاعیرم، جوانی په‌رستم،دڵته‌ڕم، شێتم، له‌ شۆق
کێوی بژوێن، دیمه‌نی جوان، ده‌شتی ڕه‌نگینم ده‌وێ

من به‌ فرمێسکی ڕونووی کوێستانی کورد په‌روه‌رده‌ بووم
کوڵمی ئاڵ و چاوی کاڵ و سینگی به‌فرینم ده‌وێ

خۆشه‌ویستی من کچه‌ کوردێکه‌ پاک و نازه‌نین
باخه‌وانه‌ پیره‌م و باخی به‌ په‌رژینم ده‌وێ

نامه‌وێ ڕوو بگرێ تا ده‌مرم به‌ فێڵبازی و درۆ
یاری نازداری له‌باری دیاری شه‌رمینم ده‌وێ

من ته‌شی ڕێسێکی وه‌ک شیرنی وه‌فاییم بۆچیه‌؟
کیژی وریای چاوکراوه‌ی فێره‌ زانینم ده‌وێ

بۆ ده‌بێ زێندین له‌ زیندانم بکا چونکه‌ گوتم:
" ئه‌ز مه‌مم، خه‌سته‌ی خه‌مم، کوشته‌ی ئه‌مم، زینم ده‌وێ؟"

نایه‌ڵن قه‌ت چێژی ئازادی بچێژم من، ده‌نا
خوێنی شیرینم ده‌وێ، کوا ته‌رمی خوێنینم ده‌وێ ؟!

بواری وه‌م ناده‌ن له‌ نێو مێرگه‌(چه‌کۆ) هه‌ڵتووته‌کێم
چونکه‌ پرسه‌ی دایکی مل به‌کوێن و سه‌رشینم ده‌وێ

نایه‌ڵن ئاسووده‌ دانیشم له‌ داوێنی چیام
قاسپه‌قاسپی خاسه‌که‌و بێ! گرمه‌یی مینم ده‌وێ ؟!

ئاره‌زوومه‌ هه‌رچی ئینسانه‌ به‌ ئازادی بژی
چۆن گه‌لی داماو و دیل و مات و خه‌مگینم ده‌وێ؟

نامه‌وێ خوێن بڕژێ، یا بۆنی که‌لاکی کۆن بکه‌م
ڕه‌نگی مێلاقه‌ و گوڵاڵه‌ و بۆنی نه‌سرینم ده‌وێ

هه‌ڵپه‌ڕین و پێکه‌نین ده‌بزێوێ هه‌ستی ناسکم
کوا دڵی پڕ ئێش و ئۆف و جه‌رگی به‌ برینم ده‌وێ؟

درزی ئاژن بوو دڵم له‌ سوێی شه‌هیدانی نه‌مر
به‌س نییه‌؟ مه‌ودام بده‌ن! تۆزکاڵێ ته‌سکینم ده‌وێ

جێی گه‌رم، پاروی نه‌رم خۆشه‌، به‌ڵام بۆ مافی خۆم
سێبه‌ری ئه‌شکه‌وتی سارد و نوێنی به‌ردینم ده‌وێ

بۆ به‌زاری مه‌زنیخوازی تاڵه‌ وه‌ک که‌کره‌ و زه‌ره‌ند
گه‌ر بڵێم من پاسه‌وانی قه‌سری شیرینم ده‌وێ؟

دێوی شه‌ڕ سمکۆڵ ده‌کا لێم و ده‌بۆڵێنێ، ده‌ڵێ
بۆ له‌سه‌ر دانی هه‌موو ئێوه‌، ته‌وه‌رزینم ده‌وێ

بۆ فریشته‌ی داد به‌ سینه‌ی پڕ له‌ کینه‌ و داخه‌وه‌
هاته‌ کوردستان گوتی: ڕه‌جمی شه‌یاتینم ده‌وێ؟

سه‌ققز و سه‌رده‌شت و سابڵاغ و سنه‌ی کرد غه‌رقی خوێن
سێی تری ویستن، گوتی: بۆ سفره‌ حه‌و سینم ده‌وێ

که‌ی ڕه‌وایه‌ بمده‌نه‌ به‌ر گولله،‌ یا ڕاوم بنێن ؟
گه‌ر گوتم کوردم له‌ کوردستانی خۆم ژینم ده‌وێ

کورد مه‌گه‌ر کونده‌ که‌ هه‌ر وێرانه‌ بێ هێلانه‌که‌ی؟
نیشتمانی ئاوه‌دانی جوانی ڕه‌نگینم ده‌وێ

زۆر به‌ ئاواتم که‌ کوردستانه‌که‌م بێ کێشه‌ بێ
ئاشتیخوازم، کوا وڵاتی پڕ ڕق و قینم ده‌وێ ؟

تا نه‌هێڵم شوێنه‌واری ناله‌باری په‌هله‌وی
نه‌گبه‌تی زۆرداره‌کان و خۆشی مسکینم ده‌وێ

لاشه‌ڕم، کوا به‌دفه‌ڕم، ئه‌مما له‌سه‌ر مافی ڕه‌وام
ده‌ست و چه‌ک، ئیمان و هیوا و هه‌ستی ئاورینم ده‌وێ

بۆ ناجاتی ئه‌م گه‌له‌ کۆیله‌ و هه‌ژار و بێکه‌سه‌
گیانی پاک و بیری تیژ و ڕێگه‌ ناسینم ده‌وێ

بۆ به‌گژ داچوونی زۆرداری و هه‌ژاری و ناهه‌قی
کارگه‌ر و جوتێری ئاگا و مستی ئاسنینم ده‌وێ

سه‌خت و ناهه‌مواره‌ ئه‌م ڕێگایه‌ کوردی کۆڵنه‌ده‌ر
بۆ خه‌باتێکی درێژخایه‌ن گوڕ و تینم ده‌وێ

دوای نه‌جات بۆ ئاودانی و خۆشی خاپوره‌ وڵات
کۆمه‌ڵێکی چاک و پاک و ڕاست و وردبینم ده‌وێ

بۆ خه‌باتی هاوبه‌شی یه‌کسانی توند و تیژی کورد
لاوی کارامه‌ی به‌ جه‌رگ و کیژی سه‌نگینم ده‌وێ

کیژ و کوڕ بگرن له‌ ده‌وری گۆڕی هێمن ڕه‌شبه‌ڵه‌ک
من که‌ شیگێڕی شه‌هیدانم، له‌ کوێ شینم ده‌وێ

مه‌هاباد 3ـ12ـ1358
هیمن

بۆسه‌ی ڕۆژگار

نیمه‌ ئاواڵێ له‌ گۆشه‌ی بێکه‌سی دا خه‌م نه‌بێ
چاکه‌ ئه‌و لێره‌ش وه‌فای هه‌ر ماوه‌، سایه‌ی که‌م نه‌بێ

لاپه‌ڕه‌ی ژینم هه‌موو هه‌ڵده‌یته‌وه‌ تێیدا نییه‌
باسی فرمێسک و هه‌ناسه‌ وشیوه‌ن و ماته‌م نه‌بێ

ڕۆژگاری سپڵه‌ بۆ من بۆسه‌یه‌کی نایه‌وه‌
نه‌مدی هه‌ر تیرێکی ده‌یهاوێ، به‌ره‌و سینه‌م نه‌بێ

ڕه‌نجی دووری دلبه‌رم بۆ کوشتنی من کافی یه‌
گه‌ر له‌ دنیادا ئه‌من هیچ مه‌ینه‌تێکی دیکه‌م نه‌بێ

کوا ده‌زانێ چه‌ند په‌رێشان و په‌شێوه‌ حاڵی من ؟
ئه‌و که‌سه‌ی گیرۆده‌یی ئه‌گریجه‌ و په‌رچه‌م نه‌بێ

ڕه‌مزی دڵداری له‌ زینێ فێر نه‌بوو یارم ده‌نا
کوا ئه‌وینداری وه‌فاداری وه‌کو من، مه‌م نه‌بێ ؟

کیژی شاریمان له‌خۆی وه‌رگرتووه‌ چارشێوی ڕه‌ش
داخه‌که‌م نه‌مدی له‌وێ مانگێکی ده‌وره‌ی ته‌م نه‌بێ

شادی جارێکی به‌ میوانی نه‌هاتۆته‌ دڵم
ڕه‌نگه‌ خه‌ڵوه‌تخانه‌یی خه‌م شوێنی نامه‌حره‌م نه‌بێ

خۆم ده‌سووتێنم هه‌تا به‌زمی خه‌ڵک ڕۆشن بکه‌م
کێ له‌ ڕێی خه‌ڵکا وه‌کوو شاعیر ده‌سووتێ، شه‌م نه‌بێ

هیمن

تاوانی بێ هێزی

له‌ کۆ ئه‌سرین ده‌بارێنم له‌بۆ کوردی په‌راکه‌نده‌
له‌ گه‌رمێن غه‌رقی ئاره‌ق بووم و چاوم هه‌ر له‌ سامڕه‌نده‌

منی زنجیر پسێن لێره‌ ئه‌سیری بسکی جوانێکم
زه‌مانه‌ گه‌رچی ئاڵۆز و په‌شێوه‌، که‌ڵ به‌ موو به‌نده‌

گوتی : ئێواره‌ بازاڕێ وه‌ره‌ ماچت ده‌مێ، نه‌مویست
هه‌ڵۆی کوێستانی کوردستانم و ناژیم به‌ ده‌سته‌نده‌

دڵم سه‌د هێندی دیکانه‌ به‌ ناز بشکێنی ، ده‌نگ ناکه‌م
چ سوودێکی هه‌یه‌ ، کێ یه‌ بپرسێ داد و گازنده‌ !؟

جیهان و هه‌رچی خێر و خۆشی یه‌ بۆ هه‌ڵبژاردانه‌
به‌ قانوونی ته‌بیعه‌ت پاشه‌رۆکخۆره‌ ئه‌وی گه‌نده‌

ئه‌گه‌ر تاوانی بێ هێزی نی یه‌ بۆچی له‌ دنیا دا
به‌شی من ماته‌م و شینه‌، به‌شی خه‌ڵکی زه‌ماوه‌نده‌ ؟

به‌ مردووییش نیشانه‌ی گولله‌یه‌ ئه‌و که‌لله‌ پڕ شۆره‌
ئه‌وێستاش ده‌رسی سه‌ربازی ده‌ڵێ ئه‌و شاعیره‌ ڕه‌نده‌

سه‌ری ته‌عزیم له‌به‌ر تۆ دانه‌واندن فه‌خره‌ بۆ هێمن
بژی حاجی که‌ کێوی هیمه‌تت سه‌د هێندی ئه‌لوه‌نده‌


هیمن

ترۆپکی ڕزگاری

ڕێبوارێکم ئازا و به‌ زیبک و زاکوون
ده‌بڕم چۆڵ و چیا و پێده‌شت و بێروون
به‌رهه‌ڵستم ده‌که‌م هه‌پرون به‌ هه‌پروون
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ، ده‌ڕۆم تا ترۆپکی ڕزگار بوون
.....
که‌ند و کۆسپ هه‌نگاوم پێ ناکا شل
بێته‌ سه‌ر ڕێم هه‌زاران گابه‌ردی زل
به‌هێزی شان و باهۆ پێیان ده‌ده‌م تل
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ، ده‌ڕۆم تا ترۆپکی ڕزگار بوون
.....
پێم گرته‌وه‌، ده‌رچووم له‌ داره‌ داره‌
ڕێم گرته‌وه‌، ڕێگای (قازی) و (ئاواره‌)
نامترسێنێ گولله‌، په‌تک، سێداره‌
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ، ده‌ڕۆم تا ترۆپکی ڕزگار بوون
.....
به‌و خوێنانه‌ی له‌و ڕێبازه‌ ڕژاوه‌
گوڵی ئاڵی سه‌ربه‌ستی کورد ڕواوه‌
منیش به‌ دڵی پڕ له‌ هیوا و بڕواوه‌
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ، ده‌ڕۆم تا ترۆپکی ڕزگار بوون
.....
ڕۆڵه‌ی کوردم فێری هه‌وراز و لێژم
تا زوو بڕۆم زیاتر ئاره‌ق بڕێژم
کورت تر ده‌بێ ڕێگای دوور و درێژم
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ، ده‌ڕۆم تا ترۆپکی ڕزگار بوون
.....
نا‌ڕه‌ومه‌وه‌ له‌ داوه‌ڵ و تارمایی
زۆرم دیوه‌ بوولێڵ و تاریکایی
دێنم به‌و شه‌وگاره‌ ڕه‌شه‌ دوایی
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ، ده‌ڕۆم تا ترۆپکی ڕزگار بوون
.....
من په‌رورده‌ی بن سێبه‌ری ئه‌شکه‌وتم
گه‌لێک جاران له‌ چاڵاوی ڕه‌ش که‌وتم
هاتمه‌ ده‌رێ، هه‌دام نه‌دا ، نه‌سره‌وتم
ده‌ڕۆم به‌ره‌و ئاسۆ، به‌ره‌و ئاسۆی ڕوون
ده‌ڕۆم ، ده‌ڕۆم تا ترۆپکی ڕزگار بوون

هیمن

ته‌پڵی ئه‌مان

قه‌ڵه‌م سه‌رکێشه‌، بیریش مووقه‌ڵێشه‌
به‌ڵام یاڕه‌ببی ڕووی ڕه‌ش بێ زه‌مانه‌

دڵی ته‌نگه‌، له‌ ده‌ستانی هه‌میشه‌
مه‌کۆگه‌ی مه‌ینه‌ت و ده‌رد و خه‌مانه‌

هه‌موو تیری به‌ڵای ئه‌و ڕۆژگاره‌
ده‌کا بۆ سینگی پڕ زامم که‌مانه‌

برا و خزم و که‌سوکارم به‌ جارێ
ئه‌وان لێم بوونه‌ته‌ داسی ڕمانه‌

له‌ ماڵی خۆم ده‌که‌م بۆنی غه‌ریبی
که‌ بێزارم له‌ هه‌رچێکی هه‌مانه‌

ئه‌وه‌ی خۆشم ده‌ویست وه‌ک گیانی شیرن
ته‌ماشای بۆته‌ مشته‌ی ناو هه‌مانه‌

له‌ ڕاس من دێڵه‌ڕێوی ترسنۆکیش
وه‌ها ڕاسا ده‌ڵێی فیلی ده‌مانه‌

ئه‌وی دایم له‌ژێر خه‌ڵکا ژیاوه‌
له‌سه‌ر من پاڵه‌وان و قاره‌مانه‌

ده‌می خۆشم له‌ ژینم دا نه‌دیوه‌
بخوازم تاکو خۆزگه‌م به‌و ده‌مانه‌


گه‌مه‌ی تۆیشم به‌لاوه‌ سه‌هله‌ خوێڕی!
گه‌لێکم پێکراون له‌و گه‌مانه‌

هه‌مه‌ هیوا به‌ دوا ڕۆژێکی ڕووناک
به‌شی ئینسانی بێ هیوا، نه‌مانه‌

به‌ شیوه‌ن چاری کاری ئێمه‌ نایه‌
خه‌بات، که‌ڵکی نییه‌ مامه‌خه‌مانه‌

له‌به‌ر تۆ چاره‌نووسی شووم و به‌دفه‌ڕ
ئه‌وی قه‌ت لێی نه‌ده‌م ته‌پڵی ئه‌مانه‌

هیمن

تۆم هه‌ر له‌ بیره‌
‌
له‌ شایی دا له‌ وه‌ختی هه‌ڵپه‌ڕین دا
له‌ خۆشی دا له‌ کاتی پێکه‌نین دا
له‌ کۆڕی ماته‌م و گریان و شین دا
ئه‌من ئه‌ی نیشتمان تۆم هه‌ر له‌ بیره‌

به‌ شه‌و تاکوو به‌ سه‌رما زاڵ ده‌بێ خه‌و
به‌ ڕۆژ تاکوو دووباره‌ دێته‌وه‌ شه‌و
له‌ کاتێک دا که‌ ده‌دوێنم ئه‌م و ئه‌و
ئه‌من ئه‌ی نیشتمان تۆم هه‌ر له‌ بیره‌

زه‌مانێکی که‌ ده‌چمه‌ سه‌یری گوڵزار
له‌ گه‌ڵ پۆلی ڕه‌فیقانی وه‌فادار
ته‌نانه‌ت وه‌ختی ده‌سبازی له‌گه‌ڵ یار
ئه‌من ئه‌ی نیشتمان تۆم هه‌ر له‌ بیره‌

له‌ کوێستانێ ده‌می ڕاو و شکارێ
له‌ مه‌زرایه‌ که‌ خۆم هه‌ڵکرد له‌ کارێ
له‌ جێ ژوانێ که‌ ده‌گوشم مه‌مکی یارێ
ئه‌من ئه‌ی نیشتمان تۆم هه‌ر له‌ بیره‌

ده‌که‌م ته‌رخان له‌ ڕێی تۆ دا ژیانم
له‌ سه‌نگه‌ر دا به‌ره‌و ڕووی دوژمنانم
به‌ خاکی تۆ ده‌می ئاویلکه‌دانم
ئه‌من ئه‌ی نیشتمان تۆم هه‌ر له‌ بیره‌

هیمن
شیلاناوێ ـ 1944

جوان ناسووتێ

دیم کچێکی له‌باری لادێیی
بۆ نوێژ ڕاده‌خا به‌ره‌ڵبێنێ

گوتم : " ئه‌ی نازه‌نین که‌ ڕوخسارت
هه‌موو باخی به‌هه‌شتی خوا دێنێ

بۆچی پێت وایه‌ ئه‌و خودا گه‌وره‌
هێنده‌ بێ ڕه‌حمه‌ تۆش بسووتێنێ؟! "

هیمن

جۆلانه

چوومه‌ لای دوکتۆر ، گوتی :
نه‌خۆشی ده‌رده‌که‌ت سه‌خته‌
گوتم: تۆ پێت وایه‌ ده‌مرم؟
به‌داخه‌وه‌، گوتی: وه‌خته‌
.....
ئه‌و دڵه‌کوته‌ی گرتووته‌
پیاوی به‌هێزیش بیگرێ
بێتوو ئاگای له‌ خۆی نه‌بێ
هێنده‌ پێ ناچێ، ده‌مرێ
.....
پێکه‌نیم و گوتم دوکتۆر!
ناڵێم زانا و شاره‌زانی
به‌ڵام تۆ پزیشکی ویشکی
باری دڵداری نازانی
.....
دڵه‌کوته‌م نییه‌، دڵم
جێی کێژێکی خانومانه‌
منداڵه‌، ئۆقره‌ ناگرێ
بۆم دروست کردووه‌ جۆلانه‌

هیمن

جێ ژوان
‌

ئه‌و په‌نجه‌ی وا له‌ بێ هێزی ده‌له‌رزێ
کوشیویه‌تی مه‌مکۆڵه‌ی باڵابه‌رزێ

ئه‌و ددانه‌ی ئێستێ نه‌ماوه‌ تاقی
گه‌ستوویه‌تی زۆرجار چه‌نه‌گه‌ی ساقی

ئه‌و چاوانه‌ی سۆمایی لێ بڕاوه‌
هێند له‌ جوانان داگیرا، داگیراوه‌

ئه‌و لێوه‌ی وا ئێستێ باری گرتووه‌
کوڵمه‌ی نه‌رم و نۆڵی یاری گرتووه‌

ئه‌و باهۆیه‌ی زه‌مانه‌ لێی بڕی هێز
کام کیژ جوانه‌ گرتوویه‌ته‌ نێو ئامێز

ئه‌و دڵه‌ی وا ژوانی ده‌ویست و جوانی
ئێستا پڕه‌ له‌ خه‌م ، له‌ نیگه‌رانی

ئه‌و پێیانه‌ی شه‌ره‌زه‌ی کردوه‌ کوتر و کوان
ماندوو نه‌بوو قه‌ت له‌ هاتوچۆی جێ ژوان

هیمن

خانه‌نشین
‌
بولبولێک بووم له‌ ڕکه‌ی دا به‌ به‌هاری ڕه‌نگین
دوور له‌ گوڵزار و له‌ دیداری گوڵاڵه‌ و نه‌سرین

کازیوه‌، بۆ لک و پۆپی گوڵی باغێ ده‌فڕیم
په‌ڕ و پۆم پێوه‌ نه‌ما ، نیمه‌ ئیتر هێزی فڕین

ده‌ستی ئه‌و ڕاوکه‌ره‌ بڕزێ که‌ بڕی باز و بڕست
سووڕی سوورگوڵ بده‌م و ڕوو بکه‌مه‌ مێرگی شین

من چریکه‌م هه‌موو سووچی چه‌مه‌نی پڕ کردبوو
ئێسته‌ نایه‌ له‌ گه‌رووم بێجگه‌له‌ ناڵه‌ی خه‌مگین

من که‌ شینگێڕی هه‌موو سووره‌ گوڵی په‌ڕپه‌ڕ بووم
ڕه‌نگه‌ هه‌ر دڕکی په‌ڕیو لێره‌ بکا بۆ من شین

من که‌ بۆ دیتنی گوڵ هێڵی سنوورم ده‌په‌ڕانه‌
هه‌ر له‌سه‌ر هه‌ق گوتنی ڕووته‌ کرام خانه‌نشین

شاوه‌ڕیخنه‌ ده‌گه‌ڕێ وا له‌ ده‌راوی چۆمه‌ڵ
دینی دینی گوڵه‌ ئه‌و بولبولی دڵ پڕ له‌ ئه‌وین

تازه‌ دڵخه‌سته‌ و په‌ڕبه‌سته‌ و بێ ده‌سته‌م من
وه‌ره‌ ده‌ر ڕاوکه‌ری دڵڕه‌ق له‌ که‌لێن و له‌ که‌مین

تێپه‌ڕێ هێنده‌ به‌ ناخۆشی ئه‌گه‌ر ژینی درێژ
خوزگه‌، سه‌دخۆزگه‌ به‌وانه‌ی که‌م و ئاسووده‌ ده‌ژین

هیمن
شیلاناوێ 1982

خونچه‌ی سیس
‌

دیتم له‌ناو دار و ده‌وه‌ن
له‌ سه‌ر چڵی سووره‌ گوڵێک
هه‌ڵکورمابوو، ده‌یکرد شیوه‌ن
به‌ری به‌یانی بولبولێک
گوتم ئه‌ی مه‌لی دڵسووتاو
چییه‌ ، بۆ ده‌ناڵی به‌ تاو؟
که‌ ناڵینت بۆ ئه‌وه‌یه‌
گوڵت وا زوو هه‌ڵوریوه‌
ئه‌و ناڵینه‌ بێ فایده‌یه‌
بۆچی نازانی، نه‌ت دیوه‌؟
گوڵ هه‌فته‌ ناباته‌ سه‌رێ
سیس ده‌بێت و هه‌ڵده‌وه‌رێ
وه‌ڵامی دامه‌وه‌ بولبول
به‌ شێنه‌یی، به‌ کاوه‌خۆ
گوتی ناناڵێنم بۆ گوڵ
که‌ سیس بووه‌، ده‌زانی بۆ؟
ئه‌و عومرێکی ڕابواردووه‌
پشکووتووه‌ جا سیس بووه‌
ناڵینی من بۆ خونچه‌یه‌
بۆ خونچه‌ په‌شێوه‌ حاڵم
ئه‌و داخه‌ له‌ دڵمدا هه‌یه‌
بۆیه‌ هه‌میشه‌ ده‌ناڵم
ئه‌و، پێش پشکووتن سیس بووه‌
به‌ جوانه‌مه‌رگی مردووه‌

هیمن

سازی ناساز

بولبولی باڵ شکاوی وه‌ختی گوڵم
هه‌ر شه‌پۆڵان ده‌دا دڵی له‌ کوڵم

کوردی به‌ندیی به‌یانی نه‌ورۆزم
گڕی گرتووه‌ ده‌روونی پڕ سۆزم

موغی بێ ئاگری شه‌وی یه‌ڵدام
چاوڕێی چاره‌نووسی ناپه‌یدام

که‌وی بێ ده‌نگی نه‌و به‌هارانم
گوڵی بێڕه‌نگی چاو له‌ بارانم

کونجی جێ ژوانی چۆل و خامۆشم
سێبه‌ری نازه‌نینی ڕه‌شپۆشم

ده‌ستی به‌ربووی گچی گه‌ڕی شاییم
هه‌ستی خنکاوی لاوی سه‌وداییم

کێلی گۆڕی شه‌هیدی گومناوم
تاکه‌ داری کڕووزی بێ ئاوم تاکه‌ داری (ته‌ریکی) بێ ئاوم

ده‌فته‌ری شیعری شاعیری ڕووتم
شه‌می سه‌ر گۆڕ و داری تابووتم

کونی گیراوی کۆنه‌ شمشاڵم
خه‌ونی ئاڵۆز و خاتیره‌ی تاڵم


ژیله‌مۆی ئاگری به‌یانانم
باوکی فرمێسک و کوڕی ژانم

باڵه‌ سووتاوه‌کانی په‌روانه‌م
شووشه‌ باده‌ی به‌تاڵی مه‌یخانه‌م

چڵه‌ ڕێحانی دووره‌ دێراوم
سازی ناسازی هه‌ڵپه‌سێراوم

تکه‌ ئاونگی سه‌ر گه‌ڵای زه‌ردم
خه‌سته‌ و ده‌رده‌داری چی ده‌ردم

ئاخرین تیشکی خۆری پاییزم
شاعیری پیری تووڕه‌ و زیزم

چۆن ده‌توانم به‌ تۆ بڵێم من چیم ؟!
خۆم گومانم هه‌یه‌ که‌ هه‌م یا نیم ؟!

هیمن

فرمێسکی ڕونوو
‌

تۆ گوتت: " من ئاشقی سه‌وداسه‌ر و دینم ده‌وێ "
من گوتم: " تاکو به‌ ئاواتت بگه‌ی دینم ده‌وێ"

هه‌ڵکه‌وێ تاوێکی چاوێکی له‌ دیدارت بکه‌م
تا بزانی کوانێ بۆ جوانی دڵ و دینم ده‌وێ ؟

بزگوڕی ڕه‌ش دابپۆشێ ڕوومه‌تی گه‌ش تابه‌که‌ی ؟
شاعێری گه‌ش بینم و کوا چاوی ڕه‌ش بینم ده‌وێ ؟!

ئه‌ی په‌ریزادی مه‌هابادی ! ئه‌تۆ ون بووی له‌من
تۆم هه‌بێ له‌ کوێ په‌ریزاده‌ و په‌ری چینم ده‌وێ

ڕوتم و یاقوت و ئاوریشمم له‌بیر ناچێته‌وه‌
لێوی سوور و ئاڵ و بسکی خاو و چین چینم ده‌وێ

تۆ نه‌دیوی بۆیه‌ شه‌و چاوم له‌ ئاسمانێ بڕی
تۆ به‌دی که‌م، گرشه‌ گرشی مانگ و په‌روینم ده‌وێ ؟!

تا وه‌کو ساقی ئه‌جه‌ل نه‌مداتێ تاڵاوی نه‌مان
چاوه‌بڕکه‌، ده‌س بزێوی، ماچی شیرینم ده‌وێ

ژوانی بن سیله‌ و په‌سیوی لاوه‌تی یادی به‌خێر
بۆ ئه‌وه‌ی پیرانه‌ نه‌مرم یادی دێرینم ده‌وێ

کوانێ ئه‌و شه‌وگاره‌ بێده‌نگه‌ له‌ ژوانگه‌ی جێ هه‌وار؟
کچ ڕه‌وه‌ک بوو من گوتم: هێدی به‌! حه‌جمینم ده‌وێ

کوانێ ئه‌و ڕۆژه‌ی که‌ سه‌رچۆپیم ده‌گرت ، بانگم ده‌کرد
دۆم ده‌وێ، دۆی قۆڵ به‌ بازن و په‌نجه‌ نه‌خشینم ده‌وێ؟

شاعیرم، جوانی په‌رستم،دڵته‌ڕم، شێتم، له‌ شۆق
کێوی بژوێن، دیمه‌نی جوان، ده‌شتی ڕه‌نگینم ده‌وێ

من به‌ فرمێسکی ڕونووی کوێستانی کورد په‌روه‌رده‌ بووم
کوڵمی ئاڵ و چاوی کاڵ و سینگی به‌فرینم ده‌وێ

خۆشه‌ویستی من کچه‌ کوردێکه‌ پاک و نازه‌نین
باخه‌وانه‌ پیره‌م و باخی به‌ په‌رژینم ده‌وێ

نامه‌وێ ڕوو بگرێ تا ده‌مرم به‌ فێڵبازی و درۆ
یاری نازداری له‌باری دیاری شه‌رمینم ده‌وێ

من ته‌شی ڕێسێکی وه‌ک شیرنی وه‌فاییم بۆچیه‌؟
کیژی وریای چاوکراوه‌ی فێره‌ زانینم ده‌وێ

بۆ ده‌بێ زێندین له‌ زیندانم بکا چونکه‌ گوتم:
" ئه‌ز مه‌مم، خه‌سته‌ی خه‌مم، کوشته‌ی ئه‌مم، زینم ده‌وێ؟"

نایه‌ڵن قه‌ت چێژی ئازادی بچێژم من، ده‌نا
خوێنی شیرینم ده‌وێ، کوا ته‌رمی خوێنینم ده‌وێ ؟!

بواری وه‌م ناده‌ن له‌ نێو مێرگه‌(چه‌کۆ) هه‌ڵتووته‌کێم
چونکه‌ پرسه‌ی دایکی مل به‌کوێن و سه‌رشینم ده‌وێ

نایه‌ڵن ئاسووده‌ دانیشم له‌ داوێنی چیام
قاسپه‌قاسپی خاسه‌که‌و بێ! گرمه‌یی مینم ده‌وێ ؟!

ئاره‌زوومه‌ هه‌رچی ئینسانه‌ به‌ ئازادی بژی
چۆن گه‌لی داماو و دیل و مات و خه‌مگینم ده‌وێ؟

نامه‌وێ خوێن بڕژێ، یا بۆنی که‌لاکی کۆن بکه‌م
ڕه‌نگی مێلاقه‌ و گوڵاڵه‌ و بۆنی نه‌سرینم ده‌وێ

هه‌ڵپه‌ڕین و پێکه‌نین ده‌بزێوێ هه‌ستی ناسکم
کوا دڵی پڕ ئێش و ئۆف و جه‌رگی به‌ برینم ده‌وێ؟

درزی ئاژن بوو دڵم له‌ سوێی شه‌هیدانی نه‌مر
به‌س نییه‌؟ مه‌ودام بده‌ن! تۆزکاڵێ ته‌سکینم ده‌وێ

جێی گه‌رم، پاروی نه‌رم خۆشه‌، به‌ڵام بۆ مافی خۆم
سێبه‌ری ئه‌شکه‌وتی سارد و نوێنی به‌ردینم ده‌وێ

بۆ به‌زاری مه‌زنیخوازی تاڵه‌ وه‌ک که‌کره‌ و زه‌ره‌ند
گه‌ر بڵێم من پاسه‌وانی قه‌سری شیرینم ده‌وێ؟

دێوی شه‌ڕ سمکۆڵ ده‌کا لێم و ده‌بۆڵێنێ، ده‌ڵێ
بۆ له‌سه‌ر دانی هه‌موو ئێوه‌، ته‌وه‌رزینم ده‌وێ

بۆ فریشته‌ی داد به‌ سینه‌ی پڕ له‌ کینه‌ و داخه‌وه‌
هاته‌ کوردستان گوتی: ڕه‌جمی شه‌یاتینم ده‌وێ؟

سه‌ققز و سه‌رده‌شت و سابڵاغ و سنه‌ی کرد غه‌رقی خوێن
سێی تری ویستن، گوتی: بۆ سفره‌ حه‌و سینم ده‌وێ


که‌ی ڕه‌وایه‌ بمده‌نه‌ به‌ر گولله،‌ یا ڕاوم بنێن ؟
گه‌ر گوتم کوردم له‌ کوردستانی خۆم ژینم ده‌وێ

کورد مه‌گه‌ر کونده‌ که‌ هه‌ر وێرانه‌ بێ هێلانه‌که‌ی؟
نیشتمانی ئاوه‌دانی جوانی ڕه‌نگینم ده‌وێ

زۆر به‌ ئاواتم که‌ کوردستانه‌که‌م بێ کێشه‌ بێ
ئاشتیخوازم، کوا وڵاتی پڕ ڕق و قینم ده‌وێ ؟

تا نه‌هێڵم شوێنه‌واری ناله‌باری په‌هله‌وی
نه‌گبه‌تی زۆرداره‌کان و خۆشی مسکینم ده‌وێ

لاشه‌ڕم، کوا به‌دفه‌ڕم، ئه‌مما له‌سه‌ر مافی ڕه‌وام
ده‌ست و چه‌ک، ئیمان و هیوا و هه‌ستی ئاورینم ده‌وێ

بۆ ناجاتی ئه‌م گه‌له‌ کۆیله‌ و هه‌ژار و بێکه‌سه‌
گیانی پاک و بیری تیژ و ڕێگه‌ ناسینم ده‌وێ

بۆ به‌گژ داچوونی زۆرداری و هه‌ژاری و ناهه‌قی
کارگه‌ر و جوتێری ئاگا و مستی ئاسنینم ده‌وێ

سه‌خت و ناهه‌مواره‌ ئه‌م ڕێگایه‌ کوردی کۆڵنه‌ده‌ر
بۆ خه‌باتێکی درێژخایه‌ن گوڕ و تینم ده‌وێ

دوای نه‌جات بۆ ئاودانی و خۆشی خاپوره‌ وڵات
کۆمه‌ڵێکی چاک و پاک و ڕاست و وردبینم ده‌وێ

بۆ خه‌باتی هاوبه‌شی یه‌کسانی توند و تیژی کورد
لاوی کارامه‌ی به‌ جه‌رگ و کیژی سه‌نگینم ده‌وێ

کیژ و کوڕ بگرن له‌ ده‌وری گۆڕی هێمن ڕه‌شبه‌ڵه‌ک
من که‌ شیگێڕی شه‌هیدانم، له‌ کوێ شینم ده‌وێ

هیمن
مه‌هاباد 3ـ12ـ1358

عیشق و ئازادی

ئه‌گه‌رچی شه‌و دره‌نگه‌ ساقی بۆم تێکه‌ که‌مێکی تر
که‌ وا ئه‌مشه‌و سه‌ری هه‌ڵدا له‌ ناخم دا خه‌مێکی تر

له‌ باده‌ ئه‌م ژه‌مه‌ تێرکه‌ منی تینووی جگه‌ر سووتاو
به‌ چی دیاره‌ که‌ ده‌ی بینم، شه‌وێکی تر، ژه‌مێکی تر

ئه‌وه‌نده‌ ده‌رده‌دار و بێ په‌رستارم که‌ پێم وایه‌ :
له‌سه‌ر که‌یکی ته‌مه‌ن هه‌ڵناکرێ تازه‌ شه‌مێکی تر

گه‌لێکم ڕۆژگاری تاڵ و شیرین ڕابوارد ، ئاخۆ
مه‌رگ مه‌ودا ده‌دا دیسان ببینم سه‌رده‌مێکی تر !

گه‌یشتمه‌ سه‌ر ترۆپکی ئاره‌زوو ڕۆژێ، که‌چی ڕوانیم :
له‌ پێشمدایه‌ زه‌رد و ماه و سه‌خت و ئه‌سته‌مێکی تر

هه‌تا چارشێو به‌ سه‌ر تۆوه‌ ده‌بینم نازه‌نینی کورد
به‌ سه‌ر بیبیله‌که‌ی چاوی منا ده‌کشێ ته‌مێکی تر

نه‌ما (خانی) هه‌تا چیرۆکی عیشقی من و تۆ داڕێژێ
ده‌نا هێشتا له‌ کوردستان ده‌ژین (زین و مه‌م)ێکی تر

په‌پووله‌ی خۆشه‌ویستی من له‌ شوێنێ ناگرێ ئارام
ده‌نیشێ و باڵی ده‌بزێوێ له‌ سه‌ر سینه‌ و مه‌مێکی تر

هه‌زار هێنده‌ په‌رێشان و سیاچاره‌ بژیم هێشتا
له‌ نێو دڵدا هه‌مه‌ ئاواتی خاڵ و په‌رچه‌مێکی تر

هه‌تاکوو دوا پشوو ڕێبواری ڕێگای عیشق و ئازادیم
ئه‌گه‌ر بێجگه‌ له‌ ناکامی نیبینم به‌رهه‌مێکی تر

که‌ فرمێسکم له‌ سه‌ر ڕوخساری کیژی دڵشکاو بینی ،
گوتم : یاخوا له‌ سه‌ر سوورگوڵ نه‌بینم شه‌ونمێکی تر

شه‌وێکی چاوه‌نواڕت بووم، نه‌هاتی گیانه‌که‌م ، ویستت
منی دڵ ناسکی شاعیر بگێڕم شیوه‌نێکی تر

خدر نیم بۆ ته‌مه‌ن شێت بم به‌ کانیی ژینێدا نووسێم
ئه‌وه‌نده‌م ژین ده‌وێ تا ده‌م ده‌نێمه‌ نێو ده‌مێکی تر

به‌ تۆ چاره‌ی چلۆن ده‌کرێ ده‌روونی پڕ له‌ ناسۆرم
خه‌ساری بۆ ده‌که‌ی دوکتۆری زانا مه‌رهه‌مێکی تر

به‌هار و گوڵ، کچ و مانگه‌ شه‌و و، شیعری ته‌ڕ و باده‌
له‌وه‌ی زیاتر جه‌نابی شێخ گه‌ره‌کته‌ عاله‌مێکی تر ؟

هیمن

عه‌زیزم بۆچی تۆراوی

عه‌زیزم بۆچی تۆراوی له‌ خۆڕا ؟
چ قه‌وماوه‌ ؟ دڵی تۆ بۆچی گۆڕا ؟

ئه‌تۆ وا زوو له‌بیرت کردم ئه‌مما
فه‌رامۆشت نه‌که‌م شه‌رته‌ له‌ گۆڕا

له‌ من ڕا خۆ خه‌تایه‌ک ڕووی نه‌داوه‌
ئه‌دی بێ مه‌یلی بۆ ڕووی دا له‌ تۆ ڕا

ئه‌سیری که‌زیه‌ته‌ کۆتری دڵی من
ده‌بێ حاڵی چ بێ کۆتر له‌ تۆڕا ؟

سه‌ر و ماڵ و که‌ماڵ و بیر و هۆشم
له‌ نه‌ردی عیشقی تۆ دا پاکی دۆڕا

له‌ چاوم دێ به‌ خوڕ فرمێسکی خوێنین
که‌چی ئه‌م گۆمه‌ خوێنه‌ هه‌ڵنه‌چۆڕا

من و لاشه‌ی په‌پووله‌ ماینه‌وه‌ و به‌س
شه‌وی دووری، شه‌میش تواوه‌ له‌ گۆڕ

هیمن

شینی گۆران


هه‌ر له‌ بۆتانه‌وه‌ هه‌تا سۆران
هه‌موو سۆرانی شینه‌ بۆ گۆران

هه‌ر له‌ کوێستانه‌وه‌ هه‌تا گه‌رمێن
یه‌خه‌مان دادڕاوه‌ تا دامێن

له‌ جزیره‌وه‌ هه‌تاکوو به‌حری ڕه‌ش
نیه‌ کیژێ سه‌ری نه‌نابێ له‌ هه‌ش

له‌ دیاربه‌کره‌وه‌ هه‌تا ورمێ
سه‌ر به‌ قوڕ، مل به‌ کوێنه‌ نێر و مێ

هه‌ر له‌ که‌رکووکه‌وه‌ هه‌تاکوو سنه‌
شین و ڕۆڕۆ و فیغانی پیاو و ژنه‌

له‌ مه‌ریوانه‌وه‌ هه‌تا زێبار
وه‌ک زرێباره‌ چاوی کوردی هه‌ژار

هه‌ر له‌ زاخۆ هه‌تاکوو کرماشان
پرسه‌یه‌، ماته‌مه‌ ، به‌ خۆدادان

له‌ مه‌هاباد هه‌تا سلێمانی
ناڵه‌ ناڵه‌ له‌ باتی گۆرانی

هه‌ر له‌ بیجاره‌وه‌ هه‌تا شه‌مزین
کچ و کوڕ، لاو و پیری کورد شه‌مزین

له‌ شنۆوه‌ هه‌تاکوو سه‌نجابی
تووشی کوردێکی بێ که‌سه‌ر نابی

هه‌ر له‌ هه‌ولێره‌وه‌ هه‌تا پاوه‌
نه‌ته‌وه‌ی کورد په‌شێوه‌، تاساوه‌

جا چلۆن ده‌ڵ به‌ خه‌م نه‌بین، نه‌گرین
جا چلۆن کۆڕی شینی بۆ نه‌گرین

شاعیرێک بوو به‌ نرخ و بێ وێنه‌
بیری ڕۆشن بوو، چه‌شنی ئاوێنه‌

شاعیرێک بوو به‌ جه‌رگ و هه‌ڵکه‌وتوو
پێشڕه‌وی گه‌ل بوو نه‌ک له‌ گه‌ل که‌وتوو

تاکی که‌م بوو له‌ جوان په‌رستی دا
وه‌کوو مێو بوو وشه‌ له‌ ده‌ستی دا

هه‌ستی پاک، مێشکی تازه‌، بیری نوێ
شیعری پڕسۆز ، قسه‌ی به‌تام و خوێ

دڵته‌ڕ و خۆش خه‌یاڵ و ناسک بین
به‌ هونه‌ر، شاره‌زا، وشه‌ ڕه‌نگین

پێم په‌ری شیعر و مۆسیقا تۆران
بۆیه‌ بردیانه‌وه‌ سه‌رێ گۆران



یا خودای جوانی تووڕه‌ بوو لێمان
ئه‌و چرایه‌ی ڕه‌وا نه‌دی پێمان

ڕۆژگار گه‌وهه‌ری وه‌بن گڵ دا
داخی ئه‌و مایه‌وه‌ له‌ ناو دڵ دا

داخه‌که‌م ئه‌و بڵێسه‌ی دامرکا
که‌ خه‌ریک بوو وڵاتی ڕوونتر کا

ڕۆیی گۆران ـ ی خۆشه‌ویست ڕۆیی
شین و ڕۆڕۆی گه‌لی نه‌بیست و ڕۆیی

ڕۆیی بێ وه‌ی گه‌لی بگا به‌ مراد
ڕۆیی بێ وه‌ی ببینێ کورد ئازاد

ڕۆیی ئاواتی برده‌ بن گڵی ڕه‌ش
ڕۆیی کورد ماوه‌ بێ که‌س و بێ به‌ش

حاجی، گۆران و پیره‌مێرد مردن
داخه‌که‌م کوردی ئێمه‌ هه‌ر کوردن
کوردن و تووشی ڕۆژی ته‌نگانه‌ن
مه‌ردن و دیلی ده‌ستی بێگانه‌ن

مه‌هاباد 1962

شه‌وگاری ته‌نیایی

هه‌تا نێڵه‌ی نه‌یه‌ ئاورگی دڵ، چه‌م پڕ له‌ نه‌م نابێ
هه‌تا نه‌م دا نه‌بارێ تینی ئه‌م ئاورگه‌ که‌م نابێ

له‌ناو ئاورینگ و ئاونگا شه‌وم ڕاده‌برێ بێ هه‌مده‌م
به‌ڵێ شه‌وگاری ته‌نیایی به‌بێ فرمێسک و خه‌م نابێ

سته‌مکاری منی دوور خسته‌وه‌ له‌و یاره‌ شیرینه‌م
ئیتر من چۆن ڕقی زۆرم له‌ ئازار و سته‌م نابێ ؟

ئه‌وی سه‌ربه‌رزه‌ له‌م وێرانه‌دا تووشی خه‌م و ده‌رده‌
چیای سه‌رکه‌ش ببینه‌ قه‌ت سه‌ری بێ هه‌ور و ته‌م نابێ

له‌ ناو ده‌ریای خه‌یاڵم دیمه‌وه‌ من گه‌وهه‌ری نایاب
هه‌مه‌ گه‌وهه‌ر، ئیتر چاوم له‌ دینار و دره‌م نابێ

وه‌ره‌ ناو باوه‌شی گه‌رم و گوڕ و پڕ تاسه‌ و مه‌یلم
ڕه‌دیفیش تێک بچێ پێم خۆشه‌ من ده‌ستم له‌ مه‌م دابێ

وه‌ره‌ با هه‌ڵمژم ئه‌و لێوه‌ شیرینه‌ت‌ به‌ که‌یفی خۆم
له‌ پاش ئه‌و تاڵییه‌ با من ده‌مێک شه‌کرم له‌ ده‌م دابێ

په‌له‌ت بێ، چاوه‌ڕێتم، زوو وه‌ره‌، به‌س خۆت بخافڵێنه‌
هه‌زار جار هێمنیش بم بۆ ویسالت چۆن په‌له‌م نابێ؟!

هیمن

شه‌و و شه‌یتان

ئه‌ستێره‌ یه‌ک یه‌ک ڕاخوشین
ڕه‌ش هه‌ڵگه‌ڕا ئاسمانی شین

هه‌ورێک شۆڕابه‌ی به‌رداوه‌
ده‌ڵێی له‌ قیریان وه‌رداوه‌

تاریکانه‌، شه‌وه‌زه‌نگه‌
وڵات بێ هه‌ست و بێ ده‌نگه‌

گوڕستانی خامۆشه‌ شار
تێیدا نه‌ماوه‌ زینده‌وار

نه‌ ڕاده‌ژێ گه‌ڵای دارێک
نه‌ دێ هه‌ستی پێی ڕێبوارێک

هه‌رچی کۆڵان و شه‌قامه‌
ده‌ڵێی کاولاشی به‌سامه‌

دنیا ده‌ریای بێ شه‌پۆڵه‌
لاو داماوه‌، جێژوان چۆڵه‌

په‌رده‌ی کۆشکان دادراوه‌
ڕۆچنه‌ی کۆختانیش گیراوه‌

له‌ تالار و سه‌ر سه‌رایان
بڕا تروسکه‌ی چرایان

شه‌می سه‌رچاکیان لابردن
مردووش هێنده‌ی دیکه‌ مردن

دامرکا، بوو به‌ ژیله‌مۆ
له‌ ناو ئاگرداندا پشکۆ

ژیان ڕوو گرژه‌ و مچ و مۆڕ
دێ بۆنی کفن و تات و گۆڕ

شه‌و زرینگاوه‌، ڕاشکا
شه‌یتان سامی له‌ خوا شکا

که‌ڵپی خوێناوی گڕ کردن
فریشته‌ی پشووبڕ کردن

خه‌م و خه‌فه‌ت داده‌بێژێ
شادی و ئازادی ده‌نێژێ

داسی مه‌رگ و نه‌مان ده‌سوێ
هه‌و‌ه‌ڵ گه‌وزی داوێته‌ کوێ ؟

دێن و ده‌چن به‌ ئه‌سپایی
له‌ چوارچرا چه‌ند تارمایی

خێوی شه‌و و خودای شه‌ڕن
بێچوه‌ شه‌یتانی به‌دفه‌ڕن

ئاخ، دیسان سێداره‌ چه‌قی
کوردی چوه‌ بن له‌سه‌ر هه‌قی

له‌پڕ ده‌نگێکی نێرانه‌
نرکه‌ی کوڕانه‌ و شێرانه‌

په‌رده‌ی بێده‌نگی دادڕاند
خه‌واڵووی له‌ خه‌و ڕاپه‌ڕاند

خه‌ڵک هه‌مووی ئه‌و ده‌نگه‌ی بیست
ده‌یگوت پێشه‌وای خۆشه‌ویست :

که‌ من مردم کورد نامرێ
ده‌س له‌ خه‌بات هه‌ڵناگرێ

هارووژا وه‌کو پووره‌ی هه‌نگ
(مه‌هاباد) گۆڕخانه‌ی بێده‌نگ

له‌ ده‌ور و به‌ری چوارچرا
هه‌زاران سه‌ر له‌ قوڕ نرا

کام نازداری شۆخ و جوانه‌
دای له‌ خم لکی کۆڵوانه‌

له‌ چاوی کیژی مل به‌ کوێن
به‌ خوڕ ده‌هات فرمێسکی خوێن

شۆڕه‌لاو هاته‌ کۆڕی شین
ئه‌ویش سۆرانی کردن شین


پیره‌پیاو بانگ ده‌کا ڕۆڵه‌
له‌بیر نه‌که‌ن تۆڵه‌، تۆڵه‌ !

تێکڕا ده‌ڵێن درشت و ورد :
کورد نه‌مرد، پێشه‌وا نه‌مرد

با ته‌رمیشی بخرێته‌ بن گڵ
چۆن یادی ده‌رده‌چێ له‌ دڵ ؟!

شاد به‌ ئه‌ی پێشه‌وای نه‌مر
هه‌تن ڕۆڵه‌ی ئازا و خوێنگر

بۆ فیداکاری ئاماده‌ن
ڕێگای ڕاستی تۆ به‌ر ناده‌ن

په‌ڕکووری ڕق ئه‌ستووره‌ کورد
له‌سه‌ر تۆڵه‌ی تۆ سووره‌ کورد

کچ و کوڕ و ژن و پیاوی
ده‌کا خه‌باتی خوێناوی

تا مافی ڕه‌وای ده‌ستێنێ
ئاواتی تۆ وه‌ده‌ست دێنێ

شه‌نگه‌بێری


شه‌نگه‌بێری! ساڵی ساڵان له‌ کوێستانێ، له‌به‌ر مه‌ڕی
بۆ مه‌ڕ دۆشین هه‌ڵت ده‌کرد ئه‌و باسکی سپی مه‌ڕمه‌ڕی
له‌به‌ر هاڕه‌ی گۆبه‌رۆک و گواره‌ و کرمه‌ک و ژێرچه‌نه‌
نیوه‌ڕۆیه‌ له‌به‌ر بێرێ کۆڕی مه‌ڕی ڕاده‌په‌ڕی

که‌ ئێواران که‌زیه‌ت ده‌کردن سێ به‌نگی و چاوت ده‌ڕشت
به‌و که‌زی و چاوه‌ نه‌رمانه،‌ بێ ڕه‌حمانه‌ شوانت ده‌کوشت
شه‌نگه‌بیزا به‌ سروه‌با سوژده‌ی ده‌برده‌ به‌ر به‌ژنت
ئاخر تۆش هه‌وای کوێستانی ئه‌و کوردستانه‌ت هه‌ڵده‌مژت

چێشه‌نگاوان له‌ ده‌راوان که‌ خۆت لێ ده‌کرد پێ خاوس
به‌ له‌نجه‌ و لاری کیژانه‌ت شه‌رمه‌زار ده‌بۆوه‌ تاوس
ئاهه‌نگی ژین و شادی بوو به‌یانی که‌ تێکه‌ڵ ده‌بوو
شمشاڵی من، خرمه‌ی بازن، گرم و هۆڕی مه‌شکه‌ی گاوس

شه‌نگه‌بێری گراوی خۆم، وێنۆسی جه‌ماڵ و جوانی !
ئێستاش پاڵێنێ وه‌ک جاران له‌ شوان و مێگه‌ل ده‌ڕوانی ؟
وا من پێشمه‌رگه‌م ده‌جه‌نگم بۆ وڵاتی له‌ تۆ شیرنتر
نه‌م ده‌دا به‌ ته‌ختی شایی ده‌نا به‌رده‌بێری شوانی

ڕاسته‌ تۆ جوانی، له‌باری، نازداری، شۆخی، نه‌شمیلی
کوڵمت گه‌شترن له‌ گوڵ و، خاڵت ڕه‌شترن له‌ زیلی
جیابوونه‌وه‌ت ده‌رده‌، به‌ڵام تۆش ده‌زانی تامی نیه‌
ژوان و شه‌و ڕاو و دڵداری، ڕاز و نیازی به‌ دیلی

زۆری نه‌ماوه‌ بێته‌ به‌ر نه‌مامی هه‌وڵ و خه‌باتم
له‌ داگیرکه‌ر پاک بێته‌وه‌ خاکی پیرۆزی وڵاتم
چه‌ک داده‌نێم، گۆچانه‌که‌ی جارانم هه‌ڵده‌گرمه‌وه‌
تۆ هه‌ر بێری به‌، من هه‌ر شوان، فریشته‌ی تاسه‌ و ئاواتم

شه‌رابی خه‌ست

جێژنی نه‌ورۆزه‌، شه‌رابم خه‌ست تره‌
تا نه‌ڵێن بولبول له‌ شاعیر مه‌ست تره‌

جوانی گوت شۆخی له‌باری باده‌گیر:
" ئه‌و که‌سه‌ی سه‌رمه‌ست تره‌، سه‌ربه‌ست تره‌

"انچنانرا انچنان تر میکند "
شاعیری ده‌روه‌ست به‌ مه‌ی ده‌روه‌ست تره‌

چیمه‌نی شێلا به‌ شایی کیژی کورد
وه‌ی دڵم له‌و چیمه‌نه‌ پێ په‌ست تره‌

من بڕستم لێ بڕا یا کیژی شار
زۆر له‌ کیژی ده‌شته‌کی به‌یده‌ست تره‌

کوشتمی خه‌م و مه‌ینه‌ت

ساقیا! کوشتمی خه‌م و مه‌ینه‌ت
ده‌ وه‌ره‌ له‌و شه‌رابه‌ مه‌ستم که‌
نامه‌وێ جام و ساغه‌ر و پیاڵه‌
به‌شی خۆم بۆ له‌ لوێچی ده‌ستم که‌
.....
وه‌ره‌ ئه‌ی نازه‌نین به‌خێرا خۆت
گێژ و وێژم بکه‌ به‌ باده‌ و مه‌ی
با منی ڕه‌نجه‌ڕۆ له‌ ژینمدا
هیچ نه‌بێ جارێکی بڵێم ئۆخه‌ی!
.....
حاسڵی تێگه‌یشتن و زانین
چ بوو بۆ من، جگه‌ له‌ کوێره‌وه‌ری ؟
سه‌رده‌مێکیش په‌نا ده‌به‌م بۆ مه‌ی
تا بزانم چلۆنه‌ بێ خه‌به‌ری
.....
له‌و وڵاته‌ که‌سێک له‌ خه‌و ڕابێ
به‌شی چاره‌ڕه‌شی و خه‌م و شینه‌
تێگه‌یشتم عیلاجی ده‌ردی من
مه‌ستی و شێتی و نه‌زانینه‌

هیمن

هیمن و.....

له نوسینی :

سمایل عه‌زه‌می

پێشه‌کی

ئه‌گه‌ر هێمن ناسراوترین شاعری سه‌ده‌ی بیسته‌می کورده‌واری نه‌بێ، یه‌کێکه‌ له‌ بنکه‌کانی هه‌ره‌ مه‌زنی ئه‌ده‌بی که‌ زۆر کارتێکردنی بووه‌ له‌ سه‌ر به‌ره‌کانی دوای خۆی و خوێندنه‌وه‌ی هێمن به‌م کۆڕه‌ کۆتایی پێنایێت. ئه‌کرێ ده‌قی هێمن له‌ چه‌ن بواری جیاوازدا بخرێته‌ به‌رباس و لێکدانه‌وه‌و لێکۆڵینه‌‌وه‌یه‌؛
یه‌که‌م؛ وه‌ک ئه‌دیب- شێعری هێمن پڕه‌ له‌ جوانناسی و جوانکاری هه‌م له‌ ئارایه‌ کلاسیکی یه‌کان که‌ڵکی گرتووه‌ هه‌م له‌ فۆرمه‌ نوێ کان.
دووهه‌م؛وه‌ک رۆشنبیر- نووسراوه‌کانی هێمن هه‌ڵگری گه‌لێک دروشم و پلانی و ئامۆژگارییه، وه‌رگێڕانی له‌ ئه‌ده‌بی بێگانه‌وه‌ ته‌نیا بۆ وه‌رگێڕان نه‌بووه‌، به‌ڵکوو ئه‌وانه‌ی وه‌رگێڕاوه‌ته‌وه‌ که‌ له‌گه‌ڵ هه‌ست و بیروباوه‌ڕی رێککه‌وتوون. نووسینه‌وه‌ وپیاچوونه‌وه‌ی له‌ ئه‌ده‌بی فۆلکلۆر و کولتووری کوردیشی‌ له‌ باری فه‌رهه‌نگی و کۆمه‌ڵایه‌تی به‌ هه‌ند وه‌رگرتووه‌ و باوه‌ڕه‌کانی خۆی له‌هه‌مبه‌ر عه‌شق و ئازادی و مرۆڤ دۆستی له‌و ده‌قگه‌له‌دا زق کردۆته‌وه.کتێبی ((پاشه‌ڕۆک)) به‌ڕای من مانیفێستی هێمنه‌.
سێهه‌م؛ وه‌ک خه‌باتگێڕ- که‌ ئه‌توانم بڵێم حه‌ماسه‌ و وڵاتپارێزی هێمنیان کرده‌ شاعر.
چواره‌م؛وه‌ک چالاکێکی بواری ئاشتی و ئارامی و ماڤ خوازی - بانگه‌وازی هێمن هه‌موو گه‌لان ئه‌گرێته‌وه‌ و بۆ کوردیش به‌ شێوه‌یه‌کی زۆر ئه‌مڕۆییانه‌ له‌ ئینسان به‌ هه‌موو ماڤه‌ ره‌واکانیه‌وه‌ ئه‌دوێ...
له‌ هه‌موویان گرینگتر و به‌رچاوترو بگره‌ وه‌رچه‌رخانێکی به‌نیازی زه‌مانه‌ وژیرانه‌، نووسه‌رێکی مۆدێڕنی ئه‌مڕۆیی یه‌ که‌ به‌ دانانی گۆڤاری به‌نرخی سروه‌* بنکه‌یه‌کی ئه‌ده‌بی ناڕه‌سمی‌ به‌ربڵاو له‌ به‌شێکی هه‌ره‌گرینگی کورده‌واری سه‌رهه‌ڵئه‌دات که‌ کارئه‌کاته‌ سه‌ر ره‌وتی ئه‌ده‌بی به‌ره‌کانی دوای خۆی و ته‌شه‌نه‌ ئه‌کاته‌ ناوه‌ڕۆکی ئه‌ده‌بیاتی کورده‌واری به‌ گشتی...
ره‌نگه‌ له‌سه‌ر جوان ناسی له‌ شێعری هێمن دا به‌سه‌دان لاپه‌ڕه‌ نووسراون و به‌ ده‌یان وتار بێژراون ،به‌ڵام به‌ڕای من زۆرن ئه‌وانه‌ی که‌ هێشتا‌ نه‌وتراون و وه‌به‌رباس نه‌خراون . یه‌ک له‌و باسه‌ گرینگانه‌ زمان شكێنی و داهێنان-به‌ مانا شێعری و ئه‌ده‌بی و هونه‌رییه‌که‌ی- ده‌رخستنی کارکردی‌ فه‌رهه‌نگی ، کۆمه‌ڵایه‌تی و ئینسانییه‌کانی زمانه‌ . که‌ له‌ شێعری هێمن دا به‌ جوانی ره‌نگیانداوه‌ته‌وه‌. هه‌روه‌ها لایه‌نی زمانی هێمن له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزدا به‌نیسبه‌ت به‌رهه‌مه‌کانی دیکه‌ی ئه‌و جیاوازییه‌کی به‌رچاویان هه‌یه‌. وشه‌ له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزی هێمن دا مانای جیاوازتره‌ و به‌ نسبه‌ت ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی که‌ ((ناڵه‌ی جودایی)) ئه‌نووسرێت ،کارکردی نائاسایی پێدراوه‌. هه‌ر بۆیه‌ له‌ نێو به‌رهه‌مه‌ به‌نرخه‌کانی هێمن دا ، ئه‌و به‌رهه‌مه‌ و له‌ ناو ئه‌وانه‌‌یشدا ئێواره‌ی پاییز جیاوازه‌،ده‌رخستنی چه‌ن لایه‌نی جوانناسی و کارکردی ئه‌ده‌بی نوێی زمان، وه‌ک هونه‌ری مۆدێڕن له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزپێخۆری سه‌ره‌کی ئه‌م نووسراوه‌یه‌.
هێمن، که‌شف و داهێنان
خۆرخه‌ لوییس بۆرخس ئه‌ڵێ ( هه‌رکات لاپه‌ڕه‌یه‌کی سپی ئه‌بینم له‌ به‌رانبه‌رم دا ، واهه‌ست ئه‌که‌م که‌ ئه‌شێ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ ئه‌ده‌بیات بۆ خۆم که‌شف بکه‌م)).1 ئه‌م وته‌ له‌ ناخیخۆی دا دوو دڵه‌ڕاوکه‌ی گه‌وره‌ی تێدایه‌ سه‌باره‌ت به‌ ئه‌ده‌بیات به‌تایبه‌ت شێعر، یه‌که‌م ؛ئه‌رکی نووسه‌ر که‌شف کردن و داهێنانه‌. دووه‌م؛به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی کاتێک ئه‌خوڵقێ که‌ داهێنان ڕووده‌دا.شاعری وه‌کوو هێمن هه‌رگیز ئه‌ندامی بنکه‌یه‌کی تایبه‌تی ئه‌ده‌بی نه‌بووه‌ و بۆی نه‌ڕه‌خساوه‌، به‌ڵام هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای نووسینه‌وه‌ هه‌ستی کردووه‌ که‌ ئه‌شێ بابه‌تی جوانتر و جیاوازتر بنووسێ هه‌ر وه‌ک خۆی ئه‌ڵێ (شێعره‌کانم پوخته‌ نه‌بوون.لاسایی شاعره‌ کۆنه‌کانم کردبوو،هه‌موو جۆره‌ شێعرێکم دانابوو...ده‌فته‌ره‌ سوور له‌ سه‌ر کڵی ته‌ندوور بوو به‌ قه‌قنه‌س...راسته‌ هه‌مووی مه‌وزوون بوون و قافیه‌یان هه‌بوو، به‌ڵام لا‌سایی کردنه‌وه‌ی ته‌واو بوون و هه‌ستی شاعرانه‌ی خۆمیان که‌م تێدا بوو...زۆر شێعری وام فڕێ داون.))2
دوای ئه‌و ئه‌زموونه‌ ،هێمن ده‌س پێ ده‌کاته‌وه‌ و ئه‌مجار به‌شێوه‌یه‌کی جیاوازتر ئه‌نووسێت هه‌رچه‌ن به‌ڕای ‌هێندێک ؛هێشتا له‌ ژێر کارتێکردنی ئه‌ده‌بی فارس و شاعرانی کورد وه‌کوو؛نالی نه‌هاتووه‌ته‌ ده‌رێ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی شێعره‌کانی وه‌زن و قافیه‌یان هه‌یه‌ و له‌گه‌ڵ ده‌ستووری فارسیدا رێک ئه‌که‌ون و به‌ شێوه‌ی غه‌زه‌ڵ و مه‌سنه‌وی و قه‌سیده‌ و دووبه‌یتی نووسراون. به‌ڵام ناوه‌ڕۆکی شێعری هێمن جیاوازییه‌کی به‌رچاوی هه‌یه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ی که‌ له‌ سه‌رده‌مێکی جیاوازدا ئه‌ژی و کۆمه‌ڵگا به‌ هه‌موو لایه‌نه‌کانیه‌وه‌ کار ئه‌که‌نه‌ سه‌ر شاعر، هاوکات به‌کارهێنانی وه‌زنی په‌نجه‌یی- ئه‌و وه‌زنه‌ی که‌ بناغه‌ی گۆرانی و به‌سته‌ و لاوکی کوردییه‌ و کۆڵه‌که‌یه‌کی هه‌ره‌ گرینگی که‌شف و داهێنانه‌ وبناغه‌ی گۆڕانه‌ له‌ شێعری گۆران دا- ده‌ستی هێمن بۆ داهێنان ئاوه‌ڵاتر ئه‌کات.هێمن گۆران به‌ پێشڕه‌ ، نوێکار ،جوانپه‌ره‌ست و رۆشنبیر ده‌زانێ ،هه‌موو سفه‌تێکی جوان ئه‌خاته‌ پاڵ گۆران؛ خۆش خه‌یاڵی و ناسک بینی ، شاره‌زایی و هه‌ستی پاک ، شێعری پڕسۆز و ...ئه‌گه‌ر ئه‌م فاکته‌رانه له‌ ده‌زگایه‌کی مه‌عریفی و پێناسه‌ی شێعری دابنێین سه‌رنجمان بۆ لای هه‌ندێک بنکه‌ و مه‌کته‌بی ئه‌ده‌بی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی جیهان راده‌کێشێ ‌و بۆمان ده‌رئه‌که‌وێ که‌ هێمن شاعرێکی سه‌رده‌میانه‌ بووه‌ وپێشوازی له‌ داهێنان و که‌شفی ئه‌ده‌بی و هونه‌ری کردوه‌، هه‌ر بۆیه‌ وه‌زن و قافیه‌ و ئارایه‌ کلاسیکییه‌کان له‌ شێعری هێمندا بناغه‌ نین به‌ڵکوو په‌راوێزێکی ئێجگار جوانن، ئه‌مه‌یش پێچه‌وانه‌ی سه‌رده‌می خۆی بووه‌ و بۆ هێمن که‌شفه‌ و بۆ شێعره‌کانی داهێنانه‌.
هه‌ر له‌ سه‌رده‌می هێمندا، زۆر که‌س به‌تایبه‌ت فۆرمالیسته‌کان و له‌ ناو ئه‌وانیش دا زیاتر فۆرماڵیسته‌ رووسییه‌کان، بۆ جیاکردنه‌وه‌ی زمانی شێعر له‌ کارکرده‌کانی دیکه‌ی زمان وه‌ک؛ کارکردی زانستیانه‌ و به‌کارهێنای رۆژانه‌ ،... ئاماژه‌یان به‌ چه‌ن خاڵی تایبه‌ت ئه‌کرد وه‌کوو؛ ئه‌دیبانه‌ نووسین ، سڕینه‌وه‌ی باری ئاسایی وشه‌ و داڕشته‌ و ...هه‌رچه‌ن له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یش کۆک بوون که‌ ئاڵ و گۆڕ له‌شێوه‌ی روانین به‌و پێوه‌ره‌ باوه‌ڕپێکراو و عاده‌ت کردووانه‌ بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئاڵ و گۆڕی کۆمه‌ڵایه‌تی و مێژوویی کارێکی دژوار و بێ ئه‌نجامه‌. بۆیه‌ هاتنه‌ سه‌ر ئه‌و رایه‌ که؛‌((هونه‌ر به‌شێک له‌ بینای کۆمه‌ڵایه‌تی پێک دێنێت و پێوه‌ندییه‌کی دیالێکتیکی له‌ گه‌ڵ به‌شه‌کانی دیکه‌ی کۆمه‌ڵگا ساز ده‌کات وئاڵ و گۆڕی هاوئاهه‌نگی به‌سه‌ردادێ، به‌ڵام کارکرده‌ جوانناسییه‌ خۆکرده‌کانی ده‌پارێزێ و سووره‌ له‌ سه‌ر ئێوه‌ت کردنیان.))3
مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی کاری ئه‌ده‌بی ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ جوان ناسی و به‌کارهێنانی سه‌ناعه‌ته‌ ئه‌ده‌بییه‌کان و گۆڕانی هێما و وێناکان ،شته‌کان به‌ جۆرێک بخاته‌ به‌رچاو که‌ خوێنه‌ر وا هه‌ست بکات بۆ یه‌که‌م جاره‌ رووبه‌ڕوویان ئه‌بیته‌وه. ئه‌مه‌ هۆکارێکه‌ بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر بتوانێت خوێنه‌ر له‌ بازنه‌ی ده‌قی ئه‌ده‌بی دا بهێڵێته‌وه‌‌ و سرنجی بۆ لای ناوه‌ڕۆک رابکێشێ‌.هێمن هه‌ستی به‌وه‌ کردوه‌ و سه‌ناعه‌ت و جوانکاری هونه‌ری جوانناسی خۆی ئه‌وێ . ده‌زانێ ئارایه‌ ئه‌ده‌بییه‌کان بۆ سه‌رده‌مێک شیاون و سه‌رده‌می نوێ هونه‌ری جوانناسی نوێ ی ده‌وێ، به‌شێک له‌ خۆشه‌ویستی گۆرانیش له‌ لای هێمن ئه‌وه‌ بووه‌، هه‌روا که‌ به‌شێک له‌ خۆشویستنی هێمن له‌ لای ئێمه‌ ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ گۆڕانه‌ که‌ له‌ شێعری ئه‌ودا به‌دی ئه‌که‌ین..گۆڕان و داهێنان له‌ شێعری هێمندا زۆرتر له‌ سه‌ر ساختی زمان و ناوه‌ڕۆک و مامڵه‌ له‌گه‌ڵ وشه‌دا رووده‌دا.ئه‌و وشه‌ له‌ شێوه‌ی ئاسایی وکارکردی هه‌میشه‌یی خۆی ئه‌ترازێنێ و ئه‌رک و قورسایی نوێ ی ئه‌خاته‌سه‌ر.به‌تایبه‌ت له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزدا کارکردی وشه به‌نیسبه‌ت شێعری سه‌رده‌می هێمن‌ وه‌ هه‌روه‌ها به‌ نیسبه‌ت شێعره‌کانی پێشتری خۆی جیاوازه‌.
دوور قاقایه‌کم گوێ لێ بوو ده‌تگوت گولله‌م پێوه‌ ئه‌نێ
چۆن به‌ ئێواره‌ی پاووزیش ئی وا هه‌یه‌ پێبکه‌نێ!؟
پێموایه‌ شاعرێکی فارس وتوویه‌؛((له‌ نێو شته‌ ئاسایی یه‌کان، یه‌کێکیان زۆر ئاسایی تر خۆی ئه‌نوێنێ ، ورده‌ ورده‌ له‌ باری ئاسایی ده‌رئه‌چێ، ئه‌وکات زقتر و نامۆتر دێته‌ به‌رچاو . بۆیه‌ ئه‌توانین بڵێین له‌ نێو شته‌ نامۆکان میراتێک له‌ ئاسایی بوون ،بوونی هه‌یه...ئه‌مه‌ له‌ جه‌غزێکدا له‌ ئاسایی بوون خۆی ئه‌پارێزێت.‌))‌خۆپاراستن له‌ ئاسایی بوونه‌وه‌ بۆ هونه‌ر و به‌تایبه‌ت شێعر خۆپاراستنه‌ له‌ له‌بیرچوونه‌وه‌.هێمن له‌م مه‌سه‌له‌ ئاگاداره‌، له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یه‌ که‌ ناتوانێ به‌وشێوه‌یه‌ درێژه‌ به‌ نووسین بدات که‌ پێشتر له‌ تاریک و رووندا نووسیویه‌، ساڵانی ته‌نیایی و دووری و ئاواره‌ییش کارئه‌که‌نه‌ سه‌رناوشیاری شاعرتاوه‌کوو شێعرێک بخوڵقێت که‌ هه‌م له‌ باری ره‌واڵه‌ت((فۆرم))ه‌وه‌ جیاوازبێت، هه‌م هه‌ڵگری دونیایه‌کی تاڕاده‌یه‌ک جیاوازبێت، دونیای مرۆڤی کورد وه‌ک تاکێک له‌ کۆمه‌ڵگا،تاکی کورد به‌ هه‌موو ئاوات و دڵه‌ڕاوکێ و خه‌م و ته‌نیاییه‌کانیه‌وه‌. هه‌روه‌ها ئیماژ((تابلۆنه‌خشاندن))و ئیجاز((کورت نووسین- brevity)) به‌شێوه‌یه‌کی نوێ له‌ شێعره‌که‌یدا ره‌نگ بداته‌وه‌.ئه‌و تابلۆیانه‌ی که‌ له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزدا ئه‌نه‌خشرێن زه‌ینی((subjective))ترن، له‌ هه‌مان کاتیشدا هه‌رکامه‌یان مانای سه‌ربه‌خۆیان هه‌یه‌.
له‌ ئاسۆیه‌کی دووره‌ده‌ست ئاوا بوو زه‌رده‌ پاییزی
ده‌تگوت بووکێکی بێ نازه‌ په‌رده‌ جێ دێڵێ به‌ زیزی
په‌ڵه‌ هه‌ورێکی چڵکنه‌ گرتی سووچێکی ئاسمان
گه‌ڵای زه‌ردی دارێک وه‌ری زریان بردی به‌ره‌و نه‌مان
یه‌کێکی تر له‌ خاڵه‌ به‌رچاوه‌کانی ئێواره‌ی پاییز ئه‌وه‌یه‌ که‌ بۆچوون و رای جیاواز هه‌ڵئه‌گرێ و له‌ لای خوێنه‌ر به‌ پێی شوێن و باری ده‌روونی و بیری جیاوازه‌وه‌ لێکدانه‌وه‌ی جیاجیای ده‌بێت.
ئارام ئارام به‌ لۆژه‌ لۆژ ئه‌وا به‌ره‌ و ماڵ بوومه‌وه‌
نه‌ که‌س له‌ پێشمدا ده‌ڕوا نه‌ که‌س دیاره‌ به‌ دوومه‌وه‌
شێکلۆفسکی ئه‌ڵێ ( جیا له‌وه‌ی که‌ زمانی شێعر له‌ ئاستی خۆیدا نوێ و تازه‌یه‌ و ‌نه‌بینراو و نادیار و که‌شف نه‌کراوی وشه‌ ده‌رده‌خا ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا ده‌قێکی نوێ و نائاسایی به‌رهه‌م ئه‌هێنێت)).((شێعر دوو دژ له‌ خۆ ده‌گرێ؛ شێعر به‌ وشه‌ بیرده‌کاته‌وه‌ ، به‌ڵام ناپاکیشی له‌گه‌ڵ ده‌کات، شێعر پشت به‌ وشه‌ ئه‌به‌ستێ به‌ڵام ئاره‌زوو ده‌کا تێیپه‌ڕێنێ، شێعر ناپاکی له‌گه‌ڵ ((زمان)) و ((ئاگایی دژ))ی ناو زمان ده‌کات. زمان مامڵه‌ له‌گه‌ڵ شتی ئاماد(ئاسایی) و ده‌سته‌مۆدا ده‌کا، مامڵه‌ له‌سه‌ر ئه‌و شته‌ی هه‌موان کۆکن له‌سه‌ر ره‌وایی گه‌یاندن تێیدا، له‌ کاتێکدا شێعر مامڵه‌ له‌گه‌ڵ زماندا ده‌کات. زمان به‌ره‌و رابردوو ده‌ڕوات، شێعر به‌ره‌و ئاینده‌. زمان له‌گه‌ڵ ئه‌و شتانه‌ گفت وگۆ ده‌کا که‌ له‌گه‌ڵ سه‌مت و مه‌رجه‌عی کۆمه‌ڵایه‌تیدا ده‌گونجێت، که‌چی شێعر ئه‌و سه‌مته‌ کۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ تێک ده‌دات.) کاری هونه‌ر و به‌تایبه‌ت شێعر، شکاندن و به‌زاندنی داهێنه‌رانه‌ی شته‌ ئاسایی کانه‌ به‌و مه‌رجه‌ی که‌ بتوانێت هه‌ستێکی تازه‌ وپڕ هیوای مناڵانه‌ له‌ ئێمه‌دا زیندوو بکاته‌وه‌ و بیخاته‌ سه‌ر ده‌سکه‌وته‌ هه‌میشه‌یی و جێکه‌وتووه‌کان. ئه‌ده‌ب و هونه‌ر پێچه‌وانه‌ی زانست ، به‌ره‌و ئه‌و ئاسته‌ ناچن که‌ ساختێکی مونه‌زه‌م و مه‌فهوومی باوه‌ڕپێکراو به‌ دونیا ببه‌خشن، به‌ڵکوو ئه‌یانه‌وێ به‌ شکاندن و به‌زاندن و ده‌سخستنه‌ ناو وشه‌ و ساختی زمان ، ده‌لاقه‌یه‌ک بکه‌نه‌وه‌ تا ئێمه‌ به‌ چاوێک جوانتر و تازه‌تر و نامۆتر ژیان و مرۆف هه‌ست پێبکه‌ینه‌وه‌.
1-این هنر شعر-لاپه‌ڕه‌ی132- تاریک و روون،له‌کوێوه‌ بۆ کوێ-لاپه‌ڕه‌ی 15 3- درامدی بر فورمالیسم-لاپه‌ڕه‌ی425- بیری ڕه‌خنه‌یی هاوچه‌رخ- نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د.لاپه‌ڕه‌ی225*ئه‌و ره‌وته‌ تا چه‌ن ساڵی پێش له‌و گۆڤاره‌ درێژه‌ی هه‌بو
*ئه‌م وتاره‌ بۆ ((کۆڕی رێزگرتن له‌ ماموستاهێمن له‌ شاری مه‌هاباد))ئاماده‌کرابوو

"هێمنی موکریانی" ،ئەستێرەیەکی گەشی ناو ئاسمانی تۆرە و ئەدەبی کورد


http://sorani.irib.ir/farhang/media/...bb2f4e9_XL.jpg

محەممەد ئەمینی شێخولئیسلامی موکری ناسراو بە "هێمن" ساڵی 1300ی هەتاوی، 1921ی زایینی لە گوندی "لاچین" ی نزیک سابڵاخ لەدایک بوو.

هێمن ،پاش سەرکەوتنی ئینقلابی ئیسلامی و ساڵی 1983 ناوەندی چاپ و بڵاوکردنەوەی "سەلاحەدینی ئەییوبی" لە شاری ورمێ دانا.
ئەو ناوەندە له‌ بەهاری 1985ەوە گۆڤارێکی وەرزانەی چاندی لە چاپ دابە ناوی" سروە" کە "هێمن" تاسەردەمی کۆچی دوایی بۆ خۆ بەرپرسی بوو .
هێمن ،بەرلە ئینقلاب و ساڵی 1357ی هەتاوی هاریکاریی ڕۆژنامەی "کوردستان"ی چاپی تارانی دەکرد.
لەگرینگترین بەرهەمەکانی مامۆستا "هێمن "دەکرێ ئیشارەت بدەینە :
- تاریک و ڕوون - شیعر 1974
- پاشەرۆک - شیعرو پەخشان
- ناڵه‌ی جودایی – شیعر -1979
- توحفەی موزەفەرییە ، کۆکردنه‌وه‌ و په‌راوێز بۆ نووسین
- چەپکێ گوڵ و چەپکێ نەرگیز
- هەواری خاڵی
بابەتێکی نەمر مامۆستا "هێمن"مان لە گۆڤاری سروە هەڵبژاردووە کە بۆچوونی ئەومان لەسەر چەند بۆنەیەکی ئێرانی بۆ ڕوون دەکاتەوە.
بێگومان هه‌مووان ئاگادارن که‌ یەکێک لە کۆنترین جەژنەکانی سەرپاک ئێرانییەکان،جەژنی دێرینی نەورۆزە. مامۆستا هێمن، سەبارەت بەم جەژنە کۆنە دەڵێ: من پێم وایە ئەم ڕۆژە پیرۆزە و ئەم جێژنە گەورەی زۆربەی گەلانی ڕۆژهەڵات، پێوەندیی بە ئابوورییەوە هەیە . جا ئیجازە بدەن بە کورتی لەو بارەوە بدوێم.
بابە با نەخوێندەواریش بم، خۆ ئەوەندەم لە خوێندەواران بیستووە کە ئەو گەلانەی بە زمانەکانی ئێرانی دەدوێن لە ڕۆژگارێکدا کە نە من دەزانم کەنگێیە و نە ئەو کەسانەی خۆیان بەمێژووزان و مێژووناس دەژمێرن ؛ بۆیان ساغ بوەتەوە چەند هەزار ساڵ دەبێ لە قەفقازەوە سەرەوژێر بوونەوە و هەریەکە بۆ لایەک ڕۆیشتن. ئەم گەلانە هەموویان شوانەوێڵە و مەڕدار بوون و ژیانیان بە پشت و گوانی ئەم گیانلەبەرە خوێن شیرین و بەستەزمانە کەزۆرزوو دەستەمۆ بووە، دابین کردووە.
ڕوونتر بڵێم خۆراکیان لە شیرو پۆشاکیان لە خوری ئەو حەیوانە بووە. جا بۆیە خۆشیان ویستووە و گەرمێن و و کوێستانیان دەگەڵ کردووە و بە دوای هەوار و لەوەڕگەدا وێڵبوون و گەڕاون .
دەزانم کوردیش ، یەکێک لە و گەلانەیە لە پێشدا شوانەوێڵە بووە ؛ئێستاش ئەگەر کارەساتی ڕۆژگار لێ گەڕێ، کەیفی لە شوانەتییە و وڵاتەکەشی بۆ ئاژەڵداری یا بە زمانی ئیمرۆ "دامداری" و "دامپەروەری" دەناڵێ.
ئێستاش هەرچەند مەڕداری لە کوردستاندا بەداخەوە زۆر کەم بووە و دامپەروەرەکان کاتی بەران تێ بەردانیان گۆڕیوە بەڵام ئەو دابە هەر نەگۆڕاوە و هەرکەس کرتکە مەڕێکی بێ ،ئەو ڕۆژە بەران دەمەڕی دەکا. میوانداری لە جیرانان دەکا ،مێوژ و خورما و شیرینی دەدا بە منداڵان و ئەگەر خەڵاتێکی زۆرباش بۆ شوان لە ئەستۆی بەران نەکا ،کاکی شوان نایەڵێ بەرانی ڕەنگاو بچێتە نێو مێگەل.
بەڵام زۆر دوور نییە هەر بە بیری من مەڕدار لە ئاخر و ئۆخری مانگی "مێهر " بەرانیان دەمەڕ کردووە و جێژنی مێهرەگانیان بۆ کردووە. دیارە ئەو جێژنە ئەوەندە گەورە بووە کە عەرەب وەریانگرتووە و کردوویانە بە "میهرەجان" و بە هەموو ڕۆژی خۆش دەڵێن "میهرەجان".
مەڕ بە پێنج مانگ دەزێ .پێشینیان دەڵێن بەرخ، پاش سەد ڕۆژ ڕووحی وەبەردێ و مەترسی بەرئاویشتن کەم دەبێتەوە. جێژنی "سەدە" کە ئێستاش لە زۆر شوێنی کوردستان دەیکە ن وپێی دەڵێن "بێڵندانە " پێوەندیی دەگەڵ ئەم باسە هەیە .
دوو مانگ پایز و سێ مانگ زستان ، دەکاتە پێنج مانگ و لەشەوی ئەوەڵی بەهاردا زەوی مەڕدێ و جێژنی هەرەگەورەی مەڕدارە.
پێم وانییە پێویستیی بەڕوون کردنەوە بێ، بەرخی مەستەشیر پاشی سێزدە ڕۆژ دەبێ لە کۆز دەرکرێ و بە زاوەماک بیبەیە لەوەڕ ئەوەش سێزدە بەدەرەکە مان.
ئه‌و بابه‌ته‌ی خرایه‌ به‌ر دیده‌ی خوێنه‌رانی هێژا،کورتکراوه‌ی بابه‌ته‌که‌ی مامۆستا "هێمن" بوو سه‌باره‌ت به‌ نه‌ورۆز.
له‌بیر نه‌که‌ین "هێمن" ،یه‌کێکه‌ له‌ شاعیره‌ هه‌ست ناسک و پاراوه‌کانی کورد و له‌ سه‌رانسه‌ریی هه‌ڵبه‌ستی دا ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه‌ت به‌رچاو ده‌که‌وێ.
ئه‌مه‌ش هۆنراوه‌یه‌کی هه‌ره‌ناسکی" هێمن" به‌ ناوونیشانی "گریانی نیوه‌ی شه‌و":


گریانی نیوه‌ شه‌و


شه‌وانه‌ ئه‌و ده‌مانه‌ی شه‌و ده‌گاته‌ کاتی نیوه‌ی شه‌و
خه‌ڵک نووست و له‌ چاوی من که‌سه‌ر دیسان ڕه‌واندی خه‌و
سکووتێکی به‌سام سه‌رتاسه‌ری ئه‌م دێیه‌ داده‌گرێ
ده‌ڵێی هه‌ر زینده‌وارێکی هه‌یه‌ له‌و دێیه‌دا ده‌مرێ
له‌ هیچ لایه‌ک خشپه‌یه‌ک نایه‌،چرای ماڵێکی ناییسێ
به‌ ئه‌سپایی له‌ ماڵ دێمه‌ ده‌رێ،ده‌خوشم وه‌کوو نیسێ
ته‌ک و ته‌نیا به‌ئارامی ده‌چم بۆ گرده‌که‌ی به‌ردێ
به‌دڵته‌نگی و کز و خه‌مناکیی ڕاده‌کشێم له‌سه‌ر به‌ردێ
ده‌که‌م جا سه‌یری ئه‌ستێران و هه‌ڵده‌مژم شنه‌ی شه‌وبا
شه‌و و بێده‌نگیی چه‌ند خۆشه‌،هه‌میشه‌ خۆزگه‌ هه‌ر شه‌و با
وه‌کوو ئاواڵی چاک ،ئه‌ستێره‌کان گوێ ڕاده‌دێرن بۆم
هه‌تا بۆیان به‌یان که‌م، موو به‌موو ڕازی ده‌روونی خۆم
کوڵم هه‌ڵده‌ستێ ئه‌و جاره‌‌ و له‌به‌ر ده‌ردم ده‌ناڵێنم
هه‌تا ئاوری دڵم ده‌کوژێته‌وه،‌ ئه‌سرین ده‌بارێنم
شه‌وانه‌ گه‌ر نه‌که‌م ئه‌و شیوه‌ن و ناڵین و گریانه‌
ده‌سووتێنێ وجوودم ،ئاگری ئه‌م جه‌رگه‌ بریانه‌
به‌ڵی گریانی نیوه‌ی شه‌و ده‌کا ناسۆری دڵ، مه‌رهه‌م
کوڵ و کۆم داده‌مرکێنێ و به‌جێ دێڵێ دڵی من خه‌م

رادیو فرهنگ برون مرزی

شێعری هێمن لە روانگەی رەوانناسی پێوەندییەکانەوە
پێشەکی:

ئەو نووسراوەیە لە سەرەتا ئاوڕێکی تێئوریکی داوەتەوە سەر ڕەوانناسی کۆمەپایەتی (روانشناسی اجتماعی) بە گشتی و چەمکی پێوەندییەکان بە تایبەتی. هەموو لق وپۆپەکانی ئەو چەمکە لە چوارچێوەی مێتۆدە زانستی و هاوچەرخەکانی کە ئێستا لە رەوانناسی دا باوە لێکدراونەتەوە و پاشان بە پشت بەستن بەو مێتۆد و شێوازە زانستیانە جێگە و پێگەی شێعری هێمن دیاری کراوە. ئەو نووسراوەیە هەوپ دانێکە بەرەو زانستی کردن و تێئوریزە کردنی شێعری کوردی بە گشتی و شێعری هێمن بە تایبەتی. ئەو بابەتە تەنانە ت دە توانێ سەرەتای نووسینی کتێبێک بێ، چوونکە ئاوردانەوەیەکە تازەیە لەو بوارە دا و پێویستە کاری لە سەر بکرێ .

وشە بنەرەتیەکان:
رەوانناسی کۆمەلایەتی، رەوانناسی پێوەندیەکان، پێوەندی، سەرچاوەی پەیام، رەسانە.

ـ چە مکی پێوەندی و تایبەتمەندییەکانی لە روانگەی رەوانناسی کۆمەپایەتی
سەرەتا پێویستە پێناسەیەکمان لە دوو چە¬مکی گرینگ هەبێ بۆ ئەوەی کە لە درێژەی وتارەکەدا بە تێڕوانینێکی باشتر سرنج بدەینە بابەتەکانی باس کراو.
یەکەم، مەفهوومی رەوانناسی کۆمەلایەتییە.ئێرۆنسۆن یەکێک لە رەوانناسە کۆمەلایەتییەکان دەلێ: ڕەوانناسی کۆمەلایەتی یانی کارتێکەری لە سەر باوەر و کردەوەکانی کەسانێکی تر بە شێوازگەلی جۆراوجۆر.(1)
دووهەم، مەفهوومی پێوەندییە. ئەو مەفهوومە لە ڕەوانناسی کۆمەپایەتی دا بەشێکی زۆر گرینگی وە خۆ گرتووە و لە ناو وتارە کەشدا بە وردی شی دەکرێتەوه. بەپام دەتوانین لە یەک ڕستە دا بپێین: پێوەندی یانی راگوێزتنی ئیتلاعات لە تاک یا گرووپێک بۆ تاک یا گرووپێکی تر.
ئێدوێن ئێمێری لە بابەت چەمکی پێوەندی دا دەلێ: "پێوەندی، تکنیکی راگوێزتنی ئیتلاعات،ئەندێشە و کردەوەکان لە تاکێک بو تاکێکی ترە و بۆ ئەو مەبەستەش لە کەرە سەی جۆراوجۆر کەلک وەردەگیرێ.
"لاندبێرگ"،"شراگ"و"لارسێن" پێوەندی ئاوا پێناسە دەکەن: "پێوەندی یانی راگوێزتنی مانا و پەیام لە رێگای نمادەکان".لە ڕوانگەی ئەو سێ زانایە کاتێک مرۆڤەکان لە رێگای نمادەکان شوێن لە یەکتر وەردەگرن ئەوا دەتوانین بپێین لە پێوەندی دان.
لە لایەکی دیکەوە "چارلز کوولی" یەکێک لە بەناوبانگترین لێکوپەرانی ئەم بوارە دەپێ: "پێوەندی مێکانیزمی بەرقەرار کردنی پێوەندی نێوان مروڤەکانەوتەواوی هێماکان هاوڕێ لە گەپ کەرەسەی راگوێزتنیان لە چوارچێوەی پێوەندی دا دەگونجێن".
بەو پێیە پێوەندی ڕاگوێزتنی پەیامە بۆ خەپکانی تر لە ڕێگای نمادەکان و بنەمای دامەزراندنی کۆمەپگایە.
ئەو وتەی دێکارت:"من بیر دەکەمەوە کەوایە هەم"، لە چوارچێوەی پێوەندی دا مانا دەدا.(2)
"ئێلیوت ئێرۆنسۆن" لە کتێبەکەی خۆی دا بە نێوی "ڕەوانناسی کۆمەپایەتی" بۆ پەرە پێدانی چەمکی پێوەندی سٌێ شت بە گرینگ دەزانێ. یەکەم: سەرچاوەی پێوەندی (کێ پەیامەکە دەنێرێ)، دووهەم: چییەتی پێوەندی (ماهییەتی پێوەندی) (پەیام چۆن دەنێردرێ)، سێهەم: تایبەتمەندیەکانی بەردەنگ (پەیام بۆ کێ دەنێردرێ).


یەکەم:
سەرچاوەی پێوەندی
لە بابەت سەرچاوەی پەیام یا ئەوکە سەی پەیام دەنێرێ سێ مەسئەلەی زۆر گرینگ پێویستە باس بکرێ.
یە کەم ئەوەی کە سەرچاوە تا چ ڕادەیەک لە لایان بەردەنگەوە گرینگی پێ بدرێ.ئەگەر سەرچاوە بپیمەت یا کەسێکی باش بێ، لە لایان کۆمەپگاوە پەیامەکە چاکتر وەردەگیرێ تا ئەوەی کە مرۆڤێک یا تاکێکی خراپ و بێ جێگە و پێگە لە قەپەم بدرێ.
"ئەرەستوو" وەک هەوەپین رەوانناسی کۆمەپایەتی دەپێ :"ئێمە وتەی گەورە پیاوان چاکتر قەبوول دەکەین تەنانەت بێ وەیکە بیریشی لێ بکەینەوە". کە وایە سەرچاوەی پسپۆر و شارەزا بۆ قەبووپ کردنی پەیام لە لایان وەرگرەکانی گرینگییەکی تایبەتی هە یە. پێویستە ئەوەش بکوترێ کە نزیکەی 2300 ساپی خایاند تا ئەو وتەی ئەرەستوو بە شێوەی زانستی و تەجروبی لە لایان کە سانێکی وەکوو "کاڕل هاوپەند" و "واپتێر وایس" لە سالی 1951ی زایینی دا تاقی کرایەوە و راستییەکەشی سەلمێندرا.

دووهەم :
مەسئەلە لەم بابەتە دا زێدەبوونی متمانە بە سەرچاویە. هەرچی سەرچاوە لە لایان کۆمەپانی خەپک جێگای متمانەی زیاتر بێ پەیامەکەی ئاسانتر وەردەگیرێ. ئەو مەسئەلەیەش لە لایەن "ئێرۆنسۆن"،"والیستێر" و"فیستینجێر"، بە شێوەی پۆزیتیویستی تاقی کراوەتەوە و بۆتە بنەمایەکی زانستی لەو مەسئەلەپەی پێوەندی دا.

مەسئەلەی سێهەم:
رادەی سرنج¬راکێشی سەرچاوەیە. مەبەست ئەوەیە سەرچاوە تا چ ڕادەیەک سرنج¬راکێش و خۆشەویستە. چەند سال لەوە پێش"جادسێن میلز"و "ئێرۆنسۆن" و هەروەها "ئالیس ئیگلی"و"شێلی چێیکێن" چەند ڕەوانناسی گەورە لە لێکۆپینەوەیەکی بەربپاو و تازەدا بەو ئاکامە گەیشتن کە کەسانی سرنج¬راکێش و خۆشەویست پەیامەکانیان هەم زووتر قەبووپ دەکرێ و هەم چڕو پڕتر و پڕناوەرۆکتر لە ئەژمار دێ. ئەو کەسانەی قەرارە پەیامەکە وەرگرن لە حاپەتێک دا کە سەرچاوە لە لایان سرنج¬راکێش و خۆشەویست بێ، لە باری رە وانی فەزایەکی زیاتر ئامادە دە¬کەن بۆ وەرگرتنی و هەر وەها جێگرکردنی پەیام لە هزریان دا.
ئەو فەزایەی کە رەوانناسی گەورە "کورت لووین" پێی دەلێ: "گوڕەپانی ڕەوانی".

دووهەم: چییەتی پێوەندی
شێوەی بەیانی پەیام ڕۆپێکی گرینگی لە شوێن دانانەکەی دا هەیە. پەیامەکان لە چەند لایەنەوە جیاوازیان هەیە. ئێرۆنسۆن پێنج لایەنی گرینگ باس دەکا بەم چەشنە: 1- ئایا پەیامێک مەنتیقی لە پشت بێ چاکتر قەبووپ دەکرێ یا ئەوەی کە بیهەوێ هەست و هەیەجانی خەپک ببزوێنێ؟ 2- ئایا پەیامێک بە نیشاندانی نموونەیەکی زیندوو چاکتر وەردەگیرێ یا ئەوەی کە بەپگەی ئاماری قەوی لە پشت بێ؟ 3- ئایا پەیامێک دەبێ یەک لایەنە بێ (فەقەت لایەنە پۆزیتیڤەکان یا فەقەت لایەنە نێگەتیڤەکان) چاکتر وەردەگیرێ یا دوو لایەنە بێ (هەم لایەنە پۆزیتیڤەکان و هەم لایەنە نێگەتیڤەکان)؟ 4- ئەگەر بڕیار بێ دوو لایەنە بێ تەرتیبی ناردنی پەیامەکە چۆن بێ بە واتایەکی تر، سەرەتا لایەنە پۆزیتیڤەکان بکوترێ یا لایەنە نێگەتیڤەکان؟ 5- چ پێوەندیەک هەیە لە نێوان ناوەرۆکی پەیام و بیر و ڕا و باوەرەکانی بەردەنگ؟

سێهەم: تایبەتمەندییەکانی بەردەنگ
بە سرنج دان بەوەی کە مرۆڤەکان لە باری کەسایەتییەوە جیاوازیان هەیە، هەر تاکێک بە پێی ئەندیشە و تەفسیری خۆی لە گەپ پەیامی دەق یا هەر شتێک کە دەیبیسێ هەپسووکەوت دەکا. دەبێ بپێین مەسئەلەی زۆر گرینگ و پێوەندی دار بە بەردەنگی پەیام مەسئەلەی تەجروبە زێهنییەکانی پێشووی بەردەنگ یا بە واتایەکی تر چوارچێوەی فکری بەردەنگ پێش بیستنی پەیامەکەیە.
ئەگەر ئەزموون، تەجروبە و پێشینە زێهنی و ڕەوانی و کۆمەپایەتەکانی بەردەنگ لە گەپ سەرچاوەی پەیام لە یەک نزیک بێ، ئەوکات بەردەنگ بە شێوەیەکی ئەکتیوتر دەتوانێ لە گەپ پەیام و ناوەڕۆکی پەیام هەپس و کەوت بکا.(3)

مۆدێلی رۆناپد ریجۆ
مودێلێکی دیکە سەبارەت بە چەمکی پێوەندی مۆدێلی ڕۆناپد ریجۆیە. با بە وردی چاوێک بە سەر ئەو مۆدێلە دا بخشێنین.
ریجۆ پێوەندی ئاوا پێناسە دەکا و دەپێ: پێوەندی یانی راگوێزتنی زانیارییەکان(information)لە تاک یا گرووپێک بۆ تاک یا گرووپێکی تر. بەرقەرارکردنی پێوەندی پێویستی بە پڕۆسەی ئاپ و گۆری زانیارییەکان لە نێوان دوو یا چەند کەسە. ئەو کەسەی پەیام دەنێرێ پێی دەپێن "ڕەمز دانەر" و ئەو کەسەی پەیام وەردەگرێ پێی دەپێن "ڕەمزگوشا" ئەوەش بەو مانایەیە کە ئەو کەسەی پەیام دەنێرێ جۆرێک ڕەمز بە کار دەبا و کۆدی بۆ پەیامەکەی دادەنێ و ئەو کەسەی کە قەرارە پەیامەکە وەربگرێ، هەوپ دەدا کۆدەکە بکاتەوە و ڕەمز گوشایی بکا. هەپبەت دەبێ بپێین زەمانێک ئەو کۆدە لە لای وەرگری پەیامەکە دەکرێتەوە کە هاوبەشیییەکی زۆرلە نێوان سەرچاوە و وەرگری پەیام لە باری هەل ومەرجی کۆمەپایەتی، زێهنی و ڕەوانییەوە هەبێ. پاشان نۆرە دەگاتە هەپبژاردنی رەسانە؛ یانی کەرەسەی ڕاگوێزتنی پەیام لە سەرچاوەوە بۆ بیسەری پەیام. رەسانە دەتوانێ زۆر شت بێ، بۆ وێنە تەلەیفوون، گوفتار، نووسراوە و هتد.
ڕەسانە دوو تایبەتمەندی هەیە. یەکەم ئەوەیە: هەپبژاردنی ڕەسانەیەکی باش بە پێی بار و دۆخی گونجاو کە دەتوانێ شوێنێکی باش و کارامەی هەبێ لە بەرقەرار کردنی پێوەندی دا.
دووهەم گرفتی ماناییە. ئەویش ئەو کاتەیە خەپک مانای وشەکان بە جورێکی جیاواز لە یەکتر تەفسیر دەکەنەوە کە دەبێتە هۆی جیاوازی مەفهوومی پەیامەکان لە لای بیسەران.(4)

جۆرەکانی پێوەندی:
ڕەوانناسی کۆمەپایەتی و هەروەها کۆمەپناسانیش لەسەر هەبوونی 8 جۆرە پێوەندی کۆکن کە بریتین لە:
1- پێوەندی ڕاستەوخۆ: پێوەندی نێوان مرۆڤەکانە بێ هیچ لەمپەرێک.
2- پێوەندی جیهانی: پێوەندی لە گەپ کەسانێک یا وپاتانێک لە دەرەوەی سنوورەکان بەکەلک وەرگرتن لە تێکنۆلۆژی مۆدێٍڕن وەکوو تەلەیفوون، ئینتێرنێت و هتد.
3- پێوەندی هەست بزوێنەر: پڕۆسەی پێوەندی لە ڕێگای هێماکان ئەنجام دەدرێ. لەم شێوە پێوەندییە دا ناوەڕۆکی پەیام ناگاتە بەردەنگ، بەپکە تەنیا حاپەتەکانی ئێحساسی و هەیەجانی سەرچاوەی پەیام دەگاتە بیسەر. ئەو حاپەتانەش دەبنە هۆی درووست بوونی فەزایە کی ئێحساسی، هەیەجانی و ڕەوانی هاوبەش لە نێوان سەرچاوە و بیسەر. مالینۆڤسکی لەو پێوەندییە دا دەپێ: "لە کۆمەپگا سەرەتاییەکان زمان وەکوو کەرەسەیەکی مرۆڤ بۆ پێوەندی و هەر وەها بەشێک لە کردەوەکانی لە ئەژمار دێ. زمان لە وەها کۆمەپگایەک دا زیاتر شێوە عەمەل کردنە، نەک کەرەسەی بیر کردنەوە. مالینۆڤسکی ئەو زمانە تایبەتە بە نێوی " پێوەندی هەست بزوێنەر " ناو دەبا".
لە ڕوانگەی هاکێت بەشی هەرە زۆری پێوەندییەکان لە ڕێگای هونەر، ئەدەبیات و مووسیقی بەرقەرار دەبێ.
4- پێوەندی ئامانجدار یا بەرنامەیی:لەو جۆرە پێوەندییە دا دامەزرێنەری پێوەندی ئامانجێکی تایبەتی هەیە و بەرنامە و گەپاپەی لە پێش دارێژراو ئامادە دەکا.
5- پێوەندی رێفلێکسی: بە پێچەوانەی پێوەندی ئامانجدار، ئەو جۆرە پێوەندییە بێ هیچ جۆرە بەرنامە و گەپاپەیەکی لە پێش دارێژراو ئەنجام دەدرێ.
6- پێوەندی کۆمەپایەتی: بە جۆرێک لە پێوەندی دەکوترێ کە لەودا مانا یا پەیام لە کۆمەپێک خەپک بۆ کۆمەپێکی تر دەگواسترێتەوە.
7-مێتا پێوەندی (فراارتباگ): ئەو جۆرە پێوەندییە بۆ پێوەندییەکانی داهاتوو یاسا دادەڕێژێ.
8- پێوەندی حەڕەکەیی: لە ڕێگای حەڕەکەی لەش ئەنجام دەدرێ، وەکوو گریان، هات و هاوار و پێکەنین.(5)

لێکدانەوە:
ئەگەر بگەڕێینەوە سەر تێئۆرییەکەی ئێرۆنسۆن لە مەڕ سێ مەسئەلە گرینگەکەی پێوەندی دار بە چەمکی پێوەندی یانی سەرچاوەی پێوندی، چییەتی پێوەندی و تایبەتمەندییەکانی بەردەنگ، دەبێ بپٌێین ئەگەر مامۆستا هێمن وەکوو سەرچاوە لە قەپەم بدەین، کە لە رێگای نووسین بە گشتی و شێعر بە تایبەتی دەیهەوێ پەیام گەلێک بگەیەنێتە بەردەنگەکەی. دەتوانین بپٌێین بەرێزیان خاوەنی هەر سێ تایبەتمەندییەکانی سەرچاوەیە کە ئێرۆنسۆن باسی دەکا.
یەکەمیان کوتمان گرینگی ُسەرچاوەیە؛ هەبوونی ئەو تایبەتمەندییە بە تەواوی لە مامۆستا هێمن دا بە دی دەکرێ؛ چونکە ئەو کاتەی دەژیا و ئێستاشی لە گەپ بێ کە لە نێومان دا نیە، بە هۆی ئەندێشە و چالاکییەکانی کە بۆ هەموومان بەرچاوە، لە نێو ئٌێمە بە کەسێکی خاوەن پلە و بپیمەت دەناسرێ. ئەگەر ئەرەستوو دەپێ ئێمە وتەی گەورە پیاوان باشتر قبووپ دەکەین، مامۆستا هێمن لەو چوارچێوەیە دا دەگونجێ و بە پلە بەرزەکەی ئەو ڕاستیە دەسەلمێندرێ.
لە بابەت مەسئەلەی دووهەم (زێدەبوونی متمانە بە سەرچاوە) دەکرێ بپێین، بە هۆی جێگە و پێگەی دیاری کراوی مامۆستا هێمن لە سەراسەری ژیانی خۆی دا جێگەی متمانەی خەپک و تەنانەت ڕووناکبیرانیش بووە؛ بە چاوخشاندێک بە سەر ژیانی مامۆستا هێمن دا بە ئاسانی ئەوەشمان بٍۆ دەردەکەوێ .
بۆ مەسئەلەٌی سێهەم و پێوەندیدار بە سەرچاوە کە مەسئەلەی سرنج ڕاکێشی سەرچاوەیە دەبێ بپێین،ئێرۆنسۆن ئەو مەفهوومەی تەنیا لە چوارچێوەیەکی بەرتەسک دا دەدۆزێتەوە، ئەوەش بۆتە هۆی ئەوەی کە ئەو تێئۆرییە لەو بەشەدا تووشی کەم و کورتی مانایی بووە؛چونکە تەنیا لە ڕووی هێندێک فاکتەری ڕواڵەتییەوە (وەکوو ڕوخۆشی و دەم بەپێکەنین بوون )سرنج ڕاکێشی بێناسە دەکا؛بەپام بەڕای نووسەری ئەم وتارە دەتوانین تۆزێک بەربپاوتر و قووپتر بڕوانینە ئەو چەمکە. دەکرێ بە پەرەپێدانی زیاتری مەفهوومی باسکراو و هەروەها بۆشیکردنەوەی زیاتری ڕادەی سرنج ڕاکێشی مامۆستا هێمن ئاماژە بەو بەشە بکەین کە لە پێشەکییەکەی تاریک و ڕوون دا هاتووە:"هێمن نەتەوەکەی خۆش دەوێ، بەپام ڕقیشی لە هیچ نەتەوەیەکی تر نیە،لە هەموو دیوانی هێمن دا شێعرێک کە باسی نەتەوەیەکی تر بە خراپە بکا ، یا کورد لە نەتەوەیەکی تر بەرزتر دابنێ بەدی ناکرێ"(6)ئەوەش بۆتە هۆی ئەوەی کە ڕادەی سرنج ڕاکێشی مامۆستا لەلای کۆمەپگای کوردی هەمیشە زۆر بێ.
ئەم فاکتە بۆ مەسئەلەی هەوەپی پێوەندیدار بە سەرچاوە (یانی گرینگی سەرچاوە )ش بەپگەیەکی حاشا هەپنەگرە ، چونکە ئەو تایبەتمەندییە گرینگییەکی تایبەتی دابوو بە هێمن و شێعرەکانی.
مامۆستا هێمن لە باری کەسایەتییەوە، کەسێک بووە حەزی زۆر لە جەفەنگ و قسەی خۆش بووە و لە نێو کۆمەپانی خەپک وەکوو کەسایەتییەکی رووخۆش و دەم بە پێکەنین ناسراوە، هەپبەت ئەم تایبەتمەندییانە سەرەرًٌُِای هەموو ئەو دەرد و ئازارانە بوو کە بۆ نەتەوەکەی هەیبوو، ئەوەش وای کردبوو مامۆستاهێمن هیچ کات خۆی وەکوو مرۆڤێکی خەمۆک و نائومێد نیشان نەدەدا. تەواوی ئەو تایبەتمەندییانە وای لە مامۆستا هێمن کردبوو ببێ بە بپیمەتێکی سرنج ڕاکێش و خۆشەویست. ئەگەر بمانهەوێ هەمووی ئەوانە بە شێوەی تەجروبی و زانستی تاقی کەینەوە، پێم وایە مێژووی نەتەوەی کورد بە گشتی و ئەو قۆناغەی مامۆستا هێمن تێیدا دەژیا بە تایبەتی، خۆی گەورەترین تاقیکارییە بۆ سەلماندنی ئەو ڕاستییانە.
ئەو فەزا ڕەوانییەی مامۆستا هێمن تێیدا دەژیا هاوبەشییەکی زۆری لەگەپ فەزای ڕەوانی وفکری کۆمەپانی خەپک هەبوو ،هەروەها بە سرنج دان بە تاقیکارییە زانستییەکانی میلز،ئێڕۆنسۆن،ئیگلی و چێی کێن کە پێشتر باسمان کرد بوو بە هۆی وەیکە شێعرەکانی مامۆستاهێمن وەک پەیامێکی پڕناوەڕۆک لە لایەن سەرچاوەیەکی سرنج راکێش و خۆشەویست لە لای خەپک بە ئاسانی وەرگیرێن.
دووهەمین مەسئەلەی پێوەندیدار بە چەمکی پێوەندی لە ڕوانگەی ئێڕۆنسۆن چییەتی پێوەندییە.لەوپێوەندییەدا پێنج لایەنی گرینگ هاتە بەر باس ،ئێستا بە هەپسەنگاندنی ڕۆپی شێعری هێمن لەو بازنەیە دا دەچینە ناو قووپایی باسەکە :
لایەنی یەکەم ئەوە بوو،ئایا پەیامێک مەنتیقی لە پشت بێ چاکتر قبووپ دەکرێ یا ئەوەیکە بیهەوێ هەست و هەیەجانی خەپک ببزوێنێ؟ بە ڕای نووسەری ئەم وتارە، بۆ وپامی ئەم پرسیارە دەبێ هەل ومەرجی مێژوویی، کۆمەپایەتی، سیاسی و ئابووری کۆمەپگا لە بەرچاوبگیرێ. ئەگەر کۆمەپگا لە قۆناغێکی هەستیاری مێژوویی، کۆمەپایەتی یا سیاسی دا بێ، بە واتایەکی تر لەژێر زووپم و چەوسانەوە دابێ لێرەدایە کە دەتوانین بپێین خەپکی ئەو کۆمەپگایە هیچ مەنتیقێک قەبووپ ناکەن چوونکە زوپم کردن لەلای دەسەپاتداران هیچ مەنتیقێکی لە پشت نییە. هەربۆیە لە وەها قۆناغێک دا واباشترە شاعیر پشت بە بزواندنی هەست و هەیەجانی خەپک ببەستێ بۆ ئە وەیکە پەیامەکەی (شێعرەکەی) بە ئاسانی وەربگیرێ وشوێنی خۆی دابنێ.
بۆ وێنە مامۆستا هێمن لەو فاکتۆرە ڕەوانیە بە باشترین شێوە کەلکی وەرگرتوە. لە "کوردم ئەمن" دا دەلێ:
گەرچی تووشی ڕەنجەڕۆیی و حەسرەت و دەردم ئەمن
قەت لەدەس ئەوچەرخە سپپە نابەزم مەردم ئەمن
لەو دێڕە شێعرە دا مامۆستا هێمن بە هێنانەوەی سێ وشەی ڕەنجەڕۆیی،حەسرەت و دەرد لە نیوە دێڕی هەوەپ دا دەیهەوێ زیاتر پشت بە بزواندنی هەست و هەیەجان ببەستێ تا مەنتیق؛ چوونکە ئەو وشانە لە باری ڕەوانناسییەوە دەکەونە خانەی وشەگەلی هەیەجانی، هەپبەت لە چەشنی هەیەجانە نێگەتیڤەکان.
پاشان بەو وشانە دەیهەوێ پێوەندییەکی ڕەوانی بەرقەرار بکا بۆئەوەی کە ئەسپی پەیامەکە لە دێڕەکانی خوارتر دا بهێنێتە بەرچاوی خوێنەر. هەروەک بە دوای ئەو دێڕە دا دەلٌێ:

عاشقی چاوی کەژاپ و گەردنی پڕخاپ نیم
عاشقی کێو و تەلان و بەندەن و بەردم ئەمن

لە ڕوانگەی ڕەوانناسی بە گشتی و مەکتەبی ناسیاوی خوازی (شناخت گرایی) بە تایبەتی، کردەوەکانی مرۆڤ بەرهەمی تەفسیرەکانییەتی، یانی مرۆڤ بە پێی تەفسیری خۆی لە وشە و مەسئەلەکان رەفتار دەکا.
سێ وشەی ، ڕەنجەڕۆیی،حەسرەت و دەرد رەنگە لە لای بەردەنگ یا خوێنەر تەفسیری ناڕاحەتی، ڕق و تووڕەیی و داماوی لێ بکەوێتەوە. کردەوەکانیش دەتوانن بەرەنگار بوونەوە لە گەپ سەرچاوەی ڕەنجەڕۆیی،حەسرەت و دەرد ، خەمۆکێ یا حاپەتە ڕەوانییە نێگەتیڤەکان بن. مامۆستا هێمن زۆر زیرەکانە کردەوەی بەرەنگار بوونەوە هەپدەبژێرێ، لەو جێگایەی دا کە دەپێ:

من لە زنجیر و تەناف و دار و بەند باکم نیە
لەت لەتم کەن بمکوژن هێشتا دەلێم کوردم ئەمن

هەروەها پێویستە بگوترێ مامۆستا هێمن بە سرنج دان بەو تایبەتمەندییانەی لە سەرەوە باس کرا، زۆر مامۆستایانە وەکوو ڕەوانناسێکی گەورە و بە پێی بار و دۆخی کۆمەپگا لە ڕووی مێژووییەوە، لە جۆری سێهەمی پێوەندییەکان واتا جۆری هەست بزوێنەر کەلکی وەرگرتوە و پردێکی ڕەوانی لە هێما و حاپەتە ئێحساسی و هەیەجانییەکان لە نێوان خۆی و خوێنەرانی دا ساز دەکا؛ بەو جۆرە پەیامەکانی زۆر بە ئاسانی لەو پردە دەپەرنەوە و لە زەین و بیر و ڕەوانی خەپک دا خۆیان جٌێگر دەکەن.
ئەگەر وتەکەی "هاکێت" مان وە بیربێتەوە کە دەیکوت بەشی هەرە زۆری پێوەندییەکان لە ڕێگای هونەر، ئەدەبیات و مۆسیقا بەرقەرار دەبێ، مامۆستاهێمن بە باشترین شێوە و زانستییانە ترین مێتۆد لە کەرەسەی شێعر کەلکی وەرگرتووە.
لایەنی دووهەمی چییەتی پێوەندی ئەوەیە کە ئایا پەیامێک نموونەیەکی زیندووی هەبێ باشتر وەردەگیرێ یا بەپگەی ئاماری قەوی لە پشت بێ؟
لێکۆپینەوەکان ئەوەە ئاشکرا دەکەن کە هەبوونی نموونەی زیندوو و راستەوخۆ، شوێن دانانی گەلێک زیاترە لەبەپگە ئاماریەکان.یانی ئەگەر بمانهەوێ راستی و درووستی پەیامێک بە بەردەنگەکەمان بسەلمێنین بە هێنانەوەی نموونەیەکی زیندوو و راستەوخۆ باشتر دەتوانین ئەو کارە بکەین تا بەهێنانەوەی بەپگەیەکی زۆری ئاماری.
ئەگەر بمانهەوێ بۆ ئەو بەشەش نموونە بێنینەوە شێعری ئارەق و تین باشترین بەپگەیە، لە سەرەتای شێعرەکەدا بە هێنانەوەی چەندین نموونەی زیندوو لە کۆمەپگای کوردەواری ئەوکات، دەیهەوێ پەیامەکەی خۆی بەو شێوەیە بخاتە بەرچاوی بەردەنگ و خوێنەرەکەی:

پێش ئەوەی حاجی سەلەمخۆر
هەژارێک هەپنێ بە تەماپ
پێش ئەوەی ڕێچکە ببەستن
بۆمزگەوتێ شان بە بەرماپ
پێش ئەوەی دەروێشی چپکن
پەنجەی خەلیفەی کوشیبێ
پێش ئەوەی شێخ وەک تارمایی
بەرەو خانەقا خوشیبێ

لەو چەند دێڕەدا هێنانەوەی چەند نموونەی زیندووی کۆمەپگا وەک، چوونە مزگەوتی حاجی و نوێژکەرە بەتەماحەکان، باس کردن لە دەروێش و خانەقا و خەلیفە بەشێک لە ژیانی کۆمەپگای کوردی بووە و ئێستاش هەر هەیە. مامۆستاهێمن بە هێنانەوەی ئەو نموونانە دەیهەوێ بەردەنگ ئامادە بکا بۆ ئەوەیکە باس لە نموونەیەکی هەرەزیندووی کۆمەپگا بکا کە زیاترین زەحمەت دەکێشێ و کەمترین داهاتیشی هەیە، هەروەک لە درێژەدا دەپێ:

من جوتیارم من جوتیارم
من لەگەپ هەتاو هاوکارم
من بەئارەق و ئەو بەتین
دامان رشتووە بناغەی ژین
باسکی من و تیشکی ئەوی
بژیو دەستێنین لە زەوی
گەرجوتیار ئارەق نەڕێژێ
گەرهەتاو تیشک ناوێژێ
دانیشتووی ناو کۆشک و قەپا
دەخۆن نانی گەلاگەلا؟

لایەنی سێهەم و چوارەمی چییەتی پێوەندی لە باسەکەی ئێمەدا ناگونجێ. بەپام لایەنی پێنجەم یانی هەبوونی پێوەندی لە نێوان ناوەڕۆکی پەیام و باوەڕەکانی بەردەنگٍ؛ دەبێ بپێین بە چاو خشاندنێک بە سەر شێعرەکانی مامۆستاهێمن دا ئەوەمان بۆ دەردەکەوێ لەناو شێعرەکانیدا لەگەپ هەموو جۆرە باوەڕێک سازگاری هەیە. بۆنموونە بەردەنگ یا خوێنەری عاشق بە باوەڕێکی عاشقانە دەتوانێ شێعرەکانی وەک، شەوگاری تەنیایی، دیلی دیل، جوانی ناسووتێ و ماچی خودایی بخوێنێتەوە.
بەردەنگ یا خوێنەرێک بە باوەڕی نەتەوەپەرەستی دەتوانێ شێعرەکانی وەک، فرمێسکی رونوو، کوردم ئەمن، قەپای نیشتمان و کاروانی خەبات بخوێنێتەوە.
سەبارەت بە بابەتی سێهەمی ئێڕۆنسۆن لە چەمکی پێوەندی دا (یانی تایبەتمەندییەکانی بەردەنگ) باسی ئەوەمان کرد، ئەگەر تەجروبەزێهنییەکان و چوارچێوەی فکری بەردنگ لەگەپ سەرچاوەی پەیام یەکتر بگرێتەوە پەیام ئاسانتر وەردەگیرێ.
بە سرنج دان بەوەیکە مامۆستاهێمن لەماوەی ژیانی دا لەگەپ خەپک و بۆخەپک ژیا، هەموو چوارچێوە فکری و زێهنییەکانی لەگەپ چوارچێوە فکری و زێهنی بەردەنگەکانی(خەپک) یەکتری دەگرتەوە؛ ئەوەش ببوو هۆی قەبووپ کرنی پەیامەکانی لە لای خەپکی کۆمەپگا.

شێعری هێمن لە روانگەی مۆدێلی رۆناپد ریجۆ:
هەروەک پێشتر باسمان کرد ریجۆ لەمەڕ پێوەندی دا دەپێ:" پێوەندی یانی راگوێزتنی زانیارییەکان لە تاک یا گرووپێک بۆ تاک یا گرووپێکی تر"و لە درێژەدا دەپێ ڕەمزگوزار(ئەوکەسەی پەیام دەنێرێ) پەیامەکان لە ڕێگای کەرەسەیەک بە نێوی ڕەسانە بۆ ڕەمزگوشا(ئەو کەسەی پەیام وەردەگرێ) دەنێرێ. کەوابوو رەسانە کەرەسەی ناردنی پەیام لە ڕەمزگوزار بۆ ڕەمزگوشایە.
لە ڕوانگەی ئەو مۆدێلەوە شێعری مامۆستاهێمن وەک ڕەسانەیەکی کارامە توانوێتی شوێن دانەرییەکی بە هێزی هەبێ. هۆکارەکەشی ئەوەیە کە شێعری هێمن هەروەک پێشتر باسمان کرد و تایبەتمەندییەکانیمان لێک داوە، لە ناو بازنەی ئەدەبیاتی کوردی بە گشتی و شێعر بە تایبەتی دا یەکێک لە ڕەسانە هەرە بەهێزەکانە و لە ڕووی هەر دوو تایبەتمەندی ڕەسانە یانی هەپبژاردنی ڕەسانەیەکی کارامە و گرفتی مانایی، توانیوێتی لە ڕیگای هێنانەوەی هێماگەلی هاوبەش لە نێوان شاعیر و بەردەنگ، بەهێزبوون و شوێنەوارە باشەکانی خۆی بسەلمٌێنێ(نموونەی ئەو شێعرانەشمان پێشتر هێناوەتەوە).
لە ڕوانگەی تایبەتمەندی دووهەمی رەسانە هەریەک لە چین و توێژەکانی کۆمەپگا بە پێی هەل و مەرجی کۆمەپایەتی و بازنەی ئەزموونەکانی ڕەوانی و زێهنی ڕابردووی خۆی شێعری هێمن تەفسیر دەکاتەوە.هەر شێعرێکیش ئەوجورە خۆی بگەیێنێتە ناو بیر و ئەندێشە و ڕەوانی هەموو چین و توێژێکی کۆمەپگا ئەوا شاعیرەکەی گەورەترین ڕەوانناسە.

ئاکام:
ئەگەر بمانهەوێ نەقدی ئەدەبی لە ئەدەبیاتی کوردی بەرەو زانستی تربوون و تێئۆریزە بوون بڕوا و لەگەپ شێوازەکانی نەقدی ئەوڕۆیی هاسەنگ بێ، پێویستە بابەتەکان، دەقەکان و نووسراوەکانی کوردی لە ڕووی شێوازگەل و مێتۆدی زانستی ئەڕۆیی سەیری بکرێ، ئەم کارەش پێویستی بە خۆماندوو کردنێکی زۆر هەیە، بە بڕوای نووسەری ئەو وتارە زۆربەی دەقەکانی ئەدەبیاتی کوردی جێی هەیە بەو شێوە کاری لەسەر بکرێ.

کۆتایی


سەرچاوەکان:
1-روانشناسی اجتماعی، الیوت ارونسون ،انتشارات رشد
2- جامعه شناسی ارتباگات، باقر ساروخانی
3-سەرچاوەی ژمارە 1
4-روانشناسی ێنعتی و سازمانی، رنالد ریجو،انتشارات مازیار
5-سەرچاوەی ژمارە2
6-تاریک و ڕوون

یاقووب خزری