[behnam5555]

دروغ شاخدار ، شاخ در آوردن

صاحب کتاب شاهد صادق می گوید : " دروغ هر چند چربتر ، بهتر . " دکتر گوبلز وزیر تبلیغات آلمان نازی معتقد بود که دروغ هر چند بزرگتر باشد انکار و تکذیب آن دشوارتر خواهد بود ، یعنی آن قدر بزرگ و با عظمت جلوه می کند که فرصت نمی دهد شنونده در صحت یا سقم آن تأمل و تفکر کند . در کشور ایران این گونه دروغ ها بزرگ را که غیر قابل گمان و تصور باشد اصطلاحاً دروغ شاخدار می گویند که گاهی مثل مشهور شاخ در آوردن نیز به کار می رود و از باب ارسال مثل می گویند : " آدم از این دروغ ها شاخ در می آورد . "

اکنون ببینیم ریشه و علت تسمیه این مثل سائر چیست .

آقای حسن زاده آملی شرحی پیرامون دو مثل مشهور و مصطلح بالا مرقوم داشتند:

" ... سخن در دروغ شاخدار است . در محاورات گاهی می گویند : " این دروغ شاخدار است . " و گاهی می گویند : " از این حرف ها آدم شاخ در می آورد . " و نیز می گویند : " فلانی از پشیمانی شاخ در آورده است . "
" فکر می کنم که ریشه علمی در روان شناسی در تمثیل اعمال داشته باشد . شرح این اجمال اینکه هر یک از صفات سریره انسان در کارخانه خیال که شأنی از شئون نفس ناطقه انسانی است به مناسبتی به صورت یکی از حیوانات و یا غیر حیوانات متمثل می گردد چه دستگاه خیال به حسب جبلت خود شکل و صورت می سازد و معانی را به شکلی و صورتی نمایش می دهد.
" مثلاً دشمنی را به شکل مار در می آورد و آدم بی رشک ( بی رشک به معنی بی غیرت و بی حمیت و همچنین راضی و خشنود هم آمده است ، مانند مردی که از روسپی بودن زنش خشنود باشد . ) را به صورت گراز . اما از کجا نفس ناطقه پی می برد که باید هر یک از معانی به صورتی خاص تمثیل گردد که بدان صورت نمایش می دهد خود بسی جای شگفت است . مثلاً در آن کسی که صفت و ملکه تقلید و محاکات احوال و افعال و اقوال و اطوار این و آن است وی را به صورت بوزینه در می آورد زیرا که بوزینه در این فن مهارت تام دارد.
" آدم باغدر و مکر را به شکل گرگ نمایش می دهد زیرا که گرگ در غدر معروف است . به همین مثابت و منزلت می شود که صفت پشیمانی را اگر از ناشایسته ها باشد به شکل دو شاخ در آورد . وقتی مردی به من گفت که زنی را که از دودمانم بود در خواب دیدم بسیار افسرده و دو شاخ از سر او درآمده تعبیر آن چیست ؟ از وی درباره آن زن و علت مرگ پرسیدم . برایم حکایت کرد و راستی موجب تعجب این بنده گردیده است . گفتم : " آن دو شاخ سرش از ندامت آن کارش است که از پشیمانی شاخ درآورده است و صفت ندامت از آن غلط در لباس حکایت و تصویر آن چنان وانموده کرده است . " تعبیرکننده خواب را از آن جهت معبر گفته اند که از صورتی که برایش بازگو کرده اند عبور می کند و نیز دیگری را عبور می دهد و به آن صفتی که بدین صورت در آمده است از روی مناسبات تکوینی و موازین علمی دست می یابد . می بینیم که اختلاف اشکال و صور حیوانات وحشی نسبت به اهلی بسیار اندک است و اختلاف و تفاوت افراد بشر در خلقت و صورت از دیگر جانداران بیش است.

فی المثل همان طوری که اشارت رفت دشمنی و عداوت را به شکل مار ، خونسردی و بی حمیتی را به شکل گراز ، غدر و مکر و حیله را به شکل گرگ یا روباه ، تقلید و تشبه به اعمال و اطوار دیگران را به شکل بوزینه و بالاخره ندامت و پشیمانی و همچنین شنیدن دروغ های بزرگ را به شکل شاخ در آوردن جلوه می دهد و معبران و تعبیرکنندگان خواب نظی ابن سیرین از این مسیر و معبر عبور می کردند و به خیالات و تصورات و اعمال و افعال مردم واقف و آگاه می شدند .