[افسون 13]

جهیزیه ؛ رسمی مشترک در تمام دنیا

به طور قطع بسیاری از آداب و رسوم ازدواج در زمانهای بسیار گذشته ریشه دارد و حتی این رسومات در فرهنگ بسیاری از ملل دنیا مشترک هستند . البته ممكن است تصور شود كه برخی از رسومات ازدواج مانند : مهریه ، جهیزیه و حتی شیربها از جمله رسومات و سنتهایی هستند كه تنها در برخی از كشورهای آسیای شرقی و عرب ‌زبان حاشیه خلیج فارس متداول و مرسوم هستند اما نتایج به دست آمده از بررسی‌های انجام شده در سطح كشورهای مختلف حاكی از آن است كه برگزاری بسیاری از آداب ازدواج نظیر خرید حلقه و همچنین خرید جهیزیه و دادن شیربها از جمله رسومات مشتركی هستند كه در فرهنگ كشورهای مختلف به شیوه‌های گوناگون و با اندكی تفاوت در مقایسه با هم متداول و مرسوم است . اگرچه امروزه در بسیاری از كشورهای توسعه‌ یافته اروپایی و آمریكایی شاهد تغییراتی در اجرای این سنت دیرینه بوده‌ایم . اما تهیه جهیزیه توسط خانواده عروس از جمله رسوماتی است كه همچنان در اغلب كشورهای دنیا متداول و مرسوم است . در حقیقت هدف از دادن جهیزیه كمک به جوانان برای آغاز یک زندگی مشترک بوده است و در بسیاری از كشورها جهیزیه عبارت است از : پول ، طلا یا حتی ملكی كه در هنگام ازدواج از طرف خانواده عروس برای آغاز زندگی مشترک به زوج جوانی كه قصد آغاز زندگی مشترک دارند هدیه می ‌شود .

اگر نگاهی به گذشته بیندازیم و جهیزیه‌ای را كه مادران ما به همراه می‌آوردند را با جهیزیه‌ای كه امروزه همان مادران برای فرزندانشان تهیه می ‌كنند مقایسه ‌كنیم بدون تردید درخواهیم یافت كه در دنیای امروز ، جهیزیه قدم فراتر از تأمین نیازهای اولیه زندگی مشترک گذاشته است . اغلب خانواده‌ها سعی می‌كنند تا از هر آنچه كه در توان دارند برای تهیه جهیزیه فرزند خود استفاده كنند و جهیزیه كاملی را برای دختر خانواده تهیه كنند و به این ترتیب زوجهای جوانی كه به تازگی زندگی مشترک خود را آغاز كرده‌اند تا سالیان سال از خرید بسیاری از نیازهایشان بی ‌نیاز خواهند بود .

با وجود اینكه تهیه جهیزیه در اغلب كشورهای دنیا از یک شیوه خاص و مشترک تبعیت می‌كند و آن نیز برعهده خانواده عروس است ولی در خود ایران نیز به دلیل گستردگی مناطق و اقوام مختلف این رسم در برخی از استانها تا حدودی تفاوت دارد . در برخی از شهرها مانند شهرهای استان‌های خراسان رضوی ، خوزستان و هرمزگان خانواده داماد مسؤولیت تهیه جهیزیه را برعهده دارند و در مقابل خانواده عروس نیز برای كمک به خانواده داماد مسؤولیت پرداخت بخشی از هزینه‌‌های مراسم جشن ازدواج را تقبل می‌كنند .


تاریخچه جهیزیه

اگر بخواهیم جهیزیه را به عنوان یک سنت مشترک از نظر تاریخی مورد بررسی قرار دهیم باید به این نكته اشاره كنیم كه این سنت كهن ریشه در فرهنگ كشورهای آفریقایی دارد كه با هدف تأمین سرمایه اولیه برای كسب و كار به داماد هدیه داده می‌شود و به این ترتیب داماد می‌توانست با استفاده از سرمایه اولیه‌ای كه خانواده عروس در اختیار او قرار می‌داد مسؤولیت تأمین خواسته‌ها و نیازهای همسر و فرزندانش را برعهده گیرد . حتی در قدیمی ‌ترین گزارش‌های موجود از گذشته‌های دور مانند قانون حمورابی كه در قرن هجدهم قبل از میلاد تدوین شده است از جهیزیه به عنوان یكی از رسوم رایج در آن زمان نام برده شده است . تا پیش از قرن پنجم قبل از میلاد یعنی در دوران هومریک یونان قدیم رسم بر این بود كه خانواد عروس به خانواده داماد شیربها می‌دادند تا این كه در اواخر دوران كلاسیک به تدریج جهیزیه جایگزین شیربها شد . جهیزیه حتی در روم باستان هم متداول بود و به این ترتیب می‌توان گفت كه این سنت از جمله رسومی است كه نه‌ تنها در كشورهای آسیایی ، بلكه در كشورهای اروپایی هم وجود داشته است .

در كشورهای اروپایی و به ‌ویژه در كشور انگلیس جهیزیه در طبقات اشرافی به عنوان ارثیه در هنگام ازدواج از طرف پدر به فرزند دختر هدیه می‌شود و به این ترتیب فقط دخترانی كه در زمان ازدواج از پدرشان جهیزیه نگرفته بودند در ارث سهیم می‌شوند . البته امروزه در اغلب كشورهای در حال توسعه در اروپا و آمریكا این رسم كهن و دیرینه به دست فراموشی سپرده شده است و در اغلب خانواده‌ها عروس و داماد با هدایای نقدی كه در مراسم جشن ازدواج خود از دوستان ، اقوام و نزدیكانشان هدیه می‌گیرند مقدمات اولیه زندگی مشترک را تأمین می‌كنند. اما خانواده‌های سنتی همچنان به این سنت قدیمی پایبند هستند و خانواده دختر مسؤولیت تهیه جهیزیه را برعهده می‌ گیرد . البته باید این نكته را توجه داشت كه در این كشورها برخلاف كشور ما جهیزیه تنها شامل ملزومات اولیه برای آغاز زندگی مشترك خواهد بود و بسیاری از كالاهای غیرضروری و لوكس تجملی كه در خانواده‌های ایرانی بخشی از جهیزیه محسوب می‌شود با استفاده از هدایایی كه عروس و داماد در مراسم جشن ازدواجشان می‌گیرند خریداری خواهد شد .


رسم دیرینه جهیزیه در هند

اگر بخواهیم نگاهی به رسومات رایج در گوشه و كنار دنیا بیندازیم و كشورهای مختلف را از نظر رسومی كه در تهیه جهیزیه دارند مورد مقایسه قرار دهیم بدون تردید باید بگوییم كه كشورهای آسیایی بیش از كشورهای اروپایی و آمریكایی به رسوماتی كه از گذشته‌های دور مرسوم بوده است پایبند هستند . برای مثال هند از جمله كشورهایی است كه در آنجا تهیه جهیزیه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و از این رو تهیه جهیزیه و قوانینی كه در خصوص تهیه آن وجود دارد از عوامل محدود كننده ازدواج دختران جوان بوده است .

در كشور هند تهیه كالاها و اجناس مورد نیاز و همچنین تأمین پول نقد و طلا از طرف خانواده عروس به عنوان جهیزیه نه ‌تنها در زمان ازدواج بلكه در مناسبتهای مختلف پس از ازدواج و حتی گاهی تا پایان عمر پدر و مادر فرزند دختر ادامه دارد در واقع در خانواده‌های هندی جهیزیه به عنوان راهكاری برای گریز از فقر پسران است و حتی رسم بر این است كه خانواده داماد با توجه به موقعیت‌های اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی خانواده دختر در هنگام خواستگاری تقاضای خود را در خصوص جهیزیه مطرح كنند و خانواده عروس با توجه به موقعیت خود با این تقاضاها موافقت می‌كنند و به این ترتیب مقدار جهیزیه از قبل از برگزاری مراسم ازدواج در بین طرفین توافق می‌شود تا جایی كه در برخی ازخانواده‌ها حتی یک وسیله نقلیه كه گاهی یک اتومبیل آخرین مدل خارجی است و همچنین مسكن كه گاهی یک ویلا در اروپاست نیز به‌عنوان بخشی از جهیزیه به داماد هدیه می‌شود .

شاید برایتان جالب باشد بدانید كه در كشورهای اروپایی و آمریكایی نیز در گذشته برخلاف آنچه امروزه در این كشورها مرسوم است ، موقعیت اجتماعی داماد ملاكی برای تعیین مقدار جهیزیه بود و از این رو افرادی كه توانایی مالی چندان خوبی نداشتند هرگز نمی‌توانستند با افرادی از طبقات بالای اجتماع ازدواج كنند كه امروزه هیچ اثری از این باور دیرینه در فرهنگ كشورهای اروپایی و امریكایی یافت نمی‌شود .

علی ‌رغم اینكه این سنت در گذشته در كشورهای اروپایی بخشی از حقوق مدنی افراد محسوب می‌شد . در كشورهای آسیای شرقی مانند : چین ، ژاپن ، كره و برخی از دیگر كشورهای آسیایی رسم بر این است كه چند روز پیش از مراسم ازدواج ، خانواده داماد هدایایی شامل : چای ، میوه ، غذاهای دریایی و همچنین گوشت را به عنوان هدیه ازدواج به عروس هدیه می‌كنند و در مقابل خانواده عروس هم جهیزیه مختصری كه شامل لباس ، جواهرات ، وسایل آشپزخانه و وسایل دكوری است را به عنوان هدیه به داماد می‌دهند تا این دو جوان كه قصد آغاز زندگی مشترک را دارند بتوانند با مقدمات اولیه زندگی كه هر دو خانواده در اختیارشان قرار می‌دهند زندگی خود را آغاز كنند و تهیه دیگر ملزومات زندگی بر عهده خود آنها خواهد بود .

در كشورهای عرب ‌زبان حاشیه خلیج ‌فارس هم تهیه جهیزیه برعهده خانواده داماد است و در این كشورها هرگونه لوازم و اثاثیه‌ای كه از طرف خانواده دختر هدیه شود ناپسند تلقی می‌شود و به این ترتیب خانواده داماد نه‌ تنها مسؤولیت برگزاری مراسم ازدواج بلكه وظیفه تأمین نیازهای اولیه برای آغاز زندگی مشترک فرزند خود را نیز برعهده دارند.

آنچه جامعه ما را از جوامع غربی متمایز می‌سازد این است كه اگرچه امروزه در كشورهای اروپایی و آمریكایی جوانان خودشان مسؤولیت تهیه لوازم ضروری برای آغاز یک زندگی مشترک را برعهده می‌گیرند ، اما در مقابل در كشور ما جهیزیه قدم فراتر از آماده‌ سازی لوازم ضروری و حتی غیرضروری گذاشته است تا جایی كه در بسیاری از خانواده‌ها حتی مارك كالاهای تهیه شده به عنوان جهیزیه نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و به این ترتیب در برخی از خانواده‌ها هزینه اختصاص یافته برای تهیه جهیزیه گاه به بیش از ده‌ها میلیون تومان افزایش یافته و خانواده‌ها وسایلی را در جهیزیه دختران‌شان تهیه می‌كنند كه بسیاری از خانواده‌های قدیمی تنها با بخش كوچكی از آن سال‌های طولانی به زندگی مشترك خود ادامه داده‌اند و این در حالی است كه حتی برخی از این كالاها هیچ گاه مورد استفاده قرار نخواهد گرفت و قصد خانواده عروس از خرید این كالاهای غیرضروری این بوده است كه به همه نشان دهند جهیزیه كامل و بی‌نقصی را برای فرزندشان تهیه كرده‌اند .


منبع : jamejamonline.ir/ فرانك فراهانی جم