[behnam5555]

ڕێنوسي يه کگرتووي کوردي

يه که م : گيرو گرفتي پيتي ﴿ و ﴾
نيشانه ي ﴿ و ﴾ له زماني کورديدا به شێوه ي خواره وه ده نووسرێ:
١- پيتي ﴿ و ﴾ ي کورت، واته ﴿ و ﴾ ي بزوێنی کورت ﴿ و : u﴾
بۆ نموونه : کورد - کورت - کوشت ٠

٢- پيتي ﴿ و و ﴾ ي درێژ، واته ﴿ و و ﴾ ي بزوێني درێژ ﴿ و و : u ﴾ ي
بۆ نموونه : سوور- چوو - دوو ٠

٣- پيتي ﴿ و ﴾ ي کۆنسۆنانت ﴿ نه بزوێن ﴾٠ واته ﴿ و : w﴾
بۆ نموونه : ئاوايي - وه ره - هاوار - ئاو ٠
ده نگي ﴿ و ﴾ لێره دا هه ندێک جار له زاراوي کرمانجيي سه روودا ده بێ به ده نگي ﴿ ڤ ﴾

٤- پيتي ﴿ ۆ ﴾ ي کراوه ، واته ﴿ ۆ : o﴾
بۆ نموونه : دۆڵ - گۆڕ - نۆ ٠

دووه م: گيرو گرفتي پيتي ﴿ و ﴾ ي سه ره تاي وشه٠
هه ر وشه يه ک به پيتي ﴿ و ﴾ ده ست پێ بکات به يه ک ﴿ و ﴾ ده نووسرێت٠
بۆ نموونه : وريا - وڵات - وشه - ورد ٠

سێیه م : گيرو گرفتي پيتي ﴿ ي ﴾:
نيشانه ي ﴿ ي ﴾ ي له زماني کورديدا به شێوه ي خواره وه يه:
١- پيتي ﴿ ي ﴾ ي يزوێن ، واته ﴿ ي : i﴾
بۆ نموونه : زه وي
٢- پيتي ﴿ ي ﴾ ي کۆنسۆنانت ، واته ﴿ي : y﴾

سه رنج ١- پيتێکی ﴿ ي ﴾ ي يزوێني فره کورت هه يه که له نووسيني کوردي به ئه لفوبێی لاتينيدا نيشانه ي ﴿ i﴾ ي بۆ دانراوه وه ک له وشه کاني : من ، کن ، ژن، ئه م نيشانه يه له نووسيني کوردي به ئه لفوبێی عه ره بيدا نييه ٠
سه رنج ٢- نيشانه کاني ﴿ ي ﴾ ي يزوێن و ﴿ ي ﴾ ي کۆنسۆنانت واته ﴿ i﴾ و ﴿ y﴾ له پيتي عه ره بيدا هه ردووکيان هه مان نيشانه ي ﴿ ي ﴾ يان هه يه به ڵام له ڕاستيدا له يه کتر جياوازن و له کاتي به دواي يه کتر هاتنياندا ده بێ هه هه ردووکيان بنووسرێن٠ وه ک : نييه - چييه - ديارييه ک - زه وييه ک ٠
سه رنج ٣- له کاتي هاتني سێ پيتي ﴿ ي ﴾ به دواي يه کتردا وه ک له وشه کاني ﴿ ئاوايييه که مان ﴾ ﴿ کۆتايييه که ي ﴾ ﴿ وه ستايييه کي ﴾ ده بێ به سه ر يه که وه بنووسرێن ، واته سێ ﴿ ي ﴾ يه شێوه ي ﴿ييي﴾ به دواي يه کتردا دێن ٠

چواره م : گيرو گرفتي پيتي ﴿ ڕ ﴾ ي گران ، واته ﴿ ڕ ﴾ ي نيشانه دار٠
ئه م پيته له هه ر کوێیه کي وشه دا هات ده بێ به نيشانه که يه وه
بنووسرێت٠ واته له سه ره تا و ناوه ڕاست و کۆتايي وشه دا هه ر ﴿ ڕ ﴾ ي گراني نيشانه داره ٠
وه ک : ڕۆژ ٠ بڕيار ٠ که ڕ ٠

پێنجه م : گيرو گرفتي پيتي ﴿ و ﴾ ي به يه که وه به ستن ﴿ عطف ﴾ :
پيتي ﴿ و ﴾ ي به يه که وه به ستن، به شێوه يه کي جياواز له وشه ي
پێش خۆی و پاش خۆيه وه ده نووسرێت و مامه ڵه يه کي سه ربه خۆي
له گه ڵدا ده کرێت ٠
بۆ نموونه : من وتۆ ، ئاره زوو و وريا ٠

٠٠ سه رنج : له هه ندێک وشه ي لێکدراودا پيتي ﴿ و ﴾ ي به يه که وه به ستن بووه به شێک له هه ردوو وشه لێکدراوه که و به هه موويان و
شه يه کي سه ر به خۆيان دروست کردووه ٠
وه ک : کاروبار ، ده نگوباس ، ئه لفئبێ ، هاتوچۆ ٠
له م بارانه دا مامه ڵه ي سه ربه خۆ له گه ڵ پيتي ﴿ و ﴾ ي به يه که وه به ستندا ناکرێت و وشه که هه مووي به سه ر يه که وه ده نوسرێت وه ک له نمونه کاندا پێشانمان دا ٠



شه شه م : وشه ي ناساده چ ناو بێ يان زاراوه ده بێ به سه ريه که وه وه کو يه ک وشه ده نووسرێن ٠ وه ک :
ناو : چه مچه مال ، بێکه س ، دڵشاد
زاراوه : رێنووس ، رێپێوان ، ده سبه جێ


حه وته م :پيتي ﴿ ت ﴾ له کۆتاي کار ﴿ فرمان ﴾ دا ده شێ بنووسرێت و ده شێ نه شنوو سرێت ٠
وه ک : دێت و ده ڕوات ﴿يان ﴾ ، دێ و ده ڕوا ٠


هه شته م : نيسبه ت له زماني کورديدا زۆربه ي جار به هۆی پيتي ﴿ ي ﴾ له کۆتاي ناودا ده کرێت٠
وه ک : پێنجويني ، هه و لێری ، دهۆکی ، شێخاني
هه روه ها ئه م نموونانه ي خواره وه :
ئه حمه دئاوا : ئه حمه د ئاوايي
شنۆ : شنۆیی

٠٠ سه رنج : ئه و ناوانه ي خۆيان به پيتي ﴿ ي ﴾ ته واو ده بن پێویست ناکات ﴿ ي ﴾ ي نيسبه تيان بخرێته پاڵ ٠ وه ک :
سلێماني : کامه ران سلێماني٠
کانيماسي : حاجي حوسێن کانيماسي


نۆيه م : هه ر وشه يه کي بياني چ هاتبێته ناو زماني کوردييه وه ، يان هه ر ناو و وشه يه کي تر که له نووسيني کورديدا دێته پێشه وه ، ده بێ به
ڕێنووسي کوردي بنووسرێت ٠
وه ک : ئه ڵڵا ، قه ڵه م ، ئه کبه ر ، قاهيره ٠


ده يه م : ئامرازي ﴿ تر ، ترين ﴾ که بۆ به راورد به کاردێن ده بێ به وشه کاني پێش خۆيانه وه بلکێنرێن ٠ وه ک :
جوان : جوانتر - جوانترين
خاو : خاوتر - خاوترين

٠٠ سه رنج : ئه م ئامرازي ﴿ تر ﴾ جياوازه له وشه ي ﴿ تر ﴾ که به واته ي
﴿ دي - ديکه ﴾ دێت ٠ ئه مه ي دوايي ده بێ به جياواز له وشه ي پێش خۆی ده نووسرێت ٠
وه ک : ماڵێکي تر ، چيي ترم ناوێ


يازده يه م : جێناوي نيشانه ي وه ک : ئه م ، ئه و ، ئه ڤ
ئه م جێناوانه ئه گه ر ئاوه ڵکاری ﴿ کات - يان - شوێن ﴾ يان به دوادا هات پێیانه وه ده لکێن و ده بن به يه ک وشه ي سه ر به خۆ ٠
وه ک : ئه مشه و ، ئه مڕۆ ، ئه ڤسال


دوازده يه م : نيشانه کاني نه ناسراوي وه ک ﴿ ٠٠ يه ک ، ێک ، ه ک ﴾ به شێوه ي خواره وه ده چنه سه ر وشه کاني پێش خۆيان :
١- ئه گه ر وشه کان به پيته بزوێني ﴿ وو ﴾ يان هه ر پيتيکي ده نگدار ﴿ نه بزۆێن ، کۆنسونانت ﴾ ته واو بووبن ئه وا نيشانه ي ﴿ ێک ، له کرمانجيي خواروو ﴾ و نيشانه ي ﴿ ه ک ﴾ يان له کرمانجيي سه روودا ده چێته سه ر ٠
خانوو : خانووێک ، خانوو ه ک
گوند : گوندێک ﴿ کرمانجيي خواروو ﴾ ، گونده ک ﴿ کرمانجيي سه روو ﴾ ٠


سێزده يه م : گيروگرفتي پاشگره کاني ﴿ دا ، ڕا ، وه ، ه وه ﴾
ئه م پاشگرانه به وشه کاني پێش خۆيانه وه ده لکێرێن ٠ وه ک :
دا : له دڵدا ﴿ هه ر برێنی که له دلدا هه يه ساڕێژی که ن ﴾
وه : له چوار چراوه ﴿ له وێوه هاتووين ﴾

٠٠ سه رنج : پاشگري ﴿ دا ﴾ جيايه له وشه ي ﴿ دا ﴾ که فرمانه و چاوگه که ي ﴿ دان ﴾ ه ٠ وه ک : تيرێکی له دڵی دا ، تيرێکی له دڵی داوم


چوارده يه م : گيروگرفتي پاشگره کاني ﴿ هه ڵ ، دا ، ڕا ، ده ر ﴾

١- ئه م پێشگرانه کاتێ ده چنه سه ر چاوک يان فرمان يان هه ر حاڵه تێکی تر ، پێيانه وه ده لکێن به مه رجێ جێناوي لکاو نه که و تبێته نێوان
پيشگر و وشه که ي دواي خۆی ٠ وه ک :
٭ چاوگ :
هه ڵ : هه ڵکردن ، هه ڵکیشان
ڕا : ڕاگرتن ، ڕاکيشان ، ڕاپه رين

٭ فرمان :
هه ڵ : هه ڵگره ، هه ڵمه خه
دا : دانێ ، دامه بڕه

٢- ئه گه ر جێناوي لکاو که وته نێوان پێشگر و فرمانه که ي دواي خۆی ئه وا به جيا ده نووسرێن و جێناوه که به پێشگره وه ده لکێنرێ ٠
هه ڵ : هه ڵم گرن
ده ر : ده ريان په ڕاندين


پازده يه م : گيروگرفتي وشه ي لێکدراو
ئه گه ر وشه ي دووه م له دۆخی فرماندا بوو ، به جيا ده نووسرێن :
رێک ده که وين ، پێکيان هێناينه وه
به ڵام ئه گه ر وشه ي دووه م له دۆخی چاوگ يان حاڵه تي تردا بوو ئه وا هه ردوو وشه که وه به يه که وه ده لکێنرێن ٠
وه ک : رێککه وتن ، پێکهاتن


شازده يه م : ئامرازي ﴿ ش ﴾ ي ته ئکيد که وته هه ر شوێنێکی وشه وه
ده بێ به به شێک له له وشه که و نابێ به هۆی له تبووني وشه که ،

وه ک : بشته وێ ناتده مێ ، نه شخۆی