افسانه ها
پیدایش موسیقی کردی مثل اکثر قومها و ملت‌های دیگر از افسانه‌های کردی شروع شد که در این قسمت، افسانه‌ها در قالب ترانه‌های کردی گفته می‌شوند.
این ترانه‌ها در فرهنگ کردی به ترانه‌های دیوانی تقسیم می‌شوند و بیشتر محتوای آنها همان افسانه‌های کردی است، که شکل حماسی دارند.
اولین طلیعه‌های هنر کردی از بار ادبی و هنر موسیقی حماسه‌های کردی بودند. مشهورترین کسی که به این نوع موسیقی پرداخته «کاویس آغا» بود که ترانه‌های وی همان حماسه‌هایی هستند که از گذشتگان بر جای مانده‌است.
افسانه‌های زیادی در زبان کردی موجود است که اگر فیلم سازان حرفه‌ای به آن ها توجه نمایند، می‌توانند سوژه‌های بسیار جالبی را از آن ها بسازند مانند:
زارا عشق چوپان
حکایتها و داستان‌ها
نوع دیگری از موسیقی فولکلور کردی مربوط به حکایتها و داستان‌هایی می‌شود که ترانه‌های داستانی نیز به دو بخش قهرمانی و دلدادگی قابل تقسیم هستند.
در ترانه‌های قهرمانی به دلاوریها و مبارزه طلبی‌های یک قهرمان پرداخته می‌شود.
در ترانه‌های دلدادگی جنبه‌های رمانتیک و عاشقانه بین دو شخص بیان می‌شود که از این میان، ترانه «زنبیل‌فروش» که جنبه عرفانی دارد و ترانه‌های «آس و حسن» و «خج و سیامند» که سرگذشت دو دلداده را بیان می‌کند، از معروفترین آثار در این بخش هستند.
در بخش دیگر موسیقی کردی، کردهای «سورانی» برای خود نوع ویژه‌ای از موسیقی دارند که به آنها «گورانی» می‌گویند که این نوع ترانه‌ها در میان کردهای اطرف شهرستان ارومیه و کردهای ترکیه (شمال) «لاوژه» گفته می‌شود و این نوع گورانی‌ها ریتمی به نام «قه‌تار» دارند که پژوهشگران براین باورند ریشه این واژه از واژه زرتشتی «گاتا» گرفته‌شده که در اوایل، مربوط به یک سری نیایش‌ها و مراسم مذهبی بوده‌است.
دومین نوع این موسیقی «هوره» نام دارد که مختص زبان کردی کلهری بوده و در جنوب کردستان و منطقه کرمانشاه خوانده می شود در ابتدا ترانه‌های ویژه‌ای در حمد و نیایش «اهورامزدا» بود و این واژه نیز ریشه زرتشتی دارد که برای نیایش‌های مذهبی آن زمان کردها که زرتشتی بودند، سروده شده‌اند.
در مراسم یادبود اشخاص بسیار مهم، کردها از یک نوع موسیقی که به مرثیه‌سرایی و مرثیه‌خوانی شباهت دارد به صورت ترانه و با تعریف ویژگیهای آن شخص برای او عزاداری می‌کنند.
در آیین‌های زادروز پیامبر، کردها یک نوع ویژه از موسیقی را اجرا می‌کنند که به آن «مولودی» می‌گویند. البته مولودی‌خوانی در بیشتر جوامع مسلمان رواج دارد.
اولین مولودنامه در وصف و ستایش محمد را «ملاباتدیی» صوفی و عارف مشهور نوشت که بعدا مرسوم شد که در زمان عید مولود از سروده‌های وی در مولودی خوانی استفاده کنند. اصیل‌ترین سازهای استفاده شده در موسیقی کردی «سرنا» و «دهل» هستند و بعدا سازهایی که وارد این نوع موسیقی شده‌اند مانند «دف» و «تنبور» دارای اهمیت ویژه‌ای شده‌اند.
برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به «میژوی ئه ده بی کوردی» علاالدین سجادی و پژوهشی در فولکلور کردی مراجعه کنید.موسیقی کردی تا حدودی نمادی از شادیهاو غم و اندوه بعد ازپایان هر جنگ است.
هنرمندان نامدار کرد در عرصه موسیقی
- ناسر رزازی
- حسن زیرک
- شهرام ناظری
- مرتضی صنعتی
- علیرضا صنعتی
- مجتبی صنعتی
- محسن صنعتی
- پویا صنعتی
- محمد امین غلامیاری
- سید محمد صفایی منش
- سید علی اصغر کردستانی
- احمد کایا
- مرضیه فریقی
- مظهر خالقی
- شوان پرور
- ماملی
- جوان هاجو
- ذکریا (زه‌که‌ریا)
- زیاد اسعد
- چوپی فتاح
- عادل هورامی
- قاله مه‌ری
- طاهر توفیق
- شهریبان کردی
- گلستان پرور
- کراپت خاچو
- گولیزر جاسم
- کاله پیروتی
- طاهر خلیلی
- جمال مفتی
- بهجت یحیی
- علی مردان
- عدنان کریم
- دیار قره‌داغی
- دلشاد
- انور قره‌داغی
- برهان چاچان
- عزت یلدز هان
- عایشان
- علیشان
- زوزان
- بشیر کایا
- خلیل غمگین
- محمد شخو
- بصر شاهین
- بدرالدین جوشکون
- آرام تیکران
- حسن شامو
- محمد عارف جزراوی
- ایاز زاخویی
- کریم کابان
- جمشید عندلیبی
- هوشنگ کامکار
- بیژن کامکار
- قشنگ کامکار
- اردلان کامکار
- اردوان کامکار
- ارسلان کامکار
- حکیم سفقان
- کوما چار نوا
- شوان پرور
- نجم‌الدین غلامی
- لیلا فریقی
- کاووس آغا
- عزت‌التن نشه
- اسماعیل شرفی
- حسن ضیافتی
- عوسمانه سور
- خلیل مولانایی
- خالد ابراهیمی
- قادر گاگلی
- دلسوز خالدی
- نوری احمدی
- شهین طالباني
- عین الدین
- عادل هورامی
- عزیز شاهرخ
- فتانه ولیدی
- قادر الیاسی
- حشمت الله لرنژاد
- حسین صفامنش
- سیروس امامی
- حمید حمیدی
- رضا لرستانی
- ابراهیم فتاحی
- بهروز اله مرادی
- جبار شمشیری
- فرشاد امینی
- فرشاد نیکرفتار
- صبور کاکایی شمشیری
- عباس کمندی
- سهیل ایوانی
سازها
سازهاي رايج در موسيقي کردي ني ، سورنا ، نايه ، دهل ، تنبک ، تنبور و کمانچه است.
به طور کلي در موسيقي ايراني ملودي هايي در قالب هفت دستگاه ماهور ، شور ، نوا ، همايون ، سه گاه ، چهارگاه و پنج گاه جاي مي گيرند. اما غير از هفت دستگاه معروف فوق يک دستگاه مشهور ديگر وجود دارد و آن دستگاه " اصفهان " مي باشد.
بسياري از موسيقيدانان معتقدند اين دستگاه بخشي از دستگاه شور است و بسياري ديگر بر اين باورند که شاخه اي از همايون است.
آوازهاي " قه تاري " کردي در همين دستگاه جاي مي گيرند.
در ميان هفت دستگاه فوق ، دستگاه شور از ساير دستگاه ها وسيع تر و بزرگ تر است زيرا اگر چه در ساير دستگاه ها ، چندين آواز ديگر جاي مي گيرد ، اما دستگاه شور علاوه بر اين خود داراي چندين " گوشه " ديگر مي باشد.
اين گوشه ها شامل ابوعطا ، بيات ترک يا بيات زند ، افشاري ياهه وشار ، ده شتي و بيات کرد مي باشد.
بسياري از آوازهاي کردي مانند کابوکي ، شاييک ده گري ، گول نيشان گول نيشان و اکثر آوازهاي حيران در دستگاه شور جاي دارند.
منبع : افســـــــانه پلنـگ
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )