[behnam5555]

کرمانشاه دیار نیاکان

زانـــکۆ خه‌لـیفه

تاریخ
استان کرمانشاه همچون سایر مناطق کردستان آثاری از مجد و عظمت این دیار را در سینه‌ کوه‌ها و پهن دشتهای خود محفوظ کرده‌ است و برخلاف بسیاری از مناطق جهان که‌ به‌ صورت مقطعی مورد سکونت قرار گرفته‌ ، این دیار بدون وقفه در ادوار مختلف تاریخ محل سکونت انسان بوده‌ است و مدارک باستان شناسی نشان می­دهد که‌ این منطقه‌ از اولین زیستگاه‌های انسان اولیه و از مراکز مهم زاگرس میانی محسوب شده‌ است. از عهد حجر تا دوره‌های تمدنی پیش از تاریخ و سپس تا تشکیل حکومتهای بزرگ سیر تطور خویش را در این محدوده‌ طی کرده‌ است.( غار شکارچیان بیستون نمونه بارز این ادعا در دوران پارینه سنگی در ایران است ) پس از این دوره‌ در حدود 9 هزار سال پیش به علت گرم شدن هوا انسان غار را ترک کرد و روی بر یکجانشینی آورد که‌ بعدها موجب زراعت ، دامپروری و روستا نشینی شد؛ به‌ عقیده‌ باستان شناسان و تاریخ شناسان نخستین روستاها در این محدوده‌ شکل گرفته‌اند و همچنین آنان بر این عقیده‌اند که‌ انسانهای پیش از تاریخ " گنج دره‌ " از نخستین انسانهای هستند که‌ سفالگری را اختراع کردند و روی به‌ این فعالیت آوردند. در هزاره‌ چهارم پیش از میلاد استان کرمانشاه یكی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده‌ است و بازرگانان این منطقه با بازرگانان شوش و بین­النهرین به داد و ستد و مبادله کالا مبادرت ورزیده‌اند. ( بازارهای گودین کنگاور و چغا گاوانه اسلام آباد ) منطقه‌ کرمانشاه با واسطه همجواری دولت آشور ، پیوسته‌ در معرض تهاجم دولت مقتدر آشور بوده‌ و شاهانی همچون " تیکلات پلیسر " و " شلمانسر سوم " بارها به این مکان لشکرکشی کرده‌اند و در کتیبه‌های باقیمانده‌ از خود از سرزمین های پارسوا ، زکروتی ، مادی و نیشانی نام برده‌ شده‌ است. " نیشانی " سرزمینی است در اطراف ماهیدشت شهر کرمانشاه که‌ به‌ واسطه‌ مراتع معروف خود جایگاه پرورش اسب بوده‌ است. کرمانشاه در دوران شکل گیری حکومتها یکی از شاهراهای حیاتی ایران بوده‌ و جاده‌ اکباتان به‌ بابل از این خطه عبور کرده‌ که‌ در دوران هخامنشی بر رونق و آبادانی بیشتر این منطقه افزوده‌اند ، پس از انقراض هخامنشیان ، مناطقی از کرمانشاه همچون بیستون و دینور محل حضور کلنی‌ها یونانی شد ولی دیری نپائید که‌ اشکانیان آنان را شکست دادند و خود در آنجا مستقر شدند. (نقش برجسته‌ اشکانی در بیستون یکی از مراکز مهم دوره‌ اشکانی محسوب می شود) استان کرمانشاه در دوره‌ ساسانی بیش از هر دوره‌ای از رونق و اعتبار خاصی برخوردار بوده‌ است و مورد توجه‌ خاص شهریاران ساسانی بوده‌ و به‌ علت نزدیکی به‌ تیسفون پایتخت آنها ، ایام تابستانی را در این منطقه گذرانیده‌اند. احداث شهرهای چون حلوان و سیاست شهر سازی پادشاهان ساسانی در غرب کشور ایران به بنیاد شهر کرمانشاه منجر گردید ; در همين دوره رفاه و رونق اقتصادی برای عموم مردم این دیار به ارمغان آمد؛ با شکست ساسانیان از مسلمین، این منطقه اولین مردمانی بودند که‌ به دین مقدس اسلام ایمان آوردند و به ترویج آن پرداختند. ( مسجد عبدالله بن عمر در ریجاب از قدیمیترین مساجد صدر اسلام میباشد ) در دوره‌ خلافت عثمانی ، هارون الرشید خلیفه‌ معروف عباسی بدین سامان توجه‌ خاصی داشته‌ است. در قرن چهارم هجری سلسله کوچک از اکراد به‌ نام " حسنویه‌ " در ولایت غربی استقلال پیدا کرد که‌ موسس آن شخصی به همین نام یعنی " حسنویه‌ " بود که‌ نزدیک به 50 سال حکمرانی کرد و قلعه بزرگ سرماج را مقر خود نمود در سال 441 هـ.ق سلطان طغرل سلجوقی لشکری از صد هزار سپاه را جهت نابودی حکومت کردی " حسنویه " رهسپار کرد که‌ پس از چهار سال تمام محاصره‌ قلعه ، در سال 445 هـ.ق سرانجام قلعه را تسخیر کردند.در سده‌ هفتم کرمانشاه همچون سایر نقاط کردستان و ایران از هجوم مغول آسیب بزرگ دید ، بطوریکه‌ سپاهیان هلاکو قتل و غارت فجیعی به بار آوردند.در اواخر دوره‌ ایلخانی این خطه‌ مورد توجه ابوسعید قرار گرفت و همانطور که‌ حمدالله مستوفی اشاره‌ کرده‌ است کرمانشاهان یکی از ایالت 16 گانه کردستان بوده‌ است.در دوران صفویه‌، حکومتی به‌ نام کلهر و سنقر در این محدوده‌ تشکیل شده‌ بود که‌ به خوانین زنگنه‌ تفویض شد. در دوران زندیه خوانین زنگنه‌ و مردم کرمانشاهان نخست حکومت زندیه‌ را نپذیرفتند که‌ بعدها کرمانشاهان به‌ محاصره‌ و خرابی مواجه گردید. در سال 1321 ه. ق فتحعلی شاه قاجار پسر خویش را به‌ نام محمد علی میرزایی دولتشاه را به‌ سمت سرحدداری عراقین منصوب کرد، وی به‌ کرمانشاه رهسپار شد و خوزستان نیز ضمیمه‌ قلمرو وی شد.

وجه تسمیه نام کرمانشاه
طبق اسناد و مدارک موجود نام کرمانشاه در پیش از دوران اسلامی امکان پذیر نیست ، این شهر در دوران پیش از اسلام " کامبادانه " " کامبادان " و " کامبادس " معروف بوده‌ است و نویسندگان یونانی به وضوح به‌ آن اشاره‌ کرده‌اند.برخی معتقدند که‌ این شهر در دوران ساسانی توسط بهرام چهارم ملقب به‌ " کرمانشاه" ساخته‌ شده‌ است و از این رو کرمانشاه نام گرفته‌ است.در کتب و متون جغرافیایی یا مسالک الممالک مورخین و جغرافیدانان سده‌ سوم هجری به‌ بعد اشارات صریحی وجود دارد که‌ " قرمیسین " " قرمیسن " و اکثر به شکل " قرماسین " " قرمایشین " معرب واژه کرمانشاه یا کرمانشاهان بوده‌ است.کلمه‌ کرمانشاه اولین بار در سال 279 هـ. ق توسط ابن فقیه‌ همدانی در کتاب مختصر البلدان بکار رفته‌ است ، واژه‌ کرمانشاهان نخستین بار در سال 282 هـ . ق در " اخبار الطوال " ابو الحنیفه‌ دینوری ، در سال 372 هـ . ق در کتاب حدود العالم من مشرق الی مغرب ، در سال375 هـ . ق در کتاب " احسن التقاسیم مقدس " آورده‌ شده‌ است بعد از آن واژه‌ " قرماسین " و " قرمیسین " به‌ فراموشی سپرده‌ شده‌ است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نام کرمانشاهان به قهرمان شهر ، ایمان شهر و باختران تغییر یافت که‌ سرانجام با پیگیری نمایندگان مجلس شورای اسلامی در سال 1373 هـ.ش بار دیگر باختران به‌ کرمانشاه تغییر یافت . ( لازم به ذکر است این شهر میان مردم کرمانشاه و سایر مناطق کرد نشین به‌ " کرماشان " تلفظ می شود )

جغرافیا
استان کرمانشاه با وسعت برابر 24434/25 کیلومتر مربع در غرب کشور ایران قرار گرفته‌ است که‌ حدود 1/45 از مساحت کشورمان را در بر گرفته‌ و 1200 متر از سطح دریا ارتفاع دارد ، از لحاظ تقسیمات سیاسی این استان از شمال به‌ استان کردستان ، از شرق به‌ استان همدان و لرستان ، از جنوب به‌ استان ایلام و از غرب با حکومت فدرال کردستان عراق محدود است . مرکز این استان شهر تاریخی کرمانشاه است ، از دیگر شهرستانهای استان می توان به‌ اسلام آباد غرب ، پاوه‌ ، تازه‌آباد ، ثلالث باوه‌جانی ، جوانرود ، روانسر ، سر پل ذهاب ، سنقر ، صحنه‌ ، کرند ،کنگاور ، گیلان­غرب ، هرسین نام برد. از نظر آب وهوا این استان آب و هوای متنوعی دارد و حدود نیمی از آن کوهستانی و نیمی دیگر گرم و خشک است…
کوههای استان کرمانشاه :
کرمانشاه در دشتی وسیع بنا شده‌ که‌ دو طرف آن کوههای فرا گرفته‌اند بطوریکه‌ کوههای سفید کوه‌ از طرف جنوب و " پراو " و " طاق بستان " از طرف شمال با آن قلل برفگیر و رویایی منظره‌ای دیدنی و وصف ناپذیر به‌ این منطقه‌ جلوه‌ خاصی داده‌ است . زنجیره‌ کوه شاهو ، این زنجیره‌ از غرب روانسر شروع می­شود و تا نزدیکی رود سیروان کشیده‌ شده‌ است که‌ فاصله‌ آن حدود 60 کیلومتر می­باشد در زنجیره ‌دو قله‌ی‌ بلند به‌ نام­های " حوخانی " و " زاوالی " هر کدام با ارتفاع 3400 متر قرار گرفته‌ اند . کوه " پراو " واقع در شمال شرقی کرمانشاه با ارتفاع 3359 متر. کوه " بویر " در شمال سنقر با ارتفاع 3230 متر.کوه " امروله " واقع در شمال شهرستان صحنه‌ با ارتفاع 3200 متر.
کوه " نوخچال " واقع در شمال غربی شهرستان کنگاور با ارتفاع 3100 متر.
کوه " دالاهو " واقع در شمال غربی کرمانشاه.
دشتها : دشت ماهیدشت، دشت کرماشان، دشت چمچال، دشت شاآباد، دشت کنگاور، دشت سنقر، دشت دینور، دشت گیلان، دشت ذهاب، دشت سومار، دشت حسن آباد و بسیاری از دشتهای دیگر که‌ در آن انواعی از غلات کاشته‌ می­شود و به خاطر دشتهای زیاد و مراتع مفید این استان تبدیل به‌ یک قطب کشاورزی– دامداری شده‌ است.
جنگلها : این استان به‌ دلیل موقعیت ویژه‌ اقلیمی و بارندگی به موقع و فراوان دارای مراتع مفیدی است و دره‌های مناطق شمال غربی تا جنوب شرق آن یعنی ارتفاعات اورامانات " زردلان " " هلیلکان " پوشیده‌ از جنگل است ، سایر جنگلها عبارتند‌ از :
جنگلهای اسد­آباد کرمانشاه ، جنگلهای مرز استانی ایلام ، گیلان­غرب ، قصر شیرین.
تالابها : تالاب هشیلان .
سرابها : سراب روانسر، سراب بیستون ، سراب سنقر، سراب هرسین ، سراب دربند ، سراب خیر زنه ( خضر زنده )
رودخانه‌ ها : رودخانه‌ گاماسیاو ( قره‌ سو ) ، رودخانه‌ میرک ، رودخانه‌ رازاور ،رودخانه‌ دینور ،رودخانه‌ راوند ،رودخانه‌ گاور و رودخانه‌های که‌ از مرز استان به‌ طرف حکومت فدرال کردستان عراق و کشور عراق روانه‌ می­شوند عبارتند از : سیروان ، الوند ، زمکان ، لیله ، کنگیر ، هواسان
غارها : غار قوری قلعه،غار شکارچیان (چهل هزار سال قبل)

جمعیت :
طبق سرشماری رسمی سال 1385 هـ . ش سازمان آمار ایران این استان 1،902،760 نفر جمعیت دارد ، مرکز این استان شهرستان کرمانشاه می­باشد که‌ حدود 570،567 نفر جمعیت دارد ، جمعیت این استان حدود 0/03 از جمعیت کل کشور را شامل می شود و از این نظر در رتبه‌ 13 کشور قرار گرفته‌ است. از این تعداد جمعیت 59/35 در نقاط شهری و 39/30 در نقاط روستایی و بقیه بصورت غیر ساکنند ، از جمعیت این استان 4/14 در گروه سنی 65 ساله و بیشتر ، 55/14 بین 15 تا 64 ساله و 40/17 تا 15 ساله قرار دارند.
زبان گویش این خطه‌ کردی است ، سابقه‌ تاریخی و پراکندگی ملت کرد موجب پیدایش گویشهای بیشماری شده‌ است ، به همین خاطر بیشتر مردم این استان به‌ چهار گویش کردی تکلم می کنند .
کلهری : مردم شهرهای سنقر و کولیایی ، دینور ، صحنه‌ ، کنگاور ، بیستون ، کرند ، اسلام آباد ، گیلان غرب و کرمانشاه با این گویش تکلم می کنند.
اورامی : مردم شهرستان پاوه و بخشهای از دینور به‌ این گویش تکلم می کنند.
جافی : ( که‌ به‌ عقیده‌ برخی از زبان شناسان بسیار نزدیک به‌ گویش سورانی است ) مردم شهرهای جوانرود ، روانسر ، ثلاث باباجانی و قسمتی از سر پل ذهاب و شرق پاوه‌ به این گویش تکلم می کنند.
لکی : مردم شهرستان هرسین به‌ این گویش تکلم می کنند.

آثار تاریخی :
این استان بیشتر از 600 آثار تاریخی ثبت شده‌ دارد ، مشهورترین آنها عبارتند از :
طاق بستان: در دامنه‌ کوهی به‌ همین نام و در کنار چشمه‌ای در شمال شرق کرمانشاه قرار دارد(دوران ساسانی) که‌ در آن سنگ نگاره‌ اردشیر دوم و دو ایوان سنگی( کوچک و بزرگ ). بیستون : در شمال شرقی کرمانشاه روی صخره‌ای به‌ همین نام ، نقش برجسته‌ و کتیبه‌ داریوش اول مربوط به‌ دوره‌ هخامنشی است که‌ یکی ا ز با ارزشترین یادگاری ادبی و تاریخی بشمار می آید. نقش برجسته‌ مهرداد دوم : واقع در کوه بیستون که‌ مربوط به‌ دوران مهرداد دوم می­باشد.
فرهاد تراش : بنای بیستون در دوره‌ ساسانی بصورت نیمه‌ کاره‌ رها شده‌ که‌ در دوره‌ ایلخانی با ساختن 64 اتاق آنرا تبدیل به‌ کاروانسرا کرده‌اند. همچنین این استان شامل چندین گور دخمه‌ و قڵعه‌ می باشند. قڵعه یزدگرد ، کاخ خسرو ، طاق گرا ، معبد آناهیتا ، تپه‌های باستانی آسیاب ، سراب ، گنج دره‌ ، گودین ، چقا گاوانه‌ .( تپه‌ سراب حدود 797 پیکره‌ حیوانی شامل گراز ، خوک ، بز از آن یافت شده‌ است و همچنین 650 پیکره‌ انسانی در آنجا یافت شده‌ است که‌ از مشهورترین پیکره‌های آن ، پیکره‌ " ونوس سراب " می­باشد که‌ شهرت جهانی دارد.

مشاهیر
از مشاهیر کرمانشاه می توان به‌ ابوقاسم لاهوتی (از بنیانگذاران شعر نو فارسی)، شامی کرمانشاهی (شاعر)، علی اشرف درویشیان (نویسنده‌) ، محمد افغانی (نخستین رمان نویس فارسی)، شهرام ناظری (خواننده و موسیقیدان‌)،حشمت­الله لر­نژاد (موسیقیدان) و ... لازم به ذکر است شهرام ناظری خواننده و موسیقیدان‌ توانمند کرد در سال 1385 هـ . ش برنده‌ جایزه‌ جهانی نشان " شوالیه "‌ از تئاتر فرانسه‌ شد.

منابع :
● نشریه‌ ی اطلاعات 18،25 / 11 / 1383
● نشریه‌ی حمایت

م : مجله هه ژین