10-16-2013
|
 |
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی   |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
ئه‌مین ئوشنوویی
ئه‌مین ئوشنوویی
بۆ ناساندی ئه‌و شاعیره خواناسه، نوسراوی به‌رێز ئه‌حمه‌د قازی نووسه‌ر و وه‌رگێڕی به ناوبانگی کورد که له سه‌ر دیوانی ئه‌مین ئوشنویی که‌به هۆی ئینتشاراتی سه‌لاحه‌ددین ئه‌ییوبی چاپ و بڵاو بووه‌ته‌وه؛
نووسیویه لێره دادێنین:
ئه‌گه‌ر له جیهانی ئه‌مرۆ دا، ئێستاش که‌لتووری نه ناسراو هه‌بێ؛ بێ شک، که‌لتوور و زمان و ئه‌ده‌بی کوردی، یه‌کێک له‌م مه‌ڵبه‌نده نه ناسراوانه‌یه. با وه‌کوو له ماوه‌ی یه‌ک سه‌ده‌ی ڕابردوو دا هێندێک به‌رهه‌م و ئاسه‌وار له بواره‌کانی جۆراو جۆری شیعر و په‌خشاندا له بواری: مێژوو، ئایین و خواناسی دا بڵاو بووه‌ته‌وه هه‌ر ئێستاش له زۆر شوێنی گه‌وره‌ی نیشته جێبوون ئاوڕدا‌نه‌وه و بایه‌خدان بۆ په‌ره‌پێدانی که‌لتوور و زمانی کوردی زۆر بووه به‌ڵام هێشتا بۆ زاڵ بوون و دۆزینه‌وه‌ی هه‌موو گۆشه و که‌ناری هه‌ریمی هونه‌ر و که‌لتووری کوردی و ناسینی تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی ناوه‌رۆکی ده‌وڵه‌مه‌ند و پڕپیت و به‌ره‌که‌تی ئه‌م وڵاته، ڕێگایه‌کی دوور و درێژمان له‌به‌ره، هێشتا زۆرێک له وێژه‌وانان و شاعیرانی ناوداری ئه‌م خاکه نه‌ناسراون و ژیان نامه و ڕاڤه کردن و شی کردنه‌وه‌ی شوێنه‌واره‌کانی هێندیک که‌س که کراوه زۆرم به که‌م و کورتین و هه‌ڵه‌یان تێدایه و ناکرێ باوه‌ڕو متمانه‌یان پێ بکه‌ی. به‌تایبه‌ت له باره‌ی شاعیران و خواناسان و پیاوچاکانی دڵ ڕووناکی پێشوو زۆر به زه‌حمه‌ت ده‌توانین سه‌ر چاوه‌ی وا که لێکۆڵه‌ران وتوێژه‌رانی ورد بین متمانه‌ی پێ بکه وه‌گیرده‌که‌وێ.
دیاره دربڕینی ئه‌و ڕاستییه به‌و مانایه نییه که هه‌وڵ و تێکۆشانی ئه‌و زانا وتوێژه‌ره دڵسۆزانه‌ی داویانه و ده‌یده‌ن به‌که‌م بزانین؛ به‌ڵام هه‌ر وه‌ک له‌و کورته باسه‌دا ئاماژه‌ی پێ کرا، یێستاش بۆ دۆزینه‌وه‌ی جیهانی که‌لتوور و ئه‌ده‌ب و زمانی کوردی هه‌وڵ و تێکۆشان زۆر و به‌ر بڵاوه. پێوسته که هیوا دارم که ئه‌م ئامانجه پیرۆزه به هه‌وڵ و تێکۆشانی لاوان و هۆگرانی زانا وهدی بێت.
یه‌کێک له که‌سایه‌تییه‌ن نه ناسراو و شاعیره بێ ناوه‌کانی کوردستان خوالێخۆشبوو "میرزا محه‌مه‌د ئه‌مین به‌له‌دی" که نازناوی شیعریی "ئه‌مین ئوشنوویی"یه که زیاتر له سه‌ده‌یه‌ک له‌وه پێش(1268 کۆچی هه‌تاوی) له شاری شنۆ له دایک بوو.
"ئه‌مین ئوشنوویی" به زمانه‌کانی کوردی و فارسی شیعری زۆر دڵگری له چوار چێوه‌ی قه‌سیده و غه‌زه‌ل و پێخ خشته‌کی و دوو به‌یتی دا هه‌یه. شیعره فارسییه‌کانی ئه‌مین ئوشنوویی که له‌و دیوانه‌دا کۆ کرانه‌وه و نراوه به‌ر چاوی خوێنه‌رانی خۆشه‌ویست، نیشانه‌ی توانا ئه‌ده‌بی، زاڵ بوون به‌سه‌ر شیعری کلاسیک، کیش، سه‌روا، ورده‌کاری و باری مه‌عنایی، خۆش زه‌وتی، ته‌یعی ڕه‌دان و لێهاتوویی شاعیر له هۆ نینه‌وه‌ی شیعری نایاب و دڵگرد چوار چێوه‌ی جۆراو جۆر وه‌کوو قه‌سیده و غه‌زه‌ل پێخ خشته‌کی و دووبه‌یتی نیشان ده‌دا.
ناوه‌ڕوکی شیعره‌کانی ئه‌مین ئوشنوویی له سه‌ر یه‌ک بنه‌مای خواناسی ئه‌خلاقی، دینی و ئامۆژگاری و ڕێنووسی مرۆڤ بۆ ئیمان و بڕوا به دین و خودا و ڕۆژی په‌سڵان و ئه‌نجام دانی کاری باشه.
گرینگترین شتێکی مێشک و ناخی ئه‌وی به خۆیه خه‌ریک کردووه خۆ پارێزی و خوا په‌ره‌ستی بووه و ئه‌و شته له ناوه‌رۆکی شیعره‌کانی دا به باشی وه ده‌رده‌که‌وێ. هه‌موو قه‌سیده‌کانی له ستایش و په‌سنی خوا و تاریفی پێغه‌مبه‌ری خوا و گێڕانه‌وه‌ی موعجیزاتی ئه‌و زاته‌و پێدا هه‌ڵکوتنی پیاوه گه‌وره ئاینییه‌کانه و له کۆتایی هه‌ر قه‌سیده‌یان غه‌زه‌لێکدا له ئه‌وان داوای لێبووردن له گوناهانی خۆی ده‌کا:
ای خدای واحد و حی و غفور
تو به قرآن و به تورات و زبورهم به حق
حرمت پنج تن آل عبا
مفخر ارض و سما
روز محشر شاد کن قلب امین
بر جمال سید دنیا و دین
سـیـد اولاد آدم شـاه دیـن
پیشوای انبیا و مرسلین
باد قربان تو یارب جان من
بر خدا و بر تو هست ایمان من
چون امین جز تو ندارد هیچکس
وقت نزع جان به فریادش برس
دیسان له کوتایی قه‌سیده‌یه‌کی دیکه دا عه‌رزی پێغه‌مبه‌ری خودا ده‌کا:
یا حبیب حق شفیع‌الم‌ذنبین
شاه جمع انبیا و مرسلین
من گنه‌کارم پناه من تویی
باد قربانت امین اشنوی
ئه‌مین له قه‌سیده‌کانی خۆی دا چیرۆکه ئاینه‌کانیی کردووه‌ته شیعر و نیشان ده‌دا له چیرۆکه‌کانی قورئانی و ڕیوایاتی ئاینی و سه‌ر گوریشته و مێژووی ژیانی حه‌زره‌تی ره‌سوول و خه‌لیفه‌کانی ڕاشیده‌ین و گه‌وره گه‌وره‌کانی دین زۆر ئاگادار بووه.
ئه‌و شته‌ی له ڕوانگه‌ی شیعرییه‌وه زۆر جێی سرینجه:
هۆنینه‌وه و کردنه شیعری چیرۆکه‌کان و ڕه‌وانی و جوانی ولێکی شیعره‌کان له‌و قه‌سیدانه‌دایه که پله‌ی ئه‌ده‌بی ئه‌مین ئوشنوویی تا ڕاده‌ی گه‌وره‌ترین شاعیرانی داڕێژه‌ری چیرۆکی ئێرانی وه‌ک حه‌کیم نیزامیی گه‌نجه‌وی و مه‌ولانا جه‌لاله‌دینی ڕۆمی و ئه‌وانی تر به‌رز ده‌کاته‌وه.
غه‌زه‌له‌کانیشی له ئه‌و په‌ڕی به‌رزی و جوانی دان. ناوه‌رۆکی غه‌زه‌له‌کان زیاتر عارفانه و خواناسانه و مرۆڤین.
وه‌ک غه‌زه‌لوێژه‌کانی تر ئه‌ویش له به‌یه‌ک گه‌یشتن وه‌سڵ و عه‌شق و خه‌می دووری و لێک هه‌ڵبڕان و بێ وه‌فایی ڕۆژگار و کاتی بوونی دنیای فانی داوه:
کرد فلک در این جهان، از بر ما ترا جدا
روز قیامت کند باز نصیب من خدا
بود دلم که جاودان با تو زیم به شادمان
لیک نگشت کام دل ای گل من ز تو ادا
وه له جییه‌کی دیکه‌ش ده‌فه‌رمێ:
غم هجران تو نتوان به زبان کرد بیان
نتوان شرح دهم نامه به صد جلد کتاب
خوش بود وصل تو در خواب ببینم، لیکن
چه توان کرد که دیده نرود بی تو به خواب
میرزا محه‌مه‌د ئه‌مین که شیعره‌کانی دا جاری وایه له ناوی "ئه‌مین" به‌ته‌نێ که‌ڵک وه‌رده‌گرێ و جاری واش هه‌یه "ئه‌مین ئوشنوویی" به کار دێنێ. شنوش جاری وایه ئوشنوو، ئوشووه، شنۆ، ئوشنه‌وی به گوێره‌ی کێش و سه‌روا له شیعره‌کانی دا به کار دێنێ.
سحر چشم جادوانش بسته دل‌ها را به بند
چشمه‌های آب شد از گریه‌ی چشم «امین»
زیر تیغ ابروانش گردن ما همچو مو است هر طرف جاری تو گویی سیل‌های رود و جو است
ئەمین ئوشنوویی زێدی خۆی«شنۆ»ی زۆر خۆش‌ویستووە و هەر وەها كە بینیمان لە زۆرێك لە شیعرەكانیدا ئەو شارە جوانە مێژوویی‌یەی بە ناوەكانی جۆراو جۆر(ئوشنەوی، ئوشنوو، ئوشنوود، شنۆ) ناو بردووە و لە پێداهەڵكوتن و ناساندنی شیعری رۆر جوانی بە زمانەكانی فارسی و كوردی هۆنیوەتەوە. ڕادەی خۆشەویستیی ئەمین بۆ شنو لەم سەر گوریشتەیە كە لە ساڵەها لەمەو بەر لە ڕۆژنامەی كەیهانیش داەاتووە دەردەكەوێ و ڕووداوەكە بەم جۆرە بووە. بازرگانێكی تەورێزی كە هەستی شاعیریشی بووە، ڕێی دەكەویتەوە شنۆ لە میوانخانەیەك چەن كەس لە خەڵكی ئەم مەڵبەندە نێوان خۆش دەكا. لە نێوان قسە و ئاخاوتنی ئەو چەند كەسە باسی«ئەمین ئوشنوویی» دێتە گۆڕێ و بازرگانی هەستیار داوای چاوپێكەوتن لەگەڵ ئەمین دەكا. یەكێك بە دوای ئەمین دادەنێرن و ئەمین دەمودەست دێ بۆ میوانێ‌نە.
بازرگانی شاعیر لەو ناوەدا شیعرێك دادەنێ هەر كە ئەمین دەگاتێ دەیخوێنێتەوە:
مگو اشنو بگو ویرانە‌ی غم
نشانی دارد از كنج جهنم
ئەمین بێ بیر لێ كردنەوە وەڵامی دەداتەوە:
ایا شاعر غلط گفتی، نه این است
که اشنو، غنچه‌ی روی زمین است
ئەمین لە ساڵی1333 كۆچی هەتاوی بە نەخۆشی لە شنۆ دەگەرێتە بۆ لای پەروەردگار و تەرمەكەی لە گۆرستانی شنۆ دەنێژن و دەبێتە زیارەتگای هۆگرانی شیعر و خواناسی.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
|
جای تبلیغات شما اینجا خالیست با ما تماس بگیرید
|
|