[آريانا]

مغربی تبریزی، ابوعبداللَّه، شمس‏الدین محمد

( ملیت: ایرانی قرن: 8 )

(ح 809 -749 ق)، عارف و شاعر، متخلص به مغربى. معروف به شیرین یا ملا محمد

شیرین و مشهور به شمس مغربى. علت اشتهار و تخلص وى به مغربى را عده‏اى سفر

او به مغرب و خرقه پوشیدن از دست یكى از منسوبین ابن‏عربى مى‏دانند. به روایت

تذكره‏ها او در قریه‏ى نایین اصفهان یا در یكى از قراى تبریز به دنیا آمد. از آنجایى كه وى

به گویش آذرى شعر و ترانه مى‏سروده، تبریزى بودنش مسلم است. وى مرید شیخ

اسماعیل سیسى سمنانى، از اصحاب شیخ نورالدین عبدالرحمان اسفراینى، و با كمال

خجندى معاصر و معاشر بود. میرزا میرانشاه، پسر تیمور گوركان، والى آذربایجان، مدتى

مرید مغربى بود. مؤلف «روضات الجنان» او را به چندین سلسله منتسب مى‏داند: از یك

طریق به سعدالدین حموى و از او به شیخ نجم‏الدین كبرى، از طریق دیگر به صدرالدین

قونوى و از طریق او به شیخ محیى‏الدین ابن عربى، و از طریق اوحدالدین كرمانى به

ابوالنجیب سهروردى، و نیز از طریق شیخ عبدالمؤمن سراوى به شیخ شهاب‏الدین

سهروردى و از او به ابوالنجیب سهروردى، و از طریق شیخ اسماعیل سیسى به شیخ

نجم‏الدین كبرى او را از پیروان طریقه‏ى سهروردیه مى‏دانند كه به احتمال زیاد خرقه‏ى

ارادت خود را از مشایخ این فرقه گرفته و آنچه از كبرویه و قونویه گرفته، خرقه‏ى تبرك

بوده است. از شاگردان وى احمد بن موسى رشتى را مى‏توان نام برد. مغربى از

شعراى پیشین به دو عارف بزرگ یعنى سنایى و عطار نظر داشته و غالبا در شعرش به

نام آنان اشاره كرده است. او با حافظ نیز معاصر بوده و احتمال دارد كه از او تأثیر پذیرفته

باشد. او همچنین از همام تبریزى نیز بى‏تأثیر نبوده است. برخى تذكره‏ها شیخ عبداللَّه

شطارى، موسس شطاریه، را از شاگردان و جانشینان وى مى‏دانند كه محمد شیرین

وى را به هند فرستاد. مغربى داراى اشعار عربى و فارسى است كه قسمت فارسى

اشعارش چند بار به چاپ رسیده است. اشعارش در ذكر معانى عرفانى خاصه بیان

وحدت وجود است. در محل دفن وى نیز اختلاف وجود دارد، بعضى مرقد او را در محله‏ى

سرخاب تبریز و بعضى در اصطهبانات فارس مى‏دانند. به تشخیص «ریحانة الادب»، ملا

محمد شریف مغربى مذكور در «سفینة الشعراء» همان ملا محمد شیرین مغربى است.

از آثار وى: «مرآة العارفین» یا «اسرار فاتحه»، در تفسیر سوره‏ى «فاتحة الكتاب»؛ «درر

الفرید فى معرفة التوحید»، در سه فصل توحید، افعال و صفات خدا؛ «جام جهان نما»،

در علم توحید و مراتب وجود، كه احمد بن موسى رشتى بر آن شرح نوشته است؛

«نزهة الساسانیة»؛ «دیوان» شعر، شامل اشعار فارسى، عربى و تركى، كه

نسخه‏هاى كهن آن شامل «فهلویات مغربى» نیز بوده است.