[ساقي]

• بیت آغاز منطق الطیر

آفرین جان‌آفرین پاک را

آن که جان بخشید و ایمان خاک را

منطِقُ‌الطِّیر منظومه‌ای‌ست از عطار نیشابوری که به زبان فارسی و در قالب مثنوی به بحر رمل مسدس مقصور سروده شده‌است. کار سرودن این مثنوی در قرن ششم هجری قمری (۱۱۷۷ میلادی) پایان یافته‌است. این مثنوی که ۴۴۵۸ بیت دارد، از مثنوی‌های تمثیلی عرفان اسلامی به شمار می‌آید. مراحل‌ و منازل در راه پوییدن و جُستن عرفان یعنی شناختن رازهای هستی در منطق‌الطّیر عطار هفت منزل است. او این هفت منزل را هفت وادی یا هفت شهر عشق می‌نامد.
هفت وادی‌ به ترتیب چنین است: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، و فقر که سرانجام به فنا می‌انجامد. در داستان منطق‌الطّیر، گروهی از مرغان برای جستن و یافتن پادشاهشان سیمرغ، سفری را آغاز می‌کنند. در هر مرحله، گروهی از مرغان از راه باز می‌مانند و به بهانه‌هایی پا پس می‌کشند تا این که پس از عبور از هفت مرحله، از گروه انبوهی از پرندگان تنها «سی مرغ» باقی می‌مانند و با نگریستن در آینه حق در می‌یابند که سیمرغ در وجود خود آن‌هاست. در نهایت با این خودشناسی مرغان جذب جذبه خداوند می‌شوند و حقیقت را در وجود خویش می‌یابند.

عطار در آثار خود از این کتاب با نامهای «مقامات طیور» و «منطق الطیر» یاد کرده‌است. همچنین در پایان همین کتاب میفرماید:

ختم شد بر تو چو بر خورشید نور
منطق الطیر و مقامات طیور

عطار در نامگذاری این اثر منظورش مقام جویندگان حقیقت است. عطار خود اینگونه پرده از این راز برمیدارد:

من زبان مرغان سر بسر
با تو گفتم فهم کن ای بیخبر
در میان عاشقان مرغان درند
کز قفس پیش از عجل در می‌پرند
جمله را شرح و پیانی دیگر است
زانکه مرغان را زبانی دیگر است
پیش سیمرغ آنکسی اکسیر ساخت
کو زبان جملهٔ مرغان شناخت

پایه داستان اینست که جمعی از پرندگان در جلسه‌ای، برای انخاب پادشاهی برای خود به اجماع می‌رسند. پس از بحث فراوان سیمرغ را برای اینکار نامزد می‌کنند وبرای یافتنش به راه می‌افتند. اما در راه هریک به دلیلی جان می‌بازد و فقط سی(۳۰) مرغ به سیمرغ می‌رسند و آنجا میابند که طالب و مطلوب یکیست. چون آنها سی مرغ بودند که طالب سیمرغ شدند.

سيمرغ رمز انسان كامل است

.....