10-12-2011
|
 |
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی   |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
ئازار
ئازار دیارده‌یه‌كى مرۆڤانه‌ى زۆر ئاڵۆزه ، كه ژیان لێى بێبه‌ش نیه ، له گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا وه‌ك نهێنیه‌كى سه‌رسامكه‌ر ده‌مێنێته‌وه بۆ زانستى پزیشكی وه بۆ ئه‌و زانایانه‌ى مامه‌ڵه له گه‌ڵ زینده‌وه‌ران ده‌كه‌ن .
له‌سه‌رتادا وشه‌ى (ئازار) وه‌ك وشه‌یه‌كى به‌ڵگه نه‌ویست له‌دیارده به‌ڵگه‌نه‌ویسته‌كانى ژیان خۆى ده‌نوێنێت ، به‌ڵام هه‌ركه داوا له‌مرۆڤێك ده‌كه‌یت وه‌سفى ئه‌و ئازاره‌ت بۆ بكات كه هه‌ستى پێ ده‌كات ، ئه‌وا ده‌بینى چۆن به سه‌رسوڕماوى و نامۆیانه سه‌یرت ده‌كات ، كه له‌گه‌ڵ ئه‌م نۆڕینه نامۆو سه‌رسورماویه تۆمه‌تباركردنێكى خاوه‌ن پرسیار خۆى به گه‌مژه‌یى و گێلى و میشك خاوى تێكه‌لڕ ده‌بێت .
ده‌سته‌وستانی مرۆڤ له تێگه‌یشتنى ئه‌م دیارده‌یه ده‌سته‌وستانێكى گه‌وره‌ترى له چاره‌سه‌ركردنیدا یان كه‌م كردنه‌وه‌ى توندیدا لێ كه‌ته‌وتۆته‌وه ، بۆیه مێژوى مرۆڤایه‌تى ته‌ندراوه به هه‌زاران تاقى كردنه‌وه و هه‌وڵدان له‌م مه‌یدانه‌دا سه‌ره‌نجام به‌رهه‌مى جیاوازو شێوازى به‌كارهاتووى جیاواز په‌یدابوون له چاره سه‌ركردنى ئازار و دامركاندنه‌وه‌ى به‌گوێره‌ى جۆر و توندى و سروشتى ئه‌ندامى به‌شه تووش بووه‌كه له له‌شى مرۆڤ ، تائێستاش هه‌واڵه‌كان و شێوازه‌كانى چاره‌سه‌رى ئازار به‌رده‌وامن.
پێناسه‌ى ئازار :
ئازار له‌پزیشكیدا وشیاركه‌ره‌وه‌یه‌كى خورسك یان سروشتیه كه بۆ ئاماژه‌دان به بوونى حاڵه‌تێكى نائاسایى یان ئاگاداركردنه‌وه‌له مه‌ترسیه‌ك كه هه‌ڕه‌شه له جه‌سته ده‌كات ده‌رده‌كه‌وێت.
به‌ڵام ئه‌م پێناسه‌یه سه‌ره‌ڕاى ڕاستى ساده‌یى به‌ناته‌واوى ده‌مێنێه‌وه و تواناى ڕازى كردنى هه‌موو لایه‌ك له پزیشكان و ده‌رونناسان و فه‌یله‌سوف و زمانه‌وه‌نه‌كانى نیه هۆیه‌كه‌شى ئه‌ویه كه ئازار هه‌ست پێكردنێكى تاكیه (فردى)توندیه‌كه‌ى له‌كه‌سێكه‌وه بۆ كه‌سێكى تر ده‌گۆڕێت ته‌نانه‌ت له تاكه‌كه‌سێدا له‌ساتێكه‌وه بۆ ساتێكى تر جیاوازه ، سه‌ره‌ڕاى ئه‌مه له‌وانه‌یه ئه‌و شته‌ى بۆ كه‌سێك به‌ئازاره بۆ یه‌كێكى تر وانه‌بێت . بۆ نمونه : بزماره كانزاییه‌كان یان هاوشێوه‌كانیان وه‌ك ئامێره كانزاییه نوك تیژه‌كان كه‌خه‌ڵكانێك له له‌شى خۆیان ده‌چه‌قێنێن وه‌ك شێوازێك بۆ دیارخستنى هێز وتوانا له‌سه‌ر دان به‌خۆداگرتن یان بۆ خۆشى و ڕابواردن و بۆ مه‌به‌ستى تر .
ئه‌م كرداره ئازارێك دروست ناكات شیاوى باس بێت له‌م كه‌سانه ، به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه له‌وانه‌یه سه‌رچاوه‌ى خۆشىبێت بۆیان ، به هه‌مان شێوه ئه‌و ئازاره كه‌وا له هه‌ندێك نه‌خۆش ده‌كات بناڵن و هاوربكه‌ن ، به‌ڵام بۆ هه‌ندێكى تر هیچ هه‌ستێكى نامۆیانه‌یان لا دروست ناكات.
ئه‌م پارادۆكسیه(التناقظ) پێناسه‌ى ئازار دژوار ده‌كات و ئه‌وه‌ى خۆى له‌قه‌ره‌ى دیارده‌ى ئازار ده‌دات ده‌كه‌وێته گێژاوێكى گه‌وره‌تر له گێژاوى پێناسه ، وه ئه‌گه‌ر بۆى زیاد بكه‌ین و بیڵێین كه ئازار له‌وانه‌یه ئازارى ده‌رونى یان سۆزیارى(عاطفی) ، جه‌سته‌یى ، ئاوه‌زى بێت ، ئه‌وا هه‌ست به گرانى گه‌یشتن بۆ وه‌ڵامێك ده‌كه‌ین كه هه‌موولایه‌ك پێى قایل بن ، چوونكه نازانیین سنورى نێوان ئازارى ده‌رونى و ئازارى جه‌سته‌یى له كوێ و چۆن دیاربكه‌ین؟!!.
بۆ ئه‌وه‌ى له‌وه زیاتر باسى ئه‌م بابه‌ته مشت ومڕزایه درێژترنه‌كه‌ینه‌وه ، ئه‌وه به‌وه‌نده ده‌بێت كه بڵێین ((ئازار دیارده‌یه‌كى ئاڵۆزه كه چه‌ند هۆكارێك به‌شدارن له وروژاندنى و هه‌ست پێكردنی و وه‌ڵامدانه‌وه‌ى وه ئامانجى سروشتى ئه‌م دیارده‌یه‌ش كه ئاگاداركردنه‌وه‌یه به بوونى مه‌ترسیه‌كى ناوه‌خۆیى یان ده‌ره‌كى كه هه‌ڕه‌شه له جه‌سته‌ده‌كات به‌نه‌گۆڕى ده‌مێنێته‌وه)).
چاره‌سه‌رى ئازار:
سه‌باره‌ت به ئازارى جه‌سته‌یى كه بابه‌تى باسه‌كه‌مانه لێره ، چێوه ده‌ماره‌كان هه‌ڵده‌ستن به گواستنه‌وه‌ى هه‌ستێكى كارتێكه‌ر به ئازاره بۆ مێشك ، چێوه كۆئه‌ندامى ده‌مار له روكه‌شى جه‌سته‌دا بڵاوبۆته‌وه و له‌وێشه‌وه بۆ مێشك درێژ ده‌بێته‌وه . ئه‌م ناوه‌شى لێنراوه بۆ جیاكردنه‌وه له ناوه‌نده كۆئه‌ندامى ده‌مار كه ناگاته ڕوكه‌شى له‌ش.
ئه‌م چێوه ده‌ماره ته‌نها هه‌ستكردن به ئازار(یان بوونى سه‌رچاوه‌ى ئازار) بۆ مێشك ناگوازێته‌وه ، به‌ڵكو هه‌سته جۆراوجۆره‌كان ده‌گوازێته‌وه ، كه‌یارمه‌تى مرۆڤ ده‌دات به هه‌ست كردن به‌وه‌ى له ژینگه‌ى ده‌وروپشتیدایه تاوه‌كو په‌رچه‌كردارى(رد الفعل) گونجاوى بۆى هه‌بێت وه‌كو هه‌ستكردن به سه‌رما و گه‌رما ، به‌ركه‌وتنى سوك و به‌هێز ، لێخشان و هه‌سته‌كانى تر ، ئه‌و چێوه ده‌مارانه‌ى كه هه‌سته‌كان بۆ مێشك ده‌گوازنه‌وه به (ده‌ماره‌كانى هه‌ست sensory nerves) ناسراون بۆ جیاكردنه‌وه‌یان له‌و چێوه ده‌مارانه‌ى كه فه‌رمانه‌كانى مێشك بۆ ماسولكه و جومگه‌كانى جووڵه ده‌گوازنه‌وه و به (ده‌ماره‌كانى جووڵه motor nerves) ناسراون.
پێشینان ئه‌وڕاستیه‌یان ده‌رك كردبوو كه ده‌ماره‌كانى هه‌ست هه‌ستى جۆراوحۆر بۆمێشك ده‌گوازنه‌وه ، بۆیه هه‌ڵده‌ستان به وروژاندنى هه‌سته ده‌ماره‌كان یان وشیاركردنه‌وه‌یان به وروژێنه‌رێكى به هێزتر ، كه به‌سه‌ر كارێگه‌رى وروژێنه‌ره به ئازاره‌كه‌دا زاڵ ده‌بێت و دایده‌پۆشێت و به‌مه‌ش مێشك به وه‌رگرتنى وروژێنه‌ره به هێزتره‌كه‌وه مژوڵ ده‌بێت و زیاتر هه‌ست به ئازار ناكات ، ئه‌مه‌ش ناسراوه به ]دژه وروژاندن [counter irritation له‌نمونه دژه وروژاندنى به‌كارهاتوو له چاره‌سه‌رى ئازاره‌كانى پێ به (ده‌رزى كوتاندن Acupuncture)ه ، ئه‌م شێوازه‌ش له چین سه‌ریهه‌ڵدا پێش زیاتر له 5 هه‌زار ساڵ ، هه‌روه‌ها به‌كارهێنانى كیسى به‌فر بۆ چاره‌سه‌رى ئازاره‌كانى سوتان.
بیردۆزى ده‌روازه :
هه‌ریه‌كه له ده‌رونناسى كه‌نه‌دى (ڕۆناڵد میلزاك)و زاناى فیسۆلۆجى ئینگلیزى (پاترێك دۆڵ) بیردۆزێكیان بۆ ڕاڤه‌كردنى دیارده‌ى ئازار داناوه ناویان ناوه (بیردۆزى ده‌روازه the crate theory) به‌پێ ئه‌م تێواریانه : (دڕكه‌په‌تك شتێكى وه‌ك ده‌روازه‌ى تێدایه كه به‌هۆى هه‌سته‌كانى گوازراوه به‌هۆى هه‌سته ده‌ماره‌كان و فه‌رمان هاتووه‌كانى مێشك ده‌بێته‌وه).
دڕكه‌په‌تك SPINAL CARD به‌شێكه له كۆئه‌ندامى ناوه‌نده‌ده‌مار و له ناو بۆشایى بڕبڕه‌ى پشتدایه . هه‌موو چێوه ده‌ماره‌كان به دڕكه‌په‌تكه‌وه به‌ستراونه‌ته‌وه ، واته ئه‌و هه‌سته‌ى چێوه ده‌ماره‌كان ده‌یگوازنه‌وه ده‌بێت به دڕكه‌په‌تكدا تێپه‌ڕێت پێش گه‌یشتنى به‌مێشك .
به‌گوێره‌ى بیردۆزى ده‌روازه ده‌كرێت ڕاڤه‌ى هه‌ندێك شتى نادیارى په‌یوه‌ندیدار به دیارده‌ى ئازاره‌وه بكرێت ، بۆ نمونه یاریزانى سیرك ، كاتێك به چه‌قاندنى پارچه شوشه یان بزمارى كانزایى له جه‌سته‌یدا به‌بێ هه‌ستكردن به ئازار . حاڵه‌تى له خۆ ڕازیبوون به‌هۆى ئه‌نجامدانى كارێكى سه‌روئاساییه‌وه ، هۆكاربێت بۆ ئه‌وه‌ى مێشك فه‌رمان به‌داخستنى ده‌روازه له دڕكه‌په‌تكدا بكات به‌مه‌ش ئه‌و ئازاره‌ى چێوه ده‌مار هه‌ستى پێده‌كات تێناپه‌ڕێ و ناگاته مێشك به‌مه‌ش ئه‌و مرۆڤه هه‌ست به ئازار ناكات.
ئاگادربوونه‌وه به‌بوونى كارتێكه‌رێكى به ئازار وزانینى سروشتى ئازاره‌كه و هه‌ستكردن پێى هه‌مووى له‌مێشكدا ڕووده‌دات ، ئه‌مه‌ماناى ئه‌وه نیه كه‌مێشك ئازار ده‌چێژێت ، به‌ڵكو ڕاستى زانستى ده‌ڵێ مێشك هه‌ستیار نیه به ئازار ماناى وایه مێشك نامه ده‌ماریه پێگه‌یشتوه‌كه‌ى وه‌رده‌گێرێته‌وه سه‌ر هه‌ست كردن به‌ئازار له‌و شوێنه‌ى جه‌سته‌ى كه‌وتوه‌ته به‌ر كاریگه‌رى كارتێكه‌ره به ئازاره‌كه به گوێره‌ى هه‌مان بیردۆز ، ئه‌و هه‌سته جۆراوجۆرانه‌ى ، كه چێوه كۆئه‌ندامى ده‌مار ده‌یگوازێته‌وه له وانه‌یه بێته هۆى داخستنى ده‌روازه له دڕكه‌په‌تكدا یان كردنه‌وه‌ى ، به‌مه‌ش ده‌شێ بوترێت : كوتان به ده‌رزیه چینیه‌كان و كیسه‌كانى به‌فر ده‌بنه هۆى داخستنى ده‌روازه‌ى ئازار له دڕكه‌په‌تكدا.
هه‌روه‌ها بیردۆزى ده‌روازه دیارده‌یه‌كى تریش ڕاڤه‌ده‌كات كه پزیشك و زانایانى سه‌رسام كردبوو ئه‌م دیارده‌یه‌یش ناسراوه به ئازارى شه‌به‌ح ، ئازارى ئه‌ندامى بڕاوه phantom pain هه‌ندێك له‌و نه‌خۆشیانه‌ى چاره‌سه‌ریان وا ده‌خوازێت كه به‌شێك له جه‌سته‌یان لێ بكرێته‌وه وه‌ك باسك یان ڕانێك هه‌ندێك جار هه‌ست به ئازارێكى توند ده‌كه‌ن له‌و به‌شه بڕاوه‌دا ، كه‌لێكراوه‌ته‌وه و نه‌ماوه ، نه‌وه‌ك له به‌شه جێماوه‌كه‌ى : مه‌راقى ئه‌و نه‌خۆشه بۆ ئه‌ندامه بڕاوه‌كه‌ى ده‌بێته‌وه هۆى كرانه‌وه‌ى ده‌روازه‌ى ئازار ، به‌مه‌ش ڕودانى ئازار له‌لاى ئه‌وكه‌سه ڕاڤه‌ى زانستیانه ده‌كرێت (ئه‌م ڕاڤه‌كردنه له خودى ئازاره‌كه سه‌ر سوڕ هێنه‌رتره).
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
|
جای تبلیغات شما اینجا خالیست با ما تماس بگیرید
|
|