گیاهان دارویى

اما قابلیت پرورش گل وگیاه در ایران تنها در گلها و گیاهان زینتى خلاصه نمى شود. تنوع اقلیمى ایران قابلیت دیرینه اى در زمینه تولید گیاهان دارویى دارد وگیاهان دارویى بازار قابل توجهى در صنایع دارو سازى و پزشكى جهان دارد. تنها استان مازندران در ۳ عرصه كوهستانى، ساحلى و دشت قابلیت رشد طبیعى بسیارى از ارقام گیاهان دارویى مانند بابونه، گل گاوزبان، سنبل الطیب، رزمارى، شبت، ریحان، آویشن، بادرنجبویه و سرخارگل را دارد. سطح زیر كشت این استان براى گیاهان دارویى به دو هزار و ۴۴۴ تن مى رسد. خلیل قلى زاده تولیدكننده نمونه در زمینه گیاهان دارویى دراین مورد مى گوید: «با وجود زمین هاى مناسب در ارتفاعات البرز براى تولید گیاهان دارویى اما دراین زمینه برنامه اى وجود ندارد واز طرح هاى بخش خصوصى نیز حمایت نمى شود. این در حالى است كه هم اكنون نگاه دنیا به سمت مصرف داروهاى گیاهى است. معضل مهم دیگر به امكانات حمل و نقل هوایى بر مى گردد كه با توجه به حساسیت و فسادپذیر بودن محموله هاى تولیدى اهمیت زیادى دارد. چنان كه اگر هم اكنون ۲۴۰ تن تولید گیاه دارویى داریم ، بیشترین قسمت آن به صورت فله اى صادر مى شود. این همه در حالى است كه در صورت حمایت و برنامه ریزى و با توجه به ارزش سلامتى گیاهان دارویى ، مى توان نیاز داخل كشور در مورد گیاهان دارویى را نیز تأمین كرد.»
و در نهایت ارزش گل و گیاه تنها در بعد اقتصادى آن نیست. در واقع گل عاملى براى تعدیل رفتار در طول شبانه روز است و هربار نگاه كردن به گل عاملى براى اتصال عصبى مثبت در مغز است . پژوهشها نشان مى دهد حتى یك شاخه گل یا گلدان كوچك ممكن است روحیه شخص را به سرعت تغییر دهد. احساس شادى و سرزندگى نخستین واكنش افراد است. افرادى كه در محیط اطرافشان، منزل، محل كار و ... گل و گیاه وجود دارد بیش از دیگران آرامتر، مهربان، شاد و باگذشتند و مى تواننداین حس را با رفتار مثبت به دیگران منتقل كنند. گل نشانه مشاركت و دوستى است زیرا با هدیه دادن گل ، نوعى لذت مشترك بین افراد به وجود مى آید.


پژوهشگران آمریكایى دریافتند كه هر فرد ۵ ثانیه پس از دریافت شاخه یا دسته اى گل یا گلدان گل، ۳واكنش بروز مى دهد: لبخندى به نشانه ادب و تشكر، لبخندى به نشانه دوستى و صمیمیت، لبخندى هیجان زده همراه با واكنش كلامى خاص.

مصرف داخلى

در سال ۸۵ حدود دو میلیارد و ۳۰۰میلیون شاخه گل تولید شد كه ازاین تعداد تنها ۱۰میلیون شاخه صادر شد و چنان كه مهندس غلامحسین سلطان محمدى اشاره مى كند: «روسیه و كشورهاى حوزه خلیج فارس عمده ترین واردكنندگان از كشور ما هستند. از سویى افرادى كه هیچ نقشى دراین صنف نداشته از كانال هاى غیرمشخص اقدام به واردات پیاز و قلمه در حجم زیاد مى كنند و به قیمت بسیار بالا در اختیار تولید كنندگان قرار مى دهند و همین مشكلاتى را براى تولید كننده ها و در نتیجه دولت به وجود مى آورد. همچنین نیازمند فرهنگسازى درباره خرید گل در جامعه نیز هستیم. از آنجا كه بیشترین مصرف به ۱۵ تا ۲۰روز در سال اختصاص پیدا مى كند، فروشنده ها مجبورند براى جبران روزهاى دیگر گل هاى خود را با قیمت بسیار بالا در اختیار مصرف كننده قرار دهند.»

باوجود تمامى این مشكلات، توانایى بالقوه اى در تولید گل و گیاه كشور وجود دارد. در نمایشگاه گلى كه در اوزاكاى ژاپن برگزار شد از میان ۶۰۰ شركت خارجى شركت كننده در این نمایشگاه، تولید كنندگان ایرانى توانستند برنده سه مدال شوند. مدال طلا براى گلایول، نقره براى استرلیتز یا پرنده بهشتى و برنز براى آگاپانتوس (سوسن).

با این همه مهربانى تأكید مى كند : «اگر بخواهیم در بازار گل و گیاه دنیا جایگاه مناسبى پیدا كنیم و باكشورهایى چون هلند، ژاپن، ایتالیا و آمریكا كه كشورهاى طراز اول دنیا در این زمینه هستند، رقابت كنیم؛ باید در همه شاخه هاى این بخش از جمله بسته بندى محصولات، استانداردهاى روز را به خدمت بگیریم. كارخانه هاى موجود كارتن سازى، كارتن هاى استاندارد مورد نیاز براى بسته بندى گل وگیاه صادراتى كشور را تولید نمى كنند.» نكته پراهمیت آن است كه ایران در یك منطقه پررود با طول روز بلند و روشنایى كامل آفتاب قرار دارد و ازاین نظر مى تواند در بسیارى از هزینه هاى مربوط به گرم كردن و روشن نگه داشتن گلخانه ها كه براى كاشت و تكثیر گیاهان زینتى اهمیت زیادى دارد، صرفه جویى كند.

محلات نمونه خوبى از این تلاش است چنان كه محلات را باغچه هلندى خاورمیانه نامیده اند. این پایگاه تولید گل در سال گذشته حدود ۵ میلیون و ۸۷۲ هزار دلار انواع گل و گیاه زینتى به خارج از كشور صادر كرده كه به مقصد كشورهاى هلند، فرانسه ، انگلستان ، رومانى ، عراق، افغانستان، پاكستان ، آسیاى مركزى و حوزه خلیج فارس بوده است. با تمام نشانه هاى امیدواركننده اى كه وجود دارد در یك نگاه كلى این صنعت درآمدزا به شدت نیازمندسازماندهى است ، پایانه هاى صادراتى و همچنین راه اندازى و بهینه كردن وضعیت حمل و نقل و اضافه كردن كانتینرهاى سردخانه دار از دیگر مسائل عمده درگیر این صنعت به شمار مى آیند. همه این مسائل و كمبودها موجب شده است كه اگر از نظر تولید گل و گیاه در مقام هفدهم در دنیاهستیم ولى از نظر صادرات در ردیف ۱۰۷ جهان قرار گرفته باشیم. این در حالى است كه كشورهایى چون هندوستان و تركیه بین ۳ تا ۵ میلیارد دلار از صادرات گل و گیاه درآمد ارزى دارند.

آموزش

از سویى نظام تولید، توزیع و عرضه، چه در بحث فروش داخلى و چه در بحث صادرات، به هم پیوسته هستند واین بخش به ابزار و لوازم ویژه اى براى تولید نیازمند است كه شامل بازسازى، نوسازى گلخانه هاى سنتى وتقویت بخش تحقیقات كشور مى شود.

هم اكنون كشورهاى تولیدكننده مطرح در دنیا با بهره گیرى از دانش فنى، اصلاح نژاد، تجهیزات مناسب و ارقام خوب در مقیاس وسیعى به تولید گل وگیاه پرداخته اند چنانچه هم اكنون در كشورهاى صنعتى با پى بردن به نتایج سودمند مصرف گیاهان زینتى، درختچه ها، گل هاى آپارتمانى و باغى در محیط هاى كارى و زندگى شهروندان، واردات گل بازار خوبى پیدا كرده است. یك تولیدكننده گل در قزوین كه عضو اتحادیه گلكاران ایران نیز است به تجربه فعالیت در این صنف اشاره مى كند. چنان كه بى توجهى به آموزش و تمایل نداشتن سرمایه گذار براى ورود به این بخش را از مهم ترین مسائل این صنعت مى داند. بیشتر گلخانه هاى فعال دراستان قزوین، قدیمى و سنتى هستند و به امكاناتى نظیر تقویت خاك و سیستم آبیارى پیشرفته نیازمندند. از سویى سطح آگاهى هاى حرفه اى تولیدكنندگان باید ارتقا پیدا كند. آنها به اطلاعات علمى در خصوص تولید، نگهدارى و بازاریابى نیازمندند. از سویى نبود بازار مركزى براى عرضه مستقیم این محصولات در این استان سبب مى شود تا دلال ها گل ها را به قیمت بسیار پائینى بخرند و چند برابر قیمت، به فروش برسانند. مسأله دیگرى كه در بخش گل و گیاه وجود دارد به كمبود سموم تخصصى لازم براى تولید كیفى گل و گیاه در بازارهاى جهانى بر مى گردد. چنان كه مدیرعامل اتحادیه گل و گیاه مى گوید: «باید از سموم تخصصى مانند انواع قارچ كش ها، حشره كش هاى ویژه با استانداردهاى روز دنیا استفاده شود.»

اقلیم ایران توانایى گسترده اى در تولید گیاهان در ۳ رده دارد: گل و گیاهان زینتى، گل هاى آپارتمانى و گیاهان دارویى. حقیقت این است كه این كشور ۴ فصل، تنها بر روى دریاى سیاه نفت نیارمیده است، تابش خورشید بر فراز این اقلیم پهناور، فرصت مغتنم اما اغلب فراموش شده اى است، فرصتى كه بسیارى از مردم دیگر سرزمین هاى جهان بدان به چشم حسرت مى نگرند.
بدین ترتیب است كه سالانه نیمى از محصولات گل و گیاه تولیدى در ایران نه به صادرات كه به توزیع نیز راه پیدا نمى كنند و به كود تبدیل مى شوند. برآیند این واقعیت، در یك نگاه اولیه به تعداد پایانه هاى صادراتى گل و گیاه در كشور برمى گردد و این در حالى است كه سرزمین كوچكى چون هلند تنها داراى ۷ پایانه صادراتى گل و گیاه است، ۷ پایانه صادراتى كه چون همتایان چاه هاى سیاه نفت، عمل مى كنند.


یك دسته گل نفت

گردش مالى صادرات گل و گیاه جهان، هر ساله دست كم ۱۰۰ میلیارد دلار است و البته در بسیارى ازكشورها هر نفر روزانه یك شاخه گل مى خرد. از این میان حدود ۵ تا ۲۰ میلیون دلار نصیب كشورمان مى شود و همچنین هر ۱۵ ایرانى روزانه یك شاخه گل مى خرند. البته این دوموضوع از لحاظ محتوایى، دو بحث كاملاً متفاوتند. تولید و صادرات گل یك بحث كاملاً اقتصادى است اما تقاضاى خرید گل در جامعه ایرانى مى تواند جوانب مختلفى را در بر بگیرد. گذشته از جوانب فرهنگى، اقتصادى ترین تعریف بر گرایش خرید گل در میان افراد یك جامعه به طبقه بندى نیازهاى آنان برمى گردد. این كه رضایتمندى نیازها در چه طبقه اى از هرم نیازها قرار گرفته است؟ در حقیقت افراد هنگامى به طرف نیازها و هزینه هاى فرعى تر روى مى آورند كه پایه نیازهاى آنان تأمین شده باشد، در غیر این صورت كالایى مثل گل نیز مى تواند جزو كالاهاى لوكس قرار بگیرد اما كالایى چون گوشت یا نان در طبقه نیازهاى پایه اى قرار مى گیرند كه بیشترین فعالیت اقتصادى جامعه در این بخش انجام مى گیرد. با این حال اگر بخش صادرات وتولید گل و گیاهان را یك بحث كاملاً اقتصادى قلمداد كنیم، قابلیت هاى موجود وچشم انداز سود بالقوه اى كه در این بازار وجود دارد مى تواند آن را به یك بحث سودآور اقتصادى تبدیل كند.

رضا مهربانى مدیر عامل اتحادیه گل و گیاه ایران به نكته ظریفى اشاره مى كند: «ما در كشورمان از انرژى فراوان وبدون هزینه «خورشید» استفاده لازم را در زمینه تولید گل و گیاه نمى كنیم، در حالى كه كشور هلند با استفاده از نور مصنوعى لامپ به تولید انبوه و صادرات میلیاردى دست پیدا مى كند. این در حالى است كه كشور ما در شرایط موجود با ۵ هزار هكتار زمین زیركشت گل و گیاه با شرایط ۱۶ سال پیش كشور هلند در سال۱۹۹۱ از نظر مقدار زیر كشت برابرى مى كند. اما به خاطر این كه ما هنوز از روش هاى سنتى و قدیمى كشت استفاده مى كنیم متأسفانه از نظر درآمد در این بخش فاصله بسیار زیادى با این كشور مطرح جهان در زمینه گل و گیاه داریم.»

هم اكنون بیش از ۶۰۰ تولیدكننده گل و گیاه در كشور فعالیت مى كنند. در بازار داخلى تنها در تهران روزى ۲میلیون شاخه گل در دو بازار شهید محلاتى و امام رضا (ع) تهران عرضه مى شود كه یك میلیون شاخه فروخته و یك میلیون شاخه دیگر ضایع مى شود. كارشناسان علت این امر را از سویى عدم ظرفیت بازار داخلى براى تولید انبوه و از سویى در بازار صادراتى به دلیل نبود یك پایانه صادراتى فعال مى دانند. اما تولید انبوه براى صادرات نیازمند دانش روز دنیا نیز هست. چنان كه مهربانى مى گوید: «كشورهاى طراز اول دنیا امروزه در زمینه تولید گل و گیاه با استفاده از دانش «كشت بافت» و دانش ژنتیك در تنوع تولید و نیز رفع نقیصه كمیت تولید میلیون ها بوته گل و گیاه تولید مى كنند. اما در كشور ما تنها تعداد اندكى از واحدهاى تولیدى از این روش استفاده مى كنند و تا زمانى كه این روش از سوى تمامى واحدهاى تولیدى كشور به كار گرفته نشود و عمومیت پیدا نكند، تولید انبوه مورد نیاز صادرات فراهم نخواهد شد.»