فرسایش خاک
ب - فرسايش شياري يا آبراهه اي : منشأ اين شكل از فرسايش اغلب باران است و در
پيدايش آن عامل شيب بسيار موثر است . و در دامنه كوهها و حتي در سطح زمينهاي كم شيب
نيز بسهولت ديده مي شود . اين شكل فرسايش ، پيشرفته تر از فرسايش سفره اي بوده و
ممكن است به صورت خطوط موازي نيز ظاهر شود كه ابتدا كم عمق است ولي به سرعت
عميق تر مي شود .اين شكل فرسايش تا زماني كه سنگ مادر ظاهر نشده است به نام
فرسايش شياري خوانده مي شود ، فرسايش شياري زمين هاي لخت ، مراتع كم گياه ، اراضي
و زمينهاي مزروعي بويژه ديمزارها را بيشتر مورد حمله قرار مي دهد . اين شكل از فرسايش در
اغلب نقاط ايران به عنوان مثال در كوههاي هزاردره و در راه لشكرك و كوهپايه هاي بختياري در
راه بين شوشتر و اهواز زياد ديده مي شود . در نقاطي از نواحي بياباني كه تحت تاثير بادهاي
شديد قرار مي گيرد فرسايش شياري ديده مي شود . اين شكل از فرسايش در اثر بهم پيوستن
چاله هاي ريزي كه خاك آنها را باد برده است ، بوجود مي آيد كه البته به وضوحي شيارهاي آبي
، مشخص نيست .
ج - فرسايش چاله اي : اين شكل تخريب بيشتر منشا بادي دارد . چاله ها در اثر توسعه
فرسايش سطحي و بزرگتر شدن چاله هاي كوچك نخستين ، بوجود مي آيد . در بسياري از نقاط
دشت لوت و حواشي دشت كوير سطح هاي وسيعي از زمين ديده مي شود كه بر اثر باد به
صورت چاله - چاله در آمده است . اين چاله ها نشان دهنده فرسايش بادي شديد در اين نواحي
است .بادهاي شديد ، موادي را كه از كندن اين چاله ها بدست مي آورد ، كيلومتر ها با خود مي
برد . اين شكل فرسايش و انتقال ماسه از نقطه اي به نقطه ديگر نه تنها در ايران بلكه در ساير
نواحي خشك و بياباني جهان نيز ديده مي شود .، به عنوان مثال ماسه هاي سرخ رنگ بيابان
ليبي كه به سوي شمال تا سواحل ايتاليا حمل شده است .
د - فرسايش خندقي يا نهري : منشأ اين فرسايش ، آب است . در اين فرسايش عمق و
عرض زمينهاي فرسايش يافته بيشتر از فرسايش شياري است . و بر اثر پيشرفت فرسايش
شياري بوجود مي آيد ، به اين نحو كه شيارها به هم مي پيوندد و در نتيجه زمين بيشتر شسته
مي شود و نهرها يا خندق هايي در سطح زمين تشكيل مي گردد . در اين تخريب سنگ مادر
ظاهر مي شود و آنقدر عميق و عريض است كه گاو آهن قادر به عبور از آنها نيست . عمق
خندقها به يك متر يا بيشتر مي رسد و بتدريج شكل آنها تغيير مي كند . اين عمل در صخره هاي
سست ، خاكهاي رسي ، رسي آهكي بيشتر ديده مي شود . و بيشتر در محدوده آب و هواي
خشك و نواحي كه تغييرات درجه حرارت در فصول مختلف در آنجا شديد است ظاهر مي گردد .
اين شكل از فرسايش در اكثر نواحي ايران به عنوان مثال در اصفهان ، شيراز ، كوهپايه هاي
استان خراسان ديده مي شود . بهترين نمونه هاي آن نواحي كويري و بياباني ايران بخصوص در
سطح كوههاي لخت و گنبدهاي نمكي مشاهده مي گردد .
__________________
زمستان نیز رفت اما بهارانی نمی بینم
بر این تکرارِ در تکرار پایانی نمی بینم
به دنبال خودم چون گردبادی خسته می گردم
ولی از خویش جز گَردی به دامانی نمی بینم
چه بر ما رفته است ای عمر؟ ای یاقوت بی قیمت!
که غیر از مرگ، گردن بند ارزانی نمی بینم
زمین از دلبران خالی است یا من چشم ودل سیرم؟
که می گردم ولی زلف پریشانی نمی بینم
خدایا عشق درمانی به غیر از مرگ می خواهد
که من می میرم از این درد و درمانی نمی بینم
استاد فاضل نظری |