خودآموز فارسی باستان – ۳ – نکات اولیه خط
خط میخی، بر خلاف ظاهر ترسناکی که دارد، خیلی خط ساده‌ای است. یعنی آسان‌ترین قدمی که در راه یاد گرفتن زبان فارسی باستان و خواندن کتیبه‌های هخامنشی برمی‌دارید، همین یاد گرفتن خط است.
خط میخی، بر خلاف سایر خطوط ایرانی، از چپ به راست نوشته می‌شود (مثل انگلیسی) و علامت‌هایش به هم نمی‌چسبند (بر خلاف فارسی نو و پهلوی). بنابراین کافی است که شکل حروف و چند قاعده‌ی ساده را یاد بگیرید تا بتوانید بخوانید و بنویسید.
با چند مثال ساده شروع می‌کنیم و چند واژه‌ی امروزی را به خط میخی می‌نویسیم (توجه داشته باشید که نگارش و تلفظ واژه‌های باستانی کلماتی که مثال می‌زنیم ممکن است زمین تا آسمان با معادل امروزی‌شان فرق داشته باشد)
۱-
دست (dast) نوشته می‌شود:
dst
dst
قاعده‌ی اول این که صدای فتحه (a) نوشته نمی‌شود. اکثر حروف بی‌صدای فارسی باستان (مثل d، s و t) صدای فتحه‌ی نهفته دارند. یعنی یا ساکن خوانده می‌شوند یا با فتحه. پس چیزی که نوشتیم می‌توانست dasat یا dasata هم خوانده شود.
۲-
شیر (šīr) نوشته می‌شود:
Sir
Sir
دقت کنید که در فونت پارسوماش، حروف کوچک و بزرگ انگلیسی ممکن است نماینده‌ی حروف خط میخی متفاوتی باشند. مثلا s می‌شود سین (مثل دست) و S می‌شود شین (مثل شیر). اگر از Word استفاده می‌کنید بهتر است Auto-capitalizing را غیر فعال کنید.
قاعده‌ی دوم این که هر صدایی غیر از فتحه را باید بنویسید. چه صداهای کوتاه و چه بلند. اینجا هم که به صدای ئی نیاز داشتیم، از حرف i استفاده کردیم. البته این قاعده چند استثناء دارد که بعدا اشاره می‌کنیم. فعلا چند مثال دیگر:
۳-
کار (kār) نوشته می‌شود:
kar
kar
(دقت کنید که برای صدای آ یک حرف a گذاشتیم)
۴-
مهران و
شهنام و
امیر و
علی و
همسر هم به ترتیب نوشته می‌شوند:
mihran
Shnam
amir
ali
hmsr
خوب فعلا با همین دو قاعده و جدول زیر می‌توانید واژه‌های رایج فارسی را به خط میخی بنویسید.
در جدول به نکات زیر دقت کنید:
۱- توی ستون دوم،ba یعنی اینکه این حرف می‌تواند هم b باشد و هم ba (همان قضیه‌ی فتحه‌ی نهان)
۲- توی ستون کلید، حروف بزرگ را
Boldکرده‌ام (مثلا نگاه کنید به
Sبرای شین و s برای سین)
۳- حروف فارسی باستان همین‌ها نیستند. چند حرف و علامت دیگر را نیاورده‌ام.
۴- در فارسی باستان حرف ی (مثل یخ) با صدای ئی مثل (دین) فرق دارد و دو علامت جدا دارند.
حرف\صدای فارسی\صدای لاتین\کلید\شکل میخی
ا آ\a\a\a/ā
ئی\
i\i\i/ī
ئو\
u\u\u/ū
ب\
b\b\ba
پ\
p\p\pa
ت\
t\t\ta
ج\
j\j\ja
چ\
C\
C\ča
خ\
x\x\xa
د\
c\d\da
ر\
r\r\ra
ز\
z\z\za
س\
s\s\sa
ش\
S\
S\ša
ف\
f\f\fa
ک\
k\k\ka
گ\
g\g\ga
ل\
l\l\la
م\
m\m\ya
ن\
n\n\ma
و\
v\v\na
ه\
h\h\ha
ی\
y\y\ya