مقدمه :
مالاريا يك بيماري تب‌دار عفوني است كه بوسيله پشه آنوفل ماده آلوده به انگل مالاريا از انسان بيمار به انسان سالم منتقل مي‌شود.
مالاريا مهمترين بيماري انگلي است؛ زيرا سالانه 000/000/500 (پانصد ميليون) مبتلا و 000/000/2 (دو ميليون) مرگ و مير دارد.

الف) انتشار جغرافيايي
در گذشته مالاريا يك بيماري جهاني بوده‌است؛ ولي امروزه در اروپا بشدت كاهش يافته و بيشتر در قاره آفريقا و جنوب شرقي آسيا شايع است. اين بيماري در اغلب مناطق ايران شيوع داشته ولي انتقال آن در بيشتر مناطق مالارياخيز قبلي كنترل شده‌است.
در حال حاضر شيوع اين بيماري در جنوب شرقي ايران در استانهاي سيستان و بلوچستان، هرمزگان و قسمت گرمسيري كرمان مي‌باشد.
ب) عامل بيماري
يك انگل تك سلولي بنام پلاسموديوم است كه در داخل گلبولهاي قرمز خون زندگي مي‌كند و تكثير مي‌يابد. چهار نوع پلاسموديوم (ويواكس، فالسيپارم، مالاريه و اوال) در انسان بيماريزا هستند كه ابتلاء به يك نوع از آنها با خطر مرگ و مير بالا همرا است.\
ج) نحوه انتقال
مالاريا به چهار روش انتقال مي‌يابد:
1- گزش توسط پشه آنوفل ماده آلوده

شايع‌ترين و معمول‌ترين روش انتقال مالاريا از طريق گزش پشه‌هاي آنوفل ماده است. اين پشه براي باروري تخمهاي خود ناگزير به خونريزي شبانه است و ممكن است از يك فرد آلوده به مالاريا خونخواري كند.
بدين ترتيب، پلاسموديوم‌ها (عامل بيماري مالاريا) در معده آنوفل ماده تغيير شكل و تكثير يافته و بعد از يك يا دو هفته وارد غدد بزاقي پشه مي‌شوند. سپس پشه با خونخواري مجدد از افراد سالم، انگل را به ديگران منتقل مي‌كند. آنوفل ماده فقط در آبهاي راكد يا با حركت بسيار كند تخم‌ريزي مي‌كند؛ هرچند حجم آب خيلي كم باشد.
2- انتقال خون
در بدن برخي از افراد، عامل مالاريا تا 30 سال بدون علامت باقي مي‌ماند و انتقال خون از اين افراد ظاهراً سالم به افراد سالم باعث انتقال بيماري مالاريا مي‌شود.

3- وسايل و تجهيزات پزشكي

انتقال مالاريا از وسايل و تجهيزات پزشكي، سرنگ‌هاي آلوده مشترك بويژه در معتادين به مواد مخدر تزريقي امكانپذير است.

4- انتقال مادرزادي

در مادران باردار، ممكن است پلاسموديوم‌ها از طريق بند ناف به جنين انتقال يابند. در نوزادان اين مادران، معمولاً علائم بيماري از سه ماهگي به بعد بروز مي‌كند.
د) نشانه‌هاي باليني

از جمله مهمترين نشانه‌هاي مالاريا، تب، لرز و تعريق دوره‌اي 4 تا 6 ساعته است. دوره تب براساس نوع پلاسموديوم هر 48 ساعت (مالارياي سه يك) يا 72 ساعت (مالارياي چهار يك) تكرار مي‌شود.
سردرد وتهوع هم معمولاً بروز مي‌كند. در زنان باردار و خردسالان نشانه‌ها شديدتر است. در مالارياي فالسيپارم (مالارياي سه يك بدخيم)، كم خوني شديد، سياهي رنگ ادرار و علائم عصبي- مغزي نيز وجود دارد كه در نهايت ممكن است به مرگ بيمار منجر شود.
در افراد بومي مناطق مالارياخيز معمولاً طحال بزرگ مي‌شود.
ه) تشخيص
افرادي كه در مناطق مالارياخيز زندگي مي‌كنند، يا سابقه مسافرت و خوابيدن در اين مناطق را دارند درصورتيكه تب داشته باشند بايد به پزشك مراجعه كنند. تشخيص قطعي بيماري مالاريا مبتني بر ديدن انگل در آزمايشات ميكروسكوپي گسترش خوني ضخيم و نازك رنگ شده بيمار است.
و) درمان

vدرمان بيشتر بيماران به سادگي امكان‌پذير است.
vدرمان بايد زير نظر پزشك و يا بهورزان محلي باشد.
vدرمان دوره‌اي بايد كامل باشد و بيماران بدحال و در حال اغماء (مالارياي مغزي) بايد بمنظور درمان ويژه، در بيمارستان بستري شوند.
ز) كنترل

با توجه باينكه ريشه‌كني مالاريا، يعني از بين بردن كامل انگلهاي مالاريا و قطع انتقال بيماري در اكثر مناطق مالارياخيز دنيا عملي نيست، لذا جهت كنترل بيماري و كاهش موارد بيماري اقدامات زير انجام مي‌گيرد :
1- بيماريابي با آزمايش خون افراد تب‌دار و مشكوك و درمان افرادي كه در آزمايش خون آنها انگل مالاريا ديده شده‌است.
2- جلوگيري از انتقال بيماري شامل: سمپاشي مكانهاي استراحت پشه بالغ، مانند مكانهاي مسكوني انسان و حيوانات.
پاشيدن نفت، گازوئيل و روغن به سطح آب يا سمپاشي مردابها و جاهايي كه آب راكد وجود دارد و محل زندگي لارو پشه‌هاست.
مبارزه بيولوژيك با استفاده از ماهيهايي كه لارو پشه‌ها را مي‌خورند (مانند ماهي گامبوزيا) و يا ميكروبهاي ضد اين لاروها.
3- محافظت افراد سالم در برابر نيش پشه‌هاي آنوفل:
- خوابيدن در داخل پشه‌بندهاي داراي روزنه‌هاي ريز و آغشته به حشره‌كشها.
- نصب توري به درب و پنجره.
- نصب تله‌هاي نوري، الكتريكي يا شيميايي.
- استفاده از مواد دوركننده حشرات بويژه در مادران باردار و اطفال.
4- بهسازي محيط از طريق خشكاندن باتلاقها و آبگيرها و جاري كردن آب آنها كه محل اصلي تخم‌ريزي پشه‌هاست.
5- آموزش بهداشت و جلب همكاري ساكنان مناطق مالارياخيز در پذيرش و اجراي عمليات مبارزه با مالاريا.