[behnam5555]

تاریخ انتشار نخستین مطبوعات محلی در جهان و ایران

روزنامه ارتباط و یا «ریلیشن» در ماه ژوئن سال 1605 در شهر استراسبورگ آلمان آن زمان و فرانسه امروز پا به عرصه وجود نهاد. ریلیشن نخستین روزنامه جهان نبوده است، ولی اولین نشریه عمومی است كه اختصاص به اخبار دربار پادشاه، دولت محلی و مدح این و آن نداشت، و همه گونه مطلب درباره هركس را كه احساس می كرد كاری كرده و یا این می توانسته كاری بكند ولی نكرده بود منتشر می ساخت و نشریه ای بود فروشی و با بهای معین. تاریخچه انتشار روزنامه در جهان خیلی قدیمی تر از «ریلیشن» است. در زمان حكومت ژولیوس سزار(دوهزار و اندی سال پیش) به ابتكار او روزنامه ای در شهر روم منتشر می شد به نام «اكتا دیوما» كه در آن در آغاز كار، تنها كارها و تصمیمات سزار درج می شد كه بعدا فعالیت های سنا و دولت هم بر آنها اضافه شد. این نشریه دستنویس برای مطالعه باسوادها در چند نقطه عمومی شهر و در جایی محفوظ از باد و باران نصب می شد. در سده سوم میلادی، به ابتكار اردشیر پاپكان، كارنامه ای تحت نام روزنامك فعالیت های انجام شده دربار، دولت و موبدان موبد را درج و برای مقامات و رجال خاصی ارسال می شد. این كار تا اواسط حكومت خسرو پرویز ادامه داشت. در سال 713 میلادی در پكن شهر بیژینگ پایتخت چین روزنامه ای به همان شكل روزنامك زردشتیان انتشار یافت. با این تفاوت كه گاهی هم مطلبی مربوط به مردم عادی داشت. این نشریه كه نخست دستنویس بود بعدا به صورت چاپ مهر منتشر می شد. به این ترتیب كه مطالب بر تخته نوشته می شد و اطراف نوشته را خالی می كردند و به صورت مهر در می آوردند، آن را به مركب آغشته می كردند و روی كاغذ می زدند و تكثیر می كردند. چینی ها قبل از آن با ساخت كاغذ و مركب آشنا بودند. در دائرة المعارف كتاب و چاپ، نام این روزنامه «كای یووان» نوشته شده است كه گویا از نام ماه انتشار آن گرفته شده است. سپس نوبت به «ریلیشن» رسید كه «یوهان كارولوس» آن را در نخستین هفته از ماه ژوئن سال 1605 در استراسبورگ به دست چاپ سپرد و مادر روزنامه های امروز بشمار می رود.در سال 1621 در لندن نشریه عمومی «كورنت» به چاپ رسید. نخستین روزنامه به زبان فرانسه «گازت» بود كه در سال 1631 كار انتشار آن آغاز شده بود. در سال 1646 در سوئد روزنامه ای به نام « پست اینریكس تیدنینگار» انتشار یافت كه پس ازبیش از360 سال، همچنان منظما منتشر می شود.

تاریخ روزنامه نگارى هر كشور، نتیجه اقدام و كوشش دسته برجسته و اشخاص مشخص نیست؛ بلكه حاصل جریان تاریخى است كه اعضاى مختلف جامعه در آن شركت دارند. همچنین تاریخ روزنامه نگارى و ارتباطات اجتماعى ایران، از تاریخ تمدن كشور جدا نیست.

در دوره قاجاریه و مخصوصاً سلطنت فتحعلى شاه در نیمه اول قرن نوزدهم میلادى كه روابط ایران با كشورهاى اروپایى رو به توسعه گذاشت، توسعه فن چاپ و امور ارتباطى بار دیگر مورد توجه جدى قرار گرفت. به طورى كه از سال 1195ش/1816م، به تدریج ماشین هاى چاپ از روسیه به ایران آورده و در تبریز به كار انداخته شدند و براى چند سالى تبریز تنها شهرى بود كه فن چاپ در آن رونق داشت و در آن جا به چاپ خانه «باسمه خانه» گفته مى شد. ضمناً نخستین كتاب فارسى چاپى كه تبریزى ها در سال 1196ش/1817م منتشر كردند، «قرآن» بود.
تاریخ ارتباطات اجتماعى ایران، در سومین سال سلطنت محمد شاه قاجار، شاهد تأسیس و انتشار نخستین روزنامه فارسى چاپى در ایران بود كه اسم رسمى نداشت؛ ولى به نام «كاغذ اخبار معروف مى باشد و در روز 25 محرم سال 1253 ق / 1216ش/1837م به مدیریت و سردبیرى میرزا صالح شیرازى در تهران منتشر شد كه روزنامه اى بود با خط نستعلیق و با چاپ سنگى. «كاغذ اخبار» به فاصله 215 سال بعد از انتشار اولین روزنامه در لندن در چاپ خانه اى كه از تبریز به تهران انتقال داده شده بود، چاپ شد و دوره زمانى انتشار آن ماهیانه بود و مدت انتشار آن حدود سه سال به طول انجامید و مالكیت آن دولتى بود. در ایران‌ همواره‌ بحران‌ مطبوعات‌ و تعقیب‌ روزنامه‌نگاران‌ در پی‌ یك‌ دوره‌ ”وفور آزادی‌“ مطبوعات‌ روی‌ می‌دهد و وفور و گسترش‌ مطبوعات‌ حاصل‌ یك‌ حادثه‌ بزرگ‌ در كشور است‌. حوادثی‌ چون‌ (شكست‌ ایران‌ از روسیه‌، انقلاب‌ مشروطه، جنگ‌ جهانی‌، سقوط‌ رضاخان‌، ملی‌ شدن‌ صنعت‌ نفت‌، انقلاب‌ اسلامی و... ) این‌ حوادث‌ از جمله‌ عرصه‌گاه‌هایی‌ است‌ كه‌ به‌ گسترش‌ مطبوعات‌ در كشور ما كمك‌ كرده‌ است‌. به‌ همین‌ سبب‌ تاریخ‌ بیش از 170 ساله‌ تاریخ‌ مطبوعات‌ ایران‌ را می‌توان‌ 7 دوره‌ تقسیم‌ كرد:

• دورة‌ اول‌: مطبوعات‌ دولتی‌: از 1216 تا 1285 هـ. ش
• دورة‌ دوم‌: عهد مشروطه‌: از 1285 تا 1299 هـ. ش
• دورة‌ سوم‌: خفقان‌ رضاخان‌: كودتای‌ 1299 تا 1320 هـ. ش
• دورة‌ چهارم‌: دوره‌ بی‌ بند و باری‌: 1320 تا كودتای‌ 1332 هـ. ش
• دورة‌ پنجم‌: اختناق‌: 1332 تا انقلاب‌ 1357 هـ. ش
• دوره‌ ششم‌: انقلاب‌: 1357 تا 1376 هـ. ش
دوره‌ هفتم‌: اصلاح‌ گرایی‌ از 1376 تا...

نخستین ماشین چاپ در دوره سلطنت شاه عباس كبیر و به دست ارمنیان جلفاى اصفهان وارد ایران شد و با چاپ نخستین كتاب كه كتابى مذهبى و به زبان ارمنى بود ایرانیان نیز وارد كهكشان گوتنبرگ شدند.

متأسفانه‌ این‌ سوء تفاهم‌ هنوز پس‌ ازبیش از 170 سال‌ هنوز باقی‌ است‌ كه‌ روزنامه‌ در پی‌ توسعه‌ می‌آید، یا آنكه روزنامه‌ باعث‌ توسعه‌ می‌شود. هنوز جامعة‌ رسانه‌ای‌ به‌ویژه مطبوعاتی‌ ایران‌ به‌ این‌ درك‌ نرسیده‌ است كه‌ ”روزنامه“ جامعه‌ را به‌سوی‌ ”ترقی“ و ”پیشرفت‌“ هدایت‌ نمی‌كند، بلكه‌ روزنامه‌ از لوازم‌ یك‌ جامعة‌ ”پیشرفته‌“ است‌. بررسى ها نشان مى دهد كه در مدت سى و پنج سال كه از زمان آغاز انتشار نخستین روزنامه وابسته به حكومت در ایران مى گذشت، در حدود ده روزنامه در تهران و شهرستان ها منتشر شد كه عبارتند از: «كاغذ اخبار» (1837م، دولتى، ماهانه، تهران)، «زاراریت باهرا» (1851م، غیر دولتى، ماهانه، ارومیه)، «وقایع اتفاقیه»، (1851م، دولتى، هفتگى، تهران)، «تبریز» (1858م، دولتى، ماهانه، تبریز)، «روزنامه دولت علّیه ایران» (1860م، دولتى، هفتگى تهران)، «روزنامه علمیه» (1864م، دولتى، ماهانه، تهران)، «روزنامه ملتى» (1866م، دولتى، ماهانه، تهران)، «روزنامه دولتى» (1866م، دولتى، ماهانه، تهران)، «روزنامه ایران» (1871م، دولتى سه روز در هفته، تهران)، «روزنامه فارس» (1872م، دولتى، هفتگى، شیراز). انتشار این روزنامه ها نشان دهنده توجه دولت استبدادى ناصرالدین شاه به ارتباطات اجتماعى براى مقابله با آزادى خواهان بوده است. به هر ترتیب از انتشار نخستین روزنامه در ایران تا اعلام مشروطه، روى هم رفته در حدود 114 روزنامه دولتى و غیر دولتى در داخل و خارج از كشور منتشر شد.