[behnam5555]

ناوداری مه‌زن” داروین 1809 – 1882 “


زانای ئینگلیزی هه‌ره‌ مه‌زنی سروشتی سه‌ده‌ی نۆزده‌م چارلس داروین له‌ 12ی شوباتی 1809 دا له‌ ئنگلته‌را له‌داییک بووه‌ ، ( ڕۆبه‌رت داروین )ی باوکی پزیشکێکی ناودار بوو حه‌زی ده‌کرد چارلسی کوڕی بچێته‌ به‌ر خوێندنی لاهوت یاخود پزیشکی که‌چی ( داروین )ی لاو حه‌زی له‌و زانست و پیشانه‌ نه‌بوو ، به‌ڵکو هه‌وه‌سی به‌ زانستی مێژووی سروشتی ده‌هات ، بۆیه‌ چووه‌ کۆلێژی زانست له‌زانکۆی کێمبریدج و هه‌ر که‌ خوێندنی ته‌واو کرد به‌هۆی زانای جیۆلۆجی و ڕووه‌کناس ( جۆن هنزلۆ ) توانی ده‌رفه‌تی گه‌شتێکی دوور و درێژی 5 ساڵی له‌سه‌ر پشتی پاپۆڕی ( بیگل ) وه‌ده‌ست بێنێ و وه‌ک پسپۆڕێکی مێژووی سروشتی به‌ده‌وری دنیادا بسوڕێته‌وه‌ و له‌دواییدا ئه‌و گه‌شته‌ی بووه‌ سه‌ره‌تاییه‌کی به‌که‌ڵک له‌بواری دۆزینه‌وه‌ و لێکۆڵینه‌وه‌ی زانستی و ئه‌مه‌یش بووه‌ بنچینه‌یه‌کی پته‌و بۆ دانانی تیۆری یه‌ ناوداره‌که‌ی که‌ به‌ تیۆری ( داروینیزم ) ناسرا.
ئه‌و زانایه‌ له‌ماوه‌ گه‌شته‌ زانستیه‌که‌یدا لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی وردی له‌سه‌ر گیاندارانی دورگه‌کانی ( گلابا گۆس ) کرد و له‌وه‌وه‌ بیری ( گۆڕانکاری و په‌ره‌پێدان ) ی له‌ مێشکیدا ڕووا .
داروین له‌ساڵی ( 1838 )ه‌وه‌ تاکو 1841 بووه‌ سکرتێری کۆمه‌ڵه‌ی جیۆلۆجی و به‌رده‌وام په‌یوه‌ندی به‌ زانای جیۆلۆجی ( سێر چارلس لایل ) ه‌وه‌ هه‌بوو و کتێبه‌ ناوداره‌که‌ی ئه‌و زانایه‌ که‌ به‌ ناوی ( سه‌ره‌تاکانی جیۆلۆجیا ) بوو ، کاریگه‌رییه‌کی ته‌واوی هه‌بوو بۆ خۆش کاردنی ڕێگا له‌به‌رده‌م کارکردنی داروین .
داروین له‌ساڵی 1839 ژنی هێنا و دوای سێ ساڵ شاری ( له‌نده‌ن )ی جێهێشت و له‌شاری ( داون ) نیشته‌جێ بوو تاکو ڕۆژی مردنی له‌ساڵی 1882 له‌و شاره‌دا مایه‌وه‌ و ئه‌و زانایه‌ ساڵه‌کانی دوا دوای ژیانی ته‌رخان کردبوو بۆ هێنانه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌ بۆ تیۆره‌ زانستییه‌کانی و هه‌ر که‌سێکی پرسیاری له‌باره‌ی ئه‌و تیۆرییانه‌ به‌نامه‌ لێ بکردایه‌ به‌وردی وه‌ڵامی ده‌دایه‌وه‌ و زانای بلیمه‌تمان له‌ساڵی 1871 دا نامه‌ی ئیستیحاقی وه‌رگرت و له‌ساڵی 1878 یشدا کرا به‌ ئه‌ندامی ( کۆڕی زانیاری فه‌ڕه‌نسا ) و له‌ 19 ی نیسانی 1882 دا له‌ته‌مه‌نی 73 ساڵیدا کۆچی دوایی کرد .

به‌رهه‌مه‌کانی :
1- کتێبی نه‌ژادی جۆره‌کانی : له‌ساڵی 1859 به‌چاپی گه‌یاند و چاپی یه‌که‌می بریتی بوو له‌ 1250 دانه‌ له‌ته‌نیا ڕۆژێکدا فرۆشرا و هیچی لێ نه‌مایه‌وه‌ و ئه‌م کتێبه‌ی ڕێبازی کارکردنی له‌بواری مێژووی سروشتی و ئامانجه‌کانی به‌جارێک گۆڕی .
2- جۆراوجۆریکردنی گیاندار و ڕووه‌ک به‌ماڵیکردن له‌ ساڵی 1868 بڵاوی کرده‌وه‌ .
3- نه‌ژادی ئاده‌میزاد و هه‌ڵبژاردنی ڕه‌گه‌ز له‌ساڵی 1871 بڵاوی کرده‌وه‌ و ئه‌م به‌رهه‌مه‌یان بووه‌ مایه‌ی به‌رپابوونی مشتومڕێکی زۆر له‌نێو ناوه‌ندی ئایینی و په‌روه‌رده‌کاراندا و زۆر له‌زانایان پشتی تیۆره‌که‌ی ( داروین )یان گرت و یه‌کێک له‌وانه‌ زانای ناوداری ئینگلیز ( هه‌کسلی ) بوو .