[چرو]

نگرشی بر نگاره های تزئینی


نگرشی بر نگاره های تزئینی یکی از زیر مجموعه های نقوش سنتی ، نقوش اسلیمی و ختایی می باشد .
1-اسلیمی : برخی از این نقوش را خلاصه شده اشکالی همچون درخت ، عاج یا سر فیل ، دهان باز اژدها ، مار و یا ابر دانسته اند و از آنجا که در فرهنگ و هنر اسلامی جایگاه خاصی در طراحی و تزئین آثار هنری یافته و توسعه ای گسترده پیدا کرده است آن را اسلیمی ( منسوب به اسلام ) می دانند . در طراحی اسلیمی ، صداق واضح طبیعی وجود ندارد بلکه طرح اسلیمی آنقدر خلاصه و تغییر یافته است که مثالهای ارائه شده همگی ثابت می کند که باید با دقت و احتیاط از آن سخن گفت . ساختمان اسلیمی عبارت است از : 1-بند اسلیمی 2-سر اسلیمی 3-سربند اسلیمی 4-زایده روش طراحی و اجرای بند در اسلیمی و ختایی تفاوتی ندارد و مانند یکدیگر است . سر اسلیمی : ممکن است از درخت سرو یا بادام ، دندان بعضی از حیوانات وحشی و یا عاج فیل اقتباس شده باشد . سر اسلیمی بر دو نوع ساده و زایده دار می باشد که هر کدام روش خاصی برای طراحی آن وجود دارد . نوسازی و یا ساخت و ساز درون اجزای اسلیمی یکی از شیوه های ساخت و ساز فضاهای داخلی اسلیمی است که در آن همان اشکال و اجزای خود اسلیمی در اندازه کوچکتر و ظریف تر ، فضاهای خالی درون نقوش اسلیمی بکار می رود . سربند اسلیمی : نقشی است برای اتصال ، استحکام و پوشانیدن بندهای اسلیمی در نقطه شروع ، نقطه انشعاب و نقطه تقارن ، سر بندها دارای اشکال گوناگون هستند که به روشهای مختلفی طراحی می شود ، مانند روش طراحی سربند لوزی ، مثلثی ، لاله ای ( یا بته جقه ای) ، صنوبری ( شبیه برگ درخت صنوبر ) که هر کدام روش خاصی برای طراحی خود دارند . ترکیب بندی سر اسلیمی و سربند روی بند :
1-نقطه انشعاب 2-محل تقارن 3-نقطه مبدا یا ریشه و سر اسلیمی در محلهای مناسب و بر روی بند اسلیمی . طبقه بندی اسلیمی ها از نظر نوع آن عبارتند از : ساده غیرمتقارن
1-اسلیمی ساده 2-اسلیمی خرطومی 3-دهان اژدری 4-پیچک 5-ماری پیچک دار متقارن هر کدام از این اسلیمی ها براساس اصول خاصی طراحی می شوند و نیز هر کدام از اسلیمی ها ممکن است با اسلیمی دیگری ترکیب شود ، مانند ترکیب اسلیمی ساده با خرطومی بر روی بند اسلیمی بصورت آزاد . 2-ختایی : در تعریف آن آراء مختلفی بشرح زیر وجود دارد : الف: منسوب به خطا ( به معنی سهو و اشتباه ) یعنی هنرمندان در اقتباس از طبیعت راه اشتباه رفته اند . ب: خطا یا ختا شهری در ترکستان است و روش طراحی اینگونه نقوش از آن شهر به جاهای دیگر بخصوص ایران آمده است . ج: ختایی به معنی گل و ریحان ولی آنچه مسلم است ختایی ، به نقوشی که ملهم از گلها و گیاهان باشد گفته می شود و شامل عناصری چون گل ، برگ و ساقه گیاهی است . اجزای ساختمان ختایی عبارتند از : ته غنچه 1-برگ 2 – غنچه 3-گل 4-بند گلبرگ برگها در طبیعت انواع مختلفی دارند که در طراحی ابتدا از برگهای ساده باید شروع کرد . در طراحی سنتی غنچه از دو قسمت تشکیل شده است : ساده و کوچک 1-غنچه گل پنج پر غنچه دولبه متوسط 4-غنچه گل عباسی غنچه سه لبه بزرگ بند ( ساقه ) همانگونه که در طبیعت ، گلها و برگها بر روی شاخه می رویند ، در طراحی سنتی نیز همین اتفاق بر روی بند صورت می گیرد و بند عامل رویش ، اتصال و ترکیب بندی گلها و برگها می شود . در طراحی ساقه روشهای مختلفی وجود دارد مانند : طراحی با پرگار – با استفاده از نخ و قرقره – طراحی با دست و بدون ابزار اشکال بند نیز به سه شکل کلی طراحی می شود : 1-افشان 2-گردان 3-شکسته (هندسی ) نامگذاری بخشهای مختلف ساقه به شرح زیر است : الف : ساقه اصلی ب: ساقه انشعابی ج: ساقه فرعی مراحل ترکیب برگ و غنچه با ساقه شامل مراحل زیر است : 1-طراحی ساقه 2 -تعیین محل و اندازه غنچه بر روی ساقه 3-طراحی غنچه ها و برگها بر روی محلها به تناسب محل و اندازه تعیین شده ( غنچه ها در سر ساقه های اصلی و فرعی و برگها در جای مناسب در میان غنچه ها قرار می گیرد ) 4-به برگهای کنار ساقه توجه شود تا از نظر ابعاد و حالت متناسب با برگهای کوچک باشند و در جهت گردش ساقه قرار گیرند . 5-پر کردن فضای میانی برگها و غنچه ها بر روی ساقه به کمک برگچه ها 6-تعیین محل و طراحی جوانه ، برآمدگیها و زواید بر روی ساقه در طراحی گلها انواع مختلفی دارد : الف : ساده ب: پیچیده یکی از گلهای ساده که بیشترین کاربرد را در طراحی سنتی دارد گل پنج پر است که خود دارای انواع مختلفی است ، یکی از انواع گلهای پیچیده گل عباسی است که خود به دو گروه گلهای عباسی کوچک و بزرگ تقسیم می شوند ، گل پروانه ای که یکی از موارد الهام از طبیعت است نمونه ای از گل عباسی کوچک است . از انواع برگهای مورد استفاده در هنرهای سنتی می توان به برگ مو اشاره کرد . روش ترکیب بندی گل ، برگ و غنچه بر روی ساقه به شرح زیر است :
1-اجرای بند
2-تعیین و محل رعایت تناسب اجزاء ( گل و برگ و .........) بر روی بند با توجه به حالت کلی ساقه
3-ساخت و ساز اجزاء بر روی بند با توجه به فضای در نظر گرفته شده برای هر یک از عناصر



منبع : کتاب نگرشی بر سوابق تاریخی نقوش سه نگاره تزئینی – تهران فرهنگسرا