[ساقي]

راه میکده


"می و شراب " در دیوان حافظ



یكی از ویژگی‌های عرفا در بیان افكار و آراء، سمبولیك سخن گفتن است. زبان سمبولیك به متكلم امكان می‌دهد مفاهیم و مضامین بلند را در قالب الفاظ فرودین و عامی به سیلان درآورد و ضمن آنكه اسرار كلام خود را به مخاطبان حقیقی خود ارائه می‌دهد، كوته‌نظران و نااهلان را از وصول به كنه معانی عاجز ساخته و در درك مقصود دچار تردید می‌نماید. خاصیت زبان سمبولیك آن است كه توأم با رمز و كنایه و مجاز است و تا كسی با اسرار و اشارت‌های اهل دل آشنا نباشد، بشارت نكته‌های كلام آنان را درنخواهد یافت:

آن كس است اهل بشارت كه اشارت داند
نكته‌ها هست بسی محرم اسـرار كجاست

و آن كه سخن‌شناس اهل دل نیست دچار خطا می‌شود:



چون كه سخن اهل دل بشنوی مگو كه خطاست
سخن‌شناس نه‌ای جـان من خطـا این جاست

یكی از تعابیر رایج در لسان عرفا خصوصاً در قالب نظم، واژة باده است. این لفظ نیز همانند دیگر الفاظ همچون شاهد، دلبر، صنم، زلف، رخ، قامت سرو و غیره ظاهری غلط‌انگیز دارد كه حمل به معنای ظاهر نتیجه‌ای جز عیش و نوش و مستی و لهو و لعب ندارد. اما در زبان سمبولیك استعمال این كلمه ضمن تشابهاتی با معنای ظاهر، اهدافی بلند و كاملاً متغایر با مفاهیم فوق را دنبال می‌كند.

شراب ظاهر از انواع رجس و ام‌الخبائث و در شرع مقدس نجس و نوشیدنش حرام است، اما می عرفانی مقوله‌ای دیگر است، هرچند اثر آن هم مستی و بی‌خودی است، لیك مستی آن با مستی باده انگور متفاوت است؛ همان‌گونه كه ساقی آن هم با ساقی دنیوی متفاوت است. شاعری گفته است:

شراب عشق نبود ز آب انگور
ره نوشیدنش هم از گلو نیست

ساقی بادة حقیقی، ذات اقدس حق تعالی است و شراب هم از عالمی دیگر است. شیخ محمود شبستری در گلشن راز گوید:

شرابی جو ز جام وجه باقی
سقاهم ربهم او راست ساقی

آری این همان شراب پاكیزه است كه جلوه‌ای از آن در بهشت برین، نوشیدنی سعادتمندان است. و اگر نوشیدن خمر ظاهر حرام است به تعبیر ابن‌فارض ننوشیدن خمر حقیقی گناه است.