دوازدهمین نشست مشترك فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد ایران‌شناسی با عنوان «تصحیح انتقادی دیوان حافظ» با سخنرانی حسن انوری و بهاءالدین خرمشاهی، (دوشنبه، ۱۰ شهریورماه) در بنیاد ایران‌شناسی برگزار شد.
در این نشست، ابتدا حسن انوری با خواندن متنی با عنوان تصحیح انتقادی دیوان حافظ، ضمن بررسی اجمالی چاپ‌ها، نسخه‌ها و تصحیح‌های موجود از دیوان حافظ، مراحل كار تصحیح خود را از دیوان این شاعر تشریح كرد.
در قسمت‌هایی از متن انوری عنوان شد: ترتیب نسخه‌یی از دیوان حافظ كه با قاطعیت بتوان آن را از وی دانست و از شعرها و كلمات الحاقی و مشكوك مبرا ساخت، نه تنها پیوسته مطمح نظر محققان عصر حاضر بوده؛ بلكه علاقه‌مندان حافظ را در گذشته‌های دور نیز به خود مشغول می‌داشته است.
این پژوهشگر و مصحح در ادامه گفت: از سال ۱۷۹۱ میلادی، كه ظاهرا نخستین‌بار دیوان حافظ در كلكته‌ی هند به اهتمام ابوطالب‌خان - پسر حاجی محمدبیگ تبریزی - چاپ شد، تاكنون، بارها و بارها، چه در ایران و چه در خارج از ایران، چاپ شده و می‌شود. اما از آن پس، از زمانی كه علامه محمد قزوینی باب تصحیح انتقادی متون را به سبك فرنگی در ایران گشود، خود وی به اتفاق قاسم غنی، نخستین‌بار كوشش موفقیت‌آمیزی در زمینه‌ی تصحیح انتقادی حافظ به كار برد. وقتی قزوینی به كار تصحیح حافظ دست زد، تنها یك نسخه‌ی تاریخ‌دار متعلق به نیمه‌ی اول قرن نهم، شناخته شده بود و آن نسخه‌ای است كه از آنِ سیدعبدالرحیم خلخالی - آزادی‌خواه و مشروطه‌طلب و همكار سیدمحمدرضا شیرازی در نشر روزنامه‌ی مساوات - است. خلخالی قبلا در سال ۱۳۰۶ از روی آن نسخه، چاپی ترتیب داد كه قبل از چاپ قزوینی - غنی، مورد مراجعه‌ی اهل فضل بود؛ اما چنان‌كه بعدها معلوم شد، لااقل ۴۰۰ مورد سهو در نسخه‌ی چاپی خلخالی بر اثر غلط‌خوانی و نوشتن از حافظه، نه از روی نسخه‌ی اساس، به آن راه یافته بوده است و آگاهان می‌دانند پس از آن‌كه چاپ عكسی نسخه‌ی خلخالی در دسترس قرار گرفت، معلوم شد مواردی نیز هست كه نسخه‌ی قزوینی - غنی با نسخه‌ی خلخالی نمی‌خواند.
او تصریح كرد: پس از انتشار چاپ قزوینی - غنی و بویژه در نیم قرن اخیر، نسخه‌های متعددی متعلق به نیمه‌ی اول قرن نهم شناخته شد و از روی این نسخه‌ها، چاپ‌های متعددی به بازار آمد: دو چاپ از خانلری (۱۳۵۹،۱۳۳۷)، چاپ بهروز - عیوضی (تبریز ۱۳۵۶)، چاپ جلالی - نذیراحمد (۱۳۵۰) چاپ یحیی قریب (۱۳۵۴) چاپ جلالی - نورانی وصال، چاپ خرمشاهی و هاشم جاوید، و چند چاپ خرمشاهی و چاپ سایه و از همه مهم‌تر، چاپ سلیم نیساری با عنوان «دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ».
حسن انوری سپس عنوان كرد: نتیجه آن‌كه تصحیح انتقادی، بویژه از نوع دیوان حافظ، دقت و امانت فوق‌العاده‌ای می‌طلبد و حقیقت آن است كه امر جان‌كاهی هم هست و كسی كه مقابله‌ای انجام نداده باشد، نمی‌داند فی‌المثل، استاد سلیم نیساری در مقابله‌ی ۵۰ نسخه، چه رنج طاقت‌سوزی را تحمل كرده است.
او چند مورد مقابله‌یی از تصحیح‌های مختلف و اختلاف‌های آن‌ها را عنوان كرد و در پایان افزود: آن‌چه از این مقابله می‌توان نتیجه گرفت، این است كه نسخه‌های تصحیحی ۳۰ سال اخیر نسبت به نسخه‌های غیرمصحح چاپی قدیم، حتا نسبت به نسخه‌ی قدسی، بسیار به هم نزدیك شده‌اند و می‌توان امیدوار بود اگر تصحیح دیوان به همین شكل پیش رود، به زودی به نسخه‌ی نهایی نزدیك‌تر شویم. نتیجه‌ی دیگر این‌كه نسخه‌ی نیساری به نسخه‌ی خانلری و نسخه‌ی سایه به نسخه‌ی خرمشاهی نزدیك است. هم‌اكنون در بسیاری از غزل‌ها، شكل نهایی به دست آمده است.
در ادامه، بهاءالدین خرمشاهی در سخنانی اظهار داشت: حسن انوری از حافظ‌شناسان برجسته است. در ضمن صحبت‌های ایشان به ذهنم رسید یكی از این دو سازمان ذی‌ربط (فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد ایران‌شناسی) یك حافظ نهایی دربیاورد و من هم اگر این كار انجام شود، چنان‌چه نذر كرده‌ام، حاضرم همكاری كنم.
او افزود: روی این نسخه‌ی نهایی هم می‌بایست بدون رودربایستی، بنویسیم «نسخه‌ی نهایی»، و در این نسخه می‌توان صفحه‌ای را هم به اظهارنظرها و نسخه‌بدل‌ها اختصاص داد و غزل‌ها را در یك صفحه جا داد كه بتوان به آن تفأل زد. اگر صاحب‌نظر دقیقی مانند انوری سرپرستی این كار را برعهده گیرد، من صادقانه و عاشقانه آماده‌ی خدمت‌ام. همه‌ی ما پیریم و در یك دوره‌ی پنج‌ساله می‌توانیم این نسخه را به ثمر برسانیم. این كار یك باقیات صالحات است. تنها آرزویی كه دارم، این است كه بین این قرائت‌های مختلف از حافظ، یك قرائت حكومت كند.
این حافظ‌پژوه همچنین عنوان كرد: پیشنهاد می‌كنم از این پس به جای واژه‌ی نسخه‌بدل، تعبیر دگرسانی و به جای اختلاف قرائت، دگرخوانی را به كار ببریم.
خبرگزاری ایسنا
__________________
روی خواب هایم
عکس زنی بکش
که ماه را به موهایش سنجاق زده
بنویس
من خواب مانده ام
و دستی
ستاره ها را از آسمان کودکی ام
دزدیده
|