ساز شناسی (جهانی) آرمونيوم Armoniom سازي است از خانواده آلات موسيقي بادي زبانه دار . فرانسوي زبانها نام اين ساز را harmonium مي نويسند و آرمونيوم تلفظ مي كنند . پاره اي از فارسي زبانها هارمونيوم مي نويسند و به همين صورت هم تلفظ مي كنند . ساختمان اين ساز تشكيل مي شود از تعدادي زبانه يا قميش ( به فرانسه : anche ) و يا تيغه فلزي كه يك سر آنها به صفحه اي باريك مقيد ، و سر ديگر آنها آزاد است و هر يك به ناوي كه متصل به دو دم يا وسيله ايجاد هواست ارتباط دارد . اگر دمها پايي باشد ، با فشار پا و اگر دستي باشد با فشار انگشتان دست چپ هوا به سوي زبانه ها رانده مي شود . بر سر راه هوا ، شستيها ( كلاويه ها يي شبيه شستيهاي پيانو ) موجود است كه با فشار دادن به هر كلاويه ، كخرج هوا به سوي همان زبانه گشوده مي گردد و آن زبانه به صدا در مي آيد . مجموع اين زبانه ها و مجاري هوا و دمها اگر درون محفظه اي شبيه پيانو راست يا كتابي كار گذاشته شده باشد ، به آن آرمونيوم پايي يا آرمونيوم بزرگ مي گويند ؛ و اگر در چمداني كارسازي شده باشد ، به آن آرمونيوم دستي يا قابل حمل گفته مي شود . نوع قابل حمل آن در ايران ، افغانستان ، هندوستان و پاكستان رايج است . در سرگذشت موسيقي ايران ( ج 1 ص 472 ) هم تصوير اين ساز آمده و هم شرحي درباب « خانم ارگي » كه ارگ دستي مي زده نوشته شده است . اين ساز تا اوايل قرن نوزدهم نامهاي گوناگوني داشته ، مانند دويلوديون ( doelodion ) ، دويلوديكون ( doelodicon ) ، دائروفون ( daerophone ) و فيزارمونيكا ( physharmonica ) . در 1840 الكساندر دبن ( Alexandre Debain ) نام آرمونيوم را بر اين ساز نهاد . صداي اين ساز حال و هواي موسيقي را به ذهن متبادر مي كند . وسعت صداي آرمونيوم حدود پنج اكتاو است . نوع ديگر آرمونيوم ( يعني نوع قابل حمل آن ) هنوز هم در ايران ، افغانستان ، هندوستان و پاكستان رايج است . نوازنده با انگشتان دست چپ دمي را كه در اين ساز تعبيه شده است به حركت در مي آورد و با دست راست بر شستيها يا كلاويه هاي ساز انگشت مي نهد . نيز ( ارگ دستي )
