نگاهي به انواع طرحهاي فرش
فرش، طرحهاي مختلفي دارد كه 14 طرح در ميان آن‌ها از همه مهم‌تر و معروف‌تر هستند:
طرح شاه‌عباسي:
اساس اين طرح را گل و بته خاصي كه به «گل شاه‌عباسي» معروف شده تشكيل مي‌دهد، اين گل به همراه اسليمي‌ها و ساير نقش‌هاي معمول در قالي، نقش اصلي حاشيه و متن قالي را به وجود مي‌آورند.
طرح اسليمي:
نقش اصل اين طرح شاخه‌هاي مارپيچي از طرحهاي تزئيني هستند كه با گل و برگ احاطه شده و انشعاب آن‌ها به نقش اسليمي ختم مي‌شود. معروف‌ترين اسليمي، اسليمي دهن اژدري است. در اين نوع اسليمي انتهاي هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب مي‌شود و به صورت دهان اژدها در مي‌آيد.
طرح گلداني:
نقش اصلي اين طرح، گلداني است مزين به شاخه‌هاي گل، ممكن است يك گلدان بزرگ تمام قالي را بپوشاند يا نقش گلدان‌هاي كوچك در سراسر فرش تكرار شود.
طرح درختي:
هر چه استفاده از طرح ساده و انتزاعي شاخه‌ها در قالي ايران بسيار معمول است، اما نقش‌هاي درختي به فرم‌هاي طبيعي شباهت زيادي دارند. در اين طرح شكل درخت و شاخ و برگ و بته‌ها نقش اصلي را تشكيل مي‌دهند. گاهي در ميان شاخ و برگ درخت‌ها، پرندگان و در پاي آن‌ها حيوان‌هاي وحشي ديده مي‌شود كه در اين صورت به طرح آن، «درخت حيوان‌دار» مي‌گويند.
طرح شكارگاه:
مانند طرح درختي حيوان‌هاي موجود در اين طرح بسيار نزديك به طبيعت رسم و بافته مي‌شوند. شكارگاه خشتي، شكارگاه لچكي و شكارگاه افشان از انواع طرحهاي فرعي اين طرح هستند.
طرح بته‌اي:
اساس اين طرح را نقش سرو خميده (يا همان بته) كه از قديمي‌ترين نقش‌هاي ايراني است تشكيل مي‌دهد. در قالي ايراني اين طرح شكل‌ها و اندازه‌هاي متنوعي دارد. بعضي از طرحهاي مشهور بته عبارت‌اند از: بته جقه، بته سرابند، بته خرقه‌اي، بته قلمدان اصفهان، بته سنندجي و بته افشاري.
طرح خشتي:
در اين طرح، قالي با شكل‌هاي هندسي مربع و لوزي شبكه‌بندي شده است و داخل هر يك از خانه‌هاي اين شبكه نقش‌هايي متنوع ديده مي‌شود، نقش‌هايي مثل گلدان گل، بته، شاخه گل، درخت‌هاي گوناگون، به خصوص سرو بيد و پرندگان، اين خانه‌ها به گونه‌اي طراحي مي‌شوند كه هر كدام از نظر شكل و محتوا از خانه‌هاي كناري‌اش كاملاً جداست.
طرح محرابي:
الهام‌بخش طراحان نقش قالي در به وجود آوردن اين طرح، شكل محراب است، متني فرش‌هاي محرابي گاهي ساده و بدون نقش و گاهي پوشيده از نقش‌ها و گل‌هاي شاه‌عباسي است. در برخي ديگر از انواع اين طرح، در متن محراب، نقش گلدان با شاخه‌هاي گل يا قنديلي آويزان از سقف محراب ديده مي‌شود.
طرح افشان:
طرح افشان به اين صورت است كه گل و برگ‌ها و شاخه‌ها به طور پراكنده و بدون پيوستگي با يكديگر در متن فرش پراكنده شده‌اند. به همين علت است كه چنين طرحي را افشان ناميده‌اند. اما در طرح افشان نيز تنوع و تغيير زيادي داده شده و طرحهاي فرعي بسياري از آن منشعب شده است.
طرح‌بندي:
منظور از استعمال واژه‌بندي اين است كه يك قطعه كوچك از يك طرح در سرتاسر فرش چه از جهت طول و چه از سمت عرض تكرار شود.
طرح محرمات:
طرح محرمات به طرح‌هايي در فرش اطلاق مي‌گردد كه قطعاتي از يك نقشه در طول فرش تكرار شود و عرض فرش در متن به چند رديف تقسيم گردد و هر رديف آن از رنگ و طرح مشخصي از ابتدا تا انتهاي فرش ادامه پيدا مي‌كند و به طور راه راه ترسيم مي‌گردد. اين طرح در بعضي از نقاط ايران به نام قلمداني مشهور است.
طرح ماهي درهم:
اين طرح در رديف طرحهاي بومي و ايلي است. بافت آن مانند ساير طرحهاي هندسي ذهني است و از روي نقشه به وجود نيامده است. خوشبختانه زيبايي اين طرح، طراحان را بر آن داشته است كه آن را به صورت يك طرح منظم و مدون و با حفظ ويژگي‌هاي قديمي آن، پياده نمايند. اين طرح در بيرجند (يكي از شهرهاي استان خراسان) بافته مي‌شده و به تدريج به ساير مناطق فرش‌بافي ايران راه يافت. چنانكه امروز از شرق تا غرب و همچنين در نواحي مركزي ايران يعني از استان خراسان تا آذربايجان و همدان و اراك رواج پيدا كرده است.
طرح قابي:
اين طرح از قاب‌هاي چند ضلعي به وجود آمده است و از گروه‌هاي فرعي آن قابي اسليمي قابي قرآني كرمان يا ستوني را مي‌توان نام برد.
طرح گل فرنگ:
طرح گلفرنگ تركيبي است از طرحهاي اصيل ايراني با گل‌هاي طبيعي، مخصوصاً گل‌سرخ در اين نوع قالي از رنگ‌هاي تند و روشن مخصوصاً رنگ‌هاي سرخ استفاده مي‌شود. گروه‌هاي فرعي اين طرح را گل‌سرخ (لچك ترنج)، گلفرنگ بيجار، گلفرنگ مستوفي، گلفرنگ ترنجدار و گلفرنگ گل و بلبل تشكيل مي‌دهند.
|