[رزیتا]

بازگشت به ماه/ رقابت قدرت های بزرگ برای تسخیر گوی نقره ای


مسكو - كره ماه 50 سال پس از آغاز نخستین تلاش های بشر برای شناخت آن بار دیگر در كانون توجه اكتشافات فضایی قرار گرفته و قدرت های بزرگ جهانی برای تسخیر این گوی نقره ای سرمایه گذاری های كلانی انجام می دهند.

به گزارش روز سه شنبه ایرنا، موفقیت دانشمندان در پیدا كردن آب در سطح ماه كه تا این اواخر امیدی به آن نمی رفت، موجب شده است كه قدرت های بزرگ فضایی جهان متشكل از روسیه، آمریكا و چین به فكر ایجاد پایگاه های فضایی در این سیاره زیبا بیافتند، هر چند كه عملیاتی كردن برنامه های تحقیقاتی در این ارتباط نیازمند صرف هزینه های نجومی است.



**بازگشت به ماه

هر چند مسابقه بزرگ دهه 1960 و اوایل دهه 1970 میلادی میان آمریكا و شوروی سابق برای كشف ابعاد ناشناخته كره ماه پس از آن با وقفه ای طولانی مواجه شد، اما متخصصان علوم فضایی بار دیگر از شدت گرفتن برنامه های اكتشافی مربوط به این كره همسایه زمین در 10 تا 15 سال آینده سخن می گویند.

در حالی كه شماری از كشورها مانند آمریكا و چین برنامه هایی برای فرود انسان در سطح كره ماه و ایجاد پایگاه های فضایی در این سیاره در آینده نزدیك طراحی می كنند، 'ولادیمیر پاپوفكین' رییس سازمان فدرال آژانس فضایی روسیه به تازگی اعلام كرد كه روس ها ممكن است تا سال 2020 در ماه فرود آیند.

البته برنامه ریزی برای فرود انسان در ماه به این سادگی ها امكان پذیر نیست و فارغ از مسایل و مشكلات فنی با چالش های اساسی در زمینه تامین منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرح های اكتشافی مواجه است.

'الكساندر ژلژنیاكوف' عضو آكادمی علوم فضایی روسیه در این باره می گوید: پروژه سفر به ماه بسیار گران قیمت است، به طوری كه تنها ساخت تجهیران فنی و فراهم كردن مقدمات پرواز انسان به این سیاره در یك دهه آینده به 50 میلیارد روبل (معادل حدود یك میلیارد و 660 میلیون دلار ) بودجه سالیانه نیاز دارد.

وی افزود: با در نظر گرفتن بودجه سالانه 120 میلیارد روبلی سازمان فدرال آژانس فضایی روسیه، محقق شدن برنامه اكتشافی كره ماه از سوی این كشور نیازمند تزریق بودجه مازاد از سوی دولت است.


** گام های كوچكی كه دنبال نشدند

اتحاد جماهیر شوروی سابق اواخر دهه 1950 و اوایل دهه 1960 موارد چشمگیری از 'اولین' های خود را در زمینه برنامه های فضایی به رخ ایالات متحده كشید كه ساخت نخستین موشك قاره پیمای جهان (1957)، پرتاب نخستین ماهواره ساخت بشر به مدار زمین (1957) و اعزام نخستین انسان به فضا (1961) از جمله آنها بود.

پیروزی تیم فضایی شوروی به مدیریت 'سرگئی كارالیوف' در آن سال ها تیتر صفحه اول رسانه های معتبر جهان شد؛ آنها حمایت تمام شوروی را پشت سر داشتند، هیچ ترسی به خود راه نمی دادند و حتی رویاهای بزرگ تری در سر می پروراندند.

اما آمریكا به عنوان رقیب شوروی در عرصه فضا بی دست و پا نبود و آمریكایی ها با عجله برای جبران زمان از دست داده و بازسازی حیثیت از دست رفته خود در مقابل كمونیست ها به پاخاستند.

'جان اف كندی' رییس جمهوری وقت آمریكا برنامه فرود انسان در كره ماه تا پایان دهه 1960 میلادی را هدف ملت خود در زمینه رقابت های فضایی اعلام كرد.

آمریكایی ها خیلی زود با آغاز برنامه پرتاب ماهواره های 'آپولو' قدم در راه روس ها گذاشتند و نشان دادند كه یكه تازی رقیب جنگ سرد در عرصه اكتشافات فضایی را بر نمی تابند.

هر چند فرود 'نیل آرمسترانگ' در كره ماه از سوی طرفداران نظریه توطئه به عنوان فیلم نمایشی ساخته شده در استودیوهای فیلمبرداری هالیوود معرفی شد، اما شاید بتوان این نوع از ارزیابی ها را به عنوان واكنشی دفاعی در بطن شاخص های جنگ سرد آن دوران قلمداد كرد.

در توضیح این واكنش باید گفت هر چند تیم 'سرگئی كارالیوف' روسی در اعزام 'یوری گاگارین' به فضا به موفقیت خارق العاده ای دست یافته بود، اما این كامیابی خیلی دوام نیاورد و تیم فضایی 'ورنر فون براون' تحت حمایت شركت هوا- فضای آمریكا به زودی از تیم كارالیوف پیشی گرفت و به موفقیت های بیشتری دست یافت.

با وجود اینكه باور این واقعیت در آن زمان برای خیلی ها دشوار بود، ولی نخستین پرتاب ماهواره سرنشین دار روس ها در سال 1961 میلادی با پرتاب سفینه فضایی سرنشین دار 'آپولو 8' فرانك بورمن آمریكایی به مدار ماه در دسامبر 1968 و بعد از آن فرود سفیه فضایی عقابی شكل 'نیل آرمسترانگ' و 'باز آلدرین' در سطح كره ماه در جولای سال بعد دنبال شد.

البته نباید نقش شانس را در موفقیت فضانوردان آمریكایی نادیده گرفت؛ به این معنا كه اگر حادثه 'آپولو 13' در هوستون و انفجار مخزن اكسیژن این فضا پیمای سرنشین دار یك لحظه زودتر یا دیرتر روی می داد، فضانوردان آمریكایی پودر می شدند و برنامه های اكتشافی دولت متبوع آنها برای ماه ها در هم می ریخت.

ایالات متحده آمریكا در سال 1972 پس از فرود آپولو 17 به ماموریت های اكتشافی خود در كره ماه پایان داد. البته دو سال قبل از آن 'ناسا' سه ماموریت سرنشین دار خود به سطح كره ماه را لغو كرده بود.

'ولادیسلاو شوچنكو' رییس گروه پژوهش های ماه و سیاره انستیتو نجوم دانشگاه دولتی مسكو در تبیین دلایل متوقف شدن طرح های اكتشاف ماه از سوی آمریكا می گوید: آمریكایی ها هدف خود در زمینه اكتشاف ماه را به این ترتیب تعریف كرده بودند كه یك آمریكایی بر سطح ماه فرود بیاید و به همین اكتفا كنند.

در واقع ناسا به هر آنچه كه می خواست از طریق اكتشافات سیاره ای دست بیابد، یافته بود و از نظر متخصصان و مدیران این سازمان ادامه ماموریت های فضایی به ماه علاوه بر تحمیل هزینه های سرسام آور از نظر انسانی نیز خطرناك بود.

از لحاظ سیاسی نیز هزینه ماموریت های فضایی به ماه بیشتر از فایده اش بود؛ كشور به تدریج داشت صدمات روحی ناشی از جنگ با ویتنام و شكست مفتضحانه در آن را پشت سر می گذاشت و هنوز زخم های خورده بر پیكر جامعه آمریكایی از این جنگ ترمیم نشده بود.

اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز هرگز موفق به پرتاب سفینه فضایی سرنشین دار به ماه نشد و همان طور كه انتظار می رفت برنامه های فضایی آن برای فرود انسان در ماه با فاجعه موشك پیشبرنده 'ان -1' و خطاهای آشكار در طراحی سفینه ها و نیز جنجال های سیاسی ناشی از آن برای همیشه مدفون شد.

اما حیف كه پس از یك چنین جهش علمی شگفتی ساز در عرصه اكتشافات فضایی، بشر بار دیگر در چنبره فعالیت های روز مره، صوری و خود ساخته مانند مبارزه برای آزادی فكر، تروریسم و بحران گرفتار آمد و به این ترتیب علاقه به تحقیقات علمی درباره ماه گرد و خاك گرفته و خالی از سكنه به فراموشی سپرده شد.



**آب در خلاء

تاریخچه كشف غیر منتظره وجود آب در كره ماه به نیمه دوم دهه نخست قرن حاضر بر می گردد؛ زمانی كه در یك ماموریت فضایی با شركت فضاپیماهای آمریكایی 'مدارگرد اكتشافی ماه'( ال.آر. او) و 'مدارگرد سنجش و نظارت بر دهانه ماه'(ال. سی.آر. او.اس.اس) مقادیر زیادی آب در سطح كره ماه مشاهده و ثبت شد.

در واقع این كشف تازه ای بود، زیرا در نمونه های خاكبرداری شده از سطح ماه توسط فضا پیماهای روسی 'لونا 16'، 'لونا 20' و 'لونا 24' و نیز نمونه های منتقل شده به زمین توسط فضا پیمای سرنشین دار آمریكا تنها نشانه هایی از وجود آب در این سیاره اثبات شده بود.

در سال 1994 كاوشگر ناسا به نام 'كلمانتین' در جریان نقشه برداری از قطب جنوب ماه نشانه هایی از وجود رسوبات یخی گسترده را در آن ثبت كرد، با این وجود تنها در سال 2009 میلادی بود كه كاوشگر های آمریكایی 'ال.آر. او' و 'ال. سی.آر. او.اس.اس' وجود یخ در قطب قمری كره ماه را تایید كردند.

هر چند یخ های كره ماه مانند یخ های قطبی زمین نیست، ولی وجود مقدار فراوان و غیر منتظره از بلورهای یخی در خاك آن ثابت شده است؛ رقم تقریبی میزان بلورهای موجود در خاك سطح ماه 6/5 درصد با ضریب خطای 9/2 درصد می باشد.

در همان زمان كاوشگر هندی 'چاندرایان -1' وجود تكه های عظیمی از یخ در اعمال چاله های قطب شمالی كره ماه را كشف كرد. بر اساس یافته های این كاوشگر تخمین زده می شد كه 600 میلیون تن آب در زیر خاك های قطب شمال مدفون شده باشد.

روسیه در حال حاضر روی برنامه ساخت كاوشگرهای 'لونا - گلوب' و 'لونا - ریسورس' كار می كند كه قرار است اواسط دهه جاری پایان یابد و یكی از دستاوردهای آن جمع آوری خاك مرطوب از مناطق قطبی ماه و ارسال آن به زمین خواهد بود.



**كشف متفاوت

واقعیت این است كه كشف آب در كره ماه نگرش دانشمندان به اكتشافات سیاره ای را به شكل بنیادین تغییر داده است.

با در نظر گرفتن اینكه اكتشاف و بهره برداری از ماه بدون ایجاد پایگاه در سطح این سیاره نا ممكن است، می توان گفت موفقیت تمامی طرح های قبلی مربوط به ایجاد پایگاه فضایی در كره ماه منوط به اعزام هیات پشتیبانی از زمین برای تامین نیازهای پایگاه ها برای مواد مختلف به ویژه آب بودند.

اما اكنون وضعیت فرق كرده است و می توان به ایجاد یك پایگاه فضایی در عمق خاك های كره ماه ( برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض تشعشات فضایی) با اتكا به باقیمانده های یخی موجود در آن امیدوار بود، زیرا با ایجاد یك چرخه بسته امكان تامین آب مورد نیاز ایستگاه فرضی از خاك ماه موجود است.

علاوه بر این دانشمندان از همان سال های دهه 1970 طرح استخراج اكسیژن از خاك كره ماه كه 40 درصد آن را تشكیل می دهد، ابداع كرده اند.

از سوی دیگر پیشرفت های علمی به دست آمده در زمینه سیستم های اتوماسیون و هدایت كمك زیادی به استعمار كره ماه می كند و آنچه را كه 40 ، 50 سال قبل باید با كمك دست یا سیستم های خودكار ابتدایی انجام می شد، اكنون می توان با ربات های بسیار پیشرفته كنترل از راه دور و با حضور حداقلی نیروی انسانی به راحتی انجام داد.



**كره ماه ، منبع سوخت آینده

علاقه به پژوهش های اكتشافی در كره ماه در اواسط دهه نخست قرن حاضر با معطوف شدن توجه ها به یك عنصر شیمایی به نام 'هلیوم' به حدا انفجار رسید؛ خاك كره ماه حاوی مقدار زیادی گاز هلیوم است كه میزان آن سه برابر بیشتر از كره زمین می باشد.

دانشمندان بر این باورند كه با توجه به وجود حجم عظیمی از گاز هلیوم در كره ماه، واكنش همجوشی هسته ای دوتریم- هلیوم می تواند جایگزین بسیار مناسبی برای واكنش شناخته شده دوتریم – تریتیوم باشد كه در آزمایش های گرمایی - هسته ای مورد استفاده قرار می گیرد.

نكته مهم در این ارتباط آن است كه چشم انداز استفاده از این ایزوتوپ در كاربردهای غیر نظامی و نه نظامی است و همین امر می تواند نوید بخش به كارگیری آن در تولید سوخت گرمایی- هسته ای در فعالیت های آتی پژوهشی در كره ماه باشد.

از سوی دیگر دانشمندان در دهه های اخیر تلاش بسیاری برای ساخت راكتورهای گرمایشی كاربردی به خرج داده اند. آنان برای تحقق این مهم نیازمند دستیابی به همجوشی هسته ای پایدار و كنترل شده هستند، زیرا شكافت كنترل شده كارآیی بهتری دارد و از آن در نیروگاه های هسته ای استفاده می شود. این در حالی است كه همجوشی هسته ای دست نیافتنی است.

حال اگر متخصصان به یك موفقیت در همجوشی هسته ای دست یابند، كره ماه به یك دارایی گرانبهایی تبدیل خواهد شد كه بر سر منابع سوختی آن مسابقه بزرگی درخواهد گرفت.

در نهایت می توان گفت كه قدرت های بزرگ جهان بار دیگر كورس رقابت برای بهره برداری از منابع بی مانند كره ماه را به صدا آورده اند و هر یك از آنان برای پیشی گرفتن از دیگری به منظور استعمار و استثمار این گوی نقره ای فام دور افتاده هزینه های سرسام آوری خرج می كنند.