- -
قوڕشـێلان
(
http://p30city.net/showthread.php?t=37197)
| behnam5555 |
04-10-2012 06:41 AM |
قوڕشـێلان
قوڕشـێلان
له گونده‌کانی کوردستان‌دا هه‌موو ساڵێک بۆ دروست کردنی دیزه، گۆزه، سوێنه، ده‌رخۆنه، کووپه، گۆزه‌ڵه، به‌ردۆ(مه‌ڕکه‌ڕه‌نی یا گادۆشکه)، لوولێنه، گڵێنه، تیکله(کیته‌ڵه)، که‌ندوو، ته‌ندوور و ... داب و ره‌سمێکی تایبه‌تی به‌ڕێوه ده‌چێ که زۆر جێگای سه‌رنجه. هه‌ر چه‌ند سه‌نعه‌تی پلاستیک و ملامین‌سازی په‌ره‌یه‌کی زۆری گرتووه و ته‌نانه‌ت کوێره‌دێیه‌کی وڵاته‌که‌شمان نه‌ماوه که ده‌فر و ئامانی پلاستیک و ملامین رێی تێ نه‌بردبێ. به‌ڵام ئه‌مه‌ش نه‌بووه‌ته هۆی له‌به‌رچاو که‌وتنی ده‌فری گڵێنه و فه‌وتانی ئه‌م ده‌ستکرده سوننه‌تییه‌ی گوندنشینه‌کان.
ده‌رخۆنه:
ده‌رخۆنه ده‌فرێکی پان و گرده که هی گه‌وره‌ی بۆ داپۆشینی زارکی ته‌ندوور و هه‌ر به‌و ئه‌ندازه‌شی دروست ده‌که‌ن. له هی بچووکیشی بۆ داپۆشینی زارکی دیزه و مه‌نجه‌ڵی ڕۆن که‌لک وه‌رده‌گرن. له نێوه‌ڕاستی‌دا قوڵفێکی ئاڵقه‌یی لێ ده‌نێن تا به وی هه‌ڵیبێنن و له جێگای پێویستی دابنێن. هێندێک جاریش له جێگای قوڵفێک دوو قوڵفی لێ ده‌نێن، یا به جێگای قوڵف دوو ده‌سگره‌ی بۆ ساز ده‌که‌ن.
دیـــــزه :
دیزه ده‌فرێکی ئاماڵ به‌رزه. له بنه‌وه باریک تره و هه‌تا دێ ئه‌ستوورتر ده‌بێ، به‌ڵام نزیک به زارکی وێک دێته‌وه. که چی له چاو گۆزه زارکێکی گه‌وره‌تری هه‌یه. دیزه بۆ ڕاگرتنی دۆ و کوڵاندنی هێندێک
چێشتی خۆماڵی وه‌ک دۆینه و سه‌روپێ و شه‌وپاته و چه‌وه‌نده‌ر و کووله‌که له نێو ته‌ندوور دا که‌لکی لێ‌وه‌رده‌گیرێ.
کووپه :
کووپه له دیزه گه‌وره‌تره و زیاتر بۆ ڕاگرتنی ده‌خڵ‌ودان به کار دێ.
گۆزه :
گۆزه‌ی سوور بۆ ئاوهێنان و سارد ڕاگرتنی ئاو دروست ده‌کرێ. بن و زارکی له دیزه باریک تره به‌ڵام نێوقه‌دی ئه‌ستوورتره. گۆزه‌ی سوور که ئاوی تێ ده‌کرێ ورده ورده به‌شێکی زۆر که‌م له ئاوه‌که‌ی به هه‌موو لایه‌کی‌دا ده‌ده‌ڵێنێ و دیوی ده‌ره‌وه‌ی به ته‌ڕی ده‌مێنێته‌وه. ئه‌و ته‌ڕایییه به‌ره به‌ره "ته‌بخیر" ده‌بێ و گه‌رمای پێویست بۆ ته‌بخیر له ئاوی نێو گۆزه‌که وه‌رده‌گرێ به‌م جۆره گه‌رمای ئاوی گۆزه‌که له نێو ده‌چێ و پێش له گه‌رم بوونی ده‌گیرێ. ته‌نانه‌ت ئاوه‌که‌ی ساردتریش ده‌بێته‌وه. به‌ڵام دوای ماوه‌یه‌ک کارکردن ئه‌و کونه وردانه‌ی که گۆزه ئاوی پێدا ده‌ده‌ڵێنێ ده‌گیرێ و وه‌ک پێشتر ئاو به ساردی راناگرێ و بۆنی ناخۆشیش ده‌گرێ. گۆزه که وای لێ دێ ده‌خرێته نێو ته‌ندووره‌وه و به‌و کاره ده‌ڵێن زرینگاندنه‌وه. دیزه و گۆزه‌یه‌ک که زرینگابێته‌وه سه‌ر له نوێ ئاو و دۆ ناخۆش ناکا و ساردتریشی راده‌گرێ. به‌ڵام دیاره وه‌ک ئی تازه‌ی لێ نایه‌ته‌وه.
سوێنه :
سوێنه که ئێستا ته‌شت جێگای گرتۆته‌وه، ته‌شتێکی ئاماڵ قووڵه که به تایبه‌تی بۆ هه‌ویر شێلان و که‌شک ساوینه‌وه دروستی ده‌که‌ن.
به‌ردۆ (مه‌ڕکه‌ڕه‌نی یا گادۆشکه) :
به‌ردۆ هه‌ر وه‌ک سوێنه‌یه به‌ڵام قووڵتر، زیاتر له گوڵدانێکی گه‌وره ده‌چێ. کاتێک مه‌شکه ژه‌ندن کۆتایی دێ دۆ و به‌ره‌مه‌شکه‌ی تێدا به‌تاڵ ده‌که‌ن. بۆ دۆشینی مانگایش که‌ڵکی لێ وه‌رده‌گرن، هه‌ر بۆیه‌ش به‌ردۆ یا گادۆشکه‌ی پێ ده‌ڵێن.
گڵێنه :
گڵێنه بۆ ئاو خواردنه‌وه دروست ده‌کرێ، چێشتیشی تێدا ده‌خورێ. ئێستاکه لیوان و ئاوخۆری و کاسه جێگایان گرتۆته‌وه.
تیکله (کیته‌ڵه) :
تیکله یا کیته‌ڵه ماستی تێدا هه‌وێن ده‌کرێ. به شکڵی دیزه ساز ده‌کرێ به‌ڵام له گۆزه بچووکتره.
ئێستاش له گونده‌کان‌دا دیزه و گۆزه و ده‌فر و ئامانی گڵ زیاتر له هه‌موو شت به کار ده‌برێ. هه‌ر بۆیه‌ش له باره‌وبار کردن و ڕاگوێستنی‌دا له لایه‌که‌وه بۆ لایه‌کی تر لێیان ده‌شکێ. پاش کۆن بوونیش بۆن ده‌گرن و له کار ده‌که‌ون. که‌وابێ ساڵ نییه له دێ‌دا چه‌ند ماڵ نیازیان به دروست کردنی ده‌فر و ئامانی نوێ نه‌بێ. بۆ ئه‌م کاره‌ش ده‌بێ له گڵه‌جانی ئاوایی به ئه‌ندازه‌ی پێویست گڵه‌سووره بێنن و خۆیان بۆ قوڕشێلان ئاماده بکه‌ن.
گڵه‌جان :
له دێ سێ چه‌شنه گڵه‌جان هه‌یه. یه‌کیان بۆ گڵه‌ڕه‌نگه، یه‌کیان بۆ گڵه‌سپی، ئه‌وی تریان بۆ گڵه‌سووره.
گڵه‌سپی بۆ سپی کردنه‌وه‌ی دیواری وه‌تاغ و دیوه‌خان به کار ده‌برێ. گڵه‌سووره بۆ سواخی کاگڵ و دروست کردنی ده‌فر و ئامان و گڵه‌ڕه‌نگیش که زۆر که‌متر ده‌ست ده‌که‌وێ، بۆ ڕه‌نگ کردنی دیزه و گۆزه و ئه‌ڵبه‌ت ڕه‌نگ بێ هێندێک له گونده‌کان گڵه‌جانیان نه‌بێ و خه‌ڵکه‌که‌ی ناچار بن به که‌ر و تێڕه‌وه بچنه گونده‌کانی ده‌وروبه‌ر و له‌و گوندانه‌وه گڵه‌سووره بۆ خۆیان بێنن . له ده‌وروبه‌ری سه‌قز گڵه‌سووره‌ی گوندی خورده‌لووکی که له به‌شی سه‌رشیو و له هه‌شت کیلۆمیتری شاری سه‌قز دایه له ئی هه‌موو جێگایه‌ک به ناوبانگتره و زۆربه‌ی گونده‌کانی ده‌وروبه‌ر له گڵی ئه‌وێ ده‌به‌ن. قه‌دیم ڕه‌سم وا بوو هه‌ر دێیه‌ک گڵه‌جانی نه‌بوایه خه‌ڵکه‌که‌ی به پیاو و ژنه‌وه ده‌چوونه گڵه‌جانی گونده‌کانی دیکه و له‌و وه‌ختانه‌ش دا به‌زمی هه‌ڵپه‌رکێیان ده‌گرت و به خۆشی ڕایان ده‌بوارد. ژنه‌کان بۆ ناسین و ته‌قاندنه‌وه‌ی گڵه‌که ده‌چوون و پیاوه‌کانیش بۆ هه‌ڵکه‌ندن و بارکردنی. زۆر جاریش بووه که گڵه‌جانیان به سه‌ر دا ڕووخاوه و خه‌ڵکێکی زۆری به ژێره‌وه بووه.
دوای گڵ هێنان ژنان به که‌و و بێژینگ گڵه‌سووره ده‌ته‌قێننه‌وه و ورده‌به‌رد و کڵۆی گه‌وره‌ی لێ ده‌بڕن. دوایه‌ش ئاوی تێ ده‌که‌ن و قوڕێکی شلی لێ ده‌گرنه‌وه. ئه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست دروست کردنی ته‌ندوور و که‌ندوو بێ دابێشتنی گڵه‌سووره به بێژینگی زۆر ورد پێویست ناکا و ته‌نیا به که‌و و شێلگیر ئه‌و کاره ده‌کرێ. ئه‌و قوڕه که گیراوه دوو یا سی رۆژ لێی ده‌گه‌ڕێن تا جوان بخووسێ. پاش ئه‌و چه‌ند رۆژه به‌ڕه کۆن یا ته‌لیس ڕاده‌خه‌ن و قوڕه‌که‌ی له سه‌ر ڕۆ ده‌که‌ن. جا نۆره‌ی قوڕشێلان دێ.
قوڕشێلان :
ئه‌و ماڵه‌ی که کاری قوڕشێلانیان به ده‌سته‌وه‌یه، ده‌که‌ونه نێو دێ و داوا له هاوماڵه‌کانیان ده‌که‌ن به کۆمه‌گیانه‌وه بێن. جا چونکه ئه‌م کاره‌ش به هه‌ره‌وه‌ز ده‌کرێ و ده‌سه‌وامه‌ده‌ر و جیران و دراوسێ یاریده‌دانی هاوماڵ به ئه‌رکی خۆیان ده‌زانن و به هانایانه‌وه ده‌چن. قوڕشێلان زیاتر کاری ژنان و کچانی دێیه. له دوای نانی شێوان وێگڕا کۆ ده‌بنه‌وه [و] وه‌‌کار ده‌که‌ون. ئه‌ڵبه‌ت به پێی زۆر و که‌می قوڕه‌که دوو یا سێ که‌س یا زیاتر پێکه‌وه ده‌ست به قوڕشێلان ده‌که‌ن و ئه‌وانی تر که هێشتا نۆره‌یان نه‌هاتووه به ده‌وروبه‌ریانه‌وه دێن و ده‌چن و جاری واش هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ماندوویی له له‌شیان ده‌رچێ به‌زمی هه‌ڵپه‌ڕکێ ساز ده‌که‌ن و به چه‌پڵه لێدان و ته‌نه‌که کوتان و گۆرانی کوتن به‌زمه‌که ده‌ڕازێننه‌وه. خانه‌خوێش به چای و خورما و مێوژ و کاکڵه‌گوێز و بادام یا که‌ره و گه‌زوو، ئارده‌توو و برێشکه و قاوت و دانگۆ میواندارییان لێ ده‌کا. قوڕشێله‌کان پاش ئه‌وه‌ی قوڕه‌که ته‌واو به سه‌ر ڕایه‌خه‌که‌دا پان بۆوه، هه‌ر چوار گۆشه‌ی هه‌ڵده‌ده‌نه‌وه و قوڕه‌که له نێوه‌ڕاستی‌دا کۆ ده‌که‌نه‌وه و جار له‌گه‌ڵ جار ئاوی لێ ده‌پڕژێنن و مووی شانه کراوی بزنی پێوه ده‌که‌ن و سه‌ر له نوێ ده‌ست ده‌که‌نه‌وه به شێلانی. هه‌ر چه‌شنه موویه‌ک بۆ قوڕ به کار نایه. مووی قوڕشێلان ده‌بێ زبر بێ. بۆ قوڕی ته‌ندوور و که‌ندوو ئه‌گه‌ر مووی بزنیش ده‌ست نه‌که‌وی، له جێگای موو له پوار (گیا خاو) که‌لک وه‌رده‌گرن. پوار گیایه‌کی بێ حاسڵه، له گه‌نم و جۆ ده‌چێ و له ده‌ر و ده‌شت شین ده‌بێ، ساقه‌تێکی زۆر نه‌رم و ناسکی هه‌یه و ریشۆڵ ڕیشۆڵ ده‌بێته‌وه. هه‌ر که ده‌سته‌یه‌ک ماندوو بوو ده‌سته‌یه‌کی دیکه جێگای ده‌گرێته‌وه و تا قوڕه‌که به ته‌واوی خۆش ده‌بێ درێژه به شێلانی ده‌ده‌ن. نیشانه‌ی خۆش بوونی قوڕ ئه‌وه‌یه که له ژێر پێ دا ته‌قه‌ی دێ، له‌و کاته دا ده‌ڵێن قوڕه‌که تۆقله‌ی کردوه و خۆش بووه. جاری وایه ئه‌م کاره تا نیوه‌شه‌و درێژه‌ی ده‌بێ و زۆر جاریش به پێی زۆر و که‌می قوڕه‌که، قوڕشێلان دوو یا سێ رۆژیش ده‌خایه‌نێ.
هه‌وڕگه‌ر :
کاتێک که قوڕشێلان دوایی هات نۆره‌ی دیزه‌که‌ر یا هه‌وڕگه‌ر دێ که به داخوازی کابانی ماڵ به ئه‌ندازه‌ی پێویست دیزه، گۆزه، گۆزه‌ڵه، لوولێنه، ده‌رخۆنه، سوێنه، کووپه، گڵێنه، به‌ردۆ و ... ساز ده‌کا. به ته‌ته‌ڵه سافی ده‌کا و به زه‌وق و سه‌لیقه‌ی خۆی به شانه ده‌ینه‌خشێنێ، موورووشینه‌ی لێ ده‌دا و قوڵفی جوانی لێ ده‌نێ. به داخوازی منداڵیش دیزه‌ڵه و کیته‌ڵه‌ی بچووکیان بۆ دروست ده‌کا. له کۆتایی‌دا به گڵه‌ڕه‌نگه که گڵێکی ره‌نگ سوور و جوانه و به ته‌واوی ده‌یگرنه‌وه هه‌موو ده‌فره‌کان ڕه‌نگ ده‌که‌ن و بۆ له کڵ نان ئاماده‌یان ده‌که‌ن. له جێگایه‌کی چاڵ‌دا ریزڕیز له سه‌ر یه‌کیان داده‌نێن، ته‌پاڵه و پشکه‌ڵ و که‌مره و ورده به ده‌وری دا هه‌ڵده‌چنن، تا کۆگایێکی گه‌وره پێک دێ. به چڵه گه‌ونێک یا به که‌مێک نه‌وت ئاوری لێ ده‌که‌نه‌وه تا هه‌موو سووته‌مه‌نییه‌که ده‌سووتێ و ده‌بێ به خۆڵه‌مێش. پاش سارد بوونه‌وه‌ی خۆڵه‌مێشه‌که به ئه‌سپایی و یه‌که یه‌که ده‌فره‌کان دێننه ده‌رێ. ئه‌ڵبه‌ت ئی واشیان هه‌یه له کڵ نایه‌ته ده‌ر و له کڵ دا ده‌شکێ یا خوار و خیچ ده‌بێ. ڕه‌سم وایه که پیرێژنێک به کۆڵه‌وه‌ژه‌وه له لای کڵ داده‌نێن، تا ئاگای لێ بێ منداڵ به‌ردی تێ نه‌گرن و ده‌می لێ خوار نه‌که‌نه‌وه. چونکوو له‌و بڕوایه دان که ئه‌گه‌ر منداڵ ده‌می لێ خوار بکاته‌وه ده‌فره‌کان خوار و خێچ ده‌بن و له کڵ نایه‌نه ده‌ر. له کورده‌واری دا به ئینسانی به‌ئه‌زموون و دنیادیده که ته‌ق و چه‌نی رۆژگاری زۆر دیبێ و به ساغی ده‌رچووبێ ده‌ڵێن " له کڵ هاتۆته ده‌رێ" . ئه‌گه‌ر ده‌فر زۆر له ژێر کڵ‌دا بمێنێته‌وه ده‌ڵێن خاراوه. ئه‌م زاراوه‌یش بۆ ئینسانی تێکۆشه‌ر و به‌ئه‌زموون به‌کار ده‌برێ. وه‌ک ده‌ڵێن فڵانه که‌س هیندی سارد و گه‌رمی رۆژگار دیوه خاراوه.
|
| اکنون ساعت 02:40 AM برپایه ساعت جهانی (GMT - گرینویچ) +3.5 می باشد. |
|
Powered by vBulletin® Version 3.8.4 Copyright , Jelsoft Enterprices مدیریت توسط کورش نعلینی
استفاده از مطالب پی سی سیتی بدون ذکر منبع هم پیگرد قانونی ندارد!! (این دیگه به انصاف خودتونه !!)
(اگر مطلبی از شما در سایت ما بدون ذکر نامتان استفاده شده مارا خبر کنید تا آنرا اصلاح کنیم)
