[ابریشم]

عزاداري در مقياسي وسيع

ابوريحان بيروني يادآور مي شود ملت اسلام همواره عاشورا را بزرگ مي دانستند و اين روز برايشان خجسته بود تا آنكه قتل امام حسين(ع) در اين زمان روي داد و از اين تاريخ مسلمانان ، عاشورا را روزي شوم و منفور دانستند، ولي بني اميه در اين روز لباس نو بر تن كردند ، زيب و زيور نمودند و آن را عيد گرفتند . شيعيان در روز عاشورا از راه تأسف نسبت به شهادت سيد شهيدان در شهرهاي اسلامي گريه و نوحه سرايي مي كنند و تربت مسعود حسيني را در كربلا، در اين روز، زيارت مي نمايند. [5] به گفته برخي مورخان، آل بويه نخستين كساني بودند كه دامنه سوگواري بر شهيدان كربلا را گسترش دادند و مجالس عزا براي امام حسين (ع) و يارانش را كه به صورت خصوصي در خانه ها و احياناً در محافلي غيرعلني برگزار مي گرديد، به سوگواري در بازارها و معابر عمومي به طور آشكار و همراه با جوش و خروش مبدل ساختند .
موافق نوشته ذهبي و برخي تاريخ نگاران ديگر، در سال 352 هجري احمد معزالدوله ديلمي، عزاداري رسمي عاشورا را در بغداد متداول ساخت . وي امر نمود در دهه اول ماه محرم بايد مردم تمامي بازارها را بسته ، لباس عزا بپوشند و به تعزيه سيدالشهدا بپردازند.[6] بعد از آن در سال هاي ديگر تا هنگام انقراض دولت ديالمه شيعيان در دهه اول محرم در شهرهاي شيعه نشين يا مناطقي كه اكثراً شيعه بودند رسم سوگواري بجاي مي آوردند و در بغداد اين سنّت تا اوايل حكمراني سلجوقيان برقرار بود . شيخ عباس قمي ضمن اشاره به اين نكته مي افزايد:« علماي سنّي با چنين فرماني مخالفت كردند ، ولي چنين تخلفي مؤثر واقع نگرديد و معزالدوله ديلمي در عملي ساختن منظور خود مبني بر رسمي ساختن مراسم عاشورا ، پيروز گرديد.» [7]
ادوارد براون در تاريخ ادبيات خود به نقل از تاريخ ابن كثير شامي اين نكته را مورد تأييد قرار داده و اضافه مي کند:« احمد بن ابوالفتح در كتاب احسن القصص نوشته كه عزاداري در سال 963 م. در بغداد توسط معزالدوله بويه اجرا شده است.» مقريزي هم در كتاب الخطط خود مي نويسد :« در سال 363 هجري المعزالدين لله فاطمي، از حكمرانان فاطميان در مصر، سوگواري روز عاشورا را در ****و دولت خويش كه مصر و سودان و توابع آنها بود، مرسوم ساخت.»
صاحب بن عباد وزير دانشمند و مرثيه سراي آل بويه كه اشتياق ويژه اي در ترويج سوگواري براي امام حسين (ع) داشت، چكامه هايي چند در منقبت آن امام تصنيف كرد كه در ايام عزاداري عاشورا جهت تشويق سوگواران خوانده شد . در يكي از اين مرثيه ها آمده است:« خون دوستان محمد (ص) جاري است. اشك هايمان آكنده از درد است . لعن و ننگ بر دشمنان گذشته و آينده باد . سينه بسوزانيد از آنچه كه بر كودكان كربلا گذشته است. فرشتگان آسمان بر شهادت شهيدان كربلا شيون كردند. پس تو بايد چندي سرشك را از ديدگان خويش جاري نمايي، زيرا پس از واقعه عاشورا، خنده و شادي حرام است.» [8]
بنا به نوشته ابوبكر خوارزمي، در مقتل خود ، صاحب بن عباد در عموميت بخشيدن تعزيه و مرثيه سرايي تلاش زيادي نمود و ارزش سوگواري براي امام حسين(ع) را فزوني بخشيد. ابن عميد ، وزير ركن الدوله ديلمي، نيز در ترويج عزاي حسين نقش فعال و تأثيرگذاري را بر عهده داشت. آمده است كه ديليميان شيعه مذهب، مظالم بني اميه و حوادث جانگداز كربلا را به صورت شبيه خواني مجسم مي نمودند، اما اين نمايش ها صامت بود و افراد نمايش با لباس مناسب سوار و پياده در صحنه حضور مي يافتند . [9]