موسیقی درمانی چیست؟
مباحث مربوط به موسیقی درمانی یا موزیک تراپی
درمان با هنر (موسیقی درمانی)
نويسنده: جوديت ترنر
ترجمه: منيره يدالله‌وند
موسيقي‌درماني، (موزيك‌تراپي) روشي در كنار علم پزشكي است كه در آن افراد دوره ديده، موسيقي را به شيوه تخصصي به كار مي‌برند. برنامه‌ها به گونه‌اي طراحي شده‌اند كه به بيماران كمك كند در نبردهاي جسمي، عاطفي، روحي، ذهني و اجتماعي پيروز شوند. حيطه كاربرد آن از بهبود بيماران سالمند در كلينيك‌ها، تا كاهش استرس و دردهاي زايمان را فرا مي‌گيرد. موسيقي‌درماني در جاهاي بسياري كاربرد دارد، مثل مدارس، مراكز بازپروري، بيمارستان‌ها، كلينيك‌هاي مخصوص بيماران صعب‌العلاج، درمانگاه‌ها، مكان‌هاي عمومي و حتي در خانه‌ها.
منشأ موسيقي‌درماني
در سراسر تاريخ، موسيقي دليلي بر وجود و تأثيرپذيري احساسات انساني بوده است. در انجيل آمده است كه شاه سائول به‌وسيله آواي چنگ داوود آرام شد و يونانيان باستان نيز، تأثير شفابخش موسيقي را به‌خوبي شناخته بودند. در بسياري از فرهنگ‌ها موسيقي با سنت‌هاي‌شان درآميخته است. موسيقي مي‌تواند سبب تغيير روحيه شود؛ تأثير محرك يا آرام‌بخشي داشته باشد و بر فرآيندهاي فيزيولوژي، مانند ضربان قلب يا تنفس تأثير بگذارد. در جنگ جهاني دوم از موسيقي براي درمان سربازان مجروح استفاده شد و اين امر سرآغازي بود براي مطالعات و دوره‌هاي عملي استفاده از موسيقي در درمان. اولين انجمن حرفه‌اي موسيقيدرمانگرها در سال‌هاي ١٩٤٠ و ١٩٥٠. م ايالات متحده آمريكا تشكيل شد. انجمن ملي و انجمن موسيقي‌درمانگرهاي آمريكا، در سال ١٩٩٨. م با هم تلفيق شدند و انجمن موسيقي درمانگرهاي آمريكا را تشكيل دادند.
مزايا و منافع موسيقي
موسيقي، مي‌تواند براي همه سودمند باشد، افزون بر اينكه مي‌توان آن را در درمان كساني كه بيماري و مشكلات جسمي، عاطفي يا اجتماعي دارند به كار برد، حتي افراد سالم نيز مي‌توانند از آن براي آرامش، كاهش استرس و بهبود روحيه، همراه تمرين‌هاي ورزشي استفاده كنند.
موسيقي، هيچ‌گونه عوارض سمي و زيان‌آوري ندارد. موسيقيدرمانگرها به بيماران خود كمك مي‌كنند به شماري از هدف‌هايي كه مي‌توان با موسيقي به آن دست يافت، برسند. از جمله آنها بهبود ارتباطات، رشد درجات ادبي و تحريك توانايي‌ها. همچنين مي‌توان در رفتاردرماني و كنترل درد، از موسيقي كمك گرفت.
تأثيرات جسمي
واكنش مغز در برابر موسيقي، تغييراتي را در بدن ايجاد مي‌كند. آهنگ مي‌تواند بدن را به سوي الگوي تنفسي آرام‌تر و عميق‌تر هدايت كند كه همين امر سبب آرام شدن جسم مي‌شود و تأثير آرام‌بخشي دارد.
ضربان قلب و فشار خون در برابر نوع موسيقي‌اي كه شنيده مي‌شود، واكنش نشان مي‌دهند. بلند يا كوتاه بودن صدا، بر سرعت ضربان قلب و سرعت محركي كه عصب شنوايي را تحريك مي‌كند، تأثير مي‌گذارد. صداهاي بلند و تند، سرعت ضربان قلب و فشار خون را بالا مي‌برند و صداهاي آهسته، ملايم و منظم‌تر ضربان قلب و فشار خون را منظم مي‌كند. موسيقي همچنين مي‌تواند انبساط عضلاني را تسكين بدهد و توانايي‌ها را بالا ببرد. در كلينيك‌هاي بازپروري، اغلب از موسيقي براي كمك به بازسازي الگوي مهارت‌هاي جسمي استفاده مي‌كنند. ميزان اندروفين (تسكين دهنده طبيعي درد) با گوش دادن به موسيقي افزايش يافته، ميزان هورمون‌هايي كه باعث استرس مي‌شوند، كاهش مي‌يابد. اين تأثيرات شايد بتواند تا اندازه‌اي علت تأثير موسيقي در بهبود سيستم ايمني را توضيح دهد. مطالعاتي كه در سال ١٩٩٣. م در دانشگاه ميشيگان انجام شد، نشان داد گوش‌دادن موسيقي حتي براي پانزده دقيقه، مي‌تواند قسمت اول اينترلئوكين را افزايش دهد كه نتيجه آن، افزايش مصونيت و ايمني بدن است.
تأثيرات ذهني
توجه به نوع و سبك صوت و صدا، موسيقي مي‌تواند فرد را هوشيار كرده، يا به آرامش او كمك كند. به وسيله موسيقي مي‌توان، قدرت حافظه و يادگيري را افزايش داد و از اين خاصيت در آموزش بچه‌هاي عقب‌مانده ذهني، نتيجه خوبي گرفت.
نتيجه سودمندتر موسيقي، بهبود توانايي تمركز است، مطالعه در اين زمينه نشان داد كه دانشجويان كالج، مسائل رياضي را بعد از گوش دادن به موسيقي كلاسيك، بهتر و راحت‌تر حل مي‌كنند، و از آن اصطلاح «تأثير موزارت» رايج شد.
تأثيرات عاطفي
توانايي موسيقي در تأثير بر عواطف انساني به‌خوبي آشكار است. فيلم‌سازان از موسيقي بسيار استفاده مي‌كنند. تنوع در نوع موسيقي ممكن است در آفرينش احساس آرامش، تنش، هيجان يا عشق استفاده شود. لالايي گفتن نيز قرن‌هاست كه براي آرام كردن كودكان و نوزادان و خواباندن آنها مرسوم است. همچنين موسيقي مي‌تواند براي بيان صريح احساسات و بدون استفاده از كلام به‌كار برده شود كه در بعضي موارد، وسيله درماني مناسب و قابل استفاده‌اي است.
هدف‌هاي استفاده از موسيقي
«موسيقي، به مثابه پل ارتباطي با بيمار است.» موسيقيدرمانگرها دليل به‌كارگيري موسيقي را در موارد خاص درمان، چنين استدلال مي‌كنند و براي كمك به روند بهبود بيماري از فعاليت‌ها و تمرين‌هاي ويژه‌اي استفاده مي‌كنند. از جمله براي پيشرفت در ارتباطات خويشاوندي تحريك احساسات و كسب توانايي‌هاي اجتماعي باشد. مي‌توان از شگردها، به‌گونه‌هاي مختلفي استفاده كرد، مانند خواندن، گوش‌دادن، آهنگ‌سازي، استفاده از آلات موسيقي، تحرك، تصويرسازي ذهني و روش‌هاي مقتضي ديگر. موارد ديگري مانند رقص، هنر و روان‌شناسي نيز مفيد است. بيماران ممكن است به‌عنوان نتيجه درمان، از توانايي‌هاي موسيقي خود استفاده كنند، اما اين امر دخالت چنداني ندارد. هدف اوليه، گسترش توانايي بيماران براي انجام وظايف است.
شگردهاي موسيقي‌درماني
آموزش نواختن يكي از آلات موسيقي از فعاليت‌هاي بسيار عالي است كه توانايي‌هاي معلولان جسمي، آسيب‌ديده‌هاي مغزي و... افزايش مي‌دهد. موسيقي، با وجود هر يك از نقايص بالا، توانمندي فرد را بالا مي‌برد.
موسيقي، تمريني است براي كنترل حركت‌ها و همكاري گروهي. همچنين گوش دادن به موسيقي احساس نياز به اجتماعي بودن و ارتباط داشتن را بيشتر مي‌كند. آواز خواندن باعث بهتر سخن گفتن، هماهنگي و كنترل تنفس مي‌شود.
به‌ياد آوردن اشعار و آهنگ‌ها نيز تمريني مناسب است براي افراد معلول و كساني كه دچار آسيب‌هاي مغزي هستند. يكي از راه‌هايي كه به بيمار كمك مي‌كند بر احساسات منفي و ترس خود غلبه كند، آهنگ‌سازي و موسيقي است. گوش دادن به موسيقي، براي افزايش دقت و به‌ياد آوردن بهترين راه است. همچنين آن ممكن است به بيمار كمك كند خاطرات و احساساتي كه نياز به يادآوري آنهاست به يادآورد و درباره آنها صحبت كند.
آواز خواندن و مشاوره كردن، روش يكساني است كه براي بعضي از بيماران به صورت عمومي استفاده مي‌شود و آنها را براي صحبت كردن تشويق و دلگرم مي‌كند. گوش دادن به موسيقي راهي است براي بيان احساسات، سمبل‌ها و تصورات بيمار و پلي است براي ابراز احساسات.
موسيقي و كودكان
تحريك حواس از طريق موسيقي، البته به صورت تفريحي مي‌تواند به گسترش توانايي كودكان براي بيان احساسات، ارتباطات و گسترش حركات منظم كمك كند. مدارك نشان مي‌دهد كه توانايي‌هاي كلامي مي‌تواند با تحريك هر دو نيمكره مغز گسترش يابد. موسيقي مي‌تواند در كاهش استرس، اضطراب و درد در كودكان، همچون بزرگ‌سالان مؤثر باشد.
موسيقي‌درماني در بيمارستان‌ها براي كساني كه بيمار هستند يا براي جراحي آماده مي‌شوند يا در بخش مراقبت‌هاي پس از عمل هستند، بسيار سودمند است. كودكان مي‌توانند با تمرين موسيقي، اعتماد به نفس خود را بيشتر كنند. نوزادان خيلي بيشتر از بزرگ‌سالان از موسيقي لذت مي‌برند. نوزادان نارسي كه براي‌شان موسيقي پخش مي‌شود، سريع‌تر از نوزاداني كه در معرض موسيقي قرار نگرفتند، اضافه‌وزن پيدا مي‌كنند و زودتر از بيمارستان مرخص مي‌شوند.
موسيقي و احيا
بيماراني كه آسيب‌هاي مغزي حاصل از ضربه، يا ديگر مشكلات عصبي و مغزي دارند، با موسيقي درماني بهبود يافته‌اند. تمرينات منطقي و مفيد، توانايي‌هاي بدن را به شكلي سودمندتر هدايت مي‌كند. فرآيندهاي ژنتيكي و مهارت‌هاي زباني با موسيقي، بهتر پرورش مي‌يابند.
موسيقي و سالمندان
سالمندان به‌طور كلي مستعد اضطراب، افسردگي و بيماري‌هاي مختلف، مانند پاركينسون هستند، به‌ويژه كساني كه در كلينيك‌ها به سر مي‌برند. زخم‌هاي مزمن، سبب دردهايي مي‌شوند كه غيرعادي نيستند. موسيقي براي لذت بردن، آرامش بيشتر و تسكين درد، بهترين راه براي آنهاست و فرصتي است براي اجتماعي باقي ماندن سالمندان. همچنان مي‌تواند در بهبود كساني كه به بيماري آلزايمر مبتلا هستند، اثرهاي چشمگيري داشته باشد، حتي به‌طور موقت. موسيقي در كاهش هيجان كه در نشانه‌هاي عمومي آلزايمر وجود دارد، مؤثر است. همچنين مطالعات نشان داده‌اند سالمنداني كه موسيقي مي‌نوازند، از نظر جسمي و عاطفي نسبت به بقيه سالمنداني كه هيچ ارتباطي با موسيقي ندارند، شاداب‌ترند.
موسيقي و بيماران عقب‌مانده ذهني
موسيقي، مي‌تواند براي بيماران ذهني يا روحي وسيله مناسب و مؤثري باشد. اوتيس، نوعي بي‌نظمي است كه بسيار مورد پژوهش و جست‌و‌جو قرار گرفته است. موسيقي‌درماني بعضي از كودكان اوتيستيك را قادر ساخته است كه با يكديگر ارتباط برقرار كنند و مهارت‌هاي آموختن آنها را نيز گسترش داده است. سوء استفاده‌هاي جسمي، شيزوفرنيا يا پارونيا و اختلالات شخصيتي، اضطراب، بهانه‌جويي، همگي مواردي هستند كه موسيقي‌درماني براي آنها سودمند است. در اين گروه، مشاركت و تأثيرات اجتماعي به‌وسيله موسيقي سرعت مي‌يابد، واقعيت‌گرايي بهبود پيدا مي‌كند و به بيماران كمك مي‌شود توانايي‌هاي‌شان را توسعه دهند، استرس را كمتر كنند و احساسات‌شان را انتقال دهند.
موسيقي و كلينيك مخصوص بيماران صعب‌العلاج
درد، اضطراب و افسردگي از بزرگ‌ترين مواردي هستند كه در نهايت سبب بيماري مي‌شوند، چه براي كساني كه در بيمارستان‌ها هستند و چه براي ديگران. موسيقي مي‌تواند دردها را با كاهش اندورفين و افزايش آرامش، تسكين دهد و فرصت‌هايي را براي بيماران به وجود آورد كه با صحبت كردن درباره ترس‌هايي كه از مرگ و اهتزار دارند، به كاهش ترس خود كمك كنند. همچنان ممكن است به تعديل سرعت تنفس در بيماراني كه اضطراب دارند، كمك كرده، فكر آنها را آرام كند. در بيمارستان سنت پاتريك در مونتانا، بيماران در حال مرگ را با موزيك آرام مي‌كنند. پزشكان در اين برنامه، مي‌كوشند بيماراني را كه درد مي‌كشند با موسيقي آرام كنند.
موسيقي و زايمان
تحقيقات نشان داده است، زناني كه در هنگام دردهاي زايمان به موسيقي گوش داده، درد كمتري داشته‌اند. گوش دادن به موسيقي با زبان آشنا و با همراه تصويرسازي مثبت، مؤثرتر است و بيشتر كمك مي‌كند.
حركات مادر كمك مي‌كند كه بچه براي زايمان در موقعيت مناسبي قرار گيرد. لذت بردن از موسيقي، تحرك‌زاست و به مادر كمك مي‌كند كه بيش از پيش، در حين دردهاي زايمان فعال باشد و مقاومت كند. موسيقي شاد و ريتميك، بدن را براي آزاد كردن اندروفين تحريك مي‌كند، كه اين ماده به‌طور طبيعي درد را كاهش مي‌دهد.
بسياري از زنان، براي هر يك از مراحل زايمان، سبك‌هاي مختلفي از موسيقي را انتخاب مي‌كنند. موسيقي‌هاي قوي‌تر يا آنهايي كه احساس امنيت بيشتري را انتقال مي‌دهند، براي مراحل سخت‌تر مناسب‌تر‌ند. همچنين بهتر است آهنگ، با يكي از آلات موسيقي نواخته شود.
موارد احتياط
بيماراني كه از موسيقي‌درماني استفاده مي‌كنند، نبايد داروها و درمان‌هاي ديگري را كه به آنها تجويز شده است، بدون مشورت قبلي با پزشك قطع كنند.
پژوهش و پذيرش عمومي
مخالفت‌هايي در بين پزشكان، درباره اين مسئله وجود دارد كه آن مي‌تواند فقط براي بعضي از بيماران سودمند باشد. هر چند تحقيقات نشان داده است كه گوش دادن به موسيقي مي‌تواند اضطراب، درد و زمان استراحت پس از عمل را كاهش دهد. اطلاعات خوبي وجود دارد كه اين موارد را در برمي‌گيرد.
گواهي‌نامه درمان با موسيقي
موسيقيدرمانگرها، خود نوازندگان و موسيقي‌دان‌هاي بااستعدادي هستند. آنها آموزش مي‌بينند كه موسيقي چگونه براي گروه‌هاي خاص و موقعيت‌هاي گوناگون، عملاً به كار مي‌رود. دوره‌هاي عملي آن شامل كلاس‌هايي درباره تاريخچه موسيقي و نمايش، كنسرت، دانش‌رفتاري و عادتي است.
منبع: shamisapsy.ir