[behnam5555]

خلاصه اي از اهم وقايع تاريخي ايران و جهان (10)

" تحقیق و تالیف از احمد یغما

منبع : " نكته ها و نوشته ها "

1920ميلادي / 1299هجري شمسي
در ژوئن1920، اولين كنگره حزب كمونيست ايران در انزلي تشكيل شد. رهبران آن به اين واقعيت كه حزب در مراحل اوليه رشد خويش است آگاه بودند، لذا براي آيندة آن دو عامل را در نظر داشتند: شرايط دشوار دهقانان از يك طرف و ارتباط دائم با طبقه كارگر باكو از طرف ديگر. در اين باره اعلام شده بود: «...حزب كمونيست ايران از اقدامات فوري درباره اجراي تدابير خالص كمونيست در ايران امتناع مي ورزد و تاكتيك نزديكترين دوره (مبارزه) خودرا ( تاسرنگوني دولت شاه و طرد انگليس ها از ايران) برپايه اتحاد همه طبقات از پرولتاريا گرفته تا بورژوازي متوسط براي مبارزه عليه قاجار و امپرياليست هاي خارجي و همچنين بر پايه ارتباط نزديك با....خرده بورژوازي و روشنفكران ... مبتني مي سازد.»[9]

1920ميلادي /1299 هجري شمسي
در 12اوت 1920م، بلشوئيك ها پس از شكست خوردن از افراد ميرزا كوچك خان به غارت و آتش زدن رشت مركز استان گيلان دست زدند و به بندر انزلي عقب نشستند. در آنجا اردو زدند تا به عنوان يك نيروي فشار، بر طبق رويه متداول روس ها به كار گرفته شوند.[10] در اين ضمن تغييري در سياست ايران پديد آمد. با استعفاي وثوق الدوله، مشيرالدوله رئيس الوزرا گرديد. و چون وي ثروت سرشاري در مازندران داشت، برآن شد تا روابط با مسكو را تحكيم بخشد.[11]

1920ميلادي /1299 هجري شمسي
در 21 خرداد 1299هجري شمسي، جمهوري ايران (نهضت جنگل) ضمن فراخواندن انگليسيها به تخليه نيروهايشان از ايران اعلام مي كند: «... اينك شوراي جمهوري ايران كه قبل از ورود به مركز در گيلان تشكيل شده، به نام ملت ايران، هرگونه قراردادهايي كه تا انعقاد مجلس شوراي جمهوري در مركز با حكومت تهران دولت انگليس داده و بدهد، غير مشروع دانسته، كان لم يكن محسوب مي شود.»[12] تاسيس جمهوري ايران در خرداد 1299، انگلستان را با شرايط ويژه اي روبرو كرد. در چند هفته بعد از تاسيس جمهوري، وثوق الدوله، ـ عاقد قرارداد1919 با انگليس ـ در 3 تير استعفا داد، و كشور را ترك كرد.[13] اما عزم دولت مركزي در سركوب نظامي نهضت جنگل، با تاسيس جمهوري ايران، دوچندان شد.
انتشار و یا استفاده از مطالب این وبلاگ فقط با درج منابع و نام مولف و آدرس وبلاگ بلامانع است
1920ميلادي /1299 هجري شمسي
سفير بريتانيا در تهران طي گزارشي در تاريخ 25 خرداد 1299 به لردكرزن چنين نوشت: «رئيس الوزراء مراتب مفيد بودن خويش را براي دولت اعليحضرت به اتمام رسانده و سياست بريتانيا با تشكيل يك دولت ديگر شانس موفقيت بيشتر دارد. به عقيده من آنچه لازم است رييس الوزرايي است كه بتواند مخالفين صادق قرارداد را به خود جلب كرده... وحتي اگر لازم باشد برخي از آنها را نيز در هبئت دولت درآورد.»[14]

1920ميلادي /1299 هجري شمسي
در 3 اسفند 1299 كودتا توسط رضا خان و سيد ضياء[15] شكل گرفت و رضا خان با قاطعيت تمام اقدامات خود را در كنترل امنيت و يكپارچگي حكومت و تمركز قدرت آغاز نمود. از آنجائيكه شرايط جامعه آبستن چنين حركتي بود لذا قدرتهاي خارجي به ويژه انگلستان از تولد اين حركت حمايت نمودند، اما مخالفين رضا خان و روشنفكران سياسي بعدا از قيام فوق به عنوان كودتاي سياه نام بردند. در فاصله بين تحولات ناشي از كودتا و افتتاح مجلس چهارم (تير ماه 1300) كه به تشكيل مجدد احزاب و گروههاي سياسي منجرشد، تركيب و آرايش نيروهاي سياسي كشور چنان دگرگون گرديد كه حركت قدرت طلبانه رضاخان نيز مسير متفاوتي يافت بطوريكه امين التجار نماينده تبريز و سپس حسن مدرس به مخالفت با اقدامات رضا خان قد علم كرده و حكومت نظامي وي را ـ كه از 23 تير ماه 1299 آغاز شده بودـ حركت خودسرانه و غير قانوني قلمداد نمودند.

1921ميلادي / 1299هجري شمسي
در تاريخ 26 فوريه 1921/ 7 اسفند 1299، پيمان شوروي با دولت مركزي ايران در خصوص برقراري روابط دوستانه امضا شد.[16] همچنين در مارس همان سال، بين شوروي و انگليس نيز قراردادي بسته شد.[17] در همين ارتباط سفير شوروي ـ روتشتين ـ ، به تاريخ 5 ارديبهشت 1300 /25 اوريل 1921، وارد تهران شد.[18] در گزارشي مربوط به سفارت انگليس آمده است: «روسها همچنان مشغول تخليه نواحي اشغالي هستند. وابسته نظامي روسيه در نوزدهم ماه مه 1921/ (29 ارديبهشت 1300) به من گفت ما خاك ايران را ترك مي كنيم و دولت روسيه در صورت مقابله حكومت ايران با شورشيان، از جمله كوچك خان، در امور داخلي ايران مداخله نخواهد كرد.»[19] در پي اين سازش «انگليسيها نيروهاي خود را در ابتداي ژوئن / نيمه خرداد از ايران خارج» كردند.[20] «تخليه سربازان شوروي از گيلان، نه به فوريت بلكه از اواسط ژوئن/ اواخر خرداد آغاز شد، و در طول ژوئيه / تير و مرداد ادامه يافت و احتمالا در دسامبر 1921/ مهر 1300 خاتمه يافت.»[21]

1921ميلادي / 1300 هجري شمسي / 1339 هجري قمري
اولين بحران در روابط سيد ضياء با رضا خان در 25 آوريل /5 ارديبهشت 1300/16 شعبان 1339، بروز كرد. سيد ضياء كه مي كوشيد تا مسعود خان كيهان (وزير جنگ) را در پست خود ابقاء كند بازي را باخت و رضاخان سمت وي را به دست آورد. دومين بحران بين اين دو در 7 مه 1921/ 16 ارديبهشت 1300، بروز كرد. تا آن زمان ژاندارمري زير نظر وزير داخله (وزير كشور) بود. رضا خان طبعا مي خواست كه ژاندارمري را نيز در دست خود داشته باشد. سيد ضياء با اين موضوع مخالف بود، اما اين بار نيز بازي را به رضا خان باخت و وي بر ژاندارمري نيز مسلط شد. رضاخان به دلايل متعدد مخالف حضور افسران انگليسي در نيروهاي ايراني بود، و اين مخالف نظر سيد ضياء بود. نهايتا در 24 مه 1921/ 3 ارديبهشت 1300 تعدادي از زندانيان سيد ضياء (رئيس الوزرا) بدون فرمان وي بطور ناگهاني از زندان آزاد شدند. در ساعات نخستين روز بعد، 4 ارديبهشت 1300، سيد راهي بغداد شد. تلاشي براي دستگيري او در قزوين صورت گرفت[1] اما سرانجام اجازه يافت تا بدون مزاحمت كشور را ترك گويد. با رفتن سيد ضياء ، رضا خان تنها باقي مانده ي كودتاي مشترك سه ماهه با سيد ضياء بود.[2]

1921 ميلادي / 1300هجري شمسي
اوايل مهر 1300، سفارت انگليس در تهران با ارسال گزارشي متذكر مي شود: «رضاخان (سردار سپه وزير جنگ) از خود بيتابي نشان مي دهد و بيش از پيش حكومت مركزي را براي صدور اجازه حمله و خاتمه دادن به غائله كوچك خان تحت فشار گذاشته است.»[3] ....

1921 ميلادي / 1300 هجري شمسي
در اكتبر1921/ آبان 1300، 9 روزنامه معتبر در ايران منتشر مي شد كه عبارت بودند از: 1- ايران: يك روزنامه رسمي دولت كه مطالبي را از بولتن سفارت شوروي چاپ مي كرد. 2- ستاره ايران: اين روزنامه كه در سال 1917/1296 شمسي منتشر شد، در سال 1921 مقالاتي از مسكو، و به خصوص مقالات ضد انگليسي را چاپ مي كرد. نكته حائز اهميت اين است كه اين روزنامه ارگان جامعه بازرگانان و ثروتمندان ايران بود كه با انگلستان سر عناد داشتند و مترصد فرصت بودند تا روابط تجارتي با روسيه را گسترش دهند. 3- اتحاد: روزنامه اي محافظه كار بود كه اخبار مسكو را چاپ مي كرد. 4- وطن: يك روزنامه قديمي بودكه با ورود روتشتين (وزير مختار روسيه كه در 24 آوريل 1921/ 8 ارديبهشت 1299به ايران آمده بود) احيا شد و شديدا ضد انگليسي به شمار مي رفت. 5- ميهن: يك هفته نامه ملي بود كه هيچ ارتباطي با روس ها نداشت. 6- حلاج: يك هفته نامه ملي و مخالف استعمار بود. 7- طوفان: ارگان حزب كمونيست (شوروي) و ناشر مطالب ديالكتيكي ماركسيسم بود. 8- حقيقت: بلندگوي سفارت شوروي عليه دربار و كابينه بود، اين مجله مساله رشد اتحاديه هاي تجارتي ايران را عنوان مي كرد. 9- انقلاب سرخ: در رشت چاپ مي شد و كنسولگري شوروي در رشت هزينه چاپ آن را مي داد و رايگان توزيع مي گرديد. به گفته نصرالله سيف پور فاطمي سه روزنامه طوفان و حقيقت و انقلاب سرخ به افشاگري درباره مقامات فاسد، بي لياقتي مجلس، بي خاصيتي شاه و نابرابري نظام مالياتي مطالبي چاپ مي كردند، كه هرسه به دليل حملات شديد به كابينه و انگلستان تعطيل شدند. روتشتين به مديران آن ها پناهندگي سياسي داد.[4]

1921 ميلادي / 1300 هجري شمسي
در11آذرماه 1300، ميرزا كوچك خان جنگلي به شهادت مي رسد. وي پايه حركت خويش را بر تامين منافع ملي قرار داده بود از نظر وي منافع ملي زماني تامين مي شد كه استقلال جنبش، جمهوري و كل كشور حفظ شود. در اين مسير او سالها با انگليسيها و روسها ي تزاري متجاوز به خاك ميهن مبارزه كرده بود. طيف ميرزا، ضمن همدلي با مبارزات آزاديبخش در سطح جهان،[5] حل مسئله ايران را يك ضرورت اعتقادي تلقي مي كرد. از اين رو ميرزا همكاري روسهاي سرخ را فقط تا حدي طلب مي كرد كه استقلال جنبش حفظ شود، چرا كه عنصر غير ملي نبايد بر جمهوري استيلا مي يافت.[6] نهضت، حركت خود را ابتدا با استقرار در «جنگل همت در تولم واقع در سه فرسخي شمال غربي رشت» به تاريخ 21 مرداد 1294 شروع كرد، و در تاريخ 27 همان ماه به قيام آغاز نمود.[7] و سپس مناطق فعاليت خود را بسط و گسترش داد.[8] راسكلينكف در مصاحبه اي به تاريخ 24 تيرماه 1299 مي گويد: «تشكيل دولت انقلابي توسط كوچك خان نه تنها از جانب فقرا مورد استقبال قرار گرفت، بلكه همچنين از جانب برخي زمين داران و حتي خانهايي كه زير يوغ انگليسيها مورد ستم قرار گرفته بودند، با استقبال روبرو گرديد.»[9]

1922ميلادي / 1301هجري شمسي
در24 ژوئيه 1922، قرارداد قيمومت بريتانيا راجع به فلسطين در لندن بين فرانسه و دولت بريتانيا امضاء شد فرانسه هم توسط جامعه ملل قيمومت سوريه و لبنان را بعهده گرفت در نهايت امريكا نيز آن را امضاء نمود.

1922ميلادي / 1301هجري شمسي
در 29 دسامبر1922، اتحاد جماهير سوسياليستي شوروي بوسيله نمايندگان جمهوري هاي روسيه، اوكراين، روسيه سپيد، و فدراسيون سراسري قفقاز (ارمنستان، آذربايجان، گرجستان) اعلام شد و كنگره شوراهاي اتحاد كه در سال 1923 نخستين بار جلسه خود را تشكيل داده بود، پيش نويس قانون اساسي را تهيه كرده و در 1924م، كنگره دوم آن را تصويب نمود.

1923ميلادي /1302 هجري شمسي /1342 هجري قمري
در اكتبر 1923/ يازدهم آبان 1302/14 ربيع الاول 1342قمري، رضا خان رئيس الوزرا شد، و احمد شاه با تعيين وليعهد به عنوان نايب السلطنه، عازم سفر اروپا گرديد و ديگر هرگز به ايران برنگشت. در همين سال مصطفي كمال در تركيه اعلام جمهوري كرد، «به نظر مي رسيد كه رضاخان نيز قصد پايان دادن به سلطنت قاجاريه را با اتخاذ رويه مشابه داشته است.»[10]

1924 ميلادي / 1302 هجري شمسي
در سوم مارس 1924/ اوايل اسفند 1302 پارلمان تركيه خلافت عثماني را منقرض كرد و به نقش روحانيون ترك در حيات كشور خاتمه داد.

1924 ميلادي / 1303 هجري شمسي
در همين سال كنگره دوم اتحادجماهير شوروي پيش نويس قانون اساسي را به تصويب رسانيد.


1925 ميلادي / 1304 هجري شمسي
احمد شاه در 31 اكتبر 1925/ اوايل آبان 1304، از سلطنت در ايران خلع شد و در 12 دسامبر 1925/ 21 آذر 1304 مجلس مؤسسان با 115 راي موافق و 4 مخالف و 30 راي ممتنع به سلطنت رضاخان راي موافق داد.

1925 ميلادي / 1304 هجري شمسي
ماه هاي شمسي سابق، در ايران، يعني حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، ميزان، عقرب، قوس، جدي، دلو، و حوت، طبق قانون سال 1304شمسي، به ماه هاي فروردين ... اسفند، تبديل گرديد.

1927 ميلادي / 1306 هجري شمسي
در اين سال تاناكا (Tanaka) نخست وزير معروف ژاپن طرحي را نوشت كه در آن چنين آورده بود: «براي آنكه منظور اعليحضرت در زاياندن يك دوران تازه در خاور دور و ايجاد يك امپراتوري قاره اي (منظور آن است كه خاك آسيا را در بر گيرد) بعمل درآيد، اين اقدامها مورد نظر است: پس از آنكه چين فتح شد، بقيه كشورهاي آسيايي به ما تسليم خواهند گشت. دنيا درك خواهد كرد كه آسيا از آن ماست و جرات مداخله در آن نخواهد يافت. پس از استيلا بر چين، هند را خواهيم گرفت... نخستين قدم آن است كه سلطه بر منچوري و مغولستان براي ما مسلم گردد.»[11]

1931 ميلادي / 1310هجري شمسي
در سپتامبر 1931، ژاپنيها منچوري را اشغال كردند، و يك حكومت دست نشانده در آنجا ايجاد نمودند كه از چين جدايي طلبي ميكرد.

[9] تزهاي حيدر عمواوغلي ژانويه ـ مارس 1921، به نقل از: اسماعيل رائين، حيدر خان عمواغلي، سازمان چاپ و انتشاراتجاويدان، 2535، صص377ـ 376.
[10] ر.ك: ملك الشعراي بهار، تاريخ مختصر احزاب سياسي ايران، صص 362- 360
[11] تاريخ معاصر ايران، از تاسيس تا انقراض سلسله قاجاريه . پيتر آوري، ترجمه محمد رفيعي مهرآبادي. مؤسسه انتشارات عطائي. چ چهارم،1377. ص415
[12] بيانيه 21 خرداد 1299 كميته انقلاب سرخ ايران، به نقل از رحيم رئيس نيا، حيدر عمو اوغلي در گذر از طوفان ها، انتشارات دنيا، فروردين 1360، ص237.
[13] تاريخ روابط سياسي ايران و انگليس در دوره رضا شاه، ص55
[14] تاريخ روابط سياسي ايران و انگليس در دوره رضا شاه، صص56- 55.
[15] در واقع كارگردان اصلي اين كودتا سيدضياء بوده است اما وي به دليل تندروي زياد و مصلحت بين نبودن، عملا از صحنه خارج شد و ميدان را در اختيار رضاخان گذارد. ر.ك: دولت آبادي: حيات يحيي، جلدسوم؛ و ملك الشعراي بهار: تاريخ مختصر احزاب سياسي ايران. با اين توضيح كه برخي ها معتقدند: اختلاف اساسي سيدضياء با رضاخان در اين بود كه وي مي خواست از ايران يك كشور كشاورزي بسازد، در حالي كه رضاخان تمايل به صنعتي كردن كشورداشت.
[16] بلشويك ها و نهضت جنگل، ص81
[17] نهضت ميرزاكوچك خان جنگلي و... ص263
[18] بلشويك ها و نهضت جنگل، ص86
[19] جنبش ميرزا كوچك خان (بنابر گزارشهاي سفارت انگليس)، گردآوري و ترجمة غلامحسين ميرزا صالح، نشر تاريخ ايران، 1369، صص 10- 9.
[20] بلشويك ها و نهضت جنگل، ص90.
[21] همان منبع ص 89