نوروز، کهن‌ترين ميراث معنوي بشر


http://img.tebyan.net/big/1388/12/47...4857183127.jpg

نوروز سنت کهن ايراني به باور بسياري از کارشناسان يکي از بزرگ‌ترين ميراث‌هاي معنوي بشر است. برخي مانند محمد ميرشکرايي، رييس پژوهشکده‌ي مردم‌شناسي، دليل ثبت‌نشدن آن در سومين فهرست ميراث ناملموس بشري در يونسکو را بزرگي ابعاد آن مي‌دانند؛ به‌اين‌دليل که يونسکو سازمان علمي و فرهنگي ملل متحد تا‌کنون با پرونده‌اي به اين


گستردگي برخورد نکرده‌بود و چگونگي داوري و ارايه‌ي نظر درباره‌ي آن‌را نمي‌شناخت. ويژگي پرونده‌اي که به نمايندگي ايران از سوي ده کشور آسيايي ارايه‌شد، نشان از پيوستگي برگزاري نوروز در هر ده کشور، در طي قرن‌ها دارد.


تاجيکستان، افغانستان، ترکيه، قرقيزستان، قزاقستان، پاکستان، هند، آذربايجان، ايران و ترکمنستان ده کشوري هستند که هريک با آيين‌هايي هنوز نوروز را زنده نگه‌داشته‌اند. شايد اين آيين‌ها در هر سرزميني رنگي داشته باشد، اما همگي بوي نوروز مي‌دهد و از آمدن بهاري ديگر سخن مي‌گويد.

تاجيکستان:

نوروز در تاجيکستان عيد بزرگ است. مردم اين کشور به‌خصوص بَدَخشانيان تاجيک، در اين‌روزها خانه‌تکاني مفصلي مي‌کنند. آن‌ها حتي ظروف خانه را کامل مي‌شويند تا گردي از سال کهنه باقي‌نماند. بنا بر يک رسم کهن، پيش از نوروز وقتي خورشيد به‌اندازه‌ي يک سرنيزه بالا آمد، بانوي خانه دو جارو به رنگ سرخ که در فصل پاييز از کوه جمع‌آوري شده است، جلو خانه راست مي‌گذارد؛ چون رنگ سرخ براي اين مردم رنگ پيروزي و نيکي است.
پس از طلوع آفتاب هر خانواده‌اي سعي مي‌کند هر‌چه زودتر وسايل خانه را بيرون‌آورده و يک پارچه‌ي قرمز را بالاي سردر ورودي خانه بياويزد.
پس از تحويل سال، تنها زن خانه است که بايد وارد خانه شود و اسباب و لوازم را داخل خانه چيده و با باز‌کردن در و پنجره، هواي بهاري را که حامل برکت و شادي است وارد خانه کند.
بازي‌هاي مختلف و پُخت شيريني‌هاي گوناگون از رسوم رايج تاجيک‌ها براي نوروز است.
"صفر سليماني"، فوق دکتراي فرهنگ ايران از آکادمي سن پترزبورگ که در مرکز مطالعات استراتژيک وابسته به رياست‌جمهوري تاجيکستان و در حوزه‌هاي فرهنگ، تمدن، گفت‌وگوي تمدن‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي فعاليت مي‌کند، درباره‌ي نوروز در کشورش مي‌گويد: «نوروز در تاجيکستان از اهميت زيادي برخوردار است. به‌حدي که از پنج سال قبل در کشور، نوروزگاه‌هايي درست‌کرده‌اند که مردم براي برگزاري نوروز در آن‌ها جمع مي‌شوند و غذاهاي سنتي مثل آش و پلو مي‌پزند و در مسابقات ورزشي مثل کشتي و اسب‌سواري و بُزکِشي شرکت مي‌کنند. البته بُزکِشي يک رسم نوروزي نيست و ما هم به آن انتقادهايي کرده‌ايم که نبايد حيوان را در اين روز عذاب داد، ولي سنت شده است.»
او مي‌افزايد: «مردم در برخي مناطق تاجيکستان در نوروز به‌روي هم آب مي‌پاشند و در همه‌ي مناطق، هفت‌سين چيده مي‌شود و خانه‌تکاني مي‌شود. شيريني تحفه‌کردن هم در دهات تاجيکستان رسم است و معني اين‌را دارد که زندگي شيرين داشته باشند.»
نوروز در تاجيکستان از اهميت زيادي برخوردار است. به‌حدي که از پنج سال قبل در کشور، نوروزگاه‌هايي درست‌کرده‌اند که مردم براي برگزاري نوروز در آن‌ها جمع مي‌شوند و غذاهاي سنتي مثل آش و پلو مي‌پزند و در مسابقات ورزشي مثل کشتي و اسب‌سواري و بُزکِشي شرکت مي‌کنند.

در تاجيکستان، آيين نوروز با نام زن در هم آميخته است.

يکي از آيين‌هايي که زنان تاجيک آن‌را به‌نام خود کرده‌اند، مراسم "چَلبَک پزي" است. اين رسم مربوط به دوره‌ي کشاورزي باستاني اين سرزمين است. چلبک را زنان دسته‌جمعي مي‌پزند و آن‌را با ديگران بخش مي‌کنند، سپس مقداري روغن چلبک را به شاخ گاو مي‌مالند و معتقد هستند اين‌کار به ‌گاو نيرو مي‌دهد.
اين رسم نشان مي‌دهد که سرکرده‌ي اولينِ فرهنگ کشاورزي، زنان بوده‌اند، نه مردان. زنان در نوروز دورکننده‌ي بدي‌ها و کثيفي‌ها در جامعه هستند. همه‌ي غذاهاي نوروزي در اين کشور بايد به‌دست زنان پخته‌شود؛ پختن نان شيرمال‌، نان راچله، کمانچه و نان سمرقندي. هنگام روشن‌کردن آتش ديگ، زني که در تاجيکي "بي آنون" ناميده مي‌شود، آياتي از قرآن را مي‌خواند. دختران دم بخت در اين‌روزها به‌خانه‌ي نوعروسان مي‌روند و عروسان به دختران دستمال دست‌دوز خود را هديه مي‌دهند.

افغانستان:

http://img.tebyan.net/big/1388/12/19...1151112524.jpg

زنان افغانستان پيش از نوروز بيش‌تر به‌فکر پختن حلوا ساون، سمئک، کلوچه‌ي نوروزي و حلوا شيستي هستند. آن‌ها بر اين عقيده‌اند که اين غذاها سررشته‌ي زندگي را به دستشان مي‌دهد.
در اين شب داماد براي نو عروس خود هديه، خروس، برنج و يک دست لباس مي‌خرد. اين هدايا در خونچه گذاشته مي‌شود و دو يا سه


نفر با زدن دهل و ساز آن‌را به خانه‌ي عروس مي‌آورند.
ساعتي مانده به تحويل سال، مردم به مساجد مي‌آيند و روحاني مسجد تشتي پر از آب را فراروي خود قرار مي‌دهد. او با خواندن قرآن، آياتي خاص را با زعفران روي کاغذ مي‌نويسد. حاضران مقداري از آب را مي‌نوشند و مقداري را با خود مي‌برند و اعتقاددارند تبرک است. اين آب در خانه نگاه داشته و باعث برکت خانه مي‌شود.
برپا کردن "جره" يکي از اصلي‌ترين برنامه‌ها در شهر هرات است؛ جره، چوب يا تنه‌ي درختي به بلنداي 15 متر است. در بالاي جره پنجه‌ي فولادين مي‌بندد، آن‌گاه آن‌را به‌صورت عمود در مسجد يا تکيه قرار مي‌دهند.
مردم براي گرفتن حاجت هر‌کدام جداگانه پارچه‌اي را به آن وصل مي‌کنند. پس از سال‌تحويل مردم به تکيه مي‌آيند از پارچه‌ي بسته‌شده به جره، تکه‌اي را به خانه مي‌برند و لباس مي‌دوزند.
در شهر هرات زنان و دختران تا سه روز از خانه بيرون نمي‌آيند و از مهمانان پذيرايي مي‌کنند. از روز چهارم زنان به ديدن اقوام مي‌روند.
افغاني‌ها براي چهارشنبه‌ي اول سال اهميت زيادي قايلند. آن‌ها بساط چاي و قليان را به يکي از باغ‌هاي اطراف مي‌برند. باغ سوان در هرات در اين‌روز تنها مختص زنان است و به اين‌روز جشن نوروزي زنان مي‌گويند. زنان در اين‌روز، مقداري کرم ابريشم را داخل کيسه‌ي پارچه‌اي ريخته و به گردن مي‌آويزند و معتقدند که اين پيله بر اثر گرماي بدن جان مي‌گيرد. روز چهارم آن‌را روي درخت توت مي‌گذارند تا با خوردن برگ درختان رشد‌کند.
چهارشنبه‌ي پس از آغاز سال، روزي است که زنان افغان هرات، دسته‌جمعي به باغ نسوان مي‌روند. در اين‌روز زنان طناب به شاخه‌هاي درختان مي‌بندند و روي آن تاب مي‌خورند. بساط غذا و چاي و قليان هم در اين روز به‌راه است.
مردان نيز براي خود مراسمي دارند. به امامزاده‌هاي اطراف شهر مي‌روند يا در کوه و دشت اردو مي‌زنند.
محمد مکاري، مردم‌شناس اداره‌ي ميراث فرهنگي استان خراسان است که درباره‌ي اين مراسم در افغانستان کار کرده است: «ساعاتي مانده به سال تحويل، مردم در تکايا تعدادي طشت مسين پر از آب را فراروي خود قرار مي‌دهند؛ مُلّا در حين دعا و نيايش، آياتي مخصوص با آب زعفران روي کاغذ مي‌نويسد و پس از اتمام دعا آن‌را داخل طشتي از آب مي‌اندازند تا خطوط نوشته‌شده با آب زعفران کاملاً حل‌شود. به تمام خانواده‌ها يک کاسه از اين معجون داده مي‌شود و مردم تا چندروز اين آب را در خانه‌ها نگه مي‌دارند.»
زنان و دختران، سه روز نخست سال جديد را در خانه مي‌مانند. آن‌ها به‌کار پذيرايي از مهمانان مي‌پردازند تا مردان به‌ترتيب به ديدن ريش‌سفيدان و بعد باقي اعضاي خانواده بروند.
ادامه دارد ...

هستي پودفروش

نوروز، کهن‌ترين ميراث معنوي بشر (2)


بخش دوم



آذربايجان:

http://img.tebyan.net/big/1388/12/20...5782347440.jpg

آذربايجاني‌ها اگر فرزندي در نوروز به‌دنيا بيايد، او را با يکي از اسامي نوروز يا بايرام مي‌نامند و مردم از چله‌ي کوچک، خود را براي استقبال از عيد نوروز آماده مي‌کنند.
مراسم نوروز در آذربايجان کمابيش شبيه آن چيزي است که ما در ايران برگزار مي‌کنيم. برخي روستا‌نشينان اين کشور، سفره‌ي هفت‌سين مي‌گسترند و همه‌ي مردم اين


کشور مراسم چهارشنبه‌سوري را برگزار مي‌کنند اما مراسمي به‌نام سيزده‌بدر ندارند.
روياندن سمنو، رنگ‌کردن تخم‌مرغ و تکيه‌دادن بر ديوار هنگام آذرخش از اعتقادات مردم آذربايجان در روزهاي نوروز است.
آذربايجاني‌ها در محوطه‌ي حياطشان هيمه مي‌افروزند. فرش نو بافته، پلاس نو دوخته و به استقبال نوروز مي‌روند. آن‌ها به فال‌گرفتن در اين روزها اعتقاد دارند. شب چهارشنبه‌سوري دختر آذري در ته دل فالي گرفته و مخفيانه پشت در نيمه‌باز به انتظار مي‌نشيند و نخستين حرفي که بشنود را تفسير مي‌کند. بنابراين مردم در اين روزها از بدگويي و حرف ناپسند دوري مي‌کنند.
در هنگام تحويل سال، گُستردن خوان سمنو، انداختن کلاه پوستين به درها، آويزان‌کردن کيسه و توبره از سوراخ بام در شب عيد و درخواست تحفه‌ي عيد در اين سرزمين مرسوم است.

پاکستان:

نوروز پاکستان را "عالم افروز" مي‌نامند. به‌معناي روز تازه‌رسيده که با ورود خود جهان را روشن و درخشان مي‌کند.
پاکستاني‌ها به سالنماي نوروز اهميت خاصي مي‌دهند؛ به‌همين‌علت گروه‌ها و دسته‌هاي مختلف ديني و اجتماعي در صفحات اول تقويم‌هاي‌شان به توضيح نوروز و ارزش و اهميت آن مي‌پردازند و اين تقويم را در پاکستان "جنتسري" مي‌نامند.
از آداب و رسوم عيد نوروز ميان مردم پاکستان مي‌توان به خانه‌تکاني،‌پوشيدن لباس نو، تهيه‌ي انواع شيريني مثل "لدو"‌، "گلاب حامن"،‌"رس ملايي"، "شکرپاره"،‌"کريم رول" و ... اشاره‌کرد.
سرودن اشعار نوروزي به زبان‌هاي اردو، عربي و دري در اين ايام مرسوم است که البته بيش‌تر شعرها در قالب قصيده و غزل بيان مي‌شود.
پاکستاني‌ها در روزهاي نوروز از بيان حرف‌هاي ناشايست خودداري مي‌کنند. پاکستاني‌ها معتقدند هدف اصلي از برگزاري نوروز،‌ اميدواري و در امن و صلح و آشتي نگه‌داشتن جهان اسلام و عالم انسانيت است.

قزاقستان:

http://img.tebyan.net/big/1388/12/17...9430130168.jpg

مسابقه‌ي "قول توزاق" در روزهاي نوروز بين گروه‌هاي مرد و زن برگزار مي‌شود. بنا بر اعتقاد قزاق‌ها، اگر برنده‌ي اين مسابقه زن باشد، سالي خوب و پربرکت و اگر مرد باشد، سالي نامساعد در پيش خواهد‌بود.
در شب سال نو قزاق‌ها بر بالاي درِ خانه‌ها دو عدد شمع روشن مي‌کنند. مردم قزاقستان بر اين باورند که در نوروز ستاره‌هاي آسماني به


نقطه‌ي ابتدايي مي‌رسند. همه‌جا تازه مي‌شود و روي زمين شادماني برقرار مي‌شود.
قزاق‌ها نيز چون ايرانيان نوروز را سرآغاز سال خود مي‌دانند. چون مردم قزاق عقيده دارند که تميز بودن خانه در آغاز سال نو باعث مي‌شود افراد آن خانه دچار بيماري و بدبختي نشوند.
در شب نوروز دختران روستايي قزاق با گوشت اسب که "سوقيم" نام دارد، غذايي به‌نام "اويقي آشار" همراه با آويز مي‌پزند و از جوان‌هايي که دوستشان دارند، پذيرايي مي‌کنند. آنان نيز در قبال آن به دختران آيينه و شانه و عطر هديه مي‌کنند که آن‌را "سلت اتکيتر" به‌معناي علاقه‌آور مي‌نامند. ‌ ‌
اگر در نوروز باران يا برف ببارد قزاق‌ها آن‌را به فال نيک گرفته و معتقدند که سال خوبي پيش‌رو خواهندداشت. در عيد نوروز مردم لباس نو و سفيد به تن مي‌کنند که نشانه‌اي از شادماني است.
مسابقه‌ي "قول توزاق" در روزهاي نوروز بين گروه‌هاي مرد و زن برگزار مي‌شود. بنا بر اعتقاد قزاق‌ها، اگر برنده‌ي اين مسابقه زن باشد، سالي خوب و پربرکت و اگر مرد باشد، سالي نامساعد در پيش خواهد‌بود.


هند:

جشن هولي همان جشن نوروز در ميان هنديان است. اين جشن به‌مدّت پنجاه روز در فصل بهار برگزار مي‌شود. هولي هنديان مانند بهار رنگارنگ است.
در معابد هرروز از گولال، پودر رنگي، براي استحمام مذهبي خدايان استفاده مي‌شود.
آيين اين جشن طي دو روز به انجام مي‌رسد. در روز اول غروب يا شب‌هنگام آتشي بزرگ روشن مي‌شود. قبل از آن، آتش بزرگ ديگري بر روي مکاني که از قبل آماده شده، روشن مي‌شود و تمثالي از هوليکا که از خيزران و بوريا ساخته‌شده در حرکتي دسته‌جمعي و منظم به‌همراه خوانندگان و نوازندگان محلي به‌وسيله‌ي برهمن‌ها به محل حمل مي‌شود. تمثال در وسط آتش گذارده مي‌شود و دستيار برهمن هفت‌بار آن‌را طواف مي‌کند و قبل از اين‌که آن‌را آتش بزنند، اشعاري را در ستايش هولي ذکر مي‌کند.
در روز دوم از صبح تا ظهر مردم با هر عقيده‌ي مذهبي بر سر و روي دوستان و خويشان گرد رنگ مي‌ريزند. يا با آب‌فشان آب رنگي بر سر و روي هم مي‌پاشند. ‌ ‌
در غروب همان‌روز مردم شيريني تعارف مي‌کنند و دوستان سه‌بار همديگر را در آغوش مي‌گيرند و براي هم آرزوي خوشبختي مي‌کنند.
اين جشن همزمان با ماه فوريه و مارس است و اصل آيين در دو روز برگزار مي‌شود.
در اين‌روز جوانانِ طبقه‌ي پايين (کاست) کلمات زشت و رکيک به زبان مي‌آورند و روي هم گرد مي‌پاشند. مسن‌ترها تنها گرد قرمز رنگي را به آرامي به‌هم مي‌پاشند.

عراق:

http://img.tebyan.net/big/1388/12/77...3200171181.jpg

دوازده سال است که کردهاي عراق به خودمختاري نسبي دست‌يافته‌اند. صبح روز عيد، مراسم نوروزي در پاي کوه "مامه يار" در سليمانيه بر مزار پدر فرهنگ مردم کردستان استاد "پيره ميرد" با به‌صدا درآوردن طبل‌هاي بزرگ و شرکت هزاران نفر برگزار مي‌شود. در اين‌روز شخصي که شبيه به پيره ميرد است، نوه‌ي دختري‌اش را گرفته و به‌طور سمبليک از

مزار خارج مي‌شود و هلهله به‌راه مي‌افتد. سپس پير براي جوانان دعاکرده و برايشان آرزوي خوشبختي مي‌کند.

مصر:

مصريان، نوروزي را که از ايرانيان گرفته‌اند، همزمان با آغاز فصل زارعي و زماني که رود نيل طغيان‌کرده در دهم يا يازدهم سپتامبر برگزار مي‌کنند. در اين‌روزها به هم آب مي‌پاشند و آتش روشن مي‌کنند. به‌عقيده‌ي مصريان اين‌روز نخستين روز خلقت است. عده‌اي معتقد که نوروز در زمان هخامنشيان و توسط کمبوجيه به اين کشور راه‌يافته است. برخورد روز عيد با هر‌يک از روزهاي هفته اعتقادهايي را با خود‌به‌همراه دارد؛ براي مثال اگر عيد همزمان با شنبه باشد، آب نيل فزوني مي‌يابد و به 18ذرع مي‌رسد و روغن گران مي‌شود، وبا در ميان علما و بزرگان و طبقات متوسط عرب شايع مي‌شود و آخر سال نيکوست.

قرقيزستان:

نوروز در قرقيزستان اول يا دوم فروردين برگزار مي‌شود. اين امر به 29يا 30روزه بودن اسفند ربط‌دارد. اگر اسفند 29روز باشد، مراسم عيد نوروز اول فروردين و اگر 30روز باشد، دوم فروردين برگزار مي‌شود.
در اين‌روز غذاهاي معروف قرقيزي مثل "بش بارماق"، "مانته"، "بورسک" و "کاتما" پخته مي‌شود و بين شرکت‌کنندگان در جشن توزيع مي‌شود. ‌ ‌
مراسم جشن عيد نوروز در شهرها، ميادين بزرگ و روستاها توسط ريش‌سفيدان برپا مي‌شود.

ترکيه:

ترک‌ها به‌تازگي نوروز را جشن ملي خود اعلام‌کرده‌اند. پيش از اين، کردهاي اين کشور مخفيانه اين رسم کهن را به‌جاي مي‌آوردند.
در روزگاري که در اين کشور نوروز را به‌صورت همگاني جشن مي‌گرفتند، حکيم‌باشي براي پادشاهان معجون شفا‌بخش درست مي‌کرده و باقي مراسم مانند جشن نوروز در مناطق ديگر انجام مي‌گرفته است.
امروزه کردهاي ترکيه هفت‌سين مي‌چينند و به‌دليل هم‌مرز بودن با ايران، بسياري از رسوم ايراني را به‌جا مي‌آورند.

هستي پودفروش