[چرو]

خط و ربط‌های معنوی

به بهانه برپایی نمایشگاه آثار نصرالله افجه‌ای
اواخر دهه 30 و اوایل دهه 40 تحولات جدیدی در عرصه ارائه آثار هنری خصوصاً نقاشی اتفاق افتاد و بكارگیری از عناصر اصیل سنتی و مذهبی مثل خط، مینیاتور و موتیوهای مذهبی با تركیب‌بندی‌های مدرن و كوبیسم‌گونه بر دیوار گالری‌ها و نمایشگاه‌ها ظهور و بروز داشت.
گرچه تمایلات تزئینات خطی در كشورمان سابقه دیرین دارد و برای نمونه می‌توان به آثار كتیبه‌نویسی، ثلث‌های تزئینی به شكل حیوانات یا انواع مرغ بسم‌الله در دوره صفویه، زندیه، قاجاریه یا دكوراتیو كردن خط نستعلیق در آثار ملك محمد قزوینی خوشنویس دوره قاجار و زرین‌قلم را می‌توان به‌عنوان سابقه خط‌نقاشی به‌شمار آورد.
ولی اتفاق تازه در هنر معاصر مدرنیزه كردن عناصر سنتی مثل خط و مینیاتور بود كه دارای جذابیت‌های بسیار است.

توجه هنرمندان به ابعاد بزرگ تابلوها و استفاده از تركیب‌های متنوع خط ثلث و نستعلیق در ابعاد بزرگ زمینه را برای پدیده‌ای نو و جدید مثل نقاشی‌خط فراهم ساخت.
خطاطان، نقاشان با تأثیرگیری از تحولات دوره خود آثار جدیدی از خود ارائه دادند. آثاری كه تا قبل از آن مشاهده نشده بود. در این آثار نقاشان، خط و خوشنویسی را وارد تابلوهای نقاشی كرده یا خطاطان رنگ را در تركیبات خطی به‌صورت جدی بكار گرفته‌اند. ارائه خوشنویسی در فضاهای رنگی بزرگنمایی كلمه‌ها و نقاشی كردن آنها روی بوم با بكارگیری و تكنیك متنوع اجرایی همه و همه جریان نقاشی‌خط را روز به‌روز مطرح‌تر می‌كرد.
از طرفی پدیده تبلیغات محیطی و ساخت تابلوهای تبلیغاتی در ابعاد غول‌آسا زمینه‌ها و شرایط جدیدی برای هنرمندان فراهم ساخت تا بتواند از عنصر خط به‌جز نوشتن به تزئین و تركیب بپردازد و میدان‌های تبلیغات نیز زمینه‌ای برای تجربه‌های آثار خطی در ابعاد بزرگ و چشم‌گیر بود.
افجه‌ای، هنرمندی است كه اولین حركت نمایشگاهی و تجسمی با نام نقاشی‌خط را سال1351 ارائه نمود. او نمایشگاه خط نقاشی‌های جدیدش را آخر این هفته در نگارخانه شمس به معرض نمایش می‌گذارد.
وی نیز همانند دیگران عنصر خط را در خلق تابلوهایش به‌كار گرفت. ولی خیلی زود آثارش ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی به خود گرفت. از جمله آگراندیسمان كردن قسمتی از كلمه كه در تركیبات به‌هم آمیخته در تابلوهایش دیده می‌شد. وی در نمایش كلمه اغراق‌آمیز عمل می‌كند یا گاهی كلمات را دفورمه كرده و با به‌نمایش درآوردن آنها فضاهای عرفانی و هنری خاصی را به نمایش در می‌آورد.
در واقع می‌توان دریافت كه عنصر خط ذاتاً دارای قابلیت‌های تزئینی بسیار است كه افجه‌ای با اغراق در اندازه و فرم آن‌ها توانسته بود به فضاهای تازه دست پیدا كند.
از جمله كارهای قابل توجه افجه‌ای كروی كردن هندسه كلمات، در آثارش نیز به چشم می‌خورد. وی برای درك بهتر هندسه كروی كلمات ماكت‌سازی می‌نمود و سعی می‌كرد كه طراحی كلمات را به واقعیت‌های هندسی نزدیك‌تر كند.
ایجاد فضاهای خالی نیز از ویژگی‌های دیگر این هنرمند است. وی درتابلوهای عمودی یا مربع خود قسمتی از تابلو را با كلمات در هم پیچیده و تركیب‌نشده كه معمولاً دارای یك مضمون است را بزرگ‌نمایی می‌كند و مابقی تابلو خالی و خلوت سپری می‌شود و در قسمتی از پایین‌ تابلو به‌ صورت سنتی سطری را كه حاوی مطلب همان تابلو است كتابت می‌كند.
در واقع می‌توان گفت كه فضای خالی در آثار افجه‌ای همان سكوت موسیقیایی است كه می‌توان ریتم‌ها را درك كرد. فرصتی برای خواندن، فرصتی برای دیدن و حس كردن را برای بیننده فراهم می‌سازد.
افجه‌ای در بخش دیگری از آثارش ریاضت‌های خویش را به نمایش می‌گذارد. این ریاضت‌ها كه سابقه دیرین در عالم خوشنویسی داشته در آثار افجه‌ای به‌ طرز اعجاب‌انگیزی به نمایش در می‌آید، وی كه در تابلوهای با ابعاد 150×150 یا بزرگتر كار خود را با كوچك‌ترین اندازه قلم كه اصطلاحا غبار گفته می‌شود، شروع می‌كند و رفته رفته اندازه قلم خود را بزرگ‌تر كرده و تا قلم كتیبه پیش می‌رود.
گاهی مجموعه سیاه مشق‌های افجه‌ای دارای یك طرح كلی هستند و معمولا كرسی‌های آن مدور بود و در واقع تابلوهای از این دست كشف ‌و شهود افجه‌ای در نتیجه دریافت‌های مشقی وی بوده است. افجه‌ای به این بسنده نكرده و بخشی از آثار خطهای بنایی را مدرنیزه كرده و اشكال هندسی با تزئینات ورق‌طلا را ارائه می‌دهد كه در عین تازگی ارتباط سنتی خود را با مخاطب برقرار می‌كند.
رنگ‌آمیزی نیز از ویژگی‌های قابل توجه این هنرمند است. افجه‌ای در آثارش هرگز از رنگ‌های تند استفاده نمی‌كند یا در آثارش رنگ مشكی به صورت خام به هیچ وجه دیده نمی‌شود.
رنگ‌ها در تابلوهای افجه‌ای ملایم و پتینه شده كه معمولا با ورق طلا تزئین می‌شود.
نگ‌های قهوه‌ای، سبز و آبی كه معمولا متناسب با فضای معنوی و مضمون تابلو بوده، خصوصا در آثار با فضاهای خالی به خوبی به چشم می‌خورد. تابلوهای افجه‌ای در نگاهی كلی حال عرفانی و ملكوتی خاصی دارد؛ كه طبیعتاً این نتیجه اخلاق و خوی هنرمند بوده و بیننده را متوجه معنویت خاصی می‌كند.
اگرچه مضمون تابلو را هم نخوانده باشد. آثار افجه‌ای قبل از اینكه خوانده شود، احساس شدنی است و این از ویژگی‌های آثار هنری موفق است .
منبع : همشهری