05-29-2012
|
 |
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی   |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
مافەکانی مناڵ
مافەکانی مناڵ
به هۆی ئه‌و هه‌موو كاره‌سات و نه‌هامه‌تییه بێوێنانه‌ی له لایه‌ن داگیركه‌ره ڕه‌گه‌زپه‌رسته‌كانی كوردستانه‌وه، به‌سه‌ر گه‌له بێگوناهه‌كه‌مانیان هێنان،هه‌موو كوردێك له منداڵ و گه‌وره‌مانه‌وه،كه‌وتبینه نێوان به‌رداشی مردن و ژیان..له ساده‌ترین مافی ژیانێكی ساده و ساكار بێبه‌شیان كردووبوین، هه‌روه‌كو مرۆڤ نه‌بین و شایانی مان و ژیان نه‌بین. تا ئه‌مڕۆش بێجگه له باشووری كوردستان، له باكوور و ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاوی كوردستاندا، به ئاشكرا و به به‌رچاوی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی و نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان و ڕێكخراوی مافه‌كانی مرۆڤ و ڕێكخراوی مافه‌كانی منداڵان، سته‌م و چه‌وسانه‌وه و تۆقاندن و كوشتن و له سێداره‌دانی كورد و پێشێلكردنی مافه‌كانیان درێژه‌ی هه‌یه.
هه‌ندێك له مافه‌كانی منداڵ
یه‌كه‌م/ به پێی جاڕنامه‌كه‌ی مافه‌كانی منداڵ، منداڵ هه‌ر مرۆڤێكه كه له هه‌ژده ساڵ كه‌متر بێت.
دووه‌م / هه‌موو منداڵێك به‌بێ جیاوازی مافی ژیان و خواردن و خواردنه‌وه‌ی ئاوی پاكی هه‌یه.
سێیه‌م/ نابێت به هۆی نهتهوه جیاوازی، ڕه‌نگی پێست، ڕه‌گه‌ز، زمان، ئایین، كه‌م ئه‌ندامی، باری كۆمه‌ڵایه‌تی، سامان، یان به
هۆی بیروڕای سیاسی باوك و دایك و خێزان، یا به‌خێوكه‌ری یاساییه‌وه، جیاوازی له نێوان منداڵاندا بكرێ.
چواره‌م/ منداڵ هه‌ركه له‌دایك ده‌بێت، ده‌بێ ناوێكی بۆ دابنرێت و ناونووس بكرێت، مافی ئه‌وه‌شی هه‌یه كه
ناسنامه"نه‌ته‌وه‌نامه " وه‌ربگرێت..له سایه‌ی نازی دایك و باوكیدا به‌خێوبكرێت.
پێنجه‌م/ منداڵان مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه، كه به ئازادی و ئاشتی پێكه‌وه كۆببنه‌وه و كۆمه‌ڵه‌ی تایبه‌ت به خۆیان هه‌بێت.پێویستیشه ڕاگه‌یاندنه‌كان له خزمه‌تیاندا بێت و هانی به‌رهه‌مهێنان و چاپكردنی كتێبی منداڵانیش بدرێت.
شه‌شه‌م/ په‌روه‌رده و گه‌شه‌كردنی منداڵ، به هاوبه‌شی له ئه‌ستۆی دایك وباوك، یان به‌خێوكه‌ری یاسایی دایه.پێویستیشه به‌رژه‌وه‌ندی منداڵه‌كه‌یان جێی بایه‌خی سه‌ره‌كییان بێت.
حه‌وته‌م/ پاراستنی منداڵ له هه‌موو توندوتیژی و خراپه و زیانپێگه‌یاندنی گیانی و هۆش، ناشبێ په‌راوێز بكرێت، یا بۆ
به‌رژه‌وه‌ندی كه‌سی ته‌وزیف بكرێت.
هه‌شته‌م/ ئه‌و منداڵه‌ی هه‌وڵی وه‌رگرتنی مافی په‌نابه‌رێتی ده‌دات،به‌پێی یاسا و ڕێسای نێوده‌وڵه‌تی یا ناوخۆیی كارپێكراو، یان به په‌نابه‌ر وه‌رگیراوه، ئه‌و منداڵه به ته‌نها بێت یا له‌گه‌ڵ دایك و باوكی یان له‌گه‌ڵ هه‌ر كه‌سێكدابێت كه گرتبێتیه خۆی، پێویسته بپارێزرێت و یارمه‌تی مرۆیی شیاوبدرێت.
نۆیه‌م/ منداڵێ كه‌م ئه‌ندامی له‌ش یان هۆش(هه‌ر وه‌كو منداڵێكی ئاسایی) مافی ژیانی هه‌یه.پێویستیشه بارودۆخێكی له‌باری بۆ بڕه‌خسێنرێت و، زامنی ڕێز و شكۆداری و سه‌روه‌ری بكرێت. ڕابهێنرێت كه پشت به خۆی ببه‌ستێت و، بشتوانێت به ئاسانی و كرده‌وه‌یی تێكه‌ڵی كۆمه‌ڵ بێت.
ده‌یه‌م/ پێویسته ته‌ندروستی منداڵ بپارێزرێت،ئه‌گه‌ر نه‌خۆش كه‌وت و پێویست بكات، ببرێت بۆ لای پزیشك یا بۆ نه‌خۆشخانه.مافی چاره‌سه‌ركردن و كوتان و داوده‌رمانی پێویستی هه‌یه.
یانزه‌یه‌م/ هه‌موو منداڵێك مافی سوودوه‌رگرتنی له مافی زامنی كۆمه‌ڵایه‌تی هه‌یه.ئه‌گه‌ر پێویست بوو، پێویسته مووچه‌ی بدرێتێت،پێوستیشه باری ژیانی خێزانه‌كه‌ی یا به‌خێوكه‌ره‌كه‌ی له‌به‌رچاوبگیرێت.
دوانزه‌یه‌م/ هه‌موو منداڵێك مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه، كه گوزه‌رانی ژیانی له ئاستێكی شیاودابێت بۆ ئه‌وه‌ی له‌شی و هۆشی و ده‌روونی و له ڕووی مه‌عنه‌وی و كومه‌ڵایه‌تیشه‌وه گه‌شه‌بكه‌ن.
سیانزه‌یه‌م/ هه‌موو منداڵێك مافی خوێندنی و چوونه قوتابخانه‌ی هه‌یه..پێویسته خوێندن به خۆڕایی بێ و خوێندنی بنه‌ڕه‌تیش به زۆربێت..بواری خوێندنیش بۆ هه‌موو منداڵان بڕه‌خسێنن..هه‌ر منداڵێكش ده‌سكورتی دارایی بوو، پێویسته به پاره یارمه‌تی بدرێت..هه‌وڵیش بدرێت دیارده‌ی وازهێنان و خۆدزینه‌وه له قوتابخانه كه‌متربێت.
چوارده‌یه‌م/ پێویسته فێركردن و په‌روه‌رده‌كردنی منداڵ ئاراسته‌كراوبێت، به ئاراسته‌ی گه‌شه‌كردنی كه‌سایه‌تی منداڵ و به‌هره و توانا عه‌قلییه‌كانی تا ئه‌وپه‌ڕی توانا، گه‌شه‌كردنی ڕێزگرتن له مافه‌كانی مرۆڤ و ئازادییه بنه‌ڕه‌تییه‌كان و بیروڕاكان..ده‌بێت منداڵ به جۆرێك ئاماده‌بكرێت، كه له نێو كۆمه‌ڵێكی ئازاد دا هه‌ست به ئه‌ركه‌كانی خۆی بكات..به هه‌ستی له‌یه‌كگه‌یشتن و ئاشتی و لێبووردن و یه‌كسانی له نێوان هه‌رد و ڕه‌گه‌زدا و هاوڕێتی له نێوان هه‌موو گه‌لاندا په‌روه‌رده بكرێن، هه‌روه‌ها فێربكرێن كه ڕێز له ژینگه‌ی سروشتی بگرن.
پانزه‌یه‌م/ له‌و وڵاتانه‌ی كه فره‌نه‌ته‌وه‌ن،نابێت منداڵانی نه‌ته‌وه‌كانی تر له نهتهوه سه‌ره‌كییه‌كه‌‌ی ئه‌و وڵاته جیابكرێنه‌وه و بێبه‌ش بكرێن له كولتوور،یان نه‌هێڵن ئایین و ڕێوڕه‌سمه ئاینی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانیان بگێڕن، یا نه‌هێلن كه به زمانی خۆیان بدوێن.
شانزه‌یه‌م/ هه‌موو منداڵێك مافی پشوودان و حه‌وانه‌وه و یاری كردن و پێكه‌نین وخه‌ون و خه‌یاڵ و ئه‌و چالاكییانه‌ی هه‌یه، كه له‌گه‌ڵ ته‌مه‌نیدا ده‌گونجێن..بۆی هه‌یه به ئه‌وپه‌ڕی ئازادییه‌وه به‌شداری له ژیانی ڕۆشنبیری و هونه‌ری بكات.
حه‌ڤده‌یه‌م/ پێویسته منداڵ له چه‌وسانه‌وه بپارێزرێ و له پێناوی ده‌سكه‌وتی ئابووریدا به‌ز‌ۆر نه‌یخنه بن باری ئیشكردنه‌وه،كه له‌وانه‌یه مه‌ترسیی بۆ هه‌بێت یا ته‌نگ به خوێندنه‌كه‌ی هه‌ڵبچنێت، یاخۆ زیان به ته‌ندروستی و گه‌شه‌كردنی گیان و هۆش و ده‌روون وباری كومه‌ڵایه‌تی بگه‌یه‌نێت.
هه‌ژده‌یه‌م/ پاراستنی منداڵ له به‌رهه‌مهێنان و به‌كارهێنان و بازرگانیكردنی نابه‌جێ به مادده هۆشبه‌ره‌كان، یا هه‌ر مادده‌یه‌ك كه كار له منداڵ بكات.
نۆزده‌یه‌م/ پاراستنی منداڵ له هه‌موو ده‌ستدرێژییه‌كی سیكسی، یا به‌كارهێنانیان له‌و بوره‌دا. بیسته‌م/ قه‌ده‌غه‌كردنی منداڵ ڕفاندن یا فرۆشتن یا بازرگانیكردن پێیانه‌وه، به هه‌ر شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان بێت یا بۆ هه‌ر مه‌به‌ستێك بێت.
بیستەم/ نابێت منداڵ ئه‌شكه‌نجه بدرێت یا ڕه‌فتاری نابه‌جێی ده‌رهه‌ق بكرێت ، یا سزای قورسی نامرۆیی و كارگرانی به‌سه‌را بسه‌پێنرێت ، ناشبێ له سێداره بدرێت، یا به به‌ندكردنی به درێژایی ژیانی سزابدرێت ، له‌سه‌ر ئه‌و تاوانانه‌ی كه ده‌یكات.
بیستویەکەم/ پاراستن و چاودێریی منداڵ له كاتی شه‌ڕ و ئاژاوه‌دا.
بیستودووه‌م/ ئه‌و منداڵه‌ی كه ده‌بێته قوربانی هه‌ر شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كانی پشتگوێخستن و به‌دڕه‌فتاری و ئازار و ئه‌شكه‌نجه‌دان یان هه‌ر جۆرێكی تر له جۆره‌كانی دڵڕه‌قی و توندوتیژی،هانی كه‌ییبوونه‌وه و ئاساییكردنه‌وه‌ی بدرێت كه ڕێخۆشكه‌ر ده‌بێت بۆ باشبوونه‌وه‌ی ته‌ندروستی و ئاساییبوونه‌وه‌ی ده‌روونی و تا به خۆشی و ڕێزیشه‌وه بگه‌ڕێته‌وه بۆ نێوماڵه‌كه‌یان و، دووباره‌ش تێكه‌ڵ به كومه‌ڵه‌ڵه‌كه‌ی ببێته‌وه. بیستوچواره‌م/هه‌موو منداڵیك مافی ئه‌وی هه‌یه كه خۆشیان بوێت و بایه‌خی پێبده‌ن له لایه‌ن كه‌سوكار و خێزانه‌كه‌یه‌وه،یان كه‌سانێكی تر كه جێی ئه‌وان ده‌گرنه‌وه.
بیستوسێ یەم/ هه‌موو منداڵێك مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه، كه به ئه‌وپه‌ڕی ئازادییه‌وه گوزارشت له ڕاو بۆچوونی خۆی بكات و ڕێزی ڕایه‌كانیشی بگرن و له‌و بڕیارانه‌ش كه له ماڵه‌وه یا له قوتابخانه یا له هه‌رشوێنێكی تردا ده‌درێن و په‌یوه‌ندیان به ئه‌مه‌وه هه‌یه ، ده‌بێت منداڵ په‌راوێزنه‌كرێت و به شێك بێت له بڕیاردان.
م : یانه ی مونترال
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
|
جای تبلیغات شما اینجا خالیست با ما تماس بگیرید
|
|